О времени создания Киевского свода "1200г."
Gespeichert in:
| Datum: | 2006 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Ukrainian |
| Veröffentlicht: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Schriftenreihe: | Ruthenica |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190490 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | О времени создания Киевского свода "1200г." / А. Толочко // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 73-87. — Бібліогр.: 60 назв. — рос. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-190490 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1904902023-06-11T20:25:20Z О времени создания Киевского свода "1200г." Толочко, А. 2006 Article О времени создания Киевского свода "1200г." / А. Толочко // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 73-87. — Бібліогр.: 60 назв. — рос. 1995-0276 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190490 uk Ruthenica Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| format |
Article |
| author |
Толочко, А. |
| spellingShingle |
Толочко, А. О времени создания Киевского свода "1200г." Ruthenica |
| author_facet |
Толочко, А. |
| author_sort |
Толочко, А. |
| title |
О времени создания Киевского свода "1200г." |
| title_short |
О времени создания Киевского свода "1200г." |
| title_full |
О времени создания Киевского свода "1200г." |
| title_fullStr |
О времени создания Киевского свода "1200г." |
| title_full_unstemmed |
О времени создания Киевского свода "1200г." |
| title_sort |
о времени создания киевского свода "1200г." |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190490 |
| citation_txt |
О времени создания Киевского свода "1200г." / А. Толочко // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 73-87. — Бібліогр.: 60 назв. — рос. |
| series |
Ruthenica |
| work_keys_str_mv |
AT toločkoa ovremenisozdaniâkievskogosvoda1200g |
| first_indexed |
2025-07-16T13:25:49Z |
| last_indexed |
2025-07-16T13:25:49Z |
| _version_ |
1837810164415070208 |
| fulltext |
Àëåêñåé Òîëî÷êî
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà
«1200 ã.»
Ñ äà òè ðîâ êîé òàê íà çû âà å ìî ãî Êè åâ ñêî ãî ñâî äà ó èñ ñëå äî âà òå ëåé, êàê ïðà âè ëî,
íå âîç íè êà åò ïðî áëåì. Îáû÷ íî óêà çû âà þò íà âðå ìÿ îêî ëî 1200 ã. èëè äàæå íà
ñàì ýòîò ãîä êàê âðå ìÿ çà âåð øå íèÿ ðà áî òû íàä êè åâ ñêîé ëå òî ïèñüþ â Âû äó áèö -
êîì ìî íàñ òðûå. Îñíî âà íèÿ äëÿ ýòî ãî î÷å âèä íû — Êè åâ ñêàÿ ëå òî ïèñü çà âåð øà -
åò ñÿ ðå÷üþ âû äó áèö êî ãî èãó ìå íà Ìî è ñåÿ (êî òî ðî ãî è ñ÷è òà þò ðå äàê òî ðîì ñâî -
äà), à ìåæ äó Êè åâ ñêîé è ïî ñëå äó þ ùåé Ãà ëèö êî-Âî ëûí ñêîé ëå òî ïèñüþ ñó ùåñ òâó -
åò î÷å âèä íàÿ ëà êó íà â èç ëî æå íèè, óêà çû âà þ ùàÿ íà òî, ÷òî îáå ëå òî ïè ñè
ñî çäà âà ëèñü êàê ñà ìîñ òî ÿ òåëü íûå ïðî èç âå äå íèÿ è áûëè çà òåì ñî å äè íå íû
ìåõàíè÷åñêè.
Ñòàâ øàÿ ïî ïó ëÿð íîé â ëè òå ðà òó ðå äà òè ðîâ êà 1200 ãî äîì çà êðå ïè ëàñü, êàê êà -
æåò ñÿ, áëà ãî äà ðÿ îøèá êå Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà. Âïîë íå îñîç íà âàÿ èñ êó ññòâåí íîñòü
õðî íî ëî ãè ÷åñ êîé ñåòè Èïàòü åâ ñêî ãî ñïèñ êà â ãà ëèö êî-âî ëûí ñêîé ÷àñ òè, îí,
îäíà êî, íå çà ìå òèë, ÷òî ïî ñëåä íèå äâå äàòû â êè åâ ñêîé ÷àñ òè — 1199 è
1200 ãã. — ïðè íàä ëå æàò âñå ê òîé æå õðî íî ëî ãè ÷åñ êîé ñåòè, âíå ñåí íîé â Èïàòü -
åâ ñêèé ñïè ñîê ðå äàê òî ðîì íà ÷à ëà ÕV â.1 Âî âñåì ïî ñëóø íûé À. À. Øàõ ìà òî âó, â
ýòîì ñëó ÷àå Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ ïî ÷å ìó-òî íå ðå øèë ñÿ ïî ñëå äî âàòü çà ó÷è òå ëåì,
áûâ øèì ãî ðàç äî áî ëåå âíè ìà òåëü íûì. À. À. Øàõ ìà òîâ íå îäíîê ðàò íî óêà çû âàë,
÷òî êè åâ ñêàÿ ÷àñòü Èïàòü åâ ñêîé ëå òî ïè ñè äî âå äå íà äî 1198 ã. è ïî òî ìó îñòî -
ðîæ íî íà çû âàë åå «Êè åâ ñêîé âû äó áèö êîé ëå òî ïèñüþ 1198–1199 ã.»2 À. À. Øàõ -
ìà òî âà ìîæíî ïîíÿòü òàê, ÷òî ïîñëåäíèå äàòû ëåòîïèñè ìàðêèðóþò âðåìÿ åå
ñîñòàâëåíèÿ.
Íà èñ ñëå äî âà òå ëåé, âå ðî ÿò íî, âñåã äà ïðî èç âî äè ëî âïå ÷àò ëå íèå òî îá ñòî ÿ ò åëü -
ñòâî, ÷òî ìåæ äó êè åâ ñêîé è ãà ëèö êî-âî ëûí ñêîé ÷àñ òÿ ìè Èïàòü åâ ñêîé ëå òî ïè ñè
ñó ùåñ òâó åò áðî ñà þ ùèé ñÿ â ãëà çà ðàç ðûâ: íà ÷à ëî ãà ëèö êîé ëå òî ïè ñè íè êàê òåê -
ã Àëåêñåé Òîëî÷êî, 2006
1 Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. ÑÏá., 1996. Ñ. 86–87. Ïî ý òî ìó, íà ïðè ìåð,
Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ îøè áî÷ íî ïî ëà ãàë, ÷òî îñâÿ ùå íèå ïîä ïîð íîé ñòå íû â Âû äó áèö êîì ìî íàñ òû -
ðå «ïàëî íà 24 ñåí òÿá ðÿ 6708 (1199) ã.» Ýòó îøèá êó èñ ïðà âèë åùå Í. Ã. Áå ðåæ êîâ (ñì.: Áå ðåæ -
êîâ Í. Ã. Õðî íî ëî ãèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ì., 1963. Ñ. 210–211). Ñì. òàê æå: Àëåêñåé Ï. Òî -
ëî÷ êî. Ïðî èñ õîæ äå íèå õðî íî ëî ãèè Èïàòü åâ ñêî ãî ñïèñ êà Ãà ëèö êî-Âî ëûí ñêîé ëå òî ïè ñè. Paleo -
slavica (13. 2005).
2 Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå ðóñ ñêèõ ëå òî ïèñ íûõ ñâî äîâ (Øàõ ìà òîâ À. À. Ðà çûñ êà íèÿ î ðóñ -
ñêèõ ëå òî ïè ñÿõ. Ì., 2001. Ñ. 572, 582). Âïðî ÷åì, è À. À. Øàõ ìà òîâ èíîã äà ïè ñàë î òîì, ÷òî Êè -
åâ ñêèé ñâîä îêàí ÷è âàë ñÿ 1200 ã. (ñì.: Øàõ ìà òîâ À. À. Èññëå äî âà íèå î Íåñ òî ðî âîé ëå òî ïè ñè.
Øàõ ìà òîâ À. À. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ò. 1, êí. 2. ÑÏá., 2003. Ñ. 493).
ñòó àëü íî íå ñâÿ çà íî ñ ïðåä û äó ùèì èç ëî æå íè åì; ìåæ äó ïî ñëåä íèì ñî áû òè åì êè -
åâ ñêîé ÷àñ òè è ïåð âûì ñî áû òè åì ãà ëèö êîé óñòà íàâ ëè âà åò ñÿ íå çà ïîë íåí íûé ïðî -
ìå æó òîê â ïî ëíûõ ñåìü ëåò (ñ ñåí òÿá ðÿ 1198 ïî èþíü 1205 ã.); íà êî íåö, Ãà ëèö êî-
Âî ëûí ñêàÿ ëå òî ïèñü íà ïè ñà íà â ðåç êî îò ëè÷ íîé îò êè åâ ñêîé ìà íå ðå íå ðàñ ÷ëå -
íåí íî ãî íà ïî ãîä íûå ñòàòüè ïî âåñ òâî âà íèÿ. Âñå ýòî îçíà ÷à åò, êðî ìå ïðî ÷å ãî, ÷òî
ïî ñëå 1198 ã. Êè åâ ñêàÿ ëå òî ïèñü íå ïðî äîë æà ëàñü è ìîã ëà áûòü ñî ñòàâ ëå íà âñêî -
ðå ïî ñëå3.
Ìíå íèå, ÷òî ïî ñëåä íèå çà ïè ñè ñâî äà îä íî âðå ìåí íû îêîí ÷à íèþ ðà áî òû íàä íèì
ñó ùåñ òâó åò èç äàâ íà. Ïðåä ïî ëà ãà åò ñÿ, ÷òî ëå òî ïè ñà òåëü íå ïðå ìåí íî äî âî äèë èç ëî -
æå íèå äî òîãî ãîäà, â êî òî ðîì ðà áî òàë. Áûòü ìî æåò âåð íîå âî ìíî ãèõ ñëó ÷à ÿõ, ýòî
óòâåð æäå íèå òàê íè êîã äà è íå áûëî îá îñíî âà íî. Ñêî ðåå, áîëü øå îñíî âà íèé ïðåä -
ïî ëà ãàòü îá ðàò íîå: ìåæ äó ïî ñëåä íåé äà òîé ëå òî ïè ñè è ìî ìåí òîì ðà áî òû ëå òî ïèñ -
öà ñó ùåñ òâî âà ëà èç âåñ òíàÿ õðî íî ëî ãè ÷åñ êàÿ äèñ òàí öèÿ. Íà è áî ëåå î÷å âèä íûé
ïðè ìåð — ïðè ïèñ êà Ñèëü âåñ òðà 1116 ã. â îêîí ÷à íèè Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò, äî -
âå äåí íîé äî 1110 ã.4 Íå òàê äàâ íî Â. À. Êó÷ êèí ïðî äå ìî íñòðè ðî âàë, ÷òî äî âå äåí -
íàÿ äî 1408 ã. Òðî èö êàÿ ëå òî ïèñü áûëà ñî ñòàâ ëå íà íå ðà íåå 1420-õ ãã.5 Âïðî ÷åì,
êà êîé èìåí íî «çà çîð» ñ÷è òàë ñÿ íîð ìàëü íûì, ñó äèòü çà òðóä íè òåëü íî6.
Òåì íå ìå íåå, ïî ëà ãàòü, ÷òî ïî ñëåä íÿÿ äàòà ëå òî ïè ñè âî âñåõ ñëó ÷à ÿõ îçíà ÷à åò
ãîä çà âåð øå íèÿ ðà áî òû íàä íåé åäâà ëè îïðàâ äà íî. Òåì áî ëåå — â ñëó ÷à ÿõ, êîã äà
åñòü òâåð äûå óêà çà íèÿ ê îá ðàò íî ìó. Äëÿ Êè åâ ñêîé ëå òî ïè ñè òàêèå óêàçàíèÿ åñòü.
* * *
Ïîä 6700 (1192) ã., ïî ñðå äè îïè ñà íèÿ «ïî ëî âåö êèõ» çà áîò þæ íûõ êíÿ çåé, â
Èïàòü åâ ñêîé ëå òî ïè ñè ÷è òà åò ñÿ îá øèð íîå ñî îá ùå íèå î «ñóç äà ëüñêèõ» äå ëàõ: î
ïî ñòðè ãàõ è ïî ñà æå íèè íà êîíÿ ñûíà Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à, î çà ëî æå íèè äå òèí öà
âî Âëà äè ìè ðå-íà-Êëÿçü ìå, îá íîâ ëå íèè öåð êâåé âî Âëà äè ìè ðå è Ñóç äà ëå, î ðîæ -
äå íèè ó Âñå âî ëî äà ñûíà Âëà äè ìè ðà-Äìèò ðèÿ7. Ýòîò íå îðãà íè÷ íûé äëÿ òåì Êèåâ -
ñêîé ëå òî ïè ñè ôðàã ìåíò âû ãëÿ äèò âñòàâ êîé è, äå éñòâè òåëü íî, îêà çû âà åò ñÿ òà êî -
âîé. Ýòî öå ëè êîì çà è ìñòâî âàí íàÿ (è íå ñêîëü êî ñî êðà ùåí íàÿ) ñòàòüÿ 6702
(1194) ã. Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè8. Ñð.:
74 Àëåêñåé Òîëî÷êî
3 Ñì., íàïð.: Òî ëî÷ êî Ï. Ï. Ðóñ ñêèå ëå òî ïèñ öû Õ–Õ²²² ââ. ÑÏá., 2003. Ñ. 144.
4 Çäåñü, âïðî ÷åì, äåëî ìî æåò îá ú ÿñ íÿòü ñÿ ïðî ñòî òåì, ÷òî ïî ñëåä íèå ëèñ òû (èëè òåò ðàäü) ñ
îêîí ÷à íè åì ëå òî ïè ñè îêà çà ëàñü ïðî ñòî óòå ðÿí íîé.
5 Êó÷ êèí Â. À. Î âðå ìå íè íà ïè ñà íèÿ ñãî ðåâ øåé â 1812 ã. Òðî èö êîé ëå òî ïè ñè. Ad fontem. Ó èñ -
òî÷ íè êà. Ñáîð íèê â ÷åñòü Ñåð ãåÿ Ìè õàé ëî âè ÷à Êàø òà íî âà. Ì., 2005. Ñ. 237–242.
6 Ñó ùåñ òâó åò è áî ëåå ÿð êèé ïðè ìåð — ìî íàõ Ëàâ ðåí òèé ïå ðå ïè ñàë äî âå äåí íûé äî 1305 ã. Ëàâ -
ðåí òüåâ ñêèé ñïè ñîê â 1377 ã., ÿê ÿâñòâó åò èç åãî ïðè ïèñ êè. Ëàâ ðåí òèÿ, âïðî ÷åì, âñåã äà (áûòü
ìî æåò, çà èñ êëþ ÷å íè åì Â. Ë. Êî ìà ðî âè ÷à) ñ÷è òà ëè òîëü êî êî ïè èñ òîì, íî íå àâ òî ðîì èëè ðå -
äàê òî ðîì.
7 ÏÑÐË. Ò. 2. Ñòá. 674–675.
8 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 411–412.
Òîãî æå ë›(ò). âå ëè êûè êífçü Âñå âî ëîäú. ñòâî -
ðè ïîñò›ãû (ÕÏ: ïî(ä)ñòÿ ãû) ñíâŽè ñâî åìl Zðî -
ñ ëàâl. è íà êîíü åãî âñà äè. âî äíŽü ñòãŽî Ñå ìåw ìà
(ÕÏ: Ñèì³îíà) ñðîä íè êà Ã(ñ)íf. è áû(ñ) ðà äîñòü
âå ëè êà â Âî ëî äè ìåð›. Òîãî æå ë›(ò) âå ëè êûè
êífçü Âñå âî ëîäú. çà ëî æè ä›òèí›öü â Âî ëî äè -
ìåð› öðêŽâü wáíî âè ñòîŽóþ Áö€þ. â Âî ëî äèìºð›.
èçâ›ñòüþ. è â Ñlæäà ëè îá íî âè æå öðêŽâü ñòîŽóþ
Áö€þ è áû(ñ) zêî íîâà. Òîãî ë›(ò). l âå ëè êî ãî
êífçf Âñå âî ëî äà. ðî äèñf ñíŽú. äî çà lòðåífz
ñòãŽî Äìèòð›à. äíŽå. è èìå íè íû æå òîã äà áfõlòü.
Âñå âî ëîäú æå âåë› l÷è íè òè ñíâŽè ñâî åìl âî
ñâîå èìf Äìèòð›è âú ñòìŽú êð(ñ)ùíèè. à êífæåå
èìf l÷è íè åìl Âî ëî äè ìèðú ä›äà ñâî å ãî èìf.
Ìî íî ìà õà Âî ëî äèì›ðà
 ë›(ò) #¾.y.€ê. Áûøà ïî ñòðè ãû l áëãŽîâ›ðíà ãî è
õî ëþ áè âà ãî (Ð: ïîä ñòðè ãè ó âå ëè êî ãî) êífçf
Âñå âî ëî äà. ñíŽà Ãåw ðãå âà. ñíŽó nãî Zðîñ ëà âó.
ì(ñ)öà àïðè(ë). âú .êŽç. äíŽü. íà ïàìf(ò) ñòà(ã)
Ѻìºwíà ñðîä íè êà Ã(ñ)íf. ïðè áëŽæí›ìü ºï(ñ)ï›
²wàí›. è áû(ñ) ðàäî(ñ) âå ëè êà â ãðàä› Âî ëî äè ìå -
ðè. Òîãî (æ) ë›(ò). çà ëî æè áëãŽîâ›ðíûè êífçü
Âñå âî ëîäú. Þðãå âè(÷) ä›òè íåöü â ãðàä› Âî ëî -
äè ìå ðè. ì(ñ)öà. èþíf. âú äŽ. äíŽü. íà ïàìf(ò) ñòà(ã)
Ìèò ðî ôà íà ïàò ðè àð çà Êîñòfíòè íà ãðà äà. Òîãî
(æ) ë›(ò). ì(ñ)öà. àâãó(ñ). wáíîâ ëå íà áû(ñ) öðêŽû
ñòîŽn Áö€è Âî ëî äè ìå ðè. zæå á› wïîë›ëà â âå ëè -
êûè ïî æàðü. áëæŽíû(ì) ºï(ñ)ïìü Èâà íî(ì). è ïðè
áëãŽîâ›ðí›ìü è õ(ñ)îëþáèâ›ìü êí(f)çè Âñå âî -
ëîä› Þðãå âè ÷è. è áû(ñ) wïf(ò) àêû íîâà. è áû(ñ)
ðàäî(ñ) âå ëè êà â ãðàä› Âî ëî äè ìå ðè. Òîãî (æ)
ë›(ò). ì(ñ)öà. ñåìòf(á). wáíîâë(å)íà áû(ñ) öðêŽû
ñòàŽz Áö€à â Ñóæ äà ëè. zæå á› îïà äà ëà ñòà ðîñ òüþ.
è áåç íàðfäüº(ì). ò›ì æå áëæŽâû èìü ºï(ñ)ïìü Èâà -
íî(ì). è ïî êðû òà áû(ñ) wëî âîìú m âåð õó äî êî -
ìàðú. è äî ïðè òâî ðîâú. è òî ÷þäó ïî äî áíî.
ìëòŽâþ ñò Áö€è è nãî â›ðîþ. à èæå íå èùà ìàñ -
òå ðîâú m Í›ìåö. íî íàë›çå ìàñ òå ðû m êëåâ ðåòú
ñò Áö€è è ñâî èõú. èíû(ì) wëî âó ëüzòè. èíû(ì)
êðû òè. èíû(ì) èç âèñ òüþ ä›ëèòè. mâåð çåí› áî
nìó á›ñòà m Á€à w÷è ñðäŽ÷í›è íà öðêŽâíóþ âåùü.
wæå ïå ùèñf öðêâíû ìè âåùü ìè. è êëè ðè êû. àêî
ïðà âî ìó ïàñ òó õó à íå íà èì íè êó. Òîãî (æ) ë›(ò)
ðî äèñf l áëãŽîâ›ðíà ãî è õð(ñ)îëþ áè âà ãî êífçf
Âñå âî ëî äà ñíŽà Ãþð ãå âà. âíó êà Âî ëî ìè ìåðf Ìî -
íî ìà õà. ñíŽú ì(ñ)öà. wêòf(á). âú .êåŽ. íà ïàìf(ò)
ñòãŽî Ìàð êè à íà. è Ìàð òóðz. â êà íóíú ñòà(ã) Äìèò -
ðz. è íàðå(÷)íú áû(ñ) â ñò›€ìü êðùŽíüè Äìèò ðèè.
Çà êàç ÷èê Êè åâ ñêîé ëå òî ïè ñè Ðþ ðèê Ðîñ òèñ ëà âè÷ áûë «ñâà òîì» Âñå âî ëî äó
Þðüå âè ÷ó (Ðîñ òèñ ëàâ Ðþ ðè êî âè÷ áûë æå íàò íà Âåð õóñ ëà âå Âñå âî ëî äîâ íå), è â
Êè å âå áûëè õî ðî øî îñâå äîì ëå íû î ñî áû òè ÿõ â ñåìüå áëè æàé øèõ ðî äñòâåí íè -
êîâ. Íåò ñî ìíå íèÿ, îäíà êî, ÷òî ìû èìå åì äåëî èìåí íî ñ òåê ñòó àëü íûì çà è ìñòâî -
âà íè åì èç Ñóç äà ëüñêîé ëå òî ïè ñè. Â Ëàâð. è ñõîä íûõ ñ íåé ëå òî ïè ñÿõ ïî ìå ùå íà
öå ëàÿ ñå ðèÿ âåñü ìà îä íî òèï íûõ ñî îá ùå íèé î ðîæ äå íè ÿõ äå òåé â ñå ìå éñòâå Âñå -
âî ëî äà, èõ ïî ñòðè ãàõ è ïî ñà æå íè ÿõ íà êîíÿ. Êñòà òè ñêà çàòü, îò ñó òñòâó þ ùåå â èñ -
òî÷ íè êå (ñòàòüå 1194 ã.) ñî îá ùå íèå î ïî ñà æå íèè ßðîñ ëà âà Âñå âî ëî äî âè ÷à íà
êîíÿ çà è ìñòâî âà íî èç ñî âåð øåí íî ñõîä íîé ñòàòüè 6700 ã. Ëàâð. («Áûøà ïî ñòðè -
ãû (À: ïîä ñòð›ãû) l âå ëè êà ãî êífçf Âñå âî ëî äà. ñíŽà Ãåw ðãè å âà. âíó êà Âî ëî äè -
ìåðf Ìî íî ìà õà. ñíŽó nãî Ãåw ðãè å âè â ãðàä› Ñóæ äà ëè. òîãî (æ) äíŽè è íà êîíü
nãî âñà äè»), ÷òî íå òîëü êî óòâåð æäà åò êíèæ íûé õà ðàê òåð çà è ìñòâî âà íèÿ, íî, âå -
ðî ÿò íî, îá ú ÿñ íèò è íå âåð íóþ äàòó, ïîä êî òî ðîé òåêñò ïî ìå ùåí â Èïàò.
Ïðîá ëå ìó äà òè ðîâ êè Êè åâ ñêîé ëå òî ïè ñè, ñëå äî âà òåëü íî, ìîæ íî ñôîð ìó ëè ðî -
âàòü êàê âîï ðîñ î òîì, êîã äà êè åâ ñêèé ëå òî ïè ñåö ìîã ñäå ëàòü ýòó âû ïèñ êó èç Ñóç -
äà ëüñêîé ëå òî ïè ñè?
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 75
Èçâåñ òíî, ÷òî íå ñêîëü êî ñå âåð íûõ ëå òî ïèñ íûõ òåê ñòîâ — Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå -
òî ïèñü è ò. í. Ëå òî ïè ñåö Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî — â ðàç íîå âðå ìÿ, íî, âå ðî -
ÿò íåå âñå ãî, âî âòî ðîé ïî ëî âè íå Õ²²² â., ìèã ðè ðî âà ëè íà þã, â Ãà ëèö êî-Âî ëûí -
ñêèå ïðåä å ëû. Ïî âðå ìå íè ýòî ñî âïà äà åò ñ ïðî öåñ ñîì ñëî æå íèÿ Ãà ëèö êî-Âî ëûí -
ñêîé ëå òî ïè ñè è îôîð ìëå íèÿ Èïàòü åâ ñêî ãî êî äåê ñà, âêëþ ÷èâ øå ãî â ñåáÿ è
Êè åâ ñêóþ ëå òî ïèñü. Ìîæ íî áûëî áû äó ìàòü, ÷òî èìåí íî òîã äà ãà ëèö êèé èëè âî -
ëûí ñêèé êíèæ íèê çà ãëÿ íóë â ñòàòüè 6700 è 6702 Ëàâð. èëè ËÏÑ9. Êàçàëîñü áû, ê
òîìó åñòü îñíîâàíèÿ.
Ê ñî æà ëå íèþ, ñòàòüÿ 6702 ã. â Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ñî äåð æèò â ñå ðå äè íå
ïðî ïóñê òåê ñòà10, íî íå ìíî ãèå õà ðàê òåð íûå ÷òå íèÿ ñáëè æà þò Èïàò. èìåí íî ñ òåêñ -
òîì Ðàäç. Ñð. ïî ñëå äî âà òåëü íîå èìå íî âà íèå òàì Âñå âî ëî äà «âå ëè êèì êíÿ çåì»;
ñð. Èïàò. ïîñò›ãû è Õëåáí. ïî(ä)ñòÿ ãû, îá ú ÿñ íÿ þ ùè å ñÿ èç Ðàäç. ïîä ñòðè ãè.
Ìîæ íî áûëî áû óòâåð æäàòü, ÷òî â Èïàò. èñ ïîëü çî âàí ñî áñòâåí íî òåêñò Ðàäç.,
åñëè áû íå äðó ãèå îñî áåí íîñ òè Ðàäç. Òàê, â êîí öå ñòàòüè 6702 â Ðàäç. ïðî ïó ùå íî
óêà çà íèå, ÷òî Âëà äè ìèð-Äìèò ðèé Âñå âî ëî äî âè÷ ðî äèë ñÿ «â êà íóí ñâ. Äè ìèò ðèÿ»,
èç êî òî ðî ãî àâ òîð Èïàò. äî áûë «äî çà óòðå íÿÿ ñâ. Äè ìèò ðèÿ», è òàê æå ïðî ïó ùå íî
óïî ìè íà íèå î Âëà äè ìè ðå Ìî íî ìà õå, ñî õðà íåí íîå â Èïàò.11 Íà è áî ëåå æå ñó ùåñ -
òâå íåí óêà çàí íûé ïðî ïóñê â Ðàäç. çíà ÷è òåëü íîé ÷àñ òè ñòàòüè 6702 (íåò ñî îá ùå íèÿ
îá îá íîâ ëå íèè öåð êâåé âî Âëà äè ìè ðå è â Ñóç äà ëå), â òî÷ íîñ òè âîñ ïðî èç âå äåí íûé
òàê æå è â ËÏÑ12. Ýòî îçíà ÷à åò, ÷òî îá ðå òàâ øè å ñÿ â Õ²²² â. â Ãà ëèö êî-Âî ëûí ñêîé
Ðóñè ñóç äà ëüñêèå ëå òî ïè ñè íå ìîã ëè ïî ñëó æèòü èñ òî÷ íè êîì çà è ìñòâî âà íèÿ. Çà è ì -
ñòâî âà íèå, íàäî äó ìàòü, ïðî è çîø ëî ðà íåå, êîã äà Êè åâ ñêàÿ ëå òî ïèñü åùå ñó ùåñ -
òâî âà ëà ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî (áåç ãà ëèö êî-âî ëûí ñêî ãî ïðî äîë æå íèÿ).
Èòàê, â Èïàò. îò ðà çèë ñÿ òåêñò ñóç äà ëüñêîé ëå òî ïè ñè, ñëî âåñ íûé îá ëèê êî òî -
ðîé áûë áëè çîê ê Ðàäç. è ËÏÑ, íî áåç èõ ïðî ïóñ êîâ, ò. å. ñî äåð æà òåëü íî áëèç êèé
ê Ëàâð. Îïðå äå ëèòü ìåñ òî òà êî ãî òåê ñòà íà ñó ùåñ òâó þ ùåé ñòåì ìå ñóç äà ëüñêî ãî
ëå òî ïè ñà íèÿ ðó áå æà Õ²²–Õ²²² ââ. íå òàê ëåã êî. Ïðåæ äå âñå ãî ïî òî ìó, ÷òî ñàìà ýòà
ñòåì ìà ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ èç ëèø íå óñëîæ íåí íîé. Ê óñëó ãàì èñ òî ðè êà ñå ãî äíÿ öå -
ëûé âååð «ñâî äîâ», ÿêî áû ñî ñòàâ ëåí íûõ â Ñóç äà ëüñêîé Ðóñè â òå ÷å íèå ïåð âûõ
äâóõ äå ñÿ òè ëå òèé Õ²²² â.: âëà äè ìèð ñêèå ñâî äû 1212 è 1216 ã., ïå ðå ÿñ ë àâëüñêèé
ñâîä 1216–1219 ãã. (À. À. Øàõ ìà òîâ, Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ, ß. Ñ. Ëóðüå13), âëà äè ìèð -
76 Àëåêñåé Òîëî÷êî
9 Òà êîå ïðåä ïî ëî æå íèå îá ëåã ÷à ëîñü áû òåì, ÷òî ñî âðå ìåí À. À. Øàõ ìà òî âà íå îäíîê ðàò íî âû -
ñêà çû âà ëîñü ïðåä ïî ëî æå íèå î âìå øà ò åëüñòâå ïî çäíåé øèõ ãà ëèö êî-âî ëûí ñêèõ ëå òî ïèñ öåâ â
òåê ñòû Êè åâ ñêîé ëå òî ïè ñè.
10 ÏÑÐË. Ò. 38. Ñòá. 158.
11 ÏÑÐË. Ò. 38. Ñòá. 158. Âðî ÷åì, óòî÷ íå íèå î «êà íó íå ñâ. Äè ìèò ðèÿ» åñòü â ËÏÑ (ÏÑÐË. Ò. 41.
Ñòá. 120).
12 ÏÑÐË. Ò. 41. Ñòá. 120–121. Ì. Î. Ïðè ñåë êîâ ïî ëà ãàë, ÷òî èñ êëþ ÷å íèå ýòî ãî ôðàã ìåí òà åñòü
ñî çíà òåëü íûì ðå äàê òîð ñêèì ðå øå íè åì àâ òî ðà «ñâî äà 1212 ã.».
13 Øàõ ìà òîâ À. À. Èññëå äî âà íèå î Ðàä çè âè ëîâ ñêîé èëè Êå íèã ñáå ðãñêîé ëå òî ïè ñè. 1902; Ïðè ñåë êîâ
Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî è ñà íèÿ. Ñ. 99–100, 131–136; Ëóðüå ß. Ñ. Î ïðî èñ õîæ äå íèè Ðàä çè -
âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè. Âñïî ìî ãà òåëü íûå èñ òî ðè ÷åñ êèå äèñ öèï ëè íû. Ë., 1987. Ò. 18. Ñ. 65–70.
ñêèé ñâîä 1215 (Þ. À. Ëè ìî íîâ14), âëà äè ìèð ñêèé ñâîä 1206 ã. (Ã. Ì. Ïðî õî -
ðîâ15), âëà äè ìèð ñêèé ñâîä 1203 è 1205 ã. (Í. È. Ìè ëþ òåí êî)16.
Ïðîñ òî îñòà íî âèòü ñâîé âû áîð íà êà êîé-ëèáî èç ñó ùåñ òâó þ ùèõ äàò, âïðî ÷åì,
íå âîç ìîæ íî, òàê êàê «ñâî äû» äî áû òû â ðàì êàõ äâóõ ïðè íöè ïè àëü íî ðàç íûõ
âçãëÿ äîâ íà ñî îò íî øå íèå ñî õðà íèâ øèõ ñÿ ëå òî ïèñ íûõ òåê ñòîâ.
Êàê èç âåñ òíî, äëÿ âîñ ñòà íîâ ëå íèÿ ëå òî ïèñ íîé ðà áî òû â Ñóç äà ëüñêîé Ðóñè òåêñ -
òîëîã ðàñ ïî ëà ãà åò òðå ìÿ ñïèñ êà ìè ëå òî ïè ñåé: Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé, Ðàä çè âè ëîâ ñêîé
(è åãî êî ïè åé — Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîé), à òàê æå Ëå òî ïèñ öåì Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ
Ñóç äà ëüñêî ãî. À. À. Øàõ ìà òîâ îò ìå òèë ñõî äñòâî âñåõ òðåõ ëå òî ïè ñåé äî 1205 ã.
Ýòî ñõî äñòâî îí îá ú ÿñ íÿë äå ôåê òíîñ òüþ ïðî òîã ðà ôà Ðàäç.: òîò, âå ðî ÿò íî, óòðà -
òèë îêîí ÷à íèå, çà âåð øà ÿñü íà ïî ëóñ ëî âå ñòàòüè 1206 ã., è, ê òîìó æå, ïî ñëåä íèå
ëèñ òû ðó êî ïè ñè áûëè ñèëü íî ïðå ïó òà íû, èç-çà ÷åãî èç âåñ òèÿ çà 1203–1205 ãã. ïî -
ïà ëè íå íà ñâîå ìåñ òî. Òîæ äåñ òâåí íûé äå ôåê òíûé ýê çåì ïëÿð, êàê ïî ëà ãàë
À. À. Øàõ ìà òîâ, áûë èñ ïîëü çî âàí ïðè ñî ñòàâ ëå íèè Ëàâð.: çäåñü îò ñó òñòâó þò èç -
âåñ òèÿ 1203–1205 ãã., ïîä âåð ãøè å ñÿ ïå ðå ñòà íîâ êå â Ðàäç., à îäíî èç âåñ òèå (î
ñìåð òè Åëå íû Âñå âî ëî äîâ íû) èç-çà ýòî ãî ïî ïà ëî â ñòàòüþ 1203 ã.17 Â ñõîä íîì
òåê ñòó àëü íî ñ Ðàäç. ËÏÑ îò ñó òñòâó þò ïðî ïóñ êè èëè ïå ðå ñòà íîâ êè, à, êðî ìå òîãî,
îí ñî õðà íèë îêîí ÷à íèå — îí ïðî äîë æà åò ïðå ðâà íóþ ôðà çó Ëàâð. èç íå êðî ëî ãà
Âñå âî ëî äî âîé Ìà ðèè è ïðî äîë æà åò ñÿ äî 1214 ã.18 À. À. Øàõ ìà òîâ áûë ñêëî íåí
ïî ëà ãàòü, ÷òî òà êî âî æå áûëî è îêîí ÷à íèå Ïå ðå ÿñ ë àâëüñêîé ëå òî ïè ñè, ëåã øåé â
îñíî âà íèå âñåõ òðåõ ñïèñ êîâ. ËÏÑ, ñëå äî âà òåëü íî, äîë æåí áûë ðàñ ïî ëà ãàòü ñÿ íà
âåð øè íå ñòåì ìû, íà è áî ëåå ïî ëíî îò ðà æàÿ Ïå ðå ÿñ ë àâëüñêóþ ëå òî ïèñü 1212 ã.
À. À. Øàõ ìà òîâ ïðåä ïî ëà ãàë, ÷òî ËÏÑ ñî ñòàâ ëåí áûë ìåæ äó 1216 è 1219 ãã.19
Ñëå äóÿ À. À. Øàõ ìà òî âó è ðàç âè âàâ øå ìó åãî èäåè Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âó, ïî ëó ÷à -
ëîñü áû, ÷òî ñòàòüÿ 1194 ã. Ëàâð. ïî ïà ëà â Êè åâ ñêóþ ëå òî ïèñü íå ðà íåå
1216–1219 ãã. Óâû, ýòîò âû âîä òðóä íî ïðè íÿòü, è èí òå ðå ñó þ ùåå íàñ ñî îá ùå íèå
Èïàò. ïîä 1192 ã. èã ðà åò â îïðî âåð æå íèè âñåé ñõå ìû íå ìà ëî âàæ íóþ ðîëü.
À. À. Øàõ ìà òîâ îò ìå òèë, ÷òî ñðàâ íè òåëü íî ñ Ëàâð., Ðàäç. ñî äåð æèò ðÿä ñî êðà -
ùå íèé: ïîä 1193, 1194 è 1195 ãã. Ïîñ êîëü êó â îñíî âå îá å èõ ëå òî ïè ñåé ëå æèò
îäèí è òîò æå «äå ôåê òíûé ýê çåì ïëÿð» Ïå ðå ÿñ ë àâëüñêîé ëå òî ïè ñè, èç ðàñ ñóæ äå -
íèé èñ ñëå äî âà òå ëÿ âû õî äè ëî, ÷òî îí äîë æåí áûë ñî äåð æàòü îä íî âðå ìåí íî è áî -
ëåå ïî ëíûå ÷òå íèÿ Ëàâð., è ñî êðà ùåí íûå âà ðè àí òû Ðàäç.20 È ýòè æå «ñî êðà ùåí -
íûå» ÷òå íèÿ ñî äåð æèò «íå äå ôåê òíûé» ýê çåì ïëÿð ËÏÑ. À. À. Øàõ ìà òîâ âû øåë
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 77
14 Ëè ìî íîâ Þ. À. Ëå òî ïè ñà íèå Âëà äè ìè ðî-Ñóç äà ëüñêîé çåì ëè. Ë., 1967. Ñ. 165–166.
15 Ïðî õî ðîâ Ã. Ì. Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê Âëà äè ìèð ñêîé ëå òî ïè ñè ïî 6714 (1205/6) ãîä. Ðàä çè -
âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Òåêñò, èñ ñëå äî âà íèå, îïè ñà íèå ìè íè à òþð. ÑÏá., Ì., 1994. Ñ. 269–280.
16 Ìè ëþ òåí êî Í. È. Âëà äè ìèð ñêèé âå ëè êîê íÿ æåñ êèé ñâîä 1205 ãîäà (Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü).
ÒÎÄÐË. Ò. 49. 1996. Ñ. 36–57.
17 Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå. Ñ. 512–513.
18 Íî ïî ñëåä íÿÿ çà ïèñü — «ñå æå áûëî ë›òî âè ñî êîñ òíîå» — êàê ïî ëà ãàë À. À. Øàõ ìà òîâ, óêà çû -
âà åò íà 1216 ã.
19 Òàì æå. Ñ. 625.
20 Òà êèõ êðóï íûõ ñî êðà ùå íèé â Ðàäç.-ËÏÑ ïî ñðàâ íå íèþ ñ Ëàâð. Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ íà ñ÷è òàë òðè:
ïîä 1193, 1194 è 1195 ãã. (Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 106–107).
èç ïî ëî æå íèÿ, äî ïóñ òèâ, ÷òî èç íà ÷àëü íî â Ëàâð. ÷è òà ëèñü ñòàòüè â òà êîì æå
«íå ïîë íîì» âèäå, êàê è â ËÏÑ, à áî ëåå ïî ëíûå ÷òå íèÿ Ëàâð. çà è ìñòâî âà ëà èç Ïî -
ëèõ ðî íà íà ÷à ëà XIV â.21 Îñíî âà íè åì äëÿ À. À. Øàõ ìà òî âà ïî ñëó æè ëî êàê ðàç
íàøå èç âåñ òèå Èïàò. ïîä 1192 ã., ñî äåð æà ùåå òîò æå íà áîð èç ïÿòè ñóç äà ëüñêèõ
èç âåñ òèé, ÷òî è Ëàâð. ïîä 1194 (â òî âðå ìÿ, êàê â Ðàäç.-ËÏÑ äâà èç íèõ ïðî ïó ùå -
íû). À. À. Øàõ ìà òîâ íå ïðåä ïî ëà ãàë ñâÿ çè ìåæ äó êè åâ ñêèì è ñóç äà ëüñêèì ëå òî -
ïè ñà íè åì â ñà ìîì íà ÷à ëå Õ²²² â. Âñå ñóç äà ëüñêèå èç âåñ òèÿ Èïàò. îí îò íî ñèë íà
ñ÷åò Ïî ëèõ ðî íà íà ÷à ëà ÕIV â., â êî òî ðîì, ñëå äî âà òåëü íî, ÷è òàë ñÿ è «ïî ëíûé»
òåêñò ñòà òåé 1193, 1194 è 1195 ãã. Êîëü òàê, òî è Èïàò., è Ëàâð. çà è ìñòâî âà ëè
ñâîè èç âåñ òèÿ â ÕIV â. èç Ïî ëèõ ðî íà.
Ïî ëèõ ðîí íà ÷à ëà ÕIV â. ñî âðå ìå íåì îêà çàë ñÿ íà è áî ëåå óÿç âè ìûì çâå íîì øàõ -
ìà òîâ ñêèõ ïî ñòðî å íèé è íûíå ñî âåð øåí íî óñòðà íåí èç èñ òî ðèè ëå òî ïè ñà íèÿ, à
áåç ýòî ãî èíñòðó ìåí òà çà äà ÷à ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ ïî ÷òè íå ðàç ðå øè ìîé. Ëèáî Ëàâð. è
Ðàäç. ïî ëî æè ëè â îñíî âà íèå îäèí è òîò æå äå ôåê òíûé ýê çåì ïëÿð, à ËÏÑ — èíîé
è íå äå ôåê òíûé (â òà êîì ñëó ÷àå èäåí òè÷ íûå ñî êðà ùå íèÿ â Ðàäç. è ËÏÑ íå îáú ÿñ -
íè ìû), ëèáî Ëàâð. è Ðàäç.-ËÏÑ èñ ïîëü çî âà ëè äâå ðàç íûå ðó êî ïè ñè Ïå ðå ÿñ ë àâëü -
ñêîé ëå òî ïè ñè (íî òîã äà íå âîç ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü îá ùèå äå ôåê òû Ðàäç. è Ëàâð. â
÷àñ òè çà 1203–1205 ãã.).
Êî ðåíü ïðî áëå ìû, íå ñîì íåí íî, â òîì, ÷òî ËÏÑ (ïðåä ïî ëî æè òåëü íî ïî ëíî îò -
ðà æà þ ùèé Ïå ðå ÿñ ë àâëüñêóþ ëå òî ïèñü è íå ñî äåð æà ùèé êî äè êî ëî ãè ÷åñ êèõ èç ú -
ÿ íîâ) À. À. Øàõ ìà òîâ ïðåä ëî æèë ðàñ ñìàò ðè âàòü êàê ïåð âè÷ íûé òåêñò äëÿ Ðàäç. è
Ëàâð. Èíàÿ ãðóï ïè ðîâ êà ñî õðà íèâ øèõ ñÿ ðó êî ïè ñåé, íå ñîì íåí íî, óñòðà íè ëà áû
ïðî òè âî ðå ÷èÿ øàõ ìà òîâ ñêîé ñõå ìû. Åå ïðåä ëî æèë Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ, ðå øè òåëü íî
ïå ðå ìå íèâ øèé âçà èì íûå ïî çè öèè òðåõ ñïèñêîâ.
Ïðåæ äå âñå ãî, Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ îïðå äå ëèë îá ú åì óòðà òû òåê ñòà â Ðàäç. Îí ïî êà -
çàë, ÷òî äâà ëèñ òà Ðàäç. (ëë. 237 è 238, ñî äåð æà ùèå ñòàòüþ 1202 è íà ÷à ëî 1203 ã.),
íûíå ïå ðå ìå ùåí íûå äà ëå êî âïå ðåä, íå êîã äà âõî äè ëè â ñî ñòàâ ïî ñëåä íåé 31 òåò -
ðà äè ðó êî ïè ñè è ïðåä øåñ òâî âà ëè ë. 244. Òà êèì îá ðà çîì, ýòî ïå ðå ìå ùå íèå ñî ñòî -
ÿ ëîñü óæå â ñà ìîé Ðàäç., à íå â åå ïðî òîã ðà ôå, ãäå ñòàòüè 1202 è 1203 ã. ÷è òà ëèñü
íà ñâî åì îá û÷ íîì ìåñ òå. Ïîñ ëåä íÿÿ òåò ðàäü ðó êî ïè ñè, ñëå äî âà òåëü íî, ñî äåð æà -
ëà òå æå 8 ëèñ òîâ, ÷òî è âñå îñòàëü íûå, à, çíà ÷èò, óòðà ÷å íû ìè îêà çû âà þò ñÿ âñå ãî
äâà ëèñ òà. Ýòè ïî ñëåä íèå â ðó êî ïè ñè äâà ëèñ òà, êðî ìå òîãî, ìîã ëè áûòü è íå çà -
ïîë íå íû òåê ñòîì.  ëþ áîì ñëó ÷àå, óòðà òà â îá ùåì ïðî òîã ðà ôå Ðàäç.-Ëàâð. íå
ìîã ëà áûòü çíà ÷è òåëü íîé, è åãî òåêñò íå ïðî äîë æàë ñÿ äà ëåå ñòàòüè 1206 ã.22
Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ, äà ëåå, ïî êà çàë, ÷òî ñ ýòî ãî æå ðó áå æà (1206 ã.) â ËÏÑ íà ÷è íà åò ñÿ
îñî áûé òåêñò è, ñëå äî âà òåëü íî, íåò îñíî âà íèé ïî ëà ãàòü, áóä òî «íå äå ôåê òíûé»
78 Àëåêñåé Òîëî÷êî
21 Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå. Ñ. 515.
22 Ïðî õî ðîâ Ã. Ì. Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê. Ñ. 270. Ïðî ïóñ êè â Ëàâð. Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ îá ú ÿñ íèë
òåì, ÷òî «â ïðî òîã ðà ôå Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ïå ðåä òåì, êàê îí ñòàë ïðî òîã ðà ôîì Ëàâ ðåí -
òüåâ ñêîé ïå ðå ëî æåí íûé âïå ðåä ïî ñëåä íèé ëèñò ïî ëî æè ëè íà ìåñ òî, íî ïàðó ëèñ òîâ, ïðåä øåñ -
òâó þ ùèõ åìó, ïî òå ðÿ ëè; èëè æå, ñïè ñàâ òåêñò ïåð âî ãî èç ýòîé ïàðû ëèñ òîâ äî ìè íè à òþ ðû…,
ïî îøèá êå ïå ðå ëèñ òíó ëè ýòîò è ñëå äó þ ùèé ëèñò è ïðî äîë æè ëè ñïè ñû âà íèå ïîä òî÷ íî òàê æå
ðàñ ïî ëî æåí íîé ìè íè à òþ ðîé ïî ñëåä íå ãî ëèñ òà, ïî ìå ùåí íî ãî ïå ðåä ýòèì íà ìåñ òî».
ýê çåì ïëÿð Ïå ðå ÿñ ë àâëüñêîé ëå òî ïè ñè îêàí ÷è âàë ñÿ ñòàòü åé 1214 ã.23 Ïðî òîã ðàô
ËÏÑ îêàí ÷è âàë ñÿ òàì æå, ãäå è ïðî òîã ðàô Ðàäç.
Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ ïðè øåë ê âû âî äó, ÷òî ñó ùåñ òâî âàë íå êèé ñâîä (íå ïå ðå ÿñ -
ëàâëü ñêèé, íî âëà äè ìèð ñêèé), çà êàí ÷è âà þ ùèé ñâîå èç ëî æå íèå íà ñòàòüå 1206 ã.
Åãî áî ëåå èñ ïðàâ íûé ýêåì ïëÿð ëåã â îñíî âà íèå ËÏÑ, à äå ôåê òíûé — â îñíî âà -
íèå Ðàäç. è çà òåì — Ëàâð.24 Òà êîå ïî íè ìà íèå äåëà, íå ñîì íåí íî, ëó÷ øå îá ú ÿñ íÿ -
åò âçà è ìî îò íî øå íèå òåê ñòîâ. Â ðàñ ñóæ äå íè ÿõ Ã. Ì. Ïðî õî ðî âà, îäíà êî, îñòà ëàñü
íå ðàçú ÿñ íåí íîé âñå òà æå îñî áåí íîñòü Ëàâð.: êà êèì îá ðà çîì, ïðî èñ õî äÿ îò îä íî -
ãî ñ Ðàäç. îðè ãè íà ëà, Ëàâð. ñî äåð æèò áî ëåå ïî ëíûå âà ðè àí òû ñòà òåé 1193, 1194 è
1195 ãã.? Èññëå äî âà òåëü, ïî ñó ùåñ òâó, óêëî íèë ñÿ îò îá ñóæ äå íèÿ ýòî ãî íå óäîá íî -
ãî äëÿ åãî ïî ñòðî å íèÿ âîïðîñà.
Ïðåä ïî ëî æèòü íå çà âè ñè ìîå ñî êðà ùå íèå ðîâ íî îäíèõ è òåõ æå ôðàã ìåí òîâ
äâó ìÿ ðå äàê òî ðà ìè, êî íå÷ íî, ñëîæ íî. Âû õîä ìîæ íî èñ êàòü â ïðåä ïî ëî æå íèè,
÷òî óêà çàí íûå ñòàòüè íå ñî êðà ùå íû â Ðàäç. è ËÏÑ, íî äî ïîë íå íû â Ëàâð. Â ñà -
ìîì äåëå, òî îá ñòî ÿ ò åëüñòâî, ÷òî «êðàò êèå» âà ðè àí òû ÷è òà þò ñÿ è â «äå ôåê òíîì»
Ðàäç., è â «íå äå ôåê òíîì» ËÏÑ, ãî âî ðèò â ïî ëüçó ïðåä ïî ëî æå íèÿ, ÷òî òà êèå æå
«êðàò êèå» âà ðè àí òû ÷è òà ëèñü è â èõ îá ùåì ïðåä êå (ïðåä ïî ëà ãà å ìîì ñâî äå
1206 ã.), ê êî òî ðî ìó, êàê ïî ëà ãà þò, âîñ õî äèò è Ëàâð.
Èòàê, â ðàì êàõ ñó ùåñ òâó þ ùèõ âçãëÿ äîâ íà ñóç äà ëüñêîå ëå òî ïè ñà íèå ñëå äó åò
ïðè çíàòü, ÷òî ñòàòüÿ 1194 ã. â ñâî åì íà ñòî ÿ ùåì âèäå ïî ÿ âè ëàñòü â ñî ñòà âå Ëàâð.
ïî ñëå 1206 ã. è, ñëå äî âà òåëü íî, ìîã ëà áûòü çà è ìñòâî âà íà â Èïàò. åùå ïî çæå. Íî
íà ñêîëü êî ïî çæå? Óâû, ñ ïðå êðà ùå íè åì Ðàäç. è ËÏÑ èñ ñëå äî âà íèå ñóç äà ëüñêî ãî
ëå òî ïè ñà íèÿ Õ²²² â. óòðà ÷è âà åò íàä åæ íóþ ïî ÷âó. Äà è ñàìà Ëàâð. — áëà ãî äà ðÿ
îá è ëèþ òî÷ íûõ äàò è êðàò êîñ òè çà ïè ñåé — âû ãëÿ äèò â ýòîé ÷àñ òè íå êàê «ñâîä»,
íî êàê ïî ñòî ÿí íî âå äó ùà ÿ ñÿ ëå òî ïèñü, ïî ïîë íÿ å ìàÿ áî ëåå èëè ìå íåå îä íî âðå -
ìåí íî ñ îïè ñû âà å ìû ìè ñî áû òè ÿ ìè. Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ, âñëåä çà À. À. Øàõ ìà òî -
âûì, ïû òàë ñÿ âû äå ëèòü â ýòîé ÷àñ òè Ëàâð. «ñòðóþ» ëå òî ïè ñà íèÿ Êîí ñòàí òè íà
Âñå âî ëî äî âè ÷à, íî âû íóæ äåí áûë ïðè çíàòü, ÷òî «óñòà íî âèòü íà ìà òå ðè à ëå ýòîé
ñòðóè ðîñ òîâ ñêèõ çà ïè ñåé ñìå íÿ þ ùè å ñÿ ýòà ïû ëå òî ïèñ íîé ðà áî òû íå âîç ìîæ íî
èç-çà ïðî ñòî òû ýòî ãî ìà òå ðè à ëà è îò ñó òñòâèÿ â íåì ñëå äîâ èç âåñ òíûõ ìî ìåí òîâ
ñâîä ÷åñ êîé èëè ðå äàê òîð ñêîé ðà áî òû»25. Äå éñòâè òåëü íî, òà êàÿ ïî ñòî ÿí íî íà ðîñ -
òà þ ùàÿ â «ïî ñëåä íèõ ëå òàõ» ëå òî ïèñü, ïî ñó ùåñ òâó, íå èìå åò êà êîé-ëèáî äàòû.
Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ æå îá ðà òèë âíè ìà íèå, ÷òî â ýòîé ÷àñ òè Ëàâð. íå î áû ÷àé íî âû -
ïóê ëû þæ íî ðóñ ñêèå ñî îá ùå íèÿ. Îíè íà ñòîëü êî ïîä ðîá íû, íå êî òî ðûå èç íèõ íà -
ñòîëü êî îá øèð íû, ÷òî ïðîèçâîäÿò âïå÷àòëåíèå íå ñëó÷àéíî äîñòèãøåé Ñóç äà ëü -
ñêîé Ðóñè èíôîðìàöèè (óñòíîé), íî âûïèñîê èç êàêîé-òî þæíîé ëåòîïèñè, õîòÿ
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 79
23 Òàì æå. Ñ. 271.
24 Âïðî ÷åì, íà ïðè ëî æåí íîé ê ñòàòüå ñõå ìå Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ óêà çû âà åò íå çà âè ñè ìîå ïðî èñ õîæ äå -
íèå âñåõ òðåõ ëå òî ïè ñåé îò «Âëà äè ìèð ñêî ãî ñâî äà» 1206 ã. (ñì.: Ïðî õî ðîâ Ã. Ì. Ðàä çè âè ëîâ -
ñêèé ñïè ñîê. Ñ. 280).
25 Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 137.
èõ îòîæäåñòâëåíèå (Ì. Ä. Ïðèñåëêîâûì) ñ ëåòîïèñüþ Ïåðåÿñëàâëÿ-Þæíîãî
âåñüìà ñïîðíî.
Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ íå ïðè äàë ýòèì âû ïèñ êàì äà òè ðó þ ùå ãî çíà ÷å íèÿ, à âåäü ìîæ -
íî îïðå äå ëèòü ïðè áëè çè òåëü íîå âðå ìÿ âíå ñå íèÿ èõ â ñóç äà ëüñêóþ ëå òî ïèñü.
Ñóäÿ ïî âñå ìó, äàæå «ïî ñòî ÿí íî ïî ïîë íÿ å ìàÿ» ëå òî ïèñü íå âñåã äà âå ëàñü åæå -
ãîä íî, íî çà ïè ñè ìîã ëè âíî ñèòü ñÿ ñå ðè ÿ ìè çà íå ñêîëü êî ëåò, ïî ñëå ÷åãî ñëå äî âàë
èç âåñ òíûé ïå ðå ðûâ26. Åñëè þæ íî ðóñ ñêèå èç âåñ òèÿ äå éñòâè òåëü íî ïðåä ñòàâ ëÿ þò
ñî áîé âû ïèñ êè, îíè äîë æíû áûëè âíî ñèòü ñÿ â Ëàâð. â îäèí ïðè åì, âìåñ òå ñ çà -
âåð øå íè åì îïðå äå ëåí íîé ñå ðèè çà ïè ñåé. Èìåí íî â òà êîé ìî ìåíò ìîæ íî îæè -
äàòü ïî ïîë íå íèÿ ëå òî ïè ñè èí ôîð ìà öè åé èç èíî ãî èñ òî÷ íè êà. Âíå ñå íèå þæ íî -
ðóñ ñêèõ èç âåñ òèé (åñëè âîç ìîæ íî õîòÿ áû ïðèáëèçèòåëüíî îïðåäåëèòü åãî
âðåìÿ) ìîãëî áû óêàçàòü íà îïðåäåëåííûé ýòàï â ðàáîòå íàä ëåòîïèñüþ.
×òî çà þæ íûå èç âåñ òèÿ ñî äåð æèò Ëàâð. â çà ïè ñÿõ ðó áå æà Õ²²² â.?27 Ïðåæ äå
âñå ãî, ýòî íå ñêîëü êî êðàò êèõ çà ïè ñåé î ñìåð òÿõ ÷åð íè ãîâ ñêèõ êíÿ çåé: ïîä 1195 ã.
(Ñâÿ òîñ ëàâ Âñå âî ëî äî âè÷), 1200 ã. (ñìåðòü ßðîñ ëà âà «÷åð íè ãîâ ñêî ãî»), 1201 ã.
(ñìåðòü Âëà äè ìè ðà «÷åð íè ãîâ ñêî ãî»), 1202 ã. (ñìåðòü Èãî ðÿ «÷åð íè ãîâ ñêî -
ãî»)28. Äðó ãàÿ «ñòðóÿ» (âîñ ïîëü çó åì ñÿ âû ðà æå íè åì Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà) èç âåñ òèé
î÷åíü òî÷ íî òå ìà òè ÷åñ êè î÷åð ÷å íà: ýòî èñ òî ðèÿ Ðþ ðè êà Ðîñ òèñ ëà âè ÷à, åãî âçà è -
ìî îò íî øå íèé ñ Ðî ìà íîì Ìñòèñ ëà âè ÷åì è Îëüãî âè ÷à ìè (1197 ã. — îá øèð íîå ñî -
îá ùå íèå î íà ÷à ëå âðàæ äû Ðþ ðè êà è Ðî ìà íà, ïî ïûò êà Ðî ìà íà ðàç âåñ òèñü ñ äî -
÷åðüþ Ðþ ðè êà è ïî ñòðè÷ü åå; 1202 ã. — âîé íà ìåæ äó Ðþ ðè êîì è Ðî ìà íîì, 1203 ã.
âçÿ òèå Êè å âà Ðþ ðè êîì è Îëüãî âè ÷à ìè; 1204 ã.29 — ïî ñ îëüñòâî Ðî ìà íà ê Âñå âî -
ëî äó Þðüå âè ÷ó è âçà èì íûå ïðè ñÿ ãè Ðî ìà íà è Îëüãî âè ÷åé; 1205 ã. — ñî âìåñ ò -
íûé ïî õîä Ðþ ðè êà è Ðî ìà íà íà ïî ëîâ öåâ, àðåñò è ïî ñòðè æå íèå Ðþ ðè êà; ïî õîä
Îëüãî âè ÷åé íà ëèò âó30; 1206 ã. — ïî õîä Ðî ìà íà íà Ïîëü øó è åãî ñìåðòü, ðàñ -
ñòðè æå íèå Ðþ ðè êà è åãî ñ Îëüãî âè ÷à ìè ïî õîä íà Ãà ëè÷, èç ãíà íèå ßðîñ ëà âà Âëà äè -
ìèðîâè÷à èç Âûø ãî ðî äà Ðîñ òèñ ëà âîì Ðþ ðè êî âè ÷åì; åùå îäíà ñòàòüÿ 1206 ã. —
ñíåì Îëüãî âè ÷åé â ×åð íè ãî âå è ïî ñëå äó þ ùèé ïî õîä íà Ãà ëè÷ ïðî òèâ Ðî ìà íî âè -
÷åé, äå òàëü íûå èç âåñ òèÿ î ïå ðå ìå íàõ íà þæ íûõ ñòî ëàõ; 1207 ã. — âîé íà Îëüãî -
âè ÷åé ïðî òèâ Ðþ ðè êà Ðîñ òèñ ëà âè ÷à, âîê íÿ æå íèå â Êè å âå Ðþ ðè êà Ðîñ òèñ ëà âè ÷à,
íå óäà÷ íûé ïî õîä Îëüãî âè ÷åé íà Ðþ ðè êà; 1210 ã. — êðàò êîå èç âåñ òèå î ïðè õî äå
ïî ëîâ öåâ ê Ïå ðå ÿñ ëàâ ëþ).
80 Àëåêñåé Òîëî÷êî
26 Ãè ìîí Ò. Â. Êàê âå ëàñü íîâ ãî ðîä ñêàÿ ïî ãîä íàÿ ëå òî ïèñü â XII â.? Äðåâ íåé øèå ãî ñó äà ðñòâà
Âîñ òî÷ íîé Åâðî ïû, 2003 ãîä. Ì., 2005 (â ïå ÷à òè).
27 Ðå÷ü èäåò î þæ íûõ èç âåñ òè ÿõ, íå ñâÿ çàí íûõ ñ Âñå âî ëî äîì Þðüå âè ÷åì èëè êåì-òî èç åãî ðîä íè.
28 Ñóäÿ ïî Òðî èö êîé ëå òî ïè ñè, â Ëàâð. äîë æíî áûëî ÷è òàòü ñÿ è ñî îá ùå íèå ïîä 1204 ã. î ñìåð òè
«Îëå ãà, êíÿ çÿ ÷åð íè ãîâ ñêî ãî» (ñì.: Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Òðî èö êàÿ ëå òî ïèñü. Ðå êî íñòðóê öèÿ òåê -
ñòà. Èçä. 2. ÑÏá., 2002. Ñ. 287). Òà êîå æå ñî îá ùå íèå ÷è òà åò ñÿ è â Ìîñ êîâ ñêîì ëå òî ïèñ íîì
ñâî äå êîí öà XV â. (ÏÑÐË 25: 104)
29 Â íû íåø íåì âèäå Ëàâð. íå ñî äåð æèò ýòî ãî ñî îá ùå íèÿ, íî, êàê ïî êà æåì íèæå, â ïðî òîã ðà ôå
Ëàâð. îíî íå ñîì íåí íî áûëî.
30 Ñì. ïðåä û äó ùåå ïðèì.
Ýòè çà ïè ñè íà ñòîëü êî ïîä ðîá íû, â òà êèõ äå òà ëÿõ ïî âåñ òâó þò î ñëîæ íûõ îò íî -
øå íè ÿõ, çà ïó òàí íûõ ïå ðå ìå ùå íè ÿõ è âçà èì íûõ ïî õî äàõ êíÿ çåé, ÷òî, ïî ñó ùåñ -
òâó, ñî ñòàâ ëÿ þò ãëàâ íûé ôîíä íà øèõ çíà íèé î þæíîé ïîëèòèêå íà÷àëà Õ²²² â.
Èìåí íî â ýòèõ ñî îá ùå íè ÿõ, ðàâ íî ìåð íî ðàñ ñû ïàí íûõ ìåæ äó ñó ãó áî ñóç äà ëü -
ñêè ìè èç âåñ òè ÿ ìè î ñåìüå Âñå âî ëî äà, çà ìåò íû ñëå äû ðå äàê òîð ñêèõ óñè ëèé ñóç -
äà ëüñêî ãî ëå òî ïèñ öà. Ê òà êî âûì áûëî áû ñî áëàç íè òåëü íî îò íåñ òè äóá ëè ðîâ êó
ñòàòüè 1206 ã. Ñî îá ùèâ ïîä 6714 ã. â îêîí ÷à íèè ñòàòüè î ïî õî äå Ðî ìà íà íà Ïîëü -
øó è åãî ñìåð òè (îøè áî÷ íî), ëå òî ïè ñåö âñòà âèë åùå îäíó ñòàòüþ 6714 ã. ñ îá -
øèð íûì îò ÷å òîì î ïî õî äå íà Ãà ëè÷31. Èìåí íî çäåñü íà õî äèì ôðà çó, êî òî ðîé ëå -
òî ïèñ öû îá û÷ íî ìàð êè ðî âà ëè âñòàâ íîé õà ðàê òåð òåê ñòà: «íî ìû òà âñf wñòà -
âëüøå âúçâðà òè(ì)ñf âñïfòü. w íè(õ) æå ïî ÷à ëè áfõî(ì) ïðå(æ) ãëòŽè»32.
Ïî õî æåé (è, âåð íî, òîé æå ðóêè) ôðà çîé («è ìû òà îñòà âëüøå. íà ïðåä ífz
âúçâðà òè(ì)ñf»33) ïîä 6715 ã. ëå òî ïè ñåö ïå ðå õî äèò îò âñòàâ íî ãî þæ íî ãî ñî áû -
òèÿ (èç ãíà íèå Ðþ ðè êîì Âñå âî ëî äà ×åð ìíî ãî èç Êè å âà) ê ïðå ðâàí íî ìó íå ñêîëü êî
âûøå ñóç äà ëüñêî ìó — îñåí íå ìó ïî õî äó Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à. Åùå îäíà äóá ëè -
ðîâ êà — íà ñåé ðàç ñî äåð æà òåëü íàÿ — íå òàê î÷å âèä íà. Ñòàòüÿ Ðàäç.-ËÏÑ çà âåð -
øà åò ñÿ êðàò êèì ñî îá ùå íè åì (î÷åíü íà ïî ìè íà þ ùèì áî ëåå îá øèð íîå èç âåñ òèå,
ïî ìå ùåí íîå âûøå â ñòàòüå 1204 ã.) î âçà èì íûõ ïðè ñÿ ãàõ Îëüãî âè ÷åé, Âñå âî ëî äà
è Ðî ìà íà («ôå(â) .¾.Ž äíŽü íà ïàìf(ò) ñòîŽãî Îó êî ëà. ºï(ñ)ïà. öå ëî âà øà êð(ñ)òú
Wëãî âè(÷). ê âå ëè êîìq êíçŽþ Âñå âî ëî(ä)l. è êú ºãî ñíìŽú. è ê Ðî ìà íî âè. è âîç -
âðà òè øà(ñ) âî ñâîz ñè»)34. Ýòî ãî ñî îá ùå íèÿ íåò íè â Ëàâð., íè â Òðî èö êîé ëå òî -
ïè ñè. Íî åãî õà ðàê òåð íàÿ ôîð ìà, ñëó ÷àé íî ñî õðà íåí íàÿ â Ðàäç.35 (ñ óêà çà íè åì
ïà ìÿ òè ñâÿ òî ãî), à òàê æå êðàò êîñòü ãî âî ðÿò â ïî ëüçó åãî ïðî èñ õîæ äå íèè èç ñóç -
äà ëüñêîé ëå òî ïè ñè. Òà êèì îá ðà çîì, ñóç äà ëüñêèé ëå òî ïè ñåö ïî ìåñ òèë äâà ñî îá -
ùå íèÿ îá îä íîì è òîì æå ñî áû òèè: ïîä 1204 ã. (âå ðî ÿò íî ýòà äàòà «þæ íàÿ») îá -
øèð íîå, âû ïè ñàí íîå èç þæ íîé ëå òî ïè ñè, íî îñòà âèë ïîä 1205 ã. è ñóç äà ëüñêóþ
êðàò êóþ çà ïèñü î òîì æå36. Åñëè ýòî òàê, òî þæ íàÿ ëå òî ïèñü îïå ðå æà ëà õðî íî ëî -
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 81
31 Äóá ëè ðî âà íèå ñòàòüè 6714 ã. Í. Ã. Áå ðåæ êîâ îá ú ÿñ íÿë ñìå íîé óëüòðà ìàð òîâ ñêî ãî ñòè ëÿ íà ìàð -
òîâ ñêèé (Áå ðåæ êîâ Í. Ã. Õðî íî ëî ãèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 96–100). Àïïåëèðóÿ ê Òðî èö êîé
ëå òî ïè ñè (ãäå ñòàòüè ïðî íó ìå ðî âà íû ïî ñëå äî âà òåëü íî êàê 6713 è 6714), ß. Ñ. Ëóðüå ïî ëà ãàë,
÷òî âòî ðàÿ äàòà 6714 ã. åñòü ïî ïðàâ êîé ëèáî Ëàâ ðåí òèÿ, ëèáî åãî ïðåä øåñ òâåí íè êà, âû çâàí íîé
ëà êó íîé â òåê ñòå (Ëóðüå ß. Ñ. Ëå òî ïèñü Ëàâ ðåí òüåâ ñêàÿ. Ñëî âàðü êíèæ íè êîâ è êíèæ íîñ òè
Äðåâ íåé Ðóñè. Õ² — ïåð âàÿ ïî ëî âè íà ÕIV â. Ë., 1987. Ñ. 243–244). Ëà êó íà, äå é ñòâè òåëü íî, ñáèâ -
øàÿ õðî íî ëî ãèþ â Ëàâð., íè êàê íå ïðåä ïî ëà ãà åò ïå ðå õî äà îò 1203 ê 1206 ã. è çà òåì åùå îä íî ìó
1206 ã. Îò ðå äàê òîð ñêèõ óñè ëèé ñêî ðåå îæè äà ëîñü áû îá ðàò íî ãî: âû ðàâ íè âà íèÿ ïî âîç ìîæ íîñ -
òè õðî íî ëî ãè ÷åñ êî ãî ïî ðÿä êà. Ïðà âèëü íûé ïî ðÿ äîê â Òð. êàê ðàç è ìî æåò áûòü ðå çóëü òà òîì
èñ ïðàâ ëå íèÿ.
32 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 427.
33 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 433.
34 ÏÑÐË. Ò. 38. Ñòá. 160.
35  ËÏÑ äàòà ïî îá û ÷àþ ñî êðà ùå íà (ÏÑÐË. Ò. 41. Ñòá. 126).
36 Ïî ÷å ìó ýòà çà ïèñü îò ñó òñòâó åò â Ëàâð.-Òð., ñêà çàòü òðóä íî. Âå ðî ÿò íî, êòî-òî èç ïî ñëå äó þ ùèõ
ðå äàê òî ðîâ çà ìå òèë äóá ëè ðîâ êó è ðàñ ñòàë ñÿ ñ ìå íåå ïîä ðîá íûì âà ðè àí òîì.
ãèþ ñóç äà ëüñêîé íà ãîä37. Ýòî ìî æåò îá ú ÿñ íèòü, ïî ÷å ìó ñî îá ùå íèå î ñìåð òè Ðî -
ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à îêà çà ëîñü âïè ñà íî (îøè áî÷ íî) ïîä 1206 ã.
Ãäå çà êàí ÷è âà åò ñÿ ýòà ñå ðèÿ þæ íûõ èç âåñ òèé? Ñòðî ãî ãî âî ðÿ, ïî ñëåä íè ìè þæ -
íû ìè ñî îá ùå íè ÿ ìè Ëàâð. ÿâ ëÿ þò ñÿ èç âåñ òèÿ îá îá ìå íå ñòî ëà ìè ìåæ äó Ðþ ðè -
êîì è Âñå âî ëî äîì ×åð ìíûì (1210 ã.), î ñìåð òè Ðþ ðè êà â ×åð íè ãî âå (1215 ã.) è î
ïî ñûë êå Þðè åì Âå âî ëî äî âè ÷åì áðà òà Âëà äè ìè ðà íà êíÿ æå íèå â þæ íûé Ïå ðå ÿñ -
ëàâëü (1212 ã.)38. Èõ, îäíà êî, ñòî èò èñ êëþ ÷èòü èç îá ùå ãî ðÿäà, è ïî ñëå äó þ ùèì
ñî îá ðà æå íè ÿì. Èçâåñ òèÿ îá îá ìå íå ñòî ëà ìè è ñìåð òè Ðþ ðè êà â ×åð íè ãî âå ÿâíî
îøè áî÷ íû è ëèáî íå ñîâ ðå ìåí íû ñî áû òè ÿì, ëèáî çà ïè ñà íû ïî íå ÿñ íûì ñëó õàì
èç Ðóñè. Èçâåñ òèå æå î ïî ñûë êå Âëà äè ìè ðà Âñå âî ëî äî âè ÷à â Ïå ðå ÿñ ëàâëü ïðåä -
ñòàâ ëÿ åò ñî áîé «ñå âåð íîå» èç âåñ òèå (òà êîå æå, íà ïðè ìåð, êàê ïîä 1201 ã. èç âåñ -
òèå î ïî ñûë êå â Ïå ðå ÿñ ëàâëü ßðîñ ëà âà Âñå âî ëî äî âè ÷à39 èëè ïîä 1195 ã. — î ïî -
ñûë êå Âñå âî ëî äîì òè ó íà äëÿ ñòðî è ò åëüñòâà Îñòåð ñêî ãî Ãî ðîä öà40). Ñóäÿ ïî âñå -
ìó, ïî ñëåä íèì â ñå ðèè ìîæ íî ñ÷è òàòü êðàò êîå ñî îá ùå íèå (ïîä 1210 ã.) o
ïî ëî âåö êîì íà ïà äå íèè íà Ïåðåÿñëàâëü (èíòåðåñ ê Ïåðåÿñëàâëþ ïîäîãðåâàëñÿ íà
ñåâåðå òåì îáñòîÿòåëüñòâîì, ÷òî òàì íåäàâíî êíÿæèë ßðîñëàâ, à âñêîðîñòè áóäåò
êíÿæèòü Âëàäèìèð Âñå âî ëî äî âè÷).
Èòàê, 1210 ã. âû ãëÿ äèò íå êèì ðó áå æîì, ïî ñëå êî òî ðî ãî Ëàâð. âíå çàï íî òå ðÿ åò
èí òå ðåñ ê þæ íûì ñî áû òè ÿì è íå ñî äåð æèò íè åäè íî ãî «þæ íî ãî» èç âåñ òèÿ,
âïëîòü äî 1223 ã. (áèò âà íà Êàë êå). Îêî ëî 1210 ã., ñëå äî âà òåëü íî, çà âåð øèë ñÿ êà -
êîé-òî ýòàï â èñ òî ðèè òåê ñòà Ëàâð.
 ðå çóëü òà òå ïî ëó ÷à åì äàòó, áëèç êóþ ê 1212 ã., ÷òî, êî íå÷ íî, çà ñòàâ ëÿ åò âñïîì -
íèòü äàâ íþþ èäåþ À. À. Øàõ ìà òî âà è Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà î «ñâî äå 1212 ã.», îêàí -
÷è âàâ øå ãî ñÿ çà ïèñüþ î ñìåð òè Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à. Ìîæ íî ïîä êðå ïèòü ýòîò
âû âîä è ñ äðó ãîé ñòî ðî íû. Âåð íåì ñÿ ê Èïàòü åâ ñêîé ëå òî ïè ñè. Â ñâîå âðå ìÿ Øàõ -
ìà òîâ îò ìå òèë íå î áû÷ íûé òè òóë, êî òî ðûé ëå òî ïè ñåö ïðè ëà ãà åò ê Âëà äè ìè ðó
Ìî íî ìà õó â òîð æåñ òâåí íîì íå êðî ëî ãå — «áëãŽîàâ›ðíûè è õ(ñ)îëþ áè âûè âå ëè -
êèè êíçŽü âñåz Ðóñè»41. À. À. Øàõ ìà òîâ ïî ëà ãàë ýòîò àíàõ ðî íèçì ÷åð òîé XIV â.
(íà ìå êàÿ, âå ðî ÿò íî, íà ïðå ñëî âó òûé Ïî ëèõ ðîí)42. Èññëå äî âà òåëü íå çà ìå òèë, ÷òî
ýòîò æå òè òóë åäè íñòâåí íûé ðàç óïîò ðåá ëÿ åò ñÿ â ñî ñå äñòâå ñ èìå íåì Ìî íî ìà õà â
íå êðî ëî ãå Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à â Ëàâð. ïîä 1212 ã.: «ïðå ñòà âèñf âåë³êûè êíf(ç)
Âñå âî ëîäú… ñíŽú áëãŽî÷(ñ)òè âà ãî êífçf âñåz Ðóñè âíóêú Âî ëî äè ìå ðà Ìî íî ìà -
82 Àëåêñåé Òîëî÷êî
37 Î òîì, ÷òî þæ íûå ñî îá ùå íèÿ (â ÷àñ òíîñ òè, î ïî õî äå Ðî ìà íà íà ïî ëîâ öåâ) ñî ñòî ÿ ëèñü ãî äîì
ðàíü øå èõ îá îçíà ÷å íèÿ â Ëàâð. ïî äðó ãèì îñíî âà íè ÿì ïè ñàë Í. Ã. Áå ðåæ êîâ (Áå ðåæ êîâ Í. Ã.
Õðî íî ëî ãèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 87).
38 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 435, 438.
39 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 416.
40 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 412. Ïî óêà çàí íîé âûøå ïðè ÷è íå ñëå äó åò èñ êëþ ÷èòü ñî îá ùå íèå 1215 ã. î æå -
íèòü áå â Ïå ðå ÿñ ëàâ ëå Âëà äè ìè ðà Âñå âî ëî äî âè ÷à è î áèò âå òîãî æå ãîäà Âëà äè ìè ðà ñ ïî ëîâ öà -
ìè ïîä Ïå ðå ÿñ ëàâ ëåì è åãî ïëå íå íèè (ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 438). Ýòî, ïî ñó ùåñ òâó, ñî áû òèÿ, îò íî -
ñÿ ùè å ñÿ ê ñå ìåé íîé èñ òî ðèè ñóç äà ëüñêèõ êíÿ çåé.
41 ÏÑÐË. Ò. 2. Ñòá. 289, âàð. 2.
42 Øàõ ìà òîâ À. À. Ïðå äèñ ëî âèå. ÏÑÐË. Ò. 2: iv.
õà»43. Ïîñ êîëü êó ïî ëüçî âà íèå ñî ñòî ðî íû Èïàò. êà êîé-òî ëå òî ïèñüþ òèïà Ëàâð.
â íà ÷à ëå Õ²²² â. íå ñîì íåí íî, âåñü ìà âå ðî ÿò íî, ÷òî òè òóë Ìî íî ìà õà çà è ìñòâî âàí
èç íå êðî ëî ãà Âñå âî ëî äó Þðüå âè ÷ó. Ýòî, â ñâîþ î÷å ðåäü, óêà çû âà ëî áû, ÷òî àâ òîð
Êè åâ ñêîé ëå òî ïè ñè ÷è òàë Ëàâð., äî âå äåí íóþ äî 1212 ã.
Ïðè íÿòü èäåþ, ÷òî þæ íî ðóñ ñêèå èç âåñ òèÿ â Ëàâð. âû ïè ñà íû îä íî ìî ìåí òíî èç
êà êîé-òî þæ íîé ëå òî ïè ñè ïðå ïÿ òñòâó åò, êà çà ëîñü áû, âñå òà æå èäåÿ À. À. Øàõ -
ìà òî âà (ïîä äåð æàí íàÿ ïðàê òè ÷åñ êè âñå ìè èñ ñëå äî âà òå ëÿ ìè) îá îá ùåì äå ôåê ò -
íîì îðè ãè íà ëå Ëàâð. è Ðàäç., îêàí ÷è âàâ øåì ñÿ íà ñòàòüå 1206 ã. Âåäü þæ íûå çà -
ïè ñè èäóò íå ïðå ðûð âíîé ñå ðè åé, íà ÷è íà ÿñü çà äîë ãî äî áàðü å ðà 1206 ã. è ïðå îäî -
ëå âàÿ åãî. Ïðèø ëîñü áû ïðè çíàòü, ÷òî è ðå äàê òîð äå ôåê òíî ãî îðè ãè íà ëà, è åãî
ïðî äîë æà òåëü ïî ñëå 1206 ã. íå òîëü êî âû ïè ñû âà ëè èç îä íîé è òîé æå ëå òî ïè ñè,
íî è èí òå ðå ñî âà ëèñü oäè íà êî âûì ñþ æå òîì — ñóäü áîé Ðþ ðè êà è åãî îò íî øå íè ÿ -
ìè ñ Îëüãî âè ÷à ìè. Íî òàê ëè áå çóï ðå÷ íû íà áëþ äå íèÿ À. À. Øàõìàòîâà?
Êîì ìåí òè ðóÿ ñî îò âå òñòâó þ ùåå ìåñ òî êíè ãè Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà, ß. Ñ. Ëóðüå
âû ñêà çàë ñî ìíå íèÿ â òîì, ÷òî ëà êó íà â Ëàâð. â ÷àñ òè 1203–1205 ãã. îá ú ÿñ íÿ åò ñÿ
ïå ðå ìå ùåí íûì òåê ñòîì â îðè ãè íà ëå Ðàäç.44 Äå éñòâè òåëü íî, íè íà ÷à ëî, íè îêîí -
÷à íèå ïðî ïóñ êà â Ëàâð. íå ñî âïà äà åò ñ ãðà íè öà ìè ïå ðå ìå ùåí íî ãî òåê ñòà â Ðàäç.
(à âåäü èìåí íî ýòî îæè äà ëîñü áû ïðè ìå õà íè ÷åñ êîì ïå ðå ìå ùå íèè èëè óòðà òå
ëèñ òîâ â èõ îá ùåì îðè ãè íà ëå). Ñóäÿ ïî Ñè ìå î íîâ ñêîé ëå òî ïè ñè, ãäå ýòîò ôðàã -
ìåíò ÷è òà åò ñÿ áåç âñÿ êî ãî ïðî ïóñ êà, Òðî èö êàÿ ëå òî ïèñü (èñ ïîëü çî âàâ øàÿ òîò æå
«ñâîä 1305 ã.», ÷òî è Ëàâð.) òàê æå íå ñî äåð æà ëà óòðà òû â ýòîì ìåñ òå45. Ñëå äî âà -
òåëü íî, ñó ùåñ òâî âàë ñïè ñîê òèïà Ëàâð. áåç óòðà òû, ÷òî äî ïîë íè òåëü íî ïîä òâåð -
æäà åò ñÿ è Ìîñ êîâ ñêèì ëå òî ïèñ íûì ñâî äîì êîí öà XV â., ãäå ñòàòüè 1203–
1205 ãã. ÷è òà þò ñÿ íà ñâî åì ìåñ òå è áåç ïðî ïóñ êà46.
Òà êèì îá ðà çîì, ëà êó íà åñòü èí äè âè äó àëü íàÿ îñî áåí íîñòü ñî áñòâåí íî Ëàâ ðåí -
òüåâ ñêî ãî ñïèñ êà, íî íå åãî ïðî òîã ðà ôà, äðó ãèå ñïèñ êè ñ êî òî ðî ãî åå íå ñî äåð æà -
ëè. Ëàâð. è Ðàäç., ñëå äî âà òåëü íî, íå ïðî èñ õî äÿò îò îä íî ãî îðè ãè íà ëà è íåò íè êà -
êîé ôà òàëü íîñ òè â ðó áå æå 1206 ã. Ýòî, âïðî ÷åì, íå îò ìå íÿ åò âû âî äà Ã. Ì. Ïðî õî -
ðî âà î òîì, ÷òî ïðî òîã ðàô Ðàäç. è ËÏÑ îêàí ÷è âàë ñÿ íà 1206 ã. è ïðè òîì Ðàäç.
ïî ëüçî âà ëàñü äå ôåê òíûì îðè ãè íà ëîì. «Èñïðàâ íîñòü» ïðî òîã ðà ôà ËÏÑ òàê æå
äî âîëü íî ñî ìíè òåëü íà: òåêñò â íåì íå ïå ðå ìå ùåí, íî ñóäÿ ïî ïî ñëåä íèì îá ùèì ñ
Ëàâð. èç âåñ òè ÿì, îí äîë æåí áûë áû îêàí ÷è âàòü ñÿ ñî îá ùå íè åì î ñìåð òè Ðî ìà íà â
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 83
43 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 436. Ïîä êíÿ çåì èìåë ñÿ ââè äó íå íà çâàí íûé ïî èìå íè Þðèé Âëà äè ìè ðî âè÷,
òàê ÷òî ïðè áåã ëîì ÷òå íèè ìîæ íî áûëî ïîä óìàòü, ÷òî òè òóë îò íî ñèò ñÿ ê ñà ìî ìó Ìî íî ìà õó.
44 Ñì.: Ëóðüå ß. Ñ. Ïðè ìå ÷à íèÿ (Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ). Ñ. 268.
45 Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Òðî èö êàÿ ëå òî ïèñü. Ðå êî íñòðóê öèÿ òåê ñòà. Ñ. 285–287.
46 ÏÑÐË. Ò. 25. Ñ. 100–101, 104. Íå êî òî ðàÿ ñõî æåñòü â îá ú å ìå óòðà òû â Ëàâð. è îá ú å ìå ïå ðå ìå -
ùåí íî ãî òåê ñòà â Ðàäç. îá ú ÿñ íÿ ëàñü áû òåì ïðåä ïî ëî æå íè åì, ÷òî ïî ð÷à â îá îèõ ñëó ÷à ÿõ ñî -
ñòî ÿ ëàñü â äîñ òà òî÷ íî äàâ íåå âðå ìÿ, êîã äà îáå ëå òî ïè ñè îêàí ÷è âà ëèñü îêî ëî 1212 ã. Èíòå ðå ñó -
þ ùèé íàñ òåêñò íà õî äèë ñÿ áû â ïî ñëåä íèõ òåò ðà äÿõ ðó êî ïè ñåé, îñî áåí íî óÿç âè ìûõ äëÿ óòðà -
òû è ïå ðå ìå ùå íèÿ ëèñ òîâ.
Ïîëü øå è ïî ñëå äó þ ùåì ïî õî äå Ðþ ðè êà è Îëüãî âè ÷åé íà Ãà ëè÷47. Ýòî äî âîëü íî
ñòðàí íîå çà âåð øå íèå äëÿ ñå âåð íîé ëå òî ïè ñè ñå ìå éñòâà Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à
(âå ðî ÿò íî ïî ý òî ìó Ã. Ì. Ïðî õî ðîâ ïðåä ïî ÷è òà åò íå çà ìå ÷àòü ýòîé î÷å âèä íîñ òè è
óòâåð æäà åò, ÷òî ñâîä 1206 ã. îêàí ÷è âàë ñÿ èç âåñ òè åì î ñìåð òè æåíû Âñå âî ëî äà
Ìà ðèè)48. Ïî õî æå, ÷òî îêîí ÷à íèå îá å èõ ëå òî ïè ñåé ñëó ÷àé íî: èõ ïðî òîã ðàô ïðî -
ñòî ìå õà íè ÷åñ êè óòðà òèë îêîí ÷à íèå. Ýòî çà ñòàâ ëÿ åò èíà ÷å âçãëÿ íóòü íà äàòó
1206 ã. Îíà îêà çû âà åò ñÿ íå ýòà ïîì â ñóç äà ëüñêîì ëå òî ïè ñà íèè, íå âðå ìå íåì ñî -
ñòàâ ëå íèÿ «ñâî äà» (ïå ðå ÿñ ë àâëüñêî ãî ëè, âëà äè ìèð ñêî ãî ëè), íî ñëó ÷àé íûì ìåñ -
òîì îá ðû âà îä íîé ðó êî ïè ñè. Â ýòîì ñâå òå ñòà íî âèò ñÿ îá ú ÿñ íè ìûì ïðè ñó òñòâèå â
ËÏÑ è Ðàäç. íà ÷à ëà òîé æå ñå ðèè þæ íûõ èç âåñ òèé î Ðþ ðè êå, ÷òî è â Ëàâð.: îíè
òîëü êî îò ðû âîê ïî ëíî ãî êîì ïëåê òà, íå êîã äà ïðî ñòè ðàâ øå ãî ñÿ â ïðî òîã ðà ôå
ËÏÑ è Ðàäç. (òàê æå, êàê òå ïåðü â Ëàâð.) äî 1210 ã. Ýòè íà áëþ äå íèÿ ïî íóæ äà þò
åùå ðàç ïå ðå ìå íèòü ìåñ òà ìè íàøè òðè ñïèñ êà, ïðè çíàâ, ÷òî Ðàäç.-ËÏÑ îò íþäü
íå ïåð âè ÷åí ïî îò íî øå íèþ ê Ëàâð. Äó ìàòü òàê çà ñòàâ ëÿ ëà ëèøü ðàí íÿÿ äàòà
«ñâî äà» — 1206 ã., — êî òî ðûé îíè ÿêî áû îò ðà æà þò. Ðàäç. è ËÏÑ ïî âñåì ïðè -
çíà êàì èìå þò áî ëåå «íî âûé» îá ëèê ñðàâ íè òåëü íî ñ ãî ðàç äî áî ëåå «àð õà è÷ íîé»
è, âå ðî ÿò íî, ïåð âî íà ÷àëü íîé Ëàâð. Íàä ËÏÑ è Ðàäç. ðà áî òà ëè ðå äàê òî ðû, ïî ñëå -
äî âà òåëü íî ïîä íîâ ëÿÿ ÿçûê, óáè ðàÿ ïî ëíûå äà òè ðîâ êè, ñîêðàùàÿ êàêèå-òî
òåêñòû è ò. ä. Ýòó ðåäàêòóðó îòíîñÿò îáû÷íî êî âðåìåíè äî 1206 ã., íî ñ íå
ìåíüøåé âåðîÿòíîñòüþ îíà ìîãëà áûòü ïðîèçâåäåíà íà ãàëèöêî-âîëûíñêîé èëè
ëèòîâñêîé ïî÷âå. Îòñóòñòâèå ýòîé ðàáîòû â òåêñòå Ëàâð. ãîâîðèò â ïîëüçó åå
ïåðâè÷íîñòè.
Èòàê, ïðè õî äèì ê âû âî äó, ÷òî ñ êîí öà Õ²² â. Ëàâð. ïðåä ñòàâ ëÿ ëà ñî áîé ïî ñòî ÿí -
íî âå äó ùó þ ñÿ ëå òî ïèñü, ïî ïîë íÿ å ìóþ ñ íå êî òî ðîé ïå ðè î äè÷ íîñ òüþ ñå ðè ÿ ìè ñî -
îá ùå íèé (ýòî îùó ùàë è Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ, íå ñêîëü êî ðàç ðî íÿâ øèé çà ìå ÷å íèÿ î
«ñâî äå 1093 ã. ñ íà ðîñ øè ìè åæå ãîä íû ìè ïðè ïèñ êà ìè»49). Âå ðî ÿò íî, îäèí èç òà -
êèõ ýòà ïîâ ïî ïîë íå íèÿ (íà êî òî ðîì â Ëàâð. áûëè âëè òû òåê ñòû èç þæ íîé ëå òî ïè -
ñè) ñëó ÷èë ñÿ âñêî ðîñ òè ïî ñëå 1212 ã.
Ýòîò âû âîä, êàê ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ, ìîæ íî îá îñíî âàòü è ñ òðåòü åé ñòî ðî íû — íà -
áëþ äå íè ÿ ìè íàä íîâ ãî ðîä ñêèì ëå òî ïè ñà íè åì íà ÷à ëà Õ²²² â. À. À. Ãèï ïè óñ âû äå -
ëèë â ñî ñòà âå Íîâ ãî ðîä ñêîé âëà äû÷ íîé ëå òî ïè ñè (íå çà âè ñè ìî îò ðà çèâ øåé ñÿ â
Ñè íî äàëü íîì ñïèñ êå è ñïèñ êàõ ìëàä øå ãî èç âî äà) ëå òî ïèñü àð õè å ïèñ êî ïà Ìèò -
ðîôàíà çà 6708–6719 ãã.50 Èìåí íî â ýòîé ÷àñ òè èñ ñëå äî âà òåëü îò ìå ÷à åò ãðóï ïó
çàèìñòâî âàí íûõ èç âëà äè ìèð ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ ñî îá ùå íèé — î âçÿ òèè Ðþ ðè -
êîì Ðîñ òèñ ëà âè ÷åì Êè å âà, î ïî õî äå Îëüãî âè ÷åé íà ëèò âó (îáà ïîä 6711 ã.51), î
ñî âìåñ òíîì ïî õî äå Ðþ ðè êà è Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à íà ïî ëîâ öåâ è ïî ñëå äî âàâ -
øåì íà ñ èëüñòâåí íîì ïî ñòðè æå íèè Ðþ ðè êà (òîëü êî â ìëàä øåì èç âî äå ïîä òåì æå
84 Àëåêñåé Òîëî÷êî
47 ÏÑÐË. Ò. 41. Ñ. 127.
48 Ïðî õî ðîâ Ã. Ì. Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê. Ñ. 278.
49 Ïðè ñåë êîâ Ì. Ä. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 131, 140.
50 Ãèï ïè óñ À. À. Ê èñ òî ðèè ñëî æå íèÿ òåê ñòà Íîâ ãî ðîä ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè. Íîâ ãî ðîä ñêèé èñ -
òî ðè ÷åñ êèé ñáîð íèê. Âûï. 6 (16). ÑÏá., 1997. Ñ. 3–72.
51 ÏÑÐË. Ò. 3. Ñòá. 45 (Ñè íîä.); 240 (Êîì.).
6711 ã.)52. Ýòî èìåí íî òå «þæ íûå» ñî îá ùå íèÿ, ÷òî èí òå ðå ñó þò íàñ è â Ëàâð.
Íåñ ìîò ðÿ íà óíè êàëü íûå äå òà ëè53, â öå ëîì íåò ïðè ÷èí ñî ìíå âàòü ñÿ, ÷òî â íîâ ãî -
ðîä ñêóþ ëå òî ïèñü èç âåñ òèÿ ìîã ëè ïðî íèê íóòü èç ëå òî ïè ñè âëà äè ìèð ñêîé54. Êîã -
äà ýòî ìîã ëî ñëó ÷èòü ñÿ? Ò. Â. Ãè ìîí ïðåä ïî ëî æèë, ÷òî ëå òî ïèñü Ìèò ðî ôà íà ïî -
ïîë íÿ ëàñü â íå ñêîëü êî ïðè å ìîâ, ïðè ÷åì èí òå ðå ñó þ ùèå íàñ ñî îá ùå íèÿ (âìåñ òå
ñî ñòàòü ÿ ìè 6711–6714 ãã.) áûëè âíå ñå íû â ëå òî ïèñü îä íî ìî ìåí òíî â 1206 ã.55
Ýòî, êà çà ëîñü áû, äîë æíî âåð íóòü íàñ ê äàòå 1206 ã. êàê óêà çà íèþ íà êà êîé-òî
âëà äè ìèð ñêèé «ñâîä», åñëè áû íå èíîå íà áëþ äå íèå èñ ñëå äî âà òå ëÿ. Ïîñ ëåä íèé
ñåã ìåíò ëå òî ïè ñè Ìèò ðî ôà íà (6717–6719 ãã.), êàê ïî ëà ãà åò Ò. Â. Ãè ìîí, áûë íà -
ïè ñàí ïî ñëå èç ãíà íèÿ Ìèò ðî ôà íà â ÿí âà ðå 1212 ã. è ïðè òîì âî Âëà äè ìè ðå (êóäà,
ïðåä ïî ëî æè òåëü íî, áûëà óâå çå íà îïàëü íûì àð õè å ïèñ êî ïîì è âëà äû÷ íàÿ ëå òî -
ïèñü). Ò. Â. Ãè ìîí íå ñâÿ çû âà åò ñ ýòèì ñî áû òè åì «þæ íûõ» âëà äè ìèð ñêèõ èç âåñ -
òèé, íî âåäü èìåí íî âî Âëà äè ìè ðå ëî ãè÷ íî áûëî áû îæè äàòü ïî ïîë íå íèÿ íîâ ãî -
ðîä ñêîé ëå òî ïè ñè èç ëå òî ïè ñè âëà äè ìèð ñêîé, à, ñëå äî âà òåëü íî, è âíå ñå íèÿ èìåâ -
øèõ ñÿ òàì «þæ íûõ» èç âåñ òèé î Ðþ ðè êå, Êè å âå è Îëüãî âè ÷àõ. Èòàê, îïÿòü
ïî ëó ÷à åì 1212 ã. (èëè âñêî ðîñ òè ïî ñëå íåãî) êàê äàòó êà êîé-òî âëà äè ìèð ñêîé ëå -
òî ïè ñè, â êî òî ðîé ñîäåðæàëèñü þæíîðóññêèå èçâåñòèÿ.
Ïû òà ÿñü âî îá ðà çèòü, ÷òî çà þæ íàÿ ëå òî ïèñü ïî ïà ëà â Ñóç äàëü (Ì. Ä. Ïðè ñåë -
êîâ ïî ëà ãàë — â ÷åò âåð òûé ðàç, è âñå ïå ðå ÿñ ë àâëüñêàÿ), ñëå äó åò îá ðà òèòü âíè ìà -
íèå íà ïÿòü ñî îá ùå íèé î ñìåð òÿõ êíÿ çåé èç ÷åð íè ãîâ ñêî ãî äîìà. Äà è â îñòàëü -
íûõ ñî îá ùå íè ÿõ íå èç ìåí íî ïðè ñó òñòâó þò Îëüãî âè ÷è. Âî âñÿ êîì ñëó ÷àå, ýòî, ïî -
õî æå, íå áûëà ëå òî ïèñü Ðþ ðè êà èëè êîãî-òî èç åãî ðî äè ÷åé: â ñî îá ùå íè ÿõ íåò
íè ÷å ãî êîì ïëè ìåí òàð íî ãî ïî îò íî øå íèþ ê Ðþ ðè êó56. Ñóç äà ëüñêèé ëå òî ïè ñåö,
êî íå÷ íî, èí òå ðå ñî âàë ñÿ ñóäü áîé èìåí íî Ðþ ðè êà, íî âû ïè ñû âàë ñâå äå íèÿ èç ÷åð -
íè ãîâ ñêîé ëå òî ïè ñè, ÷òî ñî çäà ëî ñâî å îá ðàç íûé ýô ôåêò. ×åð íè ãîâ ñêîå ïðî èñ -
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 85
52 ÏÑÐË. Ò. 3. Ñ. 240. Î òîì, ÷òî ýòè èç âåñ òèÿ ïðî íèê ëè â íîâ ãî ðîä ñêóþ ëå òî ïèñü èç «Ñóç äà ëüñêî ãî
ñâî äà Õ²²² â.» ïè ñàë åùå À. À. Øàõ ìà òîâ (Øàõ ìà òîâ À. À. Äðåâ íåé øèå ðå äàê öèè Ïî âåñ òè âðå ìåí -
íûõ ëåò. Øàõ ìà òîâ À. À. Èñòî ðèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ò. 1, êí. 2. Ñ. 128–129). Èññëå äî âà òåëü,
îäíà êî, ïî ëà ãàë, ÷òî ýòî ïðî è çîø ëî â 1250–1270-õ ãã. Êàê ýòî îá û÷ íî áû âà ëî ñ À. À. Øàõ ìà òî -
âûì, â èíîé ðà áî òå («Êè åâ ñêèé Íà ÷àëü íûé ñâîä 1095 ã.») îí âû ñêà çàë ïðÿ ìî ïðî òè âî ïî ëîæ íîå
ìíå íèå: «…âå ðî ÿò íî âîç âåñ òè … ýòè èç âåñ òèÿ íå ê ñå âå ðî-âîñ òî÷ íûì ëå òî ïèñ íûì ïà ìÿò íè êàì, à
ê þæ íûì è äó ìàòü, ÷òî â ðàñ ïî ðÿ æå íèè ìëàä øå ãî èç âî äà Íîâ ãî ðîä ñêîé 1-é áûë þæ íî ðóñ ñêèé
ñâîä; èç íåãî-òî è ìîã ëà áûòü çà è ìñòâî âà íà åùå â ñòàð øèé èç âîä Íîâ ãî ðîä ñêîé Ïåð âîé ëå òî ïè ñè
ïî âåñòü î âçÿ òèè Öà ðüãðà äà, à òàê æå íå êî òî ðûå þæ íî ðóñ ñêèå èç âåñ òèÿ, ïå ðå øåä øèå è â ìëàä øèé
èç âîä, êàê òî: èç âåñ òèå 1203 ã. î âçÿ òèè è ðàç ãðàá ëå íèè Êè å âà Ðþ ðè êîì â ñî þ çå ñ Îëüãî âè ÷à ìè è
ïî ëîâ öà ìè» (Òàì æå. Ñ. 455).  ýòîì ñëó ÷àå À. À. Øàõ ìà òîâ äà òè ðî âàë çà è ìñòâî âà íèÿ Õ²V â.
53 Êàê, íà ïðè ìåð, èíàÿ äà òè ðîâ êà âçÿ òèÿ Êè å âà — «1 ÿí âà ðÿ íà ñâÿ òî ãî Âà ñè ëèÿ»; ñî îá ùå íèå î
ñïà ñå íèè «ãîñ òåé èíî çåì öåâ âñÿ êî ãî ÿçû êà»; óêà çà íèå, ÷òî ïî ñòðè÷ü Ðþ ðè êà Ðî ìàí ïî ñû ëàë
«Âÿ ÷åñ ëà âà».
54 Ñð., íà ïðè ìåð, òåê ñòó àëü íûå ïå ðå êëè÷ êè: «à ÷òî ÷å ðíüöî(â) èí›(õ) è ÷åð íèöü. èí›(õ). è ïî ïîâú
è ïî ïà äåè. è Êzíû. è äùå ðè è(õ) è ñíŽû è(õ). òî âñå âå äî øà èíîï ëå ìå íè öè â âåæè ê ñîá›»
(Ëàâð.); «öüðíüöÿ ëè, öåð íèö› ëè, ïîïà ëè, ïî ïà äå ëè, à òû â›äîøà âú ïî ãà íûå» (Íîâã. Êîì.)
55 Ò. Â. Ãè ìîí. Íîâ ãî ðîä ñêîå âëà äû÷ íîå ëå òî ïè ñà íèå ïåð âîé ÷åò âåð òè XIII âåêà: Õðî íî ëî ãèÿ è
ïðî öåññ ïî ïîë íå íèÿ ëå òî ïè ñè (ïðè íî øó áëà ãî äàð íîñòü Ò. Â. Ãè ìî íó çà âîç ìîæ íîñòü îçíà êî -
ìèòü ñÿ ñ åãî ðà áî òîé â ðó êî ïè ñè).
56 Ñì., âïðî ÷åì: Òî ëî÷ êî Ï. Ï. Ðóñ ñêèå ëå òî ïè ñè è ëå òî ïèñ öû. Ñ. 159–163, ãäå ýòè çà ïè ñè òðàê -
òó þò ñÿ êàê ñëå äû êè åâ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. À. À. Øàõ ìà òîâ òàê îïðå äå ëÿë ýòó ëå òî ïèñü: âíà ÷à -
õîæ äå íèå çà ïè ñåé, âåð íî, ïî ÿñ íè ëî áû èõ îò ñó òñòâèå â êè åâ ñêîì ëå òî ïè ñà íèè.
 òîì, ÷òî ÷åð íè ãîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü ìîã ëà ïî ïàñòü âî Âëà äè ìèð, íåò íè ÷å ãî íå âîç -
ìîæ íî ãî: ðî äñòâåí íûå ñâÿ çè ñåìüè Âñå âî ëî äà è ÷åð íè ãîâ ñêî ãî êëà íà õî ðî øî èç -
âåñ òíû. Îäíî ïðè ìå ÷à òåëü íîå ñî âïà äå íèå ïðåä ñòàâ ëÿ åò îñî áûé èí òå ðåñ: â
1211 ã., êàê ðàç çà ãîä äî ïðåä ïî ëà ãà å ìîé äàòû «ñâî äà 1212 ã.», «âå ëè êûè êíf(ç)
Âñå âî ëîäú. wæå íè ñíŽà ñâîn ãî Ãåwðãèz. Âñå âî ëîæ íîþ Êû å âüñêî ãî êífçf.
â›í÷àíú áû(ñ) â ñò›€è Áö€è â Âî ëî äè ìå ðè. ºï(ñ)ïìü ²wà(í)ìü. è òó ñóùþ âºëè êî ìó
êífçþ Âñå âî ëî äó. è âñ›(ì) áëãŽîðîä íû(ì) ä›òåìú. è âñ›(ì) âåë ìî æà(ì). è áû(ñ)
ðàäî(ñ) âå ëè êà â Âî ëî äè ìå ðè ãðàä›».57 Åñëè ÷åð íè ãîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü ïî ïà ëà âî
Âëà äè ìèð â 1211 ã., ýòî îá ú ÿñ íè ëî áû, ïî ÷å ìó öåïü þæ íûõ èç âåñ òèé ïðå ðû âà åò -
ñÿ íà 1210 ã.
Èòàê, èç íà øèõ íà áëþ äå íèé âû òå êà åò, ÷òî ñòàòüÿ 1192 ã. ìîã ëà ïî ïàñòü â
Èïàò. òîëü êî ïî ñëå 1212 ã., ÷òî ñó ùåñ òâåí íî îòî äâè ãà åò äàòó ñî ñòàâ ëå íèÿ Êè åâ -
ñêîé ëå òî ïè ñè.
Òà êîé âû âîä òðå áó åò èñ òî ðè ÷åñ êî ãî êîì ìåí òà ðÿ. Êî âðå ìå íè ñî ñòàâ ëå íèÿ Êè -
åâ ñêîé ëå òî ïè ñè Ðþ ðèê Ðîñ òèñ ëà âè÷ áûë, âå ðî ÿò íî, óæå ìåðòâ. Îí, ñóäÿ ïî âñå -
ìó, óìåð êàê ðàç â 1212 ã.58 Íà êè åâ ñêîì ñòî ëå ñè äåë åãî ñî ïåð íèê Âñå âî ëîä Ñâÿ -
òîñ ëà âè÷ ×åð ìíûé, à ðî äñòâåí íè êè Ðþ ðè êà (â òîì ÷èñ ëå è ñûí Ðîñ òèñ ëàâ) áûëè
íà âðå ìÿ îòî äâè íó òû íà âòî ðîé ïëàí. Ïà äå íèå ïî ëè òè ÷åñ êî ãî âëè ÿ íèÿ êà êîé-
ëèáî êíÿ æåñ êîé ñåìüè âû ãëÿ äèò ìå íåå ïðåä ïî÷ òè òåëü íûì âðå ìå íåì äëÿ ñî ñòàâ -
ëå íèÿ ïðî ñëàâ ëÿ þ ùåé åå ëå òî ïè ñè, ãî ðàç äî áî ëåå óìåñ òíûì êà æåò ñÿ çå íèò êàðü -
å ðû Ðþ ðè êà — îêî ëî 1200 ã. Íî ýòî òîëü êî íè ÷åì íå îïðàâ äàí íàÿ òðà äè öèÿ íà -
øåé íà óêè — ïðè óðî ÷è âàòü ñî ñòàâ ëå íèå ëå òî ïèñ íûõ «ñâî äîâ» íå ïðå ìåí íî êî
âðå ìå íè íà è âûñ øå ãî âçëå òà òîãî èëè èíî ãî êíÿ çÿ. Òàê ñ÷è òà þò, íå ãëàñ íî ïî ëà -
ãàÿ, áóä òî ëå òî ïè ñè (âñåã äà «îôè öè àëü íûå») âå ëèñü íå ïðå ìåí íî â êíÿ æåñ êîé
êàí öå ëÿ ðèè è ïî ÷òè ÷òî ïî ïðÿ ìî ìó çà êà çó êíÿ çÿ. Ñ ïà äå íè åì êíÿ çÿ ïðå êðà ùà -
ëîñü åãî «îôè öè àëü íîå ëå òî ïè ñà íèå», à ëå òî ïè ñàòü íà ÷è íà ëè âî ñëà âó íî âî ãî ðå -
æè ìà59. Íå ñòî èò çà áû âàòü âñå æå, ÷òî â òåõ ñëó ÷à ÿõ, êîã äà ýòî ìîæ íî óñòà íî -
âèòü, ëå òî ïè ñè âå ëèñü ïðè ìî íàñ òû ðÿõ. Êè åâ ñêàÿ ëå òî ïèñü ñî çäà âà ëàñü â Âû äó -
áèö êîì ìî íàñ òû ðå, ïàò ðî íàëü íîì äëÿ ñåìüè Ðþ ðè êà, ñ êî òî ðûì ñàì êíÿçü áûë â
îñî áûõ îò íî øå íè ÿõ: èãó ìåí Àäðèàí (ïî çäíåå åïèñ êîï áåë ãî ðîä ñêèé) áûë äó -
õîâ íûì îò öîì Ðþ ðè êà. Æèçíü ìî íàñ òû ðÿ òå ÷åò èíà ÷å, è ëî ÿëü íîñ òè ñî õðà íÿ þò -
ñÿ äîë ãî, âî âðå ìå íà íå ñ÷àñ òèé òàê æå ïðî ÷íî, êàê è âî âðå ìå íà óñïå õîâ. Ðþ ðèê
áûë íå òîëü êî ïî òîì êîì îñíî âà òå ëÿ Âû äó áèö êî ãî ìî íàñ òû ðÿ, íî è çà äîë ãèå
86 Àëåêñåé Òîëî÷êî
ëå îíà çà êëþ ÷à ëà «ëå òî ïèñü, ñõîä íóþ ñ ÏÂË, à çà òåì ëå òî ïèñü þæ íî ðóñ ñêóþ (èëè ñïå öè àëü íî
êè åâ ñêóþ, âî ëûí ñêóþ?)» («Êè åâ ñêèé Íà ÷àëü íûé ñâîä 1095 ã.» Øàõ ìà òîâ À. À. Èñòî ðèÿ ðóñ -
ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ò. 1, êí. 2. Ñ. 453–454).
57 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 435.
58 Áå ðåæ êîâ Í. Ã. Õðî íî ëî ãèÿ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ñ. 104.
59 Óäè âè òåëü íûì îá ðà çîì íå çà ìå ÷à þò, ÷òî, íà ïðè ìåð, ñî ñòàâ ëå íèå Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò
áûëî ÿâíî ïðè óðî ÷å íî ê ñìåð òè Ñâÿ òî ïîë êà Èçÿñ ëà âè ÷à, êàê î òîì ñâè äå ò åëüñòâó åò õðî íî ëî -
ãè ÷åñ êèé ðàñ ÷åò â ñòàòüå 852 ã., äî âå äåí íûé «ñìðòŽè Ñò€îïîë ÷è» (ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 18); èëè ÷òî
ïî ñòó ëè ðó å ìûé ìíî ãè ìè èñ ñëå äî âà òå ëÿ ìè âëà äè ìèð ñêèé «ñâîä 1212 ã.» çà êàí ÷è âàë ñÿ ñî îá -
ùå íè åì î ñìåð òè Âñå âî ëî äà Þðüå âè ÷à (ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 436–437).
ãîäû åäè íñòâåí íûì åãî áëà ãî äå òå ëåì, ñî õðà íèâ øèì ìî íàñ òûðü â 1198 ã., ïî ñó -
ùåñ òâó, îò ðàç ðó øå íèÿ âî äà ìè Äíåï ðà (èãó ìåí Ìî è ñåé ãî âî ðèë — â ÷å òû ðåõ ïî -
êî ëå íè ÿõ ïî ñëå Âñå âî ëî äà ßðîñ ëà âè ÷à íè îäèí êíÿçü íå «âîñë›äîâà ëþá âè åãî ê
ì›ñòl òîìl», òîëü êî Ðþ ðèê). Ýòè çà ñëó ãè êíÿ çÿ íå äîë æíû áûëè ñêî ðî çà áûòü -
ñÿ â ìî íàñ òû ðå, îá ÿ çàí íîì, êðî ìå ïðî ÷å ãî, ïîä äåð æè âàòü ñâå ÷ó ïî Ðþ ðè êó è åãî
ðîäó. Ñìåðòü ÷å ëî âå êà âû çû âà åò íå ìåíü øèé èí òå ðåñ ê åãî ïðî øëîé æèç íè, ÷åì
æèç íåí íûå óäà ÷è. Íåò íè ÷å ãî íå âå ðî ÿò íî ãî â òîì, ÷òî ïî ñëå ñìåð òè Ðþ ðè êà â åãî
ðî äî âîì ìî íàñ òû ðå ðå øè ëè íà ïîì íèòü î áû ëîé ñëàâå åãî ñåìüè, çàïèñàâ åå
äåÿíèÿ â ëåòîïèñè.
È, íà êî íåö, êîì ìåí òà ðèé èñ òî ðè îã ðà ôè ÷åñ êèé. Èññëå äî âà òå ëè, ÿâíî ñìó ùåí -
íûå âíå çàï íûì ïðå êðà ùå íè åì êè åâ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ â ñà ìîì êîí öå Õ²² â., íà -
ñòîé ÷è âî ïû òà ëèñü îò ûñ êàòü ñëå äû ëå òî ïèñ íîé äå ÿ òåëü íîñ òè â Êè å âå â ïåð âûõ
äå ñÿ òè ëå òè ÿõ Õ²²² â. Óñè ëèÿ ýòè íå ïðè íåñ ëè îä íî çíà÷ íûõ ðå çóëü òà òîâ60, íî ïî -
ñòå ïåí íî óòâåð äè ëè ìíå íèå î «êè åâ ñêîì ñâî äå 1238 ã.», ïî êðó ïè öàì ñî áðàí íîì
èç òåê ñòîâ ïî çäíèõ ëå òî ïè ñåé. Ïî áó äè òåëü íûé ìî òèâ ïî èñ êîâ ïî íÿ òåí: ñëèø êîì
óæ êîí òðàñ òè ðó åò ïî ëî æå íèå ãî ðî äà, ïî-ïðå æíå ìó îñòà âàâ øå ãî ñÿ çíà ÷è òåëü -
íåé øèì ïî ëè òè ÷åñ êèì, äå ëî âûì è êóëü òóð íûì öåí òðîì Ðóñè, ñ ìûñ ëüþ î çà òó -
õà íèè ëå òî ïè ñè (âñåã äà ñ÷è òàâ øåé ñÿ â èñ òî ðè îã ðà ôèè ñòà òóñ íîé âåùüþ). ×àñòü
ýòèõ áåñ ïî êîéñòâ òå ïåðü ìî æåò áûòü ñíÿ òà. Ñîç äàí íàÿ ïî ñëå 1212 ã., Êè åâ ñêàÿ
ëå òî ïèñü çà ïîë íÿ åò ïî÷òè òðåòü èñêîìîãî ïåðèîäà. Êàê ðàç âî âðåìÿ, â êîòîðîì
èñòîðèêè èñêàëè õîòÿ áû îñêîëêîâ ëåòîïèñàíèÿ, áûë ñîçäàí åãî ñàìûé çíà ÷è -
òåëü íûé ïàìÿòíèê.
²íñòèòóò iñòîði¿ Óêðà¿íè ÍÀÍ Óêðà¿íè
Î âðåìåíè ñîçäàíèÿ Êèåâñêîãî ñâîäà «1200 ã.» 87
60 Îáçîð ìíå íèé ñì.: Òî ëî÷ êî Ï. Ï. Ðóñ ñêèå ëå òî ïè ñè è ëå òî ïèñ öû. Ñ. 157–173. Ñì. òàê æå: Ñòà -
âèñü êèé Â. ². Êè¿â i êè¿âñüêå ëiòî ïè ñàí íÿ â Õ²²² ñòîëiòòi. Ê., 2005.
|