Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
Celem badań jest poznanie cech rywalizacji bolszewików i socjalistów białoruskich o przyszłość ziem białoruskich w latach 1918–1920. Metodologia badań opiera się na zasadach naukowości, historyzmu, systematyczności i analizy historycznej. Prezentacja nowych wyników badań dotyczy rekonstrukcji wy...
Збережено в:
| Дата: | 2022 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Polish |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2022
|
| Назва видання: | Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/188950 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej / D. Michaluk // Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки: міжвід. зб. наук. пр. — 2022. — Вип. 31. — С. 255-284. — Бібліогр.: 28 назв. — пол. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-188950 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1889502023-03-28T18:17:07Z Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Michaluk, D. Проблеми всесвітньої історії Celem badań jest poznanie cech rywalizacji bolszewików i socjalistów białoruskich o przyszłość ziem białoruskich w latach 1918–1920. Metodologia badań opiera się na zasadach naukowości, historyzmu, systematyczności i analizy historycznej. Prezentacja nowych wyników badań dotyczy rekonstrukcji wydarzeń związanych z powstaniem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pod koniec I wojny światowej, po rewolucji lutowej, rozpoczął się proces tworzenia niepodległego państwa białoruskiego przez białoruskich socjalistów. Chociaż 25 marca 1918 proklamowano Białoruską Republikę Ludową, nie zdołała ona przetrwać jako niezależne państwo. Zdecydowało o tym wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Jednym z nich są polityczne i terytorialne aspiracje bolszewików oraz rywalizacja między nimi a białoruskimi socjalistami o przyszłość ziem białoruskich. Białorusini, a więc i białoruski ruch narodowy, znaleźli się w czasie wojny w specyficznej sytuacji. W latach 1915–1918 ziemie białoruskie zostały przedzielone linią frontu rosyjsko-niemieckiego. W rezultacie do strefy przygranicznej przybyli wojskowi i cywile z głębi Rosji. Po rewolucji lutowej wojsko rosyjskie skupione w Okręgu Zachodniego i Frontu zaczęła się silnie upolityczniać, skupiając się na różnych programach politycznych i narodowych. Białoruscy socjaliści, w tym wojskowi, skupieni w Centralnej Białoruskiej Radzie Wojskowej, opowiedzieli się za utworzeniem białoruskiej republiki najpierw w federacji z Rosją, a wkrótce (po przewrocie bolszewickim) skłonili się ku jej niepodległości. Bolszewicy wojskowi opowiadali się za włączeniem ziem białoruskich do Rosji jako Okręgu Zachodniego. Konflikt interesów między białoruskimi socjalistami a rosyjskimi bolszewikami ujawnił się na Zjeździe Wszechbiałoruskim, który odbył się w grudniu w Mińsku, kiedy Zjazd został brutalnie rozpędzony przez wojskowych bolszewików. O aspiracjach białoruskich socjalistów i pozycji białoruskich komunistów decydowało m.in. o utworzeniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej proklamowanej dwukrotnie 1 stycznia 1919 r. i 31 lipca 1920 r. tuż przed ofensywą na Warszawę. Była ona wspierana przez Rosję Sowiecką jako przeciwwaga dla działań białoruskiego obozu niepodległościowego i polskich wpływów na Białorusi. Мета дослідження полягає в з’ясуванні особливостей суперництва більшовиків і білоруських соціалістів за майбутнє білоруських земель у 1918–1920 рр. Методологія дослідження спирається на принципи науковості, історизму, системності та історичний аналіз. Наукова новизна результатів дослідження полягає в реконструкції подій, пов’язаних зі створенням Соціалістичної Радянської Республіки Білорусь. Висновки: Наприкінці Першої світової війни, після Лютневої революції, розпочався процес створення незалежної Білоруської держави білоруськими соціалістами. Хоча 25 березня 1918 року була проголошена Білоруська Народна Республіка, вона не змогла вистояти як незалежна держава зокрема через політичні й територіальні аспірації більшовиків і суперництво між ними й білоруськими соціалістами за майбутнє білоруських земель. Білоруси, а отже й білоруський національний рух, під час війни опинились у специфічній ситуації. Між 1915 і 1918 роками білоруські землі були розділені лінією російсько-німецького фронту. У результаті до прикордонної зони прибули військовослужбовці й цивільні особи з глибинки Росії. Після Лютневої революції російські військові, зосереджені в Західному окрузі й на фронті, сильно політизувалися, сфокусувавшись на різних політичних і національних програмах. Білоруські соціалісти, включаючи військових, об’єднаних у Центральну білоруську військову раду, спершу виступали за створення білоруської республіки у федерації із Росією, а невдовзі (після більшовицького перевороту) перейшли до ідеї незалежності. Військові-більшовики виступали за включення білоруських земель до складу Росії як Західного округу. Конфлікт інтересів між білоруськими соціалістами й російськими більшовиками став очевидним на Загальнобілоруському з’їзді, що відбувся в Мінську у грудні, коли з’їзд був жорстоко розігнаний військовими-більшовиками. Аспірації білоруських соціалістів і позиція білоруських комуністів визначалися, зокрема, створенням Соціалістичної Радянської Республіки Білорусь, проголошеної двічі — 1 січня 1919 року й 31 липня 1920 року, безпосередньо перед наступом на Варшаву. Вона була підтримана Радянською Росією як противага діяльності білоруського табору незалежності й польському впливу в Білорусі. The aim of the article is to study the peculiarities of the rivalry between Bolsheviks and Belarusian socialists for the future of the Belarusian lands in 1918–1920. The research methodology is based on the principles of scholarship, historicism, systematism and historical analysis. The scientific novelty of the results of this study lies in the reconstruction of the events related to the creation of the Socialist Soviet Republic of Belarus. Conclusions: At the end of World War I, after the February Revolution, the process of formation of an independent Belarusian state by Belarusian socialists began. Although the Belarusian People’s Republic was proclaimed on March 25, 1918, Belarusians did not manage to create their own state. It was determined by many internal and external factors. One of them being the political and territorial aspirations of the Bolsheviks and a rivalry between them and the Belarusian socialists for the future of the Belarusian lands. Conclusions: Belarusians, and therefore the Belarusian national movement, found themselves in a specific situation during the war. In the years 1915–1918, the Belarusian lands were divided by the Russian-German front line. As a result, military and civilians from the depths of Russia came to the frontier zone. After the February Revolution, the Russian army in the Western District and the Front began to become strongly politicized, focusing on various political and national programs. Belarusian socialists, including the military, gathered in the Central Belarusian Military Council opted for the creation of a Belarusian republic, first in a federation with Russia, and soon (after the Bolshevik coup) they leaned towards its independence. The military Bolsheviks were in favor of the incorporation of Belarusian lands into Russia as the West District. The conflict of interest between the Belarusian socialists and the Russian Bolsheviks was revealed at the All-Belarusian Congress held in Minsk in December, when Congress was brutally dispersed by the military Bolsheviks. The aspirations of the Belarusian socialists and position of the Belarusian communists were determined, among others, by the creation of the Socialist Soviet Republic of Belarus proclaimed twice on January 1, 1919 and July 31, 1920 just before the offensive against Warsaw. It was supported by Soviet Russia as a counterbalance to the activities of the Belarusian independence camp and Polish influence in Belarus. 2022 Article Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej / D. Michaluk // Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки: міжвід. зб. наук. пр. — 2022. — Вип. 31. — С. 255-284. — Бібліогр.: 28 назв. — пол. 2415-7198 DOI: doi.org/10.15407/mzu2022.31.255 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/188950 94(4)(476)„1917/1919” pl Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Polish |
| topic |
Проблеми всесвітньої історії Проблеми всесвітньої історії |
| spellingShingle |
Проблеми всесвітньої історії Проблеми всесвітньої історії Michaluk, D. Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки |
| description |
Celem badań jest poznanie cech rywalizacji bolszewików i socjalistów
białoruskich o przyszłość ziem białoruskich w latach 1918–1920. Metodologia
badań opiera się na zasadach naukowości, historyzmu, systematyczności i
analizy historycznej. Prezentacja nowych wyników badań dotyczy rekonstrukcji
wydarzeń związanych z powstaniem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej.
Pod koniec I wojny światowej, po rewolucji lutowej, rozpoczął się proces
tworzenia niepodległego państwa białoruskiego przez białoruskich socjalistów.
Chociaż 25 marca 1918 proklamowano Białoruską Republikę Ludową, nie
zdołała ona przetrwać jako niezależne państwo. Zdecydowało o tym wiele
czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Jednym z nich są polityczne i
terytorialne aspiracje bolszewików oraz rywalizacja między nimi a białoruskimi
socjalistami o przyszłość ziem białoruskich.
Białorusini, a więc i białoruski ruch narodowy, znaleźli się w czasie wojny
w specyficznej sytuacji. W latach 1915–1918 ziemie białoruskie zostały
przedzielone linią frontu rosyjsko-niemieckiego. W rezultacie do strefy
przygranicznej przybyli wojskowi i cywile z głębi Rosji. Po rewolucji lutowej
wojsko rosyjskie skupione w Okręgu Zachodniego i Frontu zaczęła się silnie
upolityczniać, skupiając się na różnych programach politycznych i narodowych.
Białoruscy socjaliści, w tym wojskowi, skupieni w Centralnej Białoruskiej
Radzie Wojskowej, opowiedzieli się za utworzeniem białoruskiej
republiki najpierw w federacji z Rosją, a wkrótce (po przewrocie bolszewickim) skłonili się ku jej niepodległości. Bolszewicy wojskowi opowiadali się za włączeniem ziem białoruskich do Rosji jako Okręgu Zachodniego. Konflikt
interesów między białoruskimi socjalistami a rosyjskimi bolszewikami ujawnił
się na Zjeździe Wszechbiałoruskim, który odbył się w grudniu w Mińsku, kiedy
Zjazd został brutalnie rozpędzony przez wojskowych bolszewików. O aspiracjach
białoruskich socjalistów i pozycji białoruskich komunistów decydowało
m.in. o utworzeniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej proklamowanej
dwukrotnie 1 stycznia 1919 r. i 31 lipca 1920 r. tuż przed ofensywą
na Warszawę. Była ona wspierana przez Rosję Sowiecką jako przeciwwaga
dla działań białoruskiego obozu niepodległościowego i polskich wpływów na Białorusi. |
| format |
Article |
| author |
Michaluk, D. |
| author_facet |
Michaluk, D. |
| author_sort |
Michaluk, D. |
| title |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej |
| title_short |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej |
| title_full |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej |
| title_fullStr |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej |
| title_full_unstemmed |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej |
| title_sort |
rywalizacja polityczna o białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. powstanie białoruskiej socjalistycznej republiki radzieckiej |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2022 |
| topic_facet |
Проблеми всесвітньої історії |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/188950 |
| citation_txt |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami a bolszewikami. Powstanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej / D. Michaluk // Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки: міжвід. зб. наук. пр. — 2022. — Вип. 31. — С. 255-284. — Бібліогр.: 28 назв. — пол. |
| series |
Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки |
| work_keys_str_mv |
AT michalukd rywalizacjapolitycznaobiałoruswlatach19171919miedzybiałoruskimisocjalistamiabolszewikamipowstaniebiałoruskiejsocjalistycznejrepublikiradzieckiej |
| first_indexed |
2025-07-16T11:14:04Z |
| last_indexed |
2025-07-16T11:14:04Z |
| _version_ |
1837801873210343424 |
| fulltext |
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami… 255
DOI: https://doi.org/10.15407/mzu2022.31.255
UDC 94(4)(476)„1917/1919”
Dorota Michaluk
Doktor habilitowana, professor Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu
Instytut Historii i Archiwistyki
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
ul. Bojarskiego 1, 87-100 Toruń, Rzeczpospolita Polska
Е-mail: domi@umk.pl
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8438-9241
RYWALIZACJA POLITYCZNA O BIAŁORUŚ W LATACH
1917–1919 MIĘDZY BIAŁORUSKIMI SOCJALISTAMI
A BOLSZEWIKAMI. POWSTANIE BIAŁORUSKIEJ
SOCJALISTYCZNEJ REPUBLIKI RADZIECKIEJ
Celem badań jest poznanie cech rywalizacji bolszewików i socjalistów
białoruskich o przyszłość ziem białoruskich w latach 1918–1920. Metodologia
badań opiera się na zasadach naukowości, historyzmu, systematyczności i
analizy historycznej. Prezentacja nowych wyników badań dotyczy rekonstrukcji
wydarzeń związanych z powstaniem Białoruskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej.
Pod koniec I wojny światowej, po rewolucji lutowej, rozpoczął się proces
tworzenia niepodległego państwa białoruskiego przez białoruskich socjalistów.
Chociaż 25 marca 1918 proklamowano Białoruską Republikę Ludową, nie
zdołała ona przetrwać jako niezależne państwo. Zdecydowało o tym wiele
czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Jednym z nich są polityczne i
terytorialne aspiracje bolszewików oraz rywalizacja między nimi a biało-
ruskimi socjalistami o przyszłość ziem białoruskich.
Białorusini, a więc i białoruski ruch narodowy, znaleźli się w czasie wojny
w specyficznej sytuacji. W latach 1915–1918 ziemie białoruskie zostały
przedzielone linią frontu rosyjsko-niemieckiego. W rezultacie do strefy
przygranicznej przybyli wojskowi i cywile z głębi Rosji. Po rewolucji lutowej
wojsko rosyjskie skupione w Okręgu Zachodniego i Frontu zaczęła się silnie
upolityczniać, skupiając się na różnych programach politycznych i naro-
dowych. Białoruscy socjaliści, w tym wojskowi, skupieni w Centralnej Biało-
ruskiej Radzie Wojskowej, opowiedzieli się za utworzeniem białoruskiej
republiki najpierw w federacji z Rosją, a wkrótce (po przewrocie bolsze-
© Міжнародні зв’язки України: наукові пошуки і знахідки, 2022
Dorota Michaluk
256
wickim) skłonili się ku jej niepodległości. Bolszewicy wojskowi opowiadali się
za włączeniem ziem białoruskich do Rosji jako Okręgu Zachodniego. Konflikt
interesów między białoruskimi socjalistami a rosyjskimi bolszewikami ujawnił
się na Zjeździe Wszechbiałoruskim, który odbył się w grudniu w Mińsku, kiedy
Zjazd został brutalnie rozpędzony przez wojskowych bolszewików. O aspira-
cjach białoruskich socjalistów i pozycji białoruskich komunistów decydowało
m.in. o utworzeniu Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej prok-
lamowanej dwukrotnie 1 stycznia 1919 r. i 31 lipca 1920 r. tuż przed ofensywą
na Warszawę. Była ona wspierana przez Rosję Sowiecką jako przeciwwaga
dla działań białoruskiego obozu niepodległościowego i polskich wpływów na
Białorusi.
Słowa kluczowe: białoruski ruch narodowy, Białoruska Republika
Ludowa, Białoruska Sowiecka Republika Socjalistyczna.
Дорота Міхалюк
доктор габілітований, професор Університету
Миколая Коперника в Торуні
Інститут історії і архівознавства Університету
Миколая Коперника в Торуні
ul. Bojarskiego 1, 87-100 Toruń, Polska
Е-mail: domi@umk.pl
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8438-9241
ПОЛІТИЧНЕ СУПЕРНИЦТВО ЗА БІЛОРУСЬ МІЖ
БІЛОРУСЬКИМИ СОЦІАЛІСТАМИ Й БІЛЬШОВИКАМИ
В 1917–1919 рр. СТВОРЕННЯ СОЦІАЛІСТИЧНОЇ
РАДЯНСЬКОЇ РЕСПУБЛІКИ БІЛОРУСЬ
Мета дослідження полягає в з’ясуванні особливостей суперництва
більшовиків і білоруських соціалістів за майбутнє білоруських земель у
1918–1920 рр. Методологія дослідження спирається на принципи нау-
ковості, історизму, системності та історичний аналіз. Наукова новизна
результатів дослідження полягає в реконструкції подій, пов’язаних зі
створенням Соціалістичної Радянської Республіки Білорусь. Висновки:
Наприкінці Першої світової війни, після Лютневої революції, розпочався
процес створення незалежної Білоруської держави білоруськими соціаліс-
тами. Хоча 25 березня 1918 року була проголошена Білоруська Народна
Республіка, вона не змогла вистояти як незалежна держава зокрема
через політичні й територіальні аспірації більшовиків і суперництво між
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
257
ними й білоруськими соціалістами за майбутнє білоруських земель.
Білоруси, а отже й білоруський національний рух, під час війни опинились
у специфічній ситуації. Між 1915 і 1918 роками білоруські землі були
розділені лінією російсько-німецького фронту. У результаті до прикор-
донної зони прибули військовослужбовці й цивільні особи з глибинки Росії.
Після Лютневої революції російські військові, зосереджені в Західному
окрузі й на фронті, сильно політизувалися, сфокусувавшись на різних
політичних і національних програмах. Білоруські соціалісти, включаючи
військових, об’єднаних у Центральну білоруську військову раду, спершу
виступали за створення білоруської республіки у федерації із Росією, а
невдовзі (після більшовицького перевороту) перейшли до ідеї незалеж-
ності. Військові-більшовики виступали за включення білоруських земель
до складу Росії як Західного округу. Конфлікт інтересів між білору-
ськими соціалістами й російськими більшовиками став очевидним на
Загальнобілоруському з’їзді, що відбувся в Мінську у грудні, коли з’їзд був
жорстоко розігнаний військовими-більшовиками. Аспірації білоруських
соціалістів і позиція білоруських комуністів визначалися, зокрема, ство-
ренням Соціалістичної Радянської Республіки Білорусь, проголошеної
двічі — 1 січня 1919 року й 31 липня 1920 року, безпосередньо перед
наступом на Варшаву. Вона була підтримана Радянською Росією як
противага діяльності білоруського табору незалежності й польському
впливу в Білорусі.
Ключові слова: білоруський національний рух, Білоруська Народна
Республіка, Соціалістична Радянська Республіка Білорусь.
Dorota Michaluk
Doctor Habilitatus, Professor NCU
the Institute of History and Archival Sciences
of the Nicolaus Copernicus University in Toruń
ul. Bojarskiego 1, 87-100 Toruń, the Republic of Poland
E-mail: domi@umk.pl
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-8438-9241
THE POLITICAL RIVALRY FOR BELARUS BETWEEN
BELARUSIAN SOCIALISTS AND BOLSHEVIKS IN 1917–1919.
THE ESTABLISHMENT OF THE SOCIALIST SOVIET
REPUBLIC OF BELARUS
The aim of the article is to study the peculiarities of the rivalry between
Bolsheviks and Belarusian socialists for the future of the Belarusian lands in
Dorota Michaluk
258
1918–1920. The research methodology is based on the principles of scho-
larship, historicism, systematism and historical analysis. The scientific novelty
of the results of this study lies in the reconstruction of the events related to the
creation of the Socialist Soviet Republic of Belarus. Conclusions: At the end of
World War I, after the February Revolution, the process of formation of an
independent Belarusian state by Belarusian socialists began. Although the
Belarusian People’s Republic was proclaimed on March 25, 1918, Belarusians
did not manage to create their own state. It was determined by many internal
and external factors. One of them being the political and territorial aspirations
of the Bolsheviks and a rivalry between them and the Belarusian socialists for
the future of the Belarusian lands. Conclusions:
Belarusians, and therefore the Belarusian national movement, found
themselves in a specific situation during the war. In the years 1915–1918, the
Belarusian lands were divided by the Russian-German front line. As a result,
military and civilians from the depths of Russia came to the frontier zone. After
the February Revolution, the Russian army in the Western District and the
Front began to become strongly politicized, focusing on various political and
national programs. Belarusian socialists, including the military, gathered in
the Central Belarusian Military Council opted for the creation of a Belarusian
republic, first in a federation with Russia, and soon (after the Bolshevik coup)
they leaned towards its independence. The military Bolsheviks were in favor of
the incorporation of Belarusian lands into Russia as the West District. The
conflict of interest between the Belarusian socialists and the Russian Bol-
sheviks was revealed at the All-Belarusian Congress held in Minsk in
December, when Congress was brutally dispersed by the military Bolsheviks.
The aspirations of the Belarusian socialists and position of the Belarusian
communists were determined, among others, by the creation of the Socialist
Soviet Republic of Belarus proclaimed twice on January 1, 1919 and July 31,
1920 just before the offensive against Warsaw. It was supported by Soviet
Russia as a counterbalance to the activities of the Belarusian independence
camp and Polish influence in Belarus.
Keywords: Belarusian national movement, Belarusian People’s Republic,
the Socialist Soviet Republic of Belarus.
Historiografia białoruska i polska poświęciła dużo uwagi formowaniu się
białoruskiej państwowości. W szczególności problem ten omawiają mono-
grafie: Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw
białoruskiej państwowości. Toruń, 2010; Рудовіч С. Час выбару. Праблема
самавызначэння Беларусі ў 1917 годзе. Мінск, 2001. Znacznie mniej uwagi
problem ten koncentruję uwagę historyków ukraińskich1.
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
259
Białoruska działalność narodowa po rewolucji lutowej
W czasie I wojny światowej mieszkańcy ziem litewsko-białoruskich
znaleźli się w specyficznej sytuacji. Latem 1915 r. ustabilizowała się linia
frontu rosyjsko-niemieckiego, dzieląc Litwę i Białoruś na dwie części. Na trzy
lata zamarły kontakty działaczy białoruskich z Mińska i Petersburga (prze-
mianowanego na Piotrogród) z najważniejszym ośrodkiem ruchu politycznego
i kulturalnego, jakim przed I wojną światową było dla nich Wilno, siedziba
opiniotwórczej białoruskiej gazety „Naszej Niwy”2. Część Wileńszczyzny i
Grodzieńszczyzna trafiły pod niemiecką okupację, natomiast gubernia mińska,
witebska, mohylewska, część smoleńskiej z Mińskiem, Mohylewem, Homlem,
Smoleńskiem stały się rosyjską strefą przyfrontową i jej najbliższym zap-
leczem. Po obu stronach linii frontu nastąpiły zmiany demograficzne. Z tere-
nów Grodzieńszczyny i Wileńszczyzny latem 1915 r. ruszyła wielka fala
uchodźców, głównie prawosławnych Białorusinów, uciekających przed
nacierającym wojskiem niemieckim. Część z nich zatrzymała się na zapleczu
frontu rosyjskiego, mając nadzieję na powrót do domu. Z chwilą wybuchu
wojny z terenów Białorusi zmobilizowano do wojska niemal połowę mężczyzn
z obszarów wiejskich, a więc głównie Białorusinów. Szacuje się, że łączna
liczna zmobilizowanych z guberni mińskiej, mohylewskiej i witebskiej Biało-
rusinów, Żydów i Polaków wyniosła około 634 tys. mężczyzn3. Wielu z nich
wysłanych zostało na Front Rumuński. W strefie przyfrontowej znalazły się
trzy rosyjskie armie (2, 3,10) o łącznym stanie liczebnym ponad 1,6 mln ludzi4.
Żołnierze pochodzili jednak głównie spoza guberni białoruskich. Na potrzeby
wojenne przestawiono i rozwinięto przemysł, nowe zakłady produkcyjne
powstały w bliskim zapleczu Frontu — w Homlu, Mińsku i Mohylewie. Do
pracy przenoszono robotników z centralnych guberni rosyjskich. Liczba
mieszkańców miast wzrosła w gwałtownym tempie. Przodował w tym Mińsk,
którego zaludnienie zwiększyło się ze 100 do 250 tys. tylko w ciągu jednego
roku. Wzrastała liczba robotników. W 1917 r. w Mohylewie było ich 7 tys., w
Witebsku 18 tys., w Mińsku 20 tys., a w Homlu, który był ważnym węzłem
kolejowym, około 25 tys.5 W ten sposób zmianie ulegała też struktura
narodowościowa tych terenów, przy czym z powodu stanu wojny aż do lutego
1917 r. możliwa była wyłącznie działalność narodoworosyjska. Obawiano się
bowiem ruchów narodowościowych, widząc w nich czynniki destabilizacyjne i
możliwość ich wykorzystania przez państwa centralne przeciwko integralności
Rosji. Zmiany przyniosła dopiero rewolucja lutowa 1917 r., a wraz z nią
utworzenie Rządu Tymczasowego budowanego na demokratycznych zasadach
i Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Zarówno Rząd Tymczasowy,
jak i Rada Delegatów uważały się za organy najwyższej władzy, toteż
wydawały dekrety i rozporządzenia, a także organizowały zjazdy, które w tym
czasie wyrastały na ważne organy decyzyjne. Wzrastała popularność rosyjskiej
Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (eserów) i bolszewików, tych ostatnich
Dorota Michaluk
260
szczególnie po przyjeździe do Piotrogrodu Lenina 3 (16) kwietnia 1917 r. i
ogłoszeniu populistycznych „Tez kwietniowych”.
Po rewolucji lutowej ruszyła polityczno-oświatowa działalność narodów
nierosyjskich, w tym także Białorusinów. Działalność wznowiła Białoruska
Socjalistyczna Gromada (BSG). Na jej konferencji w marcu 1917 r. poparto
Rząd Tymczasowy, wysuwano hasło autonomii Białorusi w składzie fede-
racyjnej republiki rosyjskiej, ale główne miejsce zajmowała kwestia społeczna
koncentrująca się wokół sposobu przeprowadzenia reformy rolnej. Akcen-
towano silne prorosyjskie sympatie, czego rezultatem był sprzeciw wobec
pomysłu organizacji białoruskich oddziałów wojskowych. BSG wraz z nowo
powstałą Białoruską Partią Ludowych Socjalistów (BPLS) zorganizowała
wspólny zjazd, który opowiedział się za autonomią Białorusi w składzie
federacji rosyjskiej. Zgromadzenie powołało Białoruski Komitet Narodowy
(BKN) jako najwyższy organ władzy krajowej, wspólny dla wszystkich
białoruskich organizacji, który miał pracować aż do czasu ukonstytuowania się
Białoruskiej Rady Krajowej. Na czele BKN stanął Roman Skirmunt, ziemianin
z Polesia, delegat do Dumy Państwowej I kadencji, znany działacz społeczny i
krajowiec, który miał reprezentować sprawy białoruskie przed Rządem
Tymczasowym. Jego rozmowy z ks. Jerzym Lwowem nie przyniosły jednak
spodziewanych rezultatów, a dojście do władzy Aleksandra Kiereńskiego
spowodowało radykalizację społeczeństwa i białoruskich socjalistów. Latem z
inicjatywy BSG rozwiązano BKN i odsunięto Romana Skirmunta od kiero-
wania ruchem białoruskim. Na jego czele postawiono Centralną Radę
Białoruskich Organizacji i Partii (CRBOiP) pod przewodnictwem Arkadzia
Smolicza i znanych z radykalnych poglądów członków BSG: Jazepa Losika,
Jazepa Dyłę i Pałuty Badunowej. Sympatię dużej części członków BSG
zyskiwały także poglądy bolszewickie. We wrześniu z partii masowo wystąpili
członkowie oddziału piotrogrodzkiego i założyli Białoruską Socjaldemo-
kratyczną Partię Robotniczą (BPSD) o charakterze bolszewickim. Dołączyła
do niej także helsińska organizacja BSG, skupiająca około dwustu marynarzy
Floty Bałtyckiej6. Do komitetu wykonawczego wszedł m.in. Aleksander
Czerwiakow.
Wczesną jesienią 1917 r. zauważano, że po lewej stronie białoruskiego
ruchu politycznego robi się ciasno, a bolszewicy kierują swoje hasła do tej
samej grupy odbiorców, toteż BSG podjęła trochę spóźnione działania
konsolidacyjne. W dniach 14–25 października 1917 roku zwołano III zjazd
BSG, który zakończył się przyjęciem nowego programu7. Wyraźnie zaznac-
zono chęć dążenia do pełnej politycznej autonomii Białorusi i utworzenia
Białoruskiej Rady Krajowej jako organu ustawodawczego. Do Komitetu
Centralnego nie został wybrany żaden przedstawiciel organizacji piotrogrod-
zkiej BSG, bo uznano, że oddział ten popiera konkurencyjnych bolszewików8.
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
261
W tym samym czasie w Mińsku odbyło się drugie posiedzenie CRBOiP, na
którym organ ten przemianowano na Wielką Radę Białoruską (WRB). Jej
członkowie reprezentowali różne organizacje polityczne i wojskowe, ale
główną więzią była przynależność większości z nich do BSG oraz — w
mniejszym stopniu — do BPSL. Konsolidacja białoruskiego ruchu narodo-
wego była już jednak spóźniona, bo przebiegła niemal równolegle z bol-
szewickim przewrotem 7 listopada (25 października) 1917 r. Nowa siła, która
doszła do władzy, miała trzy instrumenty, pozwalające jej na utorowanie sobie
drogi: populistyczne hasła, zasoby materialne oraz siłę wojskową.
Rewolucja lutowa i demokratyczny program Rządu Tymczasowego stwor-
zyły możliwości dla długo tłumionej działalności polityczno-narodowej w
rosyjskim wojsku. Na wszystkich frontach zakładano narodowe koła i orga-
nizacje wojskowe. Pierwsze białoruskie koło wojskowe utworzono w Rydze
8 maja 1917 r. z inicjatywy oficera 24 Samodzielnej Kompanii Telegraficznej
12 ArmiiJazepa Mamońki9. Białoruski Komitet Narodowy poparł powstanie
Białoruskiej Organizacji Wojskowej (BOW) utworzonej w Mińsku 15 maja.
Program (ale niepoparty żadnymi czynami) formowania białoruskich oddzi-
ałów wojskowych na Białorusi pod białoruską komendą wysunęła Organizacja
Białorusinów Autonomistów utworzona w Piotrogrodzie, domagając się
mobilizacji Białorusinów do białoruskich oddziałów na Białorusi i białoruskiej
kadry dowódczej10. Niezależnie od decyzji CRBOiP, sprzeciwiającej się pow-
stawaniu regularnego wojska białoruskiego, latem 1917 r. zakładano organi-
zacje i koła Białorusinów wojskowych na Froncie Zachodnim, Południowo-
Zachodnim i Rumuńskim, na Kaukazie. Proces unaradawiania przyspieszył po
decyzji Rządu Tymczasowego i Naczelnego Dowództwa o przeformowywania
wojska na zasadzie narodowo-terytorialnej. W dniach 18–24 października
1917 r. w Mińsku obradował zjazd Białorusinów-wojskowych Frontu Zachod-
niego, Rumuńskiego i Floty Bałtyckiej. Zapadła wówczas decyzja o popieraniu
idei przekształcenia państwa rosyjskiego w federacyjną republikę demok-
ratyczną z Białorusią jako jej częścią składową. Białoruskiej Centralnej Radzie
Wojskowej (BCRW) powierzono tworzenie białoruskiego wojska11. Stała się
ona także autonomiczną częścią Wielkiej Rady Białoruskiej. W jej strukturze
znalazł się Wydział Wojskowy kierowany przez gen. Cypriana Kondra-
towicza12.
Siłę militarną stanowiły także polskie formacje13. W czerwcu 1917 r. w
Piotrogrodzie obradował I Ogólny Zjazd Wojskowych Polaków, a chorąży
Władysław Raczkiewicz kierował Naczelnym Polskim Komitetem Wojsko-
wym (NaczPol). Generał Ławr Korniłow zgodził się na utworzenie I Korpusu
Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, którego
jednostki stacjonowały we wschodniej Białorusi pod Mińskiem, Orszą oraz
między Żłobinem a Bobrujskiem, a także w guberni smoleńskiej.
Dorota Michaluk
262
Front Zachodni i Obwód pod czerwonym sztandarem
Zapatrywania polityczne żołnierzy i oficerów Frontu Zachodniego nie były
jednolite: odmiennie oceniali kwestie narodowe, społeczne, różnili się sto-
sunkiem do tempa i kierunku zachodzących zmian. Po przewrocie paździer-
nikowym celem bolszewików było zniszczenie autorytetu sił niebolszewickich
w wojsku. Zadanie to powierzono utworzonym przez nich Komitetom
Wojenno-Rewolucyjnym (WRK). Front Zachodni był traktowany przez bol-
szewików dosyć wyjątkowo, bo w Mohylewie w czasie wojny mieścił się
Sztab Głównodowodzącego (Stawka) rosyjskimi siłami zbrojnymi. Ponadto
Mińsk miał dla nich pewne znaczenie sentymentalne, gdyż tutaj w 1898 r.
założono Rosyjską Socjaldemokratyczną Partię Robotniczej Rosji. Owa wyjąt-
kowość postępowania bolszewików przejawiała się w tym, że WRK na Froncie
Zachodnim organizowane były odgórnie, a nie jak na innych frontach — od
najniższych szczebli14. Powstał więc najpierw WRK frontowy z siedzibą w
Mińsku, a dopiero potem komitety armijne i korpusowe. 9 listopada gen.
Mikołaj Duchonin został usunięty ze stanowiska naczelnego wodza, a na jego
miejsce bolszewicy wprowadzili chorążego Mikołaja Krylenkę. Nastąpił
wówczas kilkunastodniowy okres dwuwładzy w wojsku, gdyż gen. Mikołaj
Duchonin nie podporządkował się tej decyzji i aż do dnia swojej śmierci z rąk
bolszewików 20 listopada 1917 r. pozostał w Stawce. WRK Frontu Zachod-
niego dążył do zdobycia władzy nie tylko na Froncie, ale także na jego
zapleczu, wymagając uznania swojej władzy ze strony cywilnych instytucji.
Przy czym w tym wczesnym okresie bolszewicy wojskowi z Frontu
Zachodniego nie dopuszczali nawet myśli o odrębności narodu białoruskiego
czy państwowych aspiracjach białoruskich wojskowych i cywilnych działaczy,
nie mówiąc już o możliwości wydzielenia Białorusi ze składu Rosji.
Jednak jesienią 1917 r. bolszewicy nie byli w stanie zabronić organizacjom
wojskowym funkcjonowania, za to starali się je sobie podporządkować.
Białorusini wojskowi zorganizowali zjazdy frontów, armii, korpusów i
okręgów wojskowych w celu wybrania przedstawicieli do BCRW. Delegacja
białoruska pod przewodnictwem Iwana Sieredy spotkała się z nowym
naczelnym wodzem Krylenką w czasie jego pobytu w Witebsku 15–20 lis-
topada 1917 r. i wymogła na nim zatwierdzenie rozkazu gen. Duchonina
zezwalającego na formowanie I Korpusu Białoruskiego15. Oddziały takie nie
mogły być apolityczne, lecz musiały popierać bolszewików.
Po przewrocie październikowym wojskowi bolszewicy zaczęli rozwijać
ideę połączenia obszaru zaplecza frontowego, tj. gubernie mohylewską,
mińską, witebską oraz niezajęte przez Niemców części guberni wileńskiej, w
jedną administracyjną całość — Obwód Zachodni Rosji. Nie w pełni to się na
razie powiodło, bo obszar kontrolowany przez komisarzy Zachodniego
Obwodu i Frontu obejmował tylko teren guberni mińskiej i nieokupowanej
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
263
przez Niemców części guberni wileńskiej, a władzy KWZOiF nie uznały, jak
na to zwraca uwagę Oleg Łatyszonek, nawet bolszewickie Rady Delegatów
Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich guberni witebskiej i mohylewskiej,
wybranie po rewolucji lutowej16.
Dla walki prowadzonej o przyszłość Białorusi pomiędzy białoruskimi
działaczami niepodległościowymi a bolszewikami znaczenie miały trzy zjazdy
zwołane z nakazu WRK Frontu Zachodniego w listopadzie (grudniu n.st.)
1917 r.: III Zjazd Delegatów Chłopskich Guberni Mińskiej i Wileńskiej, Zjazd
Rad Robotniczych i Żołnierskich Delegatów Obwodu Zachodniego oraz
II Zjazd Wojsk Frontu Zachodniego. W tym samym czasie odbywały się także,
niezależne od bolszewików, zjazdy białoruskich wojskowych, którzy nie
podporządkowywali się ich władzy, oraz wiele innych jeszcze zjazdów róż-
nych ugrupowań organizowanych dla określenia strategii i celów politycznych,
zawodowych, klasowych, narodowościowych etc.
Zjazdy, organizowane przez WKR, służyć miały zdobyciu poparcia dla
swojej władzy na Froncie Zachodnim i obszarze przyfrontowym, nie tylko
wśród wojskowych, ale także wśród ludności cywilnej. Miały też zapewnić
brak przypadkowości przy wyborze władz do powoływanych zarządów
różnych organów, co umożliwić miała „współpraca” z probolszewicko nas-
trojonymi żołnierzami. Wszystkie te działania zmierzały do tego, by w całości
podporządkować sobie Zjazd Delegatów i poprzez jego marionetkowy zarząd
legitymizować bolszewicką władzę na wsi.
Trzeci Zjazd Delegatów Chłopskich Guberni Mińskiej i Wileńskiej
zwołany został do Mińska 18–20 listopada (1–3 grudnia) z nakazu WRK
Frontu Zachodniego, ale bez zgody KW Rad Chłopskich Delegatów Guberni
Mińskiej i Wileńskiej, który został wybrany w sposób demokratyczny na II
Zjeździe Rad Chłopskich Delegatów Guberni Mińskiej i Wileńskiej na
początku sierpnia17. Nie zwracając uwagi na głosy sprzeciwu, płynące ze
strony dotychczasowego przewodniczącego KW wybranych Rad I. Niestie-
rowa, na III Zjeździe zmieniono władze Komitetu Wykonawczego, na czele
stawiając zaufanych, frontowych wojskowych, w tym Mikołaja Kriwoszeina
jako przewodniczącego. Zebrani uznali jedynym, prawomocnym organem
II Wszechrosyjski Zjazd Rad Robotniczych i Żołnierskich Delegatów oraz
wybrany przezeń Wszechrosyjski Centralny Komitet Wykonawczy. Podpor-
ządkowali się także Radzie Komisarzy Ludowych Rosyjskiej Republiki (RKL),
zobowiązując się do wprowadzenia na terenie guberni mińskiej i wileńskiej
wszystkich jej dekretów. Wyrażono także nadzieję, że powołane organy
władzy doprowadzą do zwołania Zgromadzenia Ustawodawczego, przy czym
zakładano z góry dalszą władzę Rad Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich.
Podjęto także decyzję o wybraniu nowych lub reorganizacji starych wołostnych
komitetów i wołostnych zarządów ziemskich w celu zamiany poprzednich
Dorota Michaluk
264
komisarzy i milicji nowo wybranymi, zaufanymi osobami. Zabieg ten wynikał
z tego, że do wiejskich organów władzy uprzednio wybrano wielu członków
rosyjskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów, z którą bolszewicy konkurowali
na wsi o rząd dusz. Z punktu widzenia państwowości Białorusi ważne było
postanowienie o krajowym zarządzie „Krajem Białoruskim”, w którym
podkreślono (zgodnie z wolą bolszewików), że „Białoruś jest nierozdzielną
całością rewolucyjnej Rosji”18. III Zjazd wyraził sprzeciw organizowaniu
Zjazdu Wszechbiałoruskiego, który właśnie w tym czasie zwoływany był przez
białoruskich działaczy narodowych do Mińska.
Ogólnorosyjskim radzieckim organom władzy podporządkował się także
Zjazd Rad Robotniczych i Żołnierskich Delegatów Obwodu Zachodniego
obradujący w Mińsku 19-21 października (2–4 grudnia) 1917 r. przy udziale
przedstawicieli Rad z Mińska, Homla, Bobrujska, Borysowa, Orszy, Słucka,
Rohaczewa, Rzeczycy, Mozyra, Żłobina, Nieświeża, Łunińca, Wilejki, Wietki,
Dokszyc, Hancewiczów, Zamirja, Siniawki, Osipowiczów i Dorohobuża19.
Bolszewicy chcieli też legitymizować swą władzę w wojsku, toteż z
inicjatywy frakcji bolszewickiej KW Frontu Zachodniego zorganizowano w
dniach 20-25 listopada (3–8 grudnia) II Zjazd Wojska Frontu Zachodniego20.
Zgromadzenie było dosyć liczne — 714 delegatów, w tym 633 z prawem
głosu. Pod względem przynależności partyjnej całkowicie zdominowali je
bolszewicy (473 osoby), pozostali uczestnicy nawet łącznie nie stanowili
żadnej przeciwwagi. (W grupie tej było 74 lewicowych eserów, pięciu prawi-
cowych eserów, dwóch eserów z centrum, dziewięciu eserów maksymalistów,
24 mienszewików, pięciu anarchistów, 103 bezpartyjnych, jeden polski socj-
alista oraz 18 osób o nieustalonych poglądach politycznych21. Bez problemu
przegłosowano więc wszystkie zgłoszone przez bolszewików postulaty.
Podobnie jak uczestnicy III Zjazdu Delegatów Chłopskich, także zebrani
frontowcy uznali przewrót bolszewicki za jedyną metodę przejścia władzy w
ręce bolszewickich Rad Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich, całkowicie
podporządkowując się jego organom. Zapowiedziano szybką demobilizację i
zawarcie pokoju bez aneksji i kontrybucji, uznając prawo do samookreślenia
małych i uciśnionych narodów oraz postanowienia przyjęte przez II Wszech-
rosyjski Zjazd Rad. Zapowiedziana „demokratyzacja” wojska dotyczyła wpro-
wadzenia równości w stosunkach między oficerami i żołnierzami (jednolity
mundur, kolegialne podejmowanie decyzji), ale już nie wolności słowa. Oba
Zjazdy (Chłopski i Wojska) uznały za konieczne wprowadzenie cenzury w
odniesieniu do prasowych oddziałów telegraficznych i informacyjnych w
Mińsku, które uznano za „burżuazyjne”. Postępowano więc zgodnie z polityką
dwóch miar, wchodząc z założenia, że trudne słowo ,, demokracja” można
definiować na swój własny sposób i traktować jako jeden z użytecznych
instrumentów do zdobycia dominacji. Do demokracji odwoływano się w tych
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
265
przypadkach, gdy miała być środkiem do naruszenia istniejącego porządku,
utrudniającego przejęcie władzy, a tam, gdzie nie mogło to odegrać takiej roli,
a nawet szkodzić bolszewikom — stosowano metody siłowe.
Drugi Zjazd Wojska przyjął także kluczowe postanowienie dotyczące
organizacji władzy radzieckiej na podległym terenie Frontu Zachodniego i
Obwodu, które traktował jako zachodnią część Rosji. Zjazd wybrał nowego
głównodowodzącego Frontem Zachodnim; został nim Ormianin Aleksander
Miasnikow, z wykształcenia prawnik. Najwyższym organem ustawodawczym
na tym obszarze ustanowiono Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich
Frontu Zachodniego i Obwodu. W jej skład wejść miały 192 osoby:
35 przedstawicieli Zjazdu Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich
Obwodu Zachodniego, 35 reprezentantów Zjazdu Rad Chłopskich Delegatów
Guberni Mińskiej i Wileńskiej, aż 100 osób przedstawiało Zjazd Frontu
Zachodniego; 11 związki zawodowe, 4 — Związek Pracowników Kolei i
2 Związek Pracowników Poczt i Telegrafów. Wybrano także 20 przeds-
tawicieli do Wszechrosyjskiego Centralnego KW (18 bolszewików i 2 lewi-
cowych eserów). Zgodnie z postanowieniem „O organizacji władzy radzieckiej
na Froncie Zachodnim i Obwodzie” powołano — w planach stuosobowy —
Komitet Wykonawczy Obwodu Zachodniego i Frontu (KWOZiF). Przewagę z
góry mieli w nim mieć mieli bolszewicy, którym przeznaczono 80 miejsc;
10 mandatów oddano lewicowym eserom, 6 prawicowym eserom i 4 mien-
szewikom. Plany bolszewików zostały jednak zignorowane. Swoich przed-
stawicieli nie przysłał Związek Pracowników Poczt i Telegrafów ani Związek
Robotników i Pracowników Kolei Aleksandrowskiej i Libawo-Romeńskiej, a
także większość związków zawodowych zrzeszonych w Centralnym Biurze
Związków Zawodowych Miasta Mińska. Wakowały nawet miejsca przez-
naczone dla Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Obwodu Zachod-
niego. Zdołano zebrać 150 osób, z których ponad 100 stanowili bolszewicy,
24 było eserami z lewej strony politycznej, sześciu zaś prawicowymi eserami,
siedmiu lub ośmiu — mienszewikami, trzech — mienszewikami-interna-
cjonalistami, a dwóch należało do Żydowskiej Socjaldemokratycznej Partii
Robotniczej ,,Poalej Zion”22. Skład ten w żadnym razie nie był stały, bo wraz z
rozprężeniem na froncie, spowodowanym „demokratyzacją” i zapowiedzianą
demobilizacji, zdezerterowała niemal połowa członków wybranych do
KWOZiF23. Pomimo różnych frakcji politycznych KWOZiF realizował idee
kierownictwa Północno-Zachodniego Komitetu Rosyjskiej Komunistycznej
Partii (bolszewików) [dalej: RKP(b)] i zmierzał do przejęcia pełnej kontroli
nad wszelkim życiem politycznym, wojskowym i gospodarczym Obwodu
Zachodniego i Frontu. Jedną z pierwszych decyzji (2 grudnia) KWOZiF były
postanowienia o rozformowaniu I Korpusu Polskiego (co oczywiście w żaden
sposób się nie powiodło) i niedopuszczeniu do tworzenia białoruskich formacji
wojskowych24.
Dorota Michaluk
266
Wykonawczym organem KWOZiF była RKL Zachodniego Obwodu i
Frontu na czele z łotewskim komunistą Karolem Landerem, mająca koor-
dynować pracę komisarzy. RKL występowała przeciwko aktywności narodo-
wościowej, uznając ją za niepotrzebne rozdrabnianie sił ogólnorosyjskiej i
światowej rewolucji. W listopadzie RKL aresztowała w Mińsku Ukraińską
Radę Wojskową Frontu Zachodniego, 4 (17) grudnia — członków Naczelnego
Polskiego Komitetu Wojskowego. Dzień później RKL wystąpiła przeciwko
formowaniu narodowych formacji zbrojnych na Froncie Zachodnim uznanych
za przejaw „nacjonalizmu burżuazyjnego”25. Na te działania odpowiedział
dowódca I Korpusu Polskiego gen. Dowbór-Muśnicki, wypowiadając wojnę
bolszewikom26.
Historyk Ilarion Ignatienko stawia tezę, że Zachodni Obwód i Front były
tworem państwowym z własnym rządem w postaci Rady Komisarzy Ludo-
wych. Ta opinia wydaje się za daleko posunięta, zważywszy, że kierownictwo
KWZOiF opowiadało się za całkowitą integralnością tego obszaru z Rosją.
O ile nawet w nazwie pojawiło się określenie „obwód”, to nie przydawano mu
żadnego innego znaczenia ponad administracyjne, tj. nie myślano jeszcze
wówczas o jakich specjalnych prawach. Nie odwoływano się zupełnie do
nazwy geograficzno-historycznej „Białoruś”, całkowicie nie dopuszczając do
siebie idei o wydzieleniu Obwodu Białoruskiego, jak również o odrębności
narodu białoruskiego. Znalazło to zresztą swój wyraz w strukturze KWZOiF, w
którego prezydium celowo nie było ani jednego Białorusina. Oleg Łatyszonek
zwraca uwagę, że organ ten został utworzony całkowicie przez wojskowych
spoza terytorium Białorusi i bez poparcia miejscowej ludności cywilnej27. Tej
struktury nie uznały powstałe organy wojskowe — Białoruska Centralna Rada
Wojskowa (BCRW) i Wielka Rada Białoruska (WRB).
Zjazd Wszechbiałoruski — samostanowienie narodowe Białorusinów
Już dwa dni po przewrocie bolszewickim w Petersburgu BCRW i WRB
wystąpiły 27 października (9 listopada) 1917 r. ze wspólną odezwą, podpisaną
także przez Białoruski Komitet Wykonawczy Frontu Zachodniego, a skiero-
waną „Do całego narodu białoruskiego”28. Potwierdziły w niej swoje sta-
nowisko, by z ziem białoruskich w granicach guberni wileńskiej, witebskiej,
grodzieńskiej, mińskiej, mohylewskiej, zachodnich powiatach guberni smo-
leńskiej i północnych guberni czernihowskiej utworzyć republikę demok-
ratyczną, związaną z Rosją na zasadzie federacji. Przyjęto rezolucję o integ-
ralności ziem białoruskich, wyrażając tym samym sprzeciw wobec oddania
części Białorusi pod zarząd bolszewikom wojskowym i budowy tam struktur
władzy KWZOiF. Obie Rady wezwały do organizacji 5 grudnia Zjazdu
Wszechbiałoruskiego, na którym spodziewano się przedyskutować kwestie
dotyczące Białorusi i obrać strategię postępowania wobec obalenia przez
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
267
bolszewików Rządu Tymczasowego. Dodatkowym impulsem do działania były
obawy, że rozmowy pokojowe w Brześciu pomiędzy rządem Rosji Radzieckiej
a państwami centralnymi przyniosą podział ziem białoruskich i niemożliwość
utworzenia własnego narodowego przedstawicielstwa. Taki czarny scenariusz
rozpatrywał także rezydujący w Piotrogrodzie Białoruski Komitet Obwodowy
(BKO), który powstał przy Wszechrosyjskiej Radzie Chłopskich Delegatów29.
W skład BKO wchodzili reprezentanci guberni białoruskich wybrani na dwóch
Wszechrosyjskich Zjazdach Delegatów Chłopskich przeprowadzonych w listo-
padzie i w grudniu 1917 r., przedstawiciele organizacji wojskowych i
chłopskich oraz delegaci z guberni białoruskich na Wszechrosyjski Zjazd
Ustawodawczy. Członkowie BOK opowiadali się za programem Partii
Socjalistów-Rewolucjonistów, wyrażali białoruski patriotyzm, ale byli zwo-
lennikami orientacji prorosyjskiej. Dostrzegając zagrożenia unicestwienia
Białorusi, wysunęli ideę autonomii — stworzenia Autonomiczno-Niezależnej
Białorusi jako części Rosyjskiej Federacyjnej Republiki”30. W związku z
przewrotem bolszewickim podjęli decyzję o konieczności zwołania Biało-
ruskiego Zjazdu w Rohaczowie z udziałem przedstawicieli białoruskich
organizacji różnych kierunków i nurtów, przy czym była ona zapewne
zainicjowana przez KWZOiF31. Trzecia inicjatywa zwołania ogólnego zjazdu
wyszła ze strony Białoruskiej Ludowej Gromady w Moskwie i popierana była
przez białoruskie organizacje w Mohylewie, Orszy i Homlu. Zebranie plano-
wano na 5 stycznia 1918 r. w Mohylewie.
Ostatecznie Wszechbiałoruski Zjazd wspólnie zorganizowały BKO i
WRB, które różniły się między sobą stosunkiem do politycznej przyszłości
Białorusi32. Przy czym koncepcja ta niewiele miała wspólnego z ideą Obwodu
Zachodniego i działalnością wojskowych z KWZOiF. Drudzy optowali za
powstaniem Białoruskiej Republiki w równym związku z Rosją i innymi
republikami. W czasie obrad zaznaczyły się jeszcze dwa stanowiska. Biało-
ruscy autonomiści, którzy choć bali się oderwać od Rosji, przyszłość Białorusi
widzieli jako szeroką autonomię polityczną z własną administracją i Białoruską
Krajową Radą33. Natomiast tzw. asymilatorzy (monarchiści i rosyjscy bol-
szewicy) postulowali całkowite zlanie ziem białoruskich z Rosją. Nikt z
występujących działaczy nie posunął się do tego, aby na Zjeździe postawić
wniosek o całkowitym uzależnieniu się od Rosji34.
Organizacja Zjazdu Wszechbiałoruskiego przy udziale wszystkich socjalis-
tycznych białoruskich organizacji była wyzwaniem dla KWZOiF. Do kroku
tego ośmielała zgoda bolszewickich władz zwierzchnich na organizację zjazdu
w Rohaczewie inicjowanemu przez BOK (z którego zrezygnowano na rzecz
wspólnego zjazdu w Mińsku). Tymczasem wojskowi bolszewicy z KWZOiF
nabrali pewności siebie i coraz mniej przychylnie spoglądali na każdy przejaw
białoruskiego życia narodowego. Dnia 2 grudnia plenum bolszewickiego
Dorota Michaluk
268
KWZOiF podjęło decyzję o rozwiązaniu polskich oddziałów i o zakazie
tworzenia jednostek białoruskich, a trzy dni później przewodniczący RKL
Zachodniego Obwodu i Frontu Karol Lander wygłosił referat o wrogiej
działalności białoruskich burżuazyjnych nacjonalistów. Zdecydowano także o
rozwiązaniu BCRW, a jej przywódców chciano postawić przed Trybunałem
Rewolucyjnym35.
Uczestnikom Zjazdu Wszechbiałoruskiego nie dane było przyjąć wszys-
tkich zaplanowanych rezolucji, bo salę obrad wtargnęli wojskowi bolszewicy
pod dowództwem ludowych komisarzy Mikołaja Krywoszeina, naczelnika
garnizonu mińskiego, i Ludwika Rezausskiego z KWZOiF36. Zanim doszło do
rozgonienia zebranych, udało się przyjąć postanowienie o wyłonieniu ze składu
Wszechbiałoruskiego Zjazdu organu władzy krajowej, którym miała być
Wszechbiałoruska Rada Chłopskich, Żołnierskich i Robotniczych Delegatów,
mająca tymczasowo stanąć na czele Kraju, podejmować kontakty z bolsze-
wicką władzą centralną i odpowiadać przed bolszewicką Radą Deputatów
Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich37. Wszechbiałoruska Rada miała
bronić Białorusi przed podziałem i oderwaniem od „Rosyjskiej Demokra-
tycznej Republiki Federacyjnej” (za taką uważano Rosję Radziecką, chociaż
formalnie z demokracją nie miała nic wspólnego). Podkreślić należy, że
Wszechbiałoruska Rada powstawała jako organ władzy sowieckiej, tyle że
ustanawiano ją zgodnie z rozumieniem ówczesnej zasady samostanowienia
narodów — z woli Białorusinów, przez uprawnione do tego zgromadzenie,
czyli Zjazd Wszechbiałoruski. Władzę wojskowych bolszewików WRB i BKO
potraktowały jako tymczasową, ograniczoną tylko do terytorium zajętego przez
wojsko i niemającą mandatu mieszkańców Białorusi38. Białoruscy socjaliści
wszystkich nurtów, białoruscy komuniści (Fabian Szantyr przeciwstawił się
rozbijaniu zjazdu), zwolennicy utworzenia republiki i autonomiści nie chcieli,
by polityczne przywództwo na Białorusi trafiło w ręce obcych osób39.
Kolejnym krokiem Miasnikowa było usunięcie z Domu Gubernatorskiego
rozlokowanych tam białoruskich organizacji: WRB, KW BCRW, CK BSG,
które działać jednak nie zaprzestały. Tylko WRB przelała swoje kompetencje
na Radę Zjazdu40. Na wydarzenia w Mińsku zareagowały także krytycznie
zwierzchnie władze bolszewickie, do których organizacje białoruskie wysyłały
protesty41. Upomniano winowajców zajść: Miasnikowa, Landera oraz Krywo-
szeina, naczelnemu wodzowi Krylence wydano polecenie nawiązania rozmów
z BCRW42. W interesie rządu Rosji Sowieckiej nie leżało zadrażnianie sytuacji
z przychylną sobie przecież Radą Zjazdu w chwili, gdy rozmowy w Brześciu
dotyczyły przyszłości ziem białoruskich. Całe więc zdarzenie usiłowano
sprowadzić do lokalnego zatargu.
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
269
Powstanie Białoruskiej Republiki Ludowej i proklamacja niepod-
ległości
Autorzy wspomnień twierdzą, że przebieg i niezwykła atmosfera zjazdu
oraz szykany ze strony bolszewików skonsolidowały zebranych wokół idei
wyodrębnienia Białorusi ze składu Rosji jako samodzielnej jednostki
administracyjnej. Na zwołanej nazajutrz po rozpędzeniu naradzie Rada Zjazdu
Wszechbiałoruskiego (a zebrali się głównie zwolennicy utworzenia białorus-
kiej republiki) uznała, że decyzje zapadłe na zjeździe nie są ostateczne, bo
obrad nie dokończono. Rada Zjazdu otworzyła sobie drogę do podejmowania
autonomicznych działań, uznała się za Białoruskie Krajowe Przedstawicielstwo
— organ wykonawczy, wyłoniony przez uczestników Zjazdu Wszechbiało-
ruskiego. Podporządkowały się jej: BCRW, BOK, i WRB43.
W końcu lutego 1918 r. po kryzysie rozmów w Brześciu, Niemcy podjęli
marsz na wschód. 21 lutego, już po przegonieniu bolszewików z Mińska, ale
jeszcze przed zajęciem miasta przez niemieckie oddziały wojskowe tego dnia
wieczorem, KW Rady Zjazdu wydał I Ustawę konstytucyjną (I Hramotą
Konstytucyjną), ogłaszając powstanie tymczasowego rządu białoruskiego —
Ludowego Sekretariatu pod kierownictwem Jazepa Waronki44. 9 marca II Hra-
motą Konstytucyjną ogłoszono powstanie Białoruskiej Republiki Ludowej
(BRL), a 25 marca 1918 zdecydowano się na kolejny krok, a mianowicie
proklamację niepodległości Białorusi i zerwanie więzów z Rosją (III Hramota
Konstytucyjna). Kolejne rządy Iwana Waronki, Romana Skirmunta, Iwana
Sieredy, Antona Łuckiewicza, Wacława Łastowskiego i Aleksandra Ćwikie-
wicza zabiegały o poparcie idei białoruskiej państwowości przez sąsiednie
narody i nowo powstające rządy, jak również zwracały się o uznanie przez
państwa, które rozstrzygać miały o losach Europy Wschodniej45.
Proklamację niepodległości BRL źle przyjęli bolszewicy i członkowie tych
organizacji, które orientowały się na związek Białorusi z Rosją. Niechętni
wobec tej idei byli także białoruscy bolszewiccy działacze, którzy chociaż
prezentowali białoruski patriotyzm, to dążyli do stworzenia białoruskiego
radzieckiego państwa w ścisłym powiązaniu z Rosją Radziecką. Powstanie
BRL dało im do ręki istotny instrument. Powstały zalążek państwowości
zwalczyć można była już tylko utworzeniem białoruskiej radzieckiej republiki,
która byłaby konkurencyjna wobec BRL. Drugim czynnikiem, który kazał
zweryfikować rządowi Rosji Radzieckiej plany wobec Białorusi, była fede-
racyjna idea wysuwana przez marszałka Józefa Piłsudskiego, która zakładała
sojusz Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy skierowany przeciwko bolszewikom.
W tej sytuacji bolszewicy zdecydowali się na wykorzystanie aspiracji narodów
na obrzeżach Rosji na własną korzyść, umiejętnie żonglując ideą „samo-
stanowienia narodów”.
Dorota Michaluk
270
Od Komuny Zachodniej do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki
Radzieckiej
Po ucieczce z Mińska w końcu lutego 1918 r. wszystkie organy KWZOiF
przeniosły się do Smoleńska z planem stworzenia zachodniego obwodu, także
z ziem zajętych właśnie przez Niemców. Na plenarnym zebraniu KWZOiF
12 (25) lutego ogłoszono, że jego władza obejmuje gubernie: smoleńską,
witebską, mohylewską oraz część guberni mińskiej46. Nie było to prawdą, ale
podtrzymywało ideę obwodu zachodniego i dalszy sens istnienia KWZOiF. W
ten sposób ambicje bolszewickich wojskowych i chęć zachowania przez nich
władzy dało asumpt tworzenia z ziem białoruskich odrębnej struktury. Bardzo
jednak uważano, aby nie nadawać jej narodowego charakteru, toteż unikano
nawet użycia przymiotnika białoruski czy nazwy „Białoruś”, choćby w znac-
zeniu geograficzno-historycznego regionu.
Na II Zjeździe Rad Delegatów Robotniczych, Żołnierskich i Chłopskich
ZOiF, który odbywał się w Smoleńsku w dniach 10–14 kwietnia 1918 r.,
podjęto decyzję o połączeniu w jedną całość nieokupowanych przez Niemców
terenów: w guberni witebskiej miały to być powiaty: witebski, siebieżski,
newelski, wieliżski, horodecki oraz częściowo połocki i lepelski; w guberni
mohylewskiej — mścisławski, horecki, czausski, klimowicki, czernikowski
oraz częściowo: senneński, orszański, mohylewski, bychowski, rohaczewski
oraz cała gubernia smoleńska47.
W tym miejscu wyjaśnienia wymaga, czym kierowali się bolszewicy oraz
białoruscy działacze narodowi i białoruscy komuniści, włączając w granice
Białorusi gubernię smoleńską. Rosyjscy bolszewicy czynili to wyłącznie ze
względu na to, że leżała ona w strefie przyfrontowej, nie zwracając uwagi na
jej narodowy charakter. Natomiast białoruscy działacze narodowi zaintere-
sowani byli zachodnią Smoleńszczyzną z powodów historycznych i etni-
cznych. Pod względem historycznym były to ziemie związane z Wielkim
Księstwem Litewskim, w skład którego wchodziły aż do połowy XVII w. A do
tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego odwoływała się idea państwowa
BRL. Drugim ważnym aspektem był białoruski język używany przez ludność
wiejską w zachodnich powiatach tej guberni oraz białoruski charakter wiejskiej
obrzędowości. Na mapie zasięgu języka białoruskiego pt. „Этнографичеcкая
карта белoрусского племени”, sporządzonej przez prof. Jefima Karskiego w
1903 r., zachodnia część guberni zaliczana jest do białoruskiego obszaru
językowego48. W 1857 r. parafialne spisy narodowościowe stwierdzały, że
ludność białoruskojęzyczna stanowiła 46,7% mieszkańców guberni smo-
leńskiej. Jeszcze w połowie XIX w. Białorusini stanowili większość w siedmiu
powiatach zachodnich tej guberni: w smoleńskim (90,5%), krasneńskim
(95,4%), rosławskim (94,7%), jelnickim (84,7%), duchowszczyńskim (78,7%),
porzeckim (82,9%) i dorohobużskim (66,0%)49. Nie można jednak pominąć
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
271
faktu, że od połowy XIX w. na Smoleńszczyźnie zachodził jednak bardzo silny
proces asymilacji do rosyjskości. W 1897 r. dane spisu powszechnego wyka-
zały już, że liczba białoruskojęzycznej ludności zmniejszyła się ośmiokrotnie,
co w dużej mierze było wynikiem rusyfikacji szkolnictwa i życia cerkiewnego
po powstaniu styczniowym50.
Dnia 5 sierpnia 1918 r., wychodząc naprzeciw „woli większości mies-
zkańców powiatów Obwodu Zchodniego” podjęto decyzję o stworzeniu zeń
Zachodniej Komuny51. Motywowano to chęcią uproszczenia i centralizacji
systemu administracyjno-finansowego i wzmocnienia jej stosunków gospo-
darczych. Głównym ośrodkiem komuny miał być Smoleńsk, a najwyższym
organem władzy na tym terenie Obwodowy Komitet Zachodni (OKZ). Projekt
konstytucji przewidywał, że docelowo tworzyć ją będą ziemie czterech
guberni: smoleńskiej, witebskiej, mohylewskiej i mińskiej, zlane w jedną
całość terytorialną, geograficzną, polityczną i gospodarczą. Dotychczasowy
podział administracyjny na gubernie byłby usunięty, co spowodować miało
także likwidację gubernialnych komitetów wykonawczych. Najwyższą władzę
w Zachodniej Komunie sprawować miał Komunalny Zjazd Rad, zbierający się
co dwa miesiące, a pomiędzy spotkaniami — RKL Zachodniej Komuny
odpowiedzialna przed centralną władzą w Moskwie52. Projekt organizacji
władzy pozostał jednak tylko na papierze, bo konstytucja stała w sprzeczności
z konstytucją Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej
(RSFRR) uchwalonej 10 lipca 1918 r. Przeciwne centralizacji władzy w rękach
OKZ były także ośrodki niższych szczebli władzy — przewidziane do
likwidacji gubernialne komitety wykonawcze53.
W dalszych miesiącach idea Zachodniej Komuny rozwijała się po myśli
wojskowych bolszewików. 31 października 1918 r. Ludowy Komisariat Spaw
Wewnętrznych RSFRR potwierdził jej powstanie w składzie: gubernie
smoleńska, mińska, witebska, mohylewska i grodzieńska54. Tak zakreślone
granice były jednak bardzo na wyrost i nie były kontrolowane przez siły
bolszewickie, choćby z tego powodu, że gubernia grodzieńska i niemal w
całości mińska znajdowały się pod niemiecką okupacją. Zwraca jednak uwagę
to, że w jedną całość ujęto obszary z przewagą ludności białoruskiej.
Zwierzchnictwa zachodniej komuny nie rozciągano na gubernię wileńską, a do
południowych powiatów tej guberni oraz Wilna, najważniejszego ośrodka
białoruskiego ruchu narodowego przed wojną, aspirowała BRL.
Aktywność białoruskiego ruchu narodowego zdecydowała o tym, że
bolszewicy zgodzili się na utworzenie w Piotrogradzie w lutym 1918 r.
Białoruskiego Narodowego Komisariatu (BiełNacKom). Na jego czele stał
komisarz Aleksander Czerwiakow, a współpracownikami były tak znane osoby
jak: Ihnat Dwarczanin, Klaudiusz Duż-Duszewski, Zmicier Żyłunowicz,
Jausiej Kanczar, Fabian Szantyr, Bronisław Taraszkiewicz. Organ ten założony
Dorota Michaluk
272
został przy Ludowym Komisariacie ds. Narodowościowych RFSRR powo-
łanym do „budowania pokojowego współżycia różnorodnych i różnoet-
nicznych narodowości, zamieszkujących terytorium byłego Rosyjskiego Impe-
rium”55. Była to już kolejna próba utworzenia białoruskiego ośrodka przy
rządzie Rosji Radzieckiej. Pierwsza inicjatywa powołania w strukturze
Ludowego Komisariatu Oddziału Białoruskiego wyszła w grudniu 1917 r. ze
strony Białoruskiego Komitetu Obwodowego działającego przy Wszechro-
syjskiej Radzie Chłopskich Delegatów. Przedstawiciele BOK weszli w skład
kierownictwa Białoruskiego Oddziału przy Ludowym Komisariacie ds.
Narodowościowych. Białoruski Oddział nie zdołał jednak rozwinąć swojej
działalności, bo nie dopuściła do tego RKL, likwidując BOK i w ten sposób
wymierzając karę za aktywne uczestnictwo jego członków w Zjeździe
Wszechbiałoruskim56.
BiełNacKom także za cel stawiał sobie doprowadzenie do zorganizowania
Wszechbiałoruskiego Zjazdu, który miałby postanowić o przyszłości Biało-
rusinów. Był to program bardzo ambitny, bo wymagał do tego przekonania
władz zwierzchnich, na razie skupiano się więc na pomocy uchodźcom
wojennym z Białorusi, organizacji szkół białoruskich i uniwersytetu na
Białorusi oraz działalności wydawniczej w języku białoruskim57. O ile jednak
Ludowy Komisariat zgodził się na otwarcie białoruskich szkół w Piotrogrodzie
i Moskwie, to zabronił uczynić tego w Zachodniej Komunie, gdzie białoruska
działalność oświatowa miała największy sens.
BiełNacKom był organem całkowicie oddanym spawie bolszewickiej,
usiłował więc kontrolować wszelką działalność narodową, dopuszczając tylko
tę, która zgodna była z celami Ludowego Komisariatu. Jako przykład można
podać, że w czasie prowadzonej przez BiełNacKom rejestracji białoruskich
organizacji założonych przez uchodźców wojennych, większość (około 60) z
nich zlikwidowano za wspieranie Rady Białoruskiej Republiki Ludowej.
Oficjalnie uznano je za klasowo wrogie władzy radzieckiej „gniazda kontr-
rewolucji”58. Członkowie BiełNacKom potępiali działalność Rady BRL,
szczególnie krytykując jej niezależność od Rosji Radzieckiej i obranie własnej
niepodległościowej drogi. Wyraz temu dano na wielu spotkaniach zorgani-
zowanych wiosną i latem 1918 r. wespół z białoruskimi sekcjami RKP(b).
Zwracano się do ludności białoruskiej na Białorusi Wschodniej, propagując
„samookreślenie” białoruskiego narodu na gruncie radzieckim i federację
Białorusi z RSFRR. Jednocześnie członkowie BiełNacKom prowadzili pole-
mikę z kierownictwem Północno-Zachodniego Komitetu RKP(b) i KW
Obwodu Zachodniego, które występowało przeciwko jakiejkolwiek formie
białoruskiej państwowości (nawet pod egidą Rosji Radzieckiej) i oskarżało
BiełNacKom o „burżuazyjny nacjonalizm”59. W dniach 23–24 sierpnia 1918 r.
Piotrogrodzki Oddział BiełNacKom zorganizował konferencje białoruskich
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
273
organizacji radzieckich. W kwestii państwowej oświadczono, że Białoruś
powinna być „autonomiczną państwową jednostką i wejść w skład federa-
cyjnego Związku Rosyjskiego jako jego równoprawny członek”60. We
wrześniu 1918 r. BiełNacKOm wystąpił z inicjatywą przemianowania Obwodu
Zachodniego na Obwód Białorusko-Litewski, który miałby być autonomiczną
częścią RFSRR i w perspektywie powinien był objąć wszystkie „etniczne
ziemie” Białorusi61. Dodać należy, że plany utworzenia Obwodu o nazwie
„Białorusko-Litewski”, a później także proklamacja Białorusko-Litewskiej
Republiki Radzieckiej nie miały nic wspólnego z wyjściem naprzeciw idei
krajowej.
Schyłek 1918 r. okazał się niekorzystny dla Niemiec. 11 listopada pod-
pisano dokument kończący I wojnę światową. Dalsze pozostawanie na
wschodzie nie miało sensu. W miejsce wycofujących się niemieckich jednostek
na wschodzie wchodziła Armia Czerwona i tylko na Grodzieńszczyźnie
sytuacja była odmienna. Wojsko niemieckie zostało tam do początku 1919 r.
zabezpieczając odwrót własnych jednostek. Umowa zawarta w Białymstoku z
przedstawicielami polskiej władzy gwarantowała, że z chwilą opuszczenia
terenów zajętych przez Niemców dostaną się one pod kontrolę Wojska
Polskiego. Posuwanie się na wschód polskich formacji, a na zachód bol-
szewickich doprowadziło w końcu do ich bezpośredniego kontaktu, czego
następstwem była wojna polsko-bolszewicka (początek 1919 r.). Zanim to
nastąpiło, Armia Czerwona zajęła Mińsk, Wino i wiele innych miejscowości.
Przynosiło to białoruskim komunistom nowe nadzieje i mobilizowało do
działania. Na konferencji moskiewskiej białoruskiej sekcji RKP(b), odby-
wającej się 21–23 grudnia w Moskwie, przyjęto wniosek o konieczności
samostanowienia Białorusi, o zorganizowaniu rządu robotniczo-chłopskiego i
narodowej Armii Czerwonej oraz o zwołaniu Wszechbiałoruskiego Zjazdu,
który wyraziłaby (znaną z góry) wolę ludności62. Po zajęciu Mińska przez
oddziały bolszewickiej Armii Zachodniej, 10 grudnia 1918 r. powstał biało-
ruski Wojenno-Rewolucyjny Komisariat (WRK), który ogłosił się najwyższym
organem władzy, chociaż sfera jego działania obejmowała na razie tylko jedną
gubernię mińską (dlatego też zwany był także Komitetem Rewolucyjnym
Guberni Mińskiej). Białoruski/miński WRK od razu negatywnie ustawił się do
rządu BRL, odmówił mu prawa do sprawowania władzy zwierzchniej nad
Białorusią oraz uprzedził, że wszyscy członkowie tego rządu stanął przed
bolszewickimi komitetami wojenno-rewolucyjnymi63. Ówczesny premier BRL
Antoni Łuckiewicz, socjaldemokrata z przekonań, w tym czasie przezornie
opuścił Wilno i pojechał do kontrolowanego jeszcze przez Niemców Grodna.
Trzy dni po zajęciu Mińska przez oddziały Armii Czerwonej Izaak
Reingold, pochodzący z centralnej Białorusi, przewodniczący białoruskiego/
mińskiego WRK, wysłał do Północno-Zachodniego Obwodowego Komitetu
Dorota Michaluk
274
RKP(b) telegram z prośbą o włączenie do programu obrad VI Konferencji
wniosku o powołanie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
(BSRR)64. Członkowie mińskiego WRK oficjalnie nie kontaktowali się z
komisarzami z KWZOiF, chociaż były to te same osoby, które działały w
Północno-Zachodnim Obwodowym Komitecie RKP(b): Miasnikow był jego
przewodniczącym, a Wilhelm Knorin sekretarzem. 20 grudnia 1918 r. człon-
kowie białoruskiego/mińskiego WRK zwrócili się także do Jakowa Swierd-
łowa, przewodniczącego Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wyko-
nawczego Rad (głównego koordynatora posunięć rosyjskich bolszewików w
tym czasie), z prośbą o poparcie idei utworzenia Litewsko-Białoruskiej
Roboczej Komuny opartej na federacyjnym związku z Rosją Radziecką65.
Miasnikow, pośredniczący w przekazaniu depeszy, bagatelizował działania
WRK, nazywając je nieistotną inicjatywą małej grupy mińskich robotników.
Wkrótce jednak, zagrożony pozbawieniem władzy nad Zachodnim Obwodem i
Frontem, wszelkie inicjatywy białoruskich komunistów, które doprowadziły w
końcu do zainteresowania władz centralnych ideą powstania BSRR, określał
jako zdradziecki nacjonalizm66.
Decyzja o proklamacji BSRR zapadła nagle 24 grudnia 1918 r. Wydawało
by się, że można mówić o zwycięstwie koncepcji białoruskich komunistów, Jej
przyczyn doszukiwać się można w aktywności białoruskich komunistów, w
działaniach rządu BRL starającego się o wysłanie swojej delegacji na kon-
ferencję pokojową, w końcu także w zmienionej sytuacji politycznej i
zakończeniu I wojny światowej. Wojsko opuszczało frontowe okopy i decyzje
zapadać miały w konferencyjnych salonach. 25 grudnia 1918 r. Józef Stalin
poinformował Miasnikowa o planach powołania białoruskiego rządu rad-
zieckiego. Niedawno jeszcze odmawiano Białorusinom prawa do narodowego
istnienia, teraz — na fundamentach rzekomo nieistniejącego narodu — starano
się tworzyć zalążki państwowości. Nowym politycznym potrzebom służyć
miał zmieniony ton propagandy, przekonującej, że naród białoruski przyjmie
nauki socjalizmu dopiero wtedy, gdy dokona się jego narodowa konsolidacja67.
Porozumienie pomiędzy białoruskimi komunistami a przedstawicielami
centralnych władz bolszewickich oparto na tzw. sześciu punkach Stalina. Rząd
BSRR tworzyć miało 16 osób oraz trzyosobowe prezydium kierownicze.
Terytorium białoruskiego państwa miało objąć pięć guberni: grodzieńską,
mińską, mohylewską, witebską. Rozważyć miano przynależność do niej
guberni smoleńskiej68. Gubernie kowieńska i wileńska miały należeć do
radzieckiej Litwy69. Północno-Zachodni Obwodowy Komitet RKP(b) plano-
wano przekształcić w Centralne Biuro Komunistycznej Partii Białorusi, a jego
przewodniczącego Miasnikowa uczynić na Białorusi pełnomocnikiem CK
RKP(b) i rządu Rosji Radzieckiej.
Dnia 30 grudnia z Moskwy do Smoleńska przyjechali delegaci biało-
ruskich sekcji komunistycznych. Mieli ze sobą ułożony już projekt „Manifestu
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
275
Rządu” oraz list Stalina z zatwierdzoną listą nazwisk osób, które stanąć miały
na czele rządu BSRR. Zachowywano jednak pozory. W Smoleńsku odbywała
się VI Konferencja Północno-Zachodniego Komitetu Obwodowego RKP(b),
której uczestnicy 30 grudnia 1918 r. ogłosili siebie I Zjazdem RKP(b) Re-
publiki Białoruskiej70. W konferencji wzięło udział 181 delegatów, którzy — w
myśl przywiezionych z Moskwy dyrektyw — uznali za konieczne prokla-
mowanie w guberniach: mińskiej, witebskiej, mohylewskiej, grodzieńskiej i
smoleńskiej BSRR i ustanowienia rządu robotniczo-chłopskiego71.
BSRR i jej Tymczasowy Robotniczo-Chłopski Radziecki Rząd Białorusi
proklamowano 1 stycznia 1919 r.72. Już w pierwszym swoim obwieszczeniu —
tym przywiezionym z Moskwy „Manifeście Rządu” — członkowie rządu
Żyłunowicz, Miasnikow, S. Iwanow, Reingold i Czerwiakow, organizator
Białoruskiej Socjaldemokratycznej Partii nurtu bolszewickiego i przywódca
białoruskiej sekcji w RKP(b), ustosunkowali się do Ludowego Sekretariatu
BRL. Odmawiali mu jakichkolwiek praw do reprezentowania Białorusi i jej
mieszkańców. Rząd BRL — złożony z samych socjalistów — uznano za
„burżuazyjny”, działający w imieniu „białoruskich właścicieli ziemskich i
kapitalistów”73.
Nie obeszło się jednak bez zgrzytów pomiędzy wojskowymi „obwo-
dowcami” i członkami mińskiego WRK, a dotyczyły one proporcji obu grup w
rządzie i jego stosunku do Centralnego Biura KPB(b)74. Grupa Miasnikowa
uważała, że rząd BSRR powinien podporządkować się partyjnemu centrum
republiki. Przeciwnego zdania była grupa Żyłunowicza, starająca się także o to,
aby do rządu nie weszli trzej bolszewiccy komisarze z KWOZiF: Aleksander
Miasnikow, Mojsiej Kałmanowicz i Ryszard Pikiel. Argumentowano, że nie są
związani z Białorusią, ale przede wszystkim chodziło o ograniczenie ich
wpływów. Działanie to nie powiodło się, bo Stalin zażądał od grupy Żyłu-
nowicza podporządkowania się dyrektywom CK RKP(b). Żadne postanowienie
nowo utworzonego białoruskiego radzieckiego rządu nie mogło wejść w życie
bez akceptacji CB KPB(b), a więc de facto Miasnikowa, bo to on stał na czele
partii. Terytorium Obwodu Zachodniego i Frontu w składzie Rosji Radzieckiej
co prawda przekształciło się w niechcianą przez niego republikę, ale
najważniejsze resorty nadal były pod jego kontrolą i obsadzone przez osoby
spoza Białorusi. Komisariatem spraw wojskowych kierował Miasnikow, apro-
wizacji — Reinhold; gospodarki narodowej — Pikiel; rolnictwa — A. And-
rejew; spraw wewnętrznych — Iwanow; komunikacji — I. Sawicki; poczt i
telegrafów — K. Rozental; aparatu bezpieczeństwa państwa (Nadzwyczajnej
Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, CzK) — Jarkin; kontroli
państwowej — I. Bergson; komisariat ds. uciekinierów z 1915 r. — Najdien-
kow. W rękach białoruskich komunistów znalazły się resorty o małym
znaczeniu. Dyło, związany z moskiewską organizacją BSG, objął komisariat
Dorota Michaluk
276
pracy; Czerwiakow — komisariat oświaty; Zmicier Czarnuszewicz, sekretarz
słuckiego powiatowego zjednoczenia kooperatyw — komisariat ochrony
socjalnej; Szantyr, nauczyciel domowy, przywódca lewego skrzydła BSG —
komisariat spraw narodowościowych; I. Puzyrow — komisariat zdrowia;
A. Kwaczeniuk — komisariat sprawiedliwości75. Białorusinom komunistom
powierzono także resort spraw zagranicznych, który objął Uładzimir Falski, ale
w sytuacji, gdy polityką zagraniczną kierowały organy centralne, było to
zupełnie bez znaczenia. Przewodniczącym komisarzy ludowych BSRR został
Żyłunowicz, przywódca lewego nurtu BSG, członek BKN, który jeszcze przed
wojną współpracował z bolszewickimi gazetami, mocno ulegając wpływom
ideologii marksistowskiej, jednak nie na tyle, by wyzbyć się poczucia
narodowego. Osadzenie go w roli naczelnego komisarza było tylko pozornym
zwycięstwem białoruskich komunistów w sytuacji, gdy faktycznie nadrzędną
rolę odgrywał Miasnikow jako kierownik KPB(b).
Dzięki wsparciu politycznemu, finansowemu i wojskowemu Rosji Rad-
zieckiej zbudowano zalążki radzieckiej białoruskiej państwowości. Jak się
okazało, do powstania państwa nie była potrzebna ani rozwinięta świadomość
narodowa Białorusinów, ani ich narodowa konsolidacja, które to kwestie są
często przywoływane jako jedne z przyczyn klęski idei BRL. Tymczasem dla
realizacji zamierzeń Białorusinów z obozu niepodległościowego niezbędne
było wsparcie z zewnątrz. Rosja Radziecka podjęła budowę państwa w
konkretnych politycznych celach. Nowe republiki radzieckie miały pokazać, że
idee Lenina znajdują naśladowców wśród nierosyjskich mieszkańców dawnego
imperium. Miały też przeciwstawić się rządom naturalnie powstających
republik Łotwy, Estonii, Litwy, Białorusi, Ukrainy, Gruzji, Republiki Donu, a
także Polski, które z wysiłkiem walczyły o wydostanie się spod wpływów
Rosji i międzynarodowe uznanie. Nieprzypadkowo tworzono je w przededniu
konferencji pokojowej, która zdecydować miała o nowym porządku poli-
tycznym Europy.
Dużym problemem dla bolszewików była popularność idei narodowych.
W przypadku Białorusi nie chciano tworzyć struktur państwowych, aby nie
wspierać w ten sposób rozwoju białoruskiej świadomości narodowej. Kulisy
działań bolszewików względem Białorusi odsłaniają wypowiedzi, które padły
na zebraniu biura CK KPB(b) 22 lutego 1919 r. w Mińsku76. Bo chociaż
proklamowano istnienie BSRR, to nadal obóz władzy nie był przekonany o
sensie jej istnienia ani jej zasięgu. Na zebraniu Adolf Joffe wyjaśnił, że zasada
samostanowienia narodów została przez bolszewików wysunięta wyłącznie
taktycznie, by wpisać się w potrzeby ruchów narodowych i przyciągnąć
aktywistów lewego skrzydła do obozu bolszewików oraz zahamować tendencje
separatystyczne na obrzeżach rosyjskiego państwa. Zdecydowano się stworzyć
bufor, który wytrzyma pierwsze uderzenie „imperialistów”, idące z kierunku
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
277
polskiego i ukraińskiego („petlurowskiego”)77. Chociaż powołano radzieckie
republiki litewską i białoruską, to Joffe przyznawał, że jest to ryzyko, bo może
w nich nastąpić rozwój „elementów narodowych”. Proces rozwoju świa-
domości narodowej uniemożliwić miało powiązanie BSRR z Rosją Radziecką
węzłami federacyjnymi, a także zminimalizowanie obszaru marionetkowego
państwa do dwóch guberni mińskiej i grodzieńskiej, położonych najbliżej
Polski78. Polityka ta wynikała także z oceny, że Polska zdoła wywrzeć wpływ
na nowe państwa narodowe na obrzeżach Rosji i stworzyć wspólny blok. Na
tym zebraniu przeciwko okrajaniu Białorusi opowiedzieli się członkowie sekcji
białoruskiej, Reingold i Iwanow, którzy byli zdania, że nie można zniszczyć
tradycyjnych, ekonomicznych powiązań ziem białoruskich odcięciem od ich
centrum, czyli od guberni wschodnich (w tym także od guberni smoleńskiej).
Idei państwa białoruskiego nadal przeciwstawiał się Miasnikow, opowiadając
się za koncepcją utworzenia Zachodniego Obwodu Rosji Radzieckiej (z
guberni witebskiej, mohylewskiej, mińskiej, grodzieńskiej, smoleńskiej).
Odmawiał też prawa do zasiadania w rządzie białoruskim komunistom, gdyż
uważał, że sprawując funkcje kierownicze, rozwijać będą ideę narodową, co w
rezultacie doprowadzi do oddzielenia się Białorusi. To, że do tego jeszcze nie
doszło — przekonywał — było zasługą niedopuszczenia Białorusinów do
składu KWZOiF i hamowania białoruskiego separatyzmu narodowego przez
obecnych w tym organie komunistów79.
Wysuwając argument o konieczności zwalczania rozwoju białoruskiej
świadomości narodowej, starano się usprawiedliwić decyzję KW BSRR o
oderwaniu guberni smoleńskiej, witebskiej i mohylewskiej do Rosji Rad-
zieckiej.. Kolejnym krokiem prowadzącym do uniknięcia „burżuazyjnych”
wpływów w BSRR było jej połączenie z inną buforową radziecką republiką:
Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką (LSRR), i utworzenie Litewsko-
Białoruskiej SRR (LBSRR). Decyzję taką zatwierdził 3 lutego I Wszech-
białoruski Zjazd Rad, a rezolucję poparła także II Konferencja Komitetów
Partyjnych Litwy i Białorusi Zachodniej, jaka odbyła się w Wilnie w dniach 2–
4 lutego 1919 r. Oficjalnie połączenie motywowano podobieństwem struktury
społecznej i ekonomiki oraz zwiększeniem siły do walki z Polską80.
Porozumienie o połączeniu dwóch republik jako LBSRR zawarto na wspólnym
posiedzeniu Centralnych KW LSRS i BSRS 27 lutego 1919 r. W jej składzie
znalazły się gubernie: mińska, grodzieńska, wileńska, kowieńska oraz część
suwalskiej. Najwyższe stanowisko w rządzie otrzymał litewski dziennikarz,
przewodniczący Komunistycznej Partii Litwy Vincas Mickievičius-Kapsukas,
który stanął także na czele Litewsko-Białoruskiej Partii Komunistycznej
utworzonej 4–6 marca w Wilnie na zjeździe zjednoczeniowym Komu-
nistycznej Partii Litwy i Komunistycznej Partii Białorusi. Stolicą tego państwa
miało być Wilno, gdyż miało ono łączność ze wszystkimi jego prowincjami.
Dorota Michaluk
278
Uważano więc, że będzie ważnym ośrodkiem kierowniczym w czasie
przyszłych działań wojennych przeciwko Polsce81.
Podsumowanie
Po upadku monarchii rosyjskiej na ziemiach białoruskich stworzono dwa
projekty białoruskiej państwowości. Powstawały w odmienny sposób. BRL
tworzyła się w środowisku białoruskich socjalistycznych działaczy jako
kolejne, naturalne stadium rozwoju białoruskiego ruchu narodowego. BSRR
tworzono głównie jako polityczny instrument Rosji Radzieckiej. Jej powstania
nie można uznać za kolejne stadium rozwoju białoruskiego ruchu, bo prok-
lamowana została m.in. po to, by zniszczyć białoruską działalność narodową.
Powołana 1 stycznia BSRR nie przetrwała długo. Już kilka tygodni później
pojawiła się Białorusko-Litewska SRR, która zafunkcjonowała wyłącznie na
papierze. W przededniu lipcowej ofensywy na Polskę w 1920 r. proklamowaną
drugą BSRR, ale tylko w granicach guberni wileńskiej, mińskiej i grod-
zieńskiej. Po wojnie polsko-bolszewickiej i po traktacie ryskim zawartym w
marcu 1921 roku część tego obszaru znalazła się w Polsce. BSRR ograniczona
została zaledwie do kilku wschodnich powiatów, dlatego też w 1923 roku
przekazano części powiatów guberni witebskiej, smoleńskiej i mohylewskiej,
tworząc miniaturową republikę, ściśle powiązaną z Rosją Radziecką i odgry-
wającą rolę buforu na granicach z „burżuzyjnymi” państwami — Polską i
Łotwą.
—————
1 Матяш І. Перші білоруські представництва в Україні (1918 р.): спроба вста-
новлення дипломатичних відносин між УНР і БНР (романтика сподівань і реалії буття).
Україна дипломатична. 2018. Вип. 19. С. 76–95; Папакін А. Білоруські військові фор-
мування в Україні. 1917–1920 рр.
URL:https://web.archive.org/web/20210715220423/https://www.ucrainarma.org/ww_i_an
d_interwar/biloruski-vijskovi-formuvannia-v-ukrajini-1917-1920.html
Богданович І.І. Республіка Білорусь: позиціонування між Сходом та Заходом.
Країни пострадянського простору в умовах формування баrатополюсноrо світу:
історичні уроки та перспективи: збірник наукових праць. За заг. ред. А.Г. Буль-
вінського. Київ: Державна установа «Інститут всесвітньої історії НАН України», 2016.
С. 209–223; Шимов Я. «Подарунки від російського народу». Хто і як перекроював карту
СРСР. URL: https://www.radiosvoboda.org/a/30688647.html24 червня 2020.
2 Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państ-
wowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010. S. 104–119.
3 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 36.
4 Рудовіч С. Час выбару. Праблема самавызначэння Беларусі ў 1917 годзе. Мінск:
Тэхналогія, 2001. C. 40.
5 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 12.
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
279
6 Скалабан В. Беларуская Сацыял-Дэмакратычная Рабочая Партыя. Энцыклапедыя
Гісторыі Беларусі. Мінск: БелЭн, 1993. T. 1. C. 409.
7 Нацыянальны Архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 325. Воп. 1. Сп. 7. Л. 4–7.
8 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 45.
9 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 46.
10 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 46.
11 Езавітаў K. Беларуская Вайсковая Центральная Рада, ч. 1. Крывіч. 1924. № 1, 37–
45. C. 39–2; Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 57.
12 Ляўрэш Л. Генерал, які дайшоў да Беларусі. Жыццяпіс Кіпрыяна Кандратовіча.
Гродна: ЮрСаПрынт, 2018.
13 Bagiński H. Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920. Warszawa: Warszawska
Oficyna Wydawnicza Gryf, 1921. S. 126.
14 Рудовіч С. Час выбару. Праблема самавызначэння Беларусі ў 1917 годзе. Мінск:
Тэхналогія, 2001. C. 11.
15 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 54.
16 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S.55.
17 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 34–35.
18 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 34.
19 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 36.
20 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 39–41.
21 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 38.
22 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 29.
23 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 42.
24 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 44.
25 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 54.
Dorota Michaluk
280
26 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 34–35.
27 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 55.
28 Ко всему Народу Белорусскому. Іn: Турук Ф. Белорyсcкое Движение. Москва:
Гос. изд-во, 1921. С. 96–100.
29 Декларация Белорусского Областного Комитета при Всероссийском Совете Крес-
тьянских Депутатов. In: Турук Ф. Белорyсcкое Движение. Москва: Гос. изд-во, 1921.
С. 101–105.
30 Декларация Белорусского Областного Комитета при Всероссийском Совете Крес-
тьянских Депутатов. In: Турук Ф. Белорyсcкое Движение. Москва: Гос. изд-во, 1921.
С. 104.
31 Захарка В. Галоўныя момэнты беларускага руху (урывак). Спадчына. 1997 (5).
С. 8–9.
32 Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej
państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010. S. 180–207.
33 Белорусcкая Рада. 1917. № 8.
34 Белорусcкая Рада. 1917. № 7–10; Езавітаў K. Першы Усебеларускі кангрэс. Бела-
руская мінуўшчына. 1993. № 1. C. 25–29.
35 Сташкевич Н. Приговор революции. Крушение антисоветского движения в Бело-
руссии 1917–1925. Минск: Изд-во Университетское, 1985. С. 57.
36 Белорусcкая Рада.1917. № 12; Цвікевіч А. Краткій очеркь вознікновенія Белорус-
ской народной республікі. Кіевь, 1919. С. 9–10.
37 Турук Ф. Белорyсcкое Движение. Москва, 1921. С. 106–108.
38 Турук Ф. Белорyсcкое Движение. Москва, 1921. С. 52.
39 Вольная Беларусь. 09.1917.
40 Łatyszonek O. Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok: Białoruskie
Towarzystwo Historyczne, 1996. S. 63.
41 Езавітaў К. Беларуская Вaйсковая Цэнтральная Рада. Крывіч. 1924. № 1 (7). Ч. 1;
1925. № 1 (9). Ч. 2; Игнатенко И. Октябрьская революция и самоопределение Белорус-
сии. Минск, 1992, C. 88.
42 Езавітаў К. Беларуская Войсковая Цэнтральная Рада. Крывіч. 1925. № 1 (9). Ч. 2.
43 Приложение № 17. In: Турук Ф. Белорусcкое движение. Москва: Гос. изд-во, 1921.
С. 109.
44 Нацыянальны Архіў Рэспублікі Беларусь. Ф. 582. Воп. 2. Сп. 19. Л. 3, 8; Michaluk D.
Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń:
Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010. S. 220–238.
45 Michaluk D. The Four Governments of the Belarusian Democratic Republic in the
International Arena in 1918-1920. Belarus and its neighbors. Historical perceptions and
political constructs. Ed. A. Łahviniec, T. Čulickaja, Warsaw: Uczelnia Łazarskiego, 2013.
P. 81–94.
46 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 45.
47 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 46.
48 Michaluk D. Od granicy językowej do państwowej — mapy narodowościowe Białorusi
z XIX i początku XX wieku. Беларусь і суседзі: Гістарычныя шляхі узаемадзеянні і
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
281
ўзаемаўплывы. Ред. Р.Р. Лазько, В.А. Міхедзька, М.М. Мязга. Гомель: Гомельскі дзяр-
жаўны універсітэт імя Ф. Скарыны, 2006. S. 66–74.
49 Терешкович П.В. Этническая история Беларуси — XIX начала XX в. В контексте
Центрально-восточной Европы. Минск: БГУ, 2004. С. 91.
50 Терешкович П.В. Этническая история Беларуси — XIX начала XX в. В контексте
Центрально-восточной Европы. Минск: БГУ, 2004. С. 91.
51 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М.К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 48.
52 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 48.
53 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 48.
54 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 49.
55 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 153.
56 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 153.
57 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 153–154.
58 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 154.
59 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 155–156.
60 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 156.
61 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 155–156.
62 Бобер М.К., Рудович С.С. Органы государственной власти и управления Совет-
ской Беларуси (1917–1920 гг.): справочник. Сост.: М. К. Бобер [и др.]. Минск: Бел-
НИИДАД, 2017. С. 175.
63 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 111.
64 Игнатенко И. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии. Минск:
Академия Наук Беларуси, 1992. С. 171.
65 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 111.
66 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 113.
Dorota Michaluk
282
67 Игнатенко И. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии. Минск:
Академия Наук Беларуси, 1992. С. 173.
68 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 113.
69 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 108–109.
70 Игнатенко И. Октябрьская революция и самоопределение Белоруссии. Минск:
Академия Наук Беларуси, 1992. С. 177.
71 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 115–116.
72 Michaluk D. Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej
państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010. С. 393–401.
73 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 20.
74 Круталевич В.А. История Беларуси: Становление национальной державности
(1917–1922 гг.). Минск: Право и экономика, 2003. С. 113–116.
75 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 157–193.
76 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 76–80.
77 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 76.
78 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 77.
79 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 84–85.
80 Rezolucja o połączeniu Litwy z Białorusią. In: B. Waligóra. Walka o Wilno. Okupacja
Litwy i Białorusi w 1918–1919 r. przez Rosję Sowiecką. Wilno: Wydaw. Zarządu Miejskiego
w Wilnie, 1938. S. 175.
81 Селеменев В.Д. and others (ed.). 1 января 1919 года. Временное рабоче-крестьян-
ское советское правительство Белoруссии. Документы и материалы. Минск: «Нацыя-
нальны архіў Рэспублікі Беларусь», 2005. С. 99.
REFERENCES
1. Bagiński, H. (1921). Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920. Warszawa:
Warszawska Oficyna Wydawnicza Gryf [in Polish].
2. Bobjer, M.K. & Rudovиch, S.S. (2017). Organy gosudarstvjennoj vlastи и
upravljenиJa Sovjetskoj Bjelarusи (1917–1920 gg.). Mиnsk : BjelNИИDAD [in Belarusian].
3. Bohdanovych, I.I. (2016). Respublika Bilorus': pozytsionuvannia mizh Skhodom ta
Zakhodom. Krainy postradians'koho prostoru v umovakh formuvannia baratopoliusnoro svitu:
istorychni uroky ta perspektyvy: zbirnyk naukovykh prats'. (pp. 209–223). Kyiv: Derzhavna
ustanova Instytut vsesvitn'oi istorii NAN Ukrainy [in Ukrainian].
Rywalizacja polityczna o Białoruś w latach 1917–1919 między białoruskimi socjalistami…
283
4. Borovik, D. (1982). Pis'ma o Belorussii. Pis'mo pervoe, 1882. In Publiџistika
Belorusskih narodnikov: nelegal'nye izdanija belorusskih narodnikov, 1881–1884 (pp. 21–32).
Izd-vo BGU im. V.I. Lenina [in Russian].
5. Cvіkevіch, A. (1919). Kratkіj ocherk' voznіknovenіja Belorusskoj narodnoj res-
publіkі. Kіev' [in Russian].
6. C’vikjevich, A. (1993). Zapadno-russиzm. Narysy z gistoryi gramadzkaj mys"li w
XIX i pachatku XX v. Mjensk: Navuka i tehnika [in Belarusian].
7. Ignatenko, I. (1992). Oktjabr'skaja revoljucija i samoopredelenie Belorussii. Minsk:
Akademija Nauk Belarusi [in Russian].
8. Jezavitaw, K. (1924). BjelaruskaJa VajskovaJa Cjentral"naJa Rada. Kryvich, 1, 37–
45 [in Belarusian].
9. Jezavitaw, K. (1925). BjelaruskaJa VajskovaJa Central"naJa Rada. Kryvich, 1, 80–93
[in Belarusian].
10. Jezavitaw, K. (1993). Pjershy Usjebjelaruski kangres. BjelaruskaJa minuwshchyna,
1, 25–29 [in Belarusian].
11. Krutalevich, V. A. (2003). Istorija Belarusi: Stanovlenie nacional'noj derzhavnosti
(1917–1922 gg.). Minsk: Pravo i jekonomika [in Russian].
12. Łatyszonek, O. (1996). Białoruskie formacje wojskowe 1917–1923. Białystok:
Białoruskie Towarzystwo Historyczne [in Polish].
13. Ljawresh, L. (2018). Gjenjeral, Jaki dajshow da Bjelarusi. ZhyccJapis KipryJana
Kandratovicha. Grodna: JurSaPrynt [in Belarusian].
14. Luckjevich, A. (2009). Baracba za vyzvaljen"nje. Vil"nJa: Instytut bjelarusistyki.
Bjelastok: Bjelaruskaje gistarychnaje tavarystva [in Belarusian].
15. Matiash, I. (2018). Pershi bilorus'ki predstavnytstva v Ukraini (1918 r.): sproba
vstanovlennia dyplomatychnykh vidnosyn mizh UNR i BNR (romantyka spodivan' i realii
buttia). Ukraina dyplomatychna, 19, 76–95 [in Ukrainian].
16. Michaluk, D. (2006). Od granicy językowej do państwowej — mapy narodo-
wościowe Białorusi z XIX i początku XX wieku. In R.R. Laz"ko, V.A. Mihjedz"ka,
M.M. MJazga (Eds.), Bjelarus" i susjedzi: GistarychnyJa shlJahi uzajemadzjeJanni i wzaje-
mawplyvy (pp. 66–74). Gomjel": Gomjel"ski dzJarzhawny univjersitet imJa F. Skaryny [in
Polish].
17. Michaluk, D. (2010). Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw biało-
ruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK [in Polish].
18. Michaluk, D. (2013). The Four Governments of the Belarusian Democratic Republic
in the International Arena in 1918–1920. In A. Łahviniec & T. Čulickaja (Eds.), Belarus and
its neighbors. Historical perceptions and political constructs (pp. 81–94). Warsaw: Uczelnia
Łazarskiego [in English].
19. Papakin, A. Bilorus'ki vijs'kovi formuvannia v Ukraini. 1917–1920 rr.
https://web.archive.org/web/20210715220423/https://www.ucrainarma.org/ww_i_and_interwar
/biloruski-vijskovi-formuvannia-v-ukrajini-1917-1920.html [in Ukrainian].
20. Rudovich, S. (2001). Chas vybaru. Prabljema samavyznachennJa Bjelarusi w 1917
godzje. Minsk: TehnalogiJa [in Belarusian].
21. Selemenev, V.D. and others (Eds.) (2005). 1 janvarja 1919 goda. Vremennoe
raboche-krest'janskoe sovetskoe pravitel'stvo Belorussii. Dokumenty i materialy. Minsk:
Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь [in Russian].
22. Shymov, Ya. Podarunky vid rosijs'koho narodu. Khto i iak perekroiuvav kartu SRSR.
https://www.radiosvoboda.org/a/30688647.html24 червня 2020 [in Ukrainian].
23. Skalaban, V. (1993). BjelaruskaJa SacyJal-DemakratychnaJa RabochaJa PartyJa. In
EncyklapjedyJa Gistoryi Bjelarusi (Vol. 1, p. 409). Minsk: BjelEn [in Belarusian].
Dorota Michaluk
284
24. Stashkevich, N. (1985). Prigovor revoljucii. Krushennie antisovetskogo dvizhenija v
Belarusii 1917–1925. Minsk [in Russian].
25. Tereshkovich, P.V. (2004). Jetnicheskaja istorija Belarusi — XIX nachala XX v. v
kontekste Central'no-Vostochnoj Evropy. Minsk: BGU [in Russian].
26. Turuk, F. (1921). Belorysckoe Dvizhenie. Moskva [in Russian].
27. Waligóra, B. (1938). Walka o Wilno. Okupacja Litwy i Białorusi w 1918–1919 r.
przez Rosję Sowiecką. Wilno: Wydaw. Zarządu Miejskiego w Wilnie [in Polish].
28. Zaharka, V. (1997). GalownyJa momenty bjelaruskaga ruhu (uryvak). Spadchyna, 5,
8–9 [in Belarusian].
|