Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень
Gespeichert in:
| Datum: | 2006 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Ukrainian |
| Veröffentlicht: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Schriftenreihe: | Ruthenica |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190491 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень / М. Котляр // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 88-105. — Бібліогр.: 57 назв. — укр. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-190491 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1904912023-06-11T20:25:27Z Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень Котляр, М. 2006 Article Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень / М. Котляр // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 88-105. — Бібліогр.: 57 назв. — укр. 1995-0276 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190491 uk Ruthenica Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| format |
Article |
| author |
Котляр, М. |
| spellingShingle |
Котляр, М. Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень Ruthenica |
| author_facet |
Котляр, М. |
| author_sort |
Котляр, М. |
| title |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень |
| title_short |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень |
| title_full |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень |
| title_fullStr |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень |
| title_full_unstemmed |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень |
| title_sort |
княжий дім романовичів. кілька вступних зауважень |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190491 |
| citation_txt |
Княжий дім Романовичів. Кілька вступних зауважень / М. Котляр // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 88-105. — Бібліогр.: 57 назв. — укр. |
| series |
Ruthenica |
| work_keys_str_mv |
AT kotlârm knâžijdímromanovičívkílʹkavstupnihzauvaženʹ |
| first_indexed |
2025-07-16T13:25:53Z |
| last_indexed |
2025-07-16T13:25:53Z |
| _version_ |
1837810168962744320 |
| fulltext |
Ìèêîëà Êîòëÿð
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ.
Êiëüêà âñòóïíèõ çàóâàæåíü
Çà ñå ðåä íüîâi ÷÷ÿ, îñîá ëè âî ðàí íüî ãî, äåð æà âà ïî ñàìié ñóòi ñâî¿é áóëà âëà äîþ
ãî ñó äà ðÿ. Çíà ìå íè òå âèñ ëîâ ëþ âàí íÿ êî ðî ëÿ-Ñîí öÿ Ëþ äîâ bêà Õ²V «Äåð æà âà —
öå ÿ!» ïî âíiñòþ âiäïîâ iäà ëî ñóñïiëüíèì ðå àë iÿì, i íå ëèøå Ôðàíöi¿ ÕVII — ïî -
÷àò êó XVIII ñò., à é Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî¿ Ðóñi Õ²²² ñò. Àäæå âå ëè êèé êíÿçü óîñîá -
ëþ âàâ âëà äó i äåð æàâíiñòü, à éîãî îòî ÷åí íÿ (áî â ÷àñè Ðî ìà íî âè÷iâ òî áóâ óæå
äâið ç ðîç ãà ëó æå íîþ ñèñ òå ìîþ ôóíê öié i äî ðó ÷åíü ïðè äâîð íèì i âiéñüêî âèì ÷è -
íàì) i ñêëà äà ëî äåð æàâ íèé àïà ðàò, ïî ïåð âàõ, ó Õ — ïåðøié ïî ëî âèíi Õ²² ñò., ïðè -
ìiòèâ íèé, ùî ç ÷à ñîì âñå áiëüøå óäîñ êî íà ëþ âàâ ñÿ. ßê ïè ñàâ âiäî ìèé äîñëiäíèê
ñå ðåä íüî âi÷íî¿ Ðóñi Î. ª. Ïðåñ íÿ êîâ,
«êíÿ çÿì äî âå ëîñü ðîç ãîð íó òè ñèëè öüî ãî îñòàí íüî ãî [äâî ðà], ùîá îðãàí -
içó âà òè ñâîº óïð àâëiííÿ. Äðó æèí íè êè òðè ìà þòü ìiñòà ÿê ïî ñàä íè êè,
òðè ìà þòü âîºâî äñòâà, òè ñÿ÷i ó ñòîëü íèõ ãî ðî äàõ. ßê i ïðè êîæíié
àäìiíiñòðà òèâíié ñèñ òåìi, ùî âèç íà ÷àºòüñÿ, öå íàäຠ¿õíüî ìó ñòà íî âè ùó
ïåâ íó ñà ìîñòiéíiñòü, ÿêà äຠ⠿õíi ðóêè âëà äó i âïëèâ»1.
Îñòà ííiìè ðî êà ìè ïî æâà âè ëèñü iíòå ðå ñè i çó ñèë ëÿ â÷å íèõ ó äîñëiäæåí íÿõ ïðî -
áëå ìà òè êè âëàä íèõ iíñòè òóòiâ ñå ðåä íüî âi÷íèõ ñóñïiëüñòâ. Âîíè âèâ ÷à þòü ñÿ ãî -
ëîâ íèì ÷è íîì ó çà õiäíîºâðî ïå éñüêèõ êðà¿ íàõ iç âñå ái÷íî ðîç âè íå íîþ iñòî ðè÷ -
íîþ íà óêîþ. Ñòóä iþ âàí íÿ ó íà çâà íî ìó íà ïðÿì êó ç ïî ÷àò êîì íà øî ãî ñòîëi òòÿ âå -
äóòü ñÿ òà êîæ ó Ðîñi¿2. Óäîñ êî íà ëåí íÿ ìå òî äè êè é ìå òî äî ëîãi¿ äîñëiäæåíü,
çîê ðå ìà âïðî âàä æåí íÿ íî âèõ ìå òî äèê ó ïîºäíàííi ç ïiäâè ùåí íÿì óâà ãè äî ìiê -
ðîi ñòî ðè÷ íèõ ïðî öåñiâ i ÿâèù, çî ñå ðåä æåí íÿ ¿¿ íà iñòî ðè÷ íèõ ïåð ñî íà æàõ äî ç âî -
ëÿ þòü ïî ñòó ïî âî ôîð ìó âà òè ñó ÷àñ íèé îá ðàç äâî ðà ÿê âëàä íî ãî iíñòè òó òó, ó âí óò -
ðiøíüî ìó ñâiòi é äiÿëü íîñòi ÿêî ãî ôî êó ñó âà ëèñü âñi ñòî ðî íè æèò òÿ ñå ðåä íüî -
âi÷íî ãî ñóñïiëüñòâà3.
Íå ìîæå áóòè ñó ìíiâó â òîìó, ùî íà Ðóñi êíÿ æèé äâið ìàâ ñâî¿ îñîá ëè âîñòi ñî -
öiàëü íî ãî, åêî íî ìi÷íî ãî, ïî ëiòè÷ íî ãî òà ií. õà ðàê òå ðó, òîìó íå âàð òî ïî øè ðþ âà -
ã Ìèêîëà Êîòëÿð, 2006
1 Ïðåñ íÿ êîâ À. Å. Êíÿ æîå ïðà âî â Äðåâ íåé Ðóñè. Ëåê öèè ïî ðóñ ñêîé èñ òî ðèè. Ì., 1993. Ñ. 206.
2 Äèâ.: Äâîð ìî íàð õà â ñðåä íå âå êî âîé Åâðî ïå: ÿâ ëå íèå, ìî äåëü, ñðå äà. Ïîä ðåä. Í. À. Õà ÷à òó ðÿí.
Âûï. 1. Ì.; ÑÏá., 2001; Êî ðî ëåâ ñêèé äâîð â ïî ëè òè ÷åñ êîé êóëü òó ðå ñðåä íå âå êî âîé Åâðî ïû. Òå -
î ðèÿ. Ñèì âî ëè êà. Öå ðå ìî íè àë. Ïîä ðåä. Í. À. Õà ÷à òó ðÿí. Ì., 2004.
3 Õà ÷à òó ðÿí Í. À. Çàï ðåò íûé ïëîä… èëè íî âàÿ æèçíü ìî íàð øå ãî äâî ðà â îò å ÷åñ òâåí íîé ìå äè å -
âèñ òè êå. Äâîð ìî íàð õà â ñðåä íå âå êî âîé Åâðî ïå. Ñ. 13.
òè íà íüî ãî âñi âèñ íîâ êè, çðîá ëåíi íà ìà òåð iàëi çà õiäíîºâðî ïå éñüêèõ êðà¿í,
Ôðàíöi¿, Ãåð ìàíi¿ ÷è Àíãëi¿. Ðà çîì iç òèì, çà ãàëü íîºâðî ïåéñüêi çà êî íî ìiðíîñòi
åâî ëþöi¿ ëþ äñüêî ãî ñóñïiëüñòâà ïî øè ðþ âà ëèñü i íà ñõiäíîñ ëîâ ’ÿ íñüêèé ñâiò.
Òîìó íå âàð òî âèâ ÷à òè ïðî öå ñè ñóñïiëüíî-ïî ëiòè÷ íî ãî æèò òÿ íà Ðóñi â içî ëÿöi¿
âiä àíàëîãi÷íèõ ÿâèù ó Öåíòðàëüíié òà Çàõiäíié ªâðîïi.
Îòîæ, äâið ãî ñó äà ðÿ áóâ ñåð öåì ñå ðåä íüî âi÷íî¿ äåð æà âè. Îäíàê âií íå iñíó âàâ
âi÷íî, ïðè íàéìíi íà ¿âíî áóëî á äó ìà òè, ùî òîé äâið ñêëà äàºòüñÿ îä íî ÷àñ íî ç âè -
íèê íåí íÿì òîãî ÷è iíøî ãî êí ÿçiâñòâà. Àäæå «äàâ íüî ðóñü êà äåðæàâíiñòü íà ðî -
äè ëàñü i ðîç âè âà ëàñü ïåâ íèé ÷àñ ó ðî äîï ëåìi ííî ìó ñå ðå äî âèùi é áiëüøå ñòà ðîêiâ
ìàëà äðó æèí íèé õà ðàê òåð»4. Ïà íiâíà âå ðñòâà Äàâ íüî ðóñü êî¿ äåð æà âè áóëà
ïðåä ñòàâ ëå íà âåðõiâêîþ äðó æè íè, ç ¿¿ ÷ëåíiâ ïðî òÿ ãîì äå ñÿ òè ëiòü ñêëà äàâ ñÿ åëå -
ìåí òàð íèé àïà ðàò óïðàâëiííÿ, äðóæèíà çäiéñíþâàëà çáèðàííÿ äàíèíè é ñóäîâi
ôóíêöi¿.
Ñêëàäàííÿ i åâîëþöiÿ êíÿæîãî äâîðó â Õ²²–Õ²²² ñò.
Âè íè êຠïðè ðîä íå ïè òàí íÿ: ÿêèì æå ÷è íîì çäiéñíþ âà ëîñü óïð àâëiííÿ êí ÿ -
çiâñòâîì ó ÷àñè, êîëè äâî ðó ÿê âëàä íî¿ ñòðóê òó ðè ùå íå iñíó âà ëî?
Ïiâñòîëi òòÿ òîìó iñòî ðè êè, ñå ðåä íèõ i äóæå àâ òî ðè òåòíi, óÿâ ëÿ ëè êå ðiâíèé
àïà ðàò äàâ íüî ðóñü êî ãî êíÿ çÿ â Õ²²–Õ²²² ñò. òà êèì ÷è íîì. Ç âè íèê íåí íÿì i ðîç âèò -
êîì âîò ÷èí íî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà, êí ÿçiâñüêî ãî i áî ÿ ðñüêî ãî, âñå áiëüøó ðîëü
âiäiãðàþòü ñëóãè-óïðàâèòåëi.
«Êíÿçü ïî ñòiéíî îòî ÷å íèé íèìè; âîíè óïðàâ ëÿ þòü éîãî äî ìîì, äâî ðîì,
ãîñ ïî äà ðñòâîì, ùî ïðè íî ñèòü âñå áiëüøèé ïðè áó òîê; ç íèìè âií çâèê ðà äè -
òèñü, âîíè âõî äÿòü äî ñêëà äó êíÿ æî¿ ìî ëîä øî¿ äðó æè íè. Ïðåä ñòàâ íè êè
ïå ðå äíüî¿ ñòàð øî¿ äðó æè íè òå ïåð ñàìi âïðè òóë çà é íÿ ëèñü âîò ÷èí íè ìè i
ãîñ ïî äà ðñüêè ìè ñïðà âà ìè… ¯õ ìåí øå öiêàâ ëÿòü êíÿæi ñïðà âè, à êíÿçü òå -
ïåð ìåí øå âiä÷ó âຠïî òðå áó â “ìó æàõ áàòüêiâ ñâî¿õ”. Òiëüêè «äó ìà þòü»
ïðî âñi âàæ ëèâi ñïðà âè âîíè, ÿê i ðàí iøå, ðàç îì»5.
Çðî çóì iëî, ùî éäåòü ñÿ ïðî ÷àñè Õ²²–Õ²²² ñò. À ÿê áóëî ðàí iøå?
Ó íà ìàëü î âàíié çíà ìå íè òèì íà øèì â÷å íèì ÿñ êðàâié é åìîöiéíié êàð òèíi áà ãà -
òî ïå ðå ãëÿ íó òî ïiçíiøè ìè äîñëiäíè êà ìè. Àëå ãî ëîâ íà òåçà ùîäî çíà ÷åí íÿ óïðà -
âè òåëiâ ó êíÿ æî ìó äâîði º âiðíîþ. Òà ÷è çáåð iãຠçíà ÷åí íÿ öå ïî ëî æåí íÿ äëÿ
÷àñiâ Õ–Õ² ñò.? Íàâ ðÿä. Êóï êà ñòàð øî¿ äðó æè íè (i áî ÿ ðñòâà, ùî âõî äè ëî äî íå¿)
íå áóëà ñòðóê òó ðî âà íà, îá îâ’ÿç êè ïî óïð àâëiííþ äåð æà âîþ ÷è õî÷ áè ìàºòêîì
êíÿ çÿ íå áóëè ðîç ïîä iëåíi é ÷iòêî âèç íà ÷åíi. Áå çó ìîâ íî, íà ïðàê òèöi ïîä iáíà
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 89
4 Ìåëü íè êî âà Å. À. Ê òè ïî ëî ãèè ñòà íîâ ëå íèÿ ãî ñó äàðñòâ â Ñå âåð íîé è Âîñ òî÷ íîé Åâðî ïå.
Îáðà çî âà íèå äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ãî ñó äà ðñòâà. Ñïîð íûå ïðî áëå ìû. Ì., 1992. Ñ. 39.
5 Ìàâ ðî äèí Â. Â. Ñî öè àëü íî-ïî ëè òè ÷åñ êèé ñòðîé. Èñòî ðèÿ êóëü òó ðû Äðåâ íåé Ðóñè. Äî ìîí -
ãîëü ñêèé ïå ðè îä. Ò. ²². Îáùåñ òâåí íûé ñòðîé è äó õîâ íàÿ êóëü òó ðà. Ïîä. ðåä. Í. Í. Âî ðî íè íà,
Ì. Ê. Êàð ãå ðà. Ì.; Ë., 1951. Ñ. 23.
ñïåö iàë içàö iÿ ñå ðåä îòî ÷åí íÿ êíÿ çÿ ìîã ëà iñíó âà òè. Õòîñü ñå ðåä äðó æèí íèêiâ ÷è
áîÿð âïðà âíiøå âiä iíøèõ çáè ðàâ äà íè íó, iíøèé ìàâ íà õèë äî ñó äî âèõ ñïðàâ
òîùî. Ïðî òå ñïåö iàë içàö iÿ, i òî íå àá ñî ëþò íà, ç’ÿ âèòü ñÿ ëèøå òîäi, êîëè óòâî -
ðèòü ñÿ êíÿ æèé äâið ÿê ïî ñòiéíà i íå îäìiííà ñêëà äî âà ÷àñ òè íà äåð æàâ íî ãî îðãà -
íiçìó.
Îòæå, òåðìií «êíÿ æèé äâið» ó çíà ÷åííi âëàä íî¿ ñòðóê òó ðè çà ôiêñî âà íèé äæå -
ðå ëà ìè ç Õ²² ñò. Ó òà êî ìó çíà ÷åííi âií ïðî äîâ æóº âèñ òó ïà òè ïðî òÿ ãîì óñüî ãî
Õ²²² ñò., òà é ïiçíiøå.
×èí íè êè, ðóøiéíi ñèëè i îá ñòà âè íè âè íèê íåí íÿ êíÿ æî ãî äâî ðó ÿê âëàä íî¿
ñòðóê òó ðè íå îáõiäíî äîñëiäæó âà òè ó ðàì êàõ âèâ ÷åí íÿ ñóñïiëüíî-åêî íî ìi÷íî ãî i
ïî ëiòè÷ íî ãî ðîç âèò êó Ðóñi äîáè óäiëüíî¿ ðîç äðîá ëå íîñòi — òîäi, êîëè òîé äâið
óòâî ðþºòüñÿ. Ðîç âè òîê êí ÿçiâñüêî ãî i áî ÿ ðñüêî ãî çåì ëå âî ëîäi ííÿ, ùî ïðè çâiâ äî
ïî ëiòè÷ íî ãî ðîç äðîá ëåí íÿ êðà¿ íè i ïå ðå òâî ðèâ Ðóñü íà ôå äå ðà òèâ íó ìî íàð õiþ
(ñå ðå äè íà Õ²² ñò.), âiäiãðàâ âèç íà ÷àëü íó ðîëü ó ïå ðå òâî ðåííi äàâ íüî¿ ïðè ìiòèâ íî¿
ñèñ òå ìè óïð àâëiííÿ, ÿêà óîñîá ëþ âà ëàñü ó êíÿæié äðó æèíi, êîëè äåð æà âà áóëà
âiäíîñ íî ºäè íîþ i öåí òðàë içî âà íîþ, íà íîâó ñòðóê òó ðó i îðãàí içàö iþ äåð æàâ íî ãî
óïð àâëiííÿ — êíÿ æèé äâið6. Áå çó ìîâ íî, òàêà òðàíñ ôîð ìàö iÿ ïðî õî äè ëà áî ëiñíî
äëÿ âåðõiâêè ñóñïiëüñòâà, áî ó ¿¿ ïå ðå áiãó ÷àñ òè íà áîÿð íå ìè íó ÷å âiäñòî ðî íþ âà -
ëàñü âiä óïð àâëiííÿ, à íà ¿õ ìiñöå ïðè õî äè ëè iíøi, ç ÷à ñîì âñå áiëüøå íå çíàòíi
ëþäè.
²ñòî ðè êè ïî-ðiçíî ìó ïî ÿñ íþ âà ëè çìiíó äðó æè íè äâî ðîì. Âèã ëÿ äຠéìî âiðíîþ
ãiïî òå çà, çà ÿêîþ öå ñòà ëî ñÿ âíà ñëiäîê ðî çäiëåí íÿ äî òîãî âiäíîñ íî ºäè íî¿ Äàâ -
íüî ðóñü êî¿ äåð æà âè íà îêðåìi êí ÿçiâñòâà i çåìëi, ç³ ñòà íîâ ëåí íÿì i ðîç âèò êîì
êí ÿ çiâñüêèõ äî ìåíiâ (âî ëîäiíü) i, ãî ëîâ íå, ç âòðà òîþ ïà íiâíèì êëà ñîì çà ãàëü íî -
äåð æàâ íî¿ êîð ïî ðà òèâ íîñòi ó âèã ëÿäi äðó æè íè ïî ìiði ðîç âèò êó áî ÿ ðñüêî¿ âîò -
÷èí íî¿ âëàñ íîñòi7.
Ñôå ðà äiÿëü íîñòi êíÿ æî ãî äâî ðó, ïðè íàéìíi â Õ²²² ñò., çîâñiì íå îá ìå æó âà ëàñü
çáè ðàí íÿì äà íè íè, ñó äî âè ìè i àäìiíiñòðà òèâ íè ìè ôóíê öiÿ ìè. Âèê ëþ÷ íå ñòà íî -
âè ùå ñó âå ðå íà, âiä ÿêî ãî çà ëå æà ëè âñi iíøi â êíÿçiâñòâi, çó ìîâ ëþº ñòà òóñ äâî ðà
ïðî òÿ ãîì óñiº¿ iñòîði¿ ñå ðåä íüîâi ÷÷ÿ ÿê öåí òðà ïî ëiòè÷ íî¿ ñèñ òå ìè, ùî âè õî äèòü
çà ìåæi ïðè âàò íî ãî æèò òÿ i ïðè âàò íî ãî æèò ëà ìî íàð õà. Äâið áóâ ðå çè äåíöiºþ ãî -
ñó äà ðÿ i ïî ëiòè÷ íèì öåí òðîì äåð æà âè. Ó ñâîºìó ñêëàäi âií íà ëi÷ó âàâ êiëüêà äå -
ñÿòêiâ, à òî é ñî òåíü ÷î ëîâiê (òàê áó âà ëî ó âå ëè êèõ êí ÿçiâñòâàõ: Ãà ëèöü êî-Âî ëè í -
ñüêî ìó, ×åðíiãiâñüêî ìó, Âî ëî äè ìè ðî-Ñóç ä àëüñüêî ìó), i öå ïî ÿñ íþºòüñÿ íå ëèøå
ñóòî óïð àâëiíñüêè ìè ôóíê öiÿ ìè, à é òèì, ùî ëþäè äâî ðó áóëè âîä íî ÷àñ i îõî ðî -
íîþ, i àäìiíiñòðà òî ðà ìè, i ðàä íè êà ìè, i íà âiòü âiéñüêî âîþ ñèëþ, ùî çà âæäè ïå ðå -
áó âà ëà â ðó êàõ ñó âå ðå íà.
Ñó ÷àñ íà íà óêà ââà æàº, ùî ÷ëåíiâ äâî ðó, ÿê ïî ñà äîâöiâ, òàê i ìiíiñòåð iàëiâ, ïî ðÿä
iç íå ñåí íÿì ñëóæ áè ãî ñó äà ðþ, îá’ºäíó âà ëè íå ôîð ìàëüíi îñî áèñòi çâ’ÿç êè, ÿêi
90 Ìèêîëà Êîòëÿð
6 Ñâåð äëîâ Ì. Á. Äî ìîí ãî ëüñêàÿ Ðóñü. Êíÿçü è êíÿ æåñ êàÿ âëàñòü íà Ðóñè VI–ïåð âîé òðå òè
XIII â. ÑÏá., 2003. Ñ. 591.
7 Ãîð ñêèé À. À. Äðåâ íå ðóñ ñêàÿ äðó æè íà. Ì., 1989. Ñ. 81.
îõîï ëþ âà ëè òà êîæ äî ñèòü øè ðîêå êîëî ó÷àñ íèêiâ äiéñòâà — îñî áèñ òó îõî ðî íó
êíÿ çÿ, éîãî ñëóã i óëþá ëåíöiâ. Ñòî ñóí êàì ìiæ ëþäü ìè äâî ðó áóëè ïðè òà ìàííi ñó -
ïåðíèö òâî òà iíòðè ãè, ùî ÿêî þñü ìiðîþ âðiâíî âà æó âà ëèñü âiäíî ñè íà ìè ñî ëiäàð -
íîñòi é âçàºìî äî ïî ìî ãè8. Öå îñîá ëè âî íà î÷íî âèä íî íà ïðè êëàäi äâî ðó Äà íè ëà
Ðî ìà íî âè ÷à Ãà ëèöü êî ãî, â ÿêî ìó ïî ñòiéíî ñó ïåðíè ÷à ëè i áî ÿ ðè ðiçíî ãî ïî õîä -
æåí íÿ (i ðiçíî¿ ïî ëiòè÷ íî¿ îðiºíòàöi¿), i âîºâîäè, ùî ïðàã íó ëè ïåð øîñòi, i ïî ñà -
äîâöi, é íà âiòü ìiíiñòåð ià ëè — íè æ÷i ñëóæ áîâöi, ùî íå îá îâ’ÿç êî âî áóëè øëÿ õåò -
íî ãî ðîäó.
Ïåâ íà é âiäíîñ íà â óìî âàõ ðîç äðîá ëåí íÿ Ðóñi ñòàáiëüíiñòü äâî ðó ÿê äåð æàâ íî¿
ñòðóê òó ðè ñïè ðà ëàñü íà òðà äèö iþ ñëóæ áè êíÿ æèõ äðó æèí íèêiâ, ùî áåðå ïî ÷à òîê ó
ñèâié äàâ íèíi. Ùå â Õ²Õ ñò. iñòî ðè êè (Ì. Ï. Ïî ãîäií òà ií.) äiéøëè âèñ íîâ êó, ùî
âæå ó Õ²²–Õ²²² ñò. ñëóæ áà êíÿ æèõ äðó æèí íèêiâ, ïðè íàéìíi, òèõ, õòî ïî òðà ïèâ íà
ñòî ðiíêè ëiòî ïè ñó, áóëà íå ðiäêî ñïàä êî âîþ. Òèì áiëüøå ïiäñòàâ, çäàºòüñÿ, ââà æà -
òè, ùî òàêà ñëóæ áà ìàëà ìiñöå â ïî ïå ðåäíié ÷àñ: â Õ–Õ² ñò., êîëè äðó æèí íè êè íå
ìàëè íi çåìëi, íi öiííîñ òåé i ïî âíiñòþ ïå ðå áó âà ëè íà óòðè ìàííi ñâî ãî êíÿ çÿ i çà ëå -
æà ëè âiä íüî ãî â óñüî ìó. Êîëè äðó æèí íè êè (à äàëi é ÷ëåí äâî ðó, îñîá ëè âî
ìiíiñòåð iàë, êîò ðèé çâè ÷àé íî íà ëå æàâ äî îò ðîêiâ i ìî ëîä øèõ äðó æèí íèêiâ) âñòó ïàâ
íà ñëóæ áó äî êíÿ çÿ, âií ñêëà äàâ ïðè ñÿ ãó çà ñåáå i çà ñâî¿õ äiòåé âiðíî ñëó æè òè éîìó.
«Äâið âå ëè êî ãî êíÿ çÿ ñêëà äàâ ñÿ ïî ñòó ïî âî, ç ìiñöå âèõ i ïðè ¿æäæèõ ñëóã,
êîòði â ÷àñ âñòó ïó íà ñëóæ áó çà ñâîºþ ïî ïå ðåä íüîþ áî éî âîþ ðå ïó òàöiºþ i
çà îñî áèñ òè ìè çà ñëó ãà ìè ðî çìiùó âà ëèñü ó âñòà íîâ ëå íî ìó ïî ðÿä êó. Ó êîæ -
íî ãî áóëî ñâîº “ìiñöå” i ñâîÿ “÷åñòü”, i êîæ íèé äî ðî æèâ ñâîºþ ñëóæ áî -
âîþ ÷åñ òþ. Äâið âå ëè êî ãî êíÿ çÿ ÿê àïà ðàò âëà äè áóâ ìiöíèì îðãà íiçìîì, ùî
ïî âiëüíî ñêëà äàâ ñÿ, à çîâñiì íå âè ïàä êî âèì íà áðî äîì âè ïàä êî âèõ ëþ äåé»9.
²ñòî ðè êîâi ñå ðåä íüîâi ÷÷ÿ îñîá ëè âî âàæ ëè âèì óÿâ ëÿºòüñÿ âèâ ÷åí íÿ ðîëi äâî ðó
â ñòà íîâ ëåííi i ðîç âèò êîâi äåð æàâ íîñòi, ïðî ùî ìàºìî, íà æàëü, ëèøå ïðè íàãiäíi
é âè ïàä êîâi âêà çiâêè äæå ðåë, íà ñàì ïå ðåä Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî ëiòî ïè ñó. Òå æ
ñàìå ìîæ íà ñêà çà òè i ïðî çìàëü î âàíi äæå ðå ëà ìè îá ñòà âè íè ðîç âèò êó äàâ íüî ðóñü -
êî¿ äåð æàâ íîñòi â Õ²² ñò. íà âêî ëî Êèºâà.
×iëüíè ìè ïè òàí íÿ ìè íà øèõ ñòóäié º âèâ ÷åí íÿ îá ñòà âèí i âñòà íîâ ëåí íÿ ÷àñó
âè íèê íåí íÿ ñà ìî¿ âëàä íî¿ ñòðóê òó ðè, ùî íà çè âàºòüñÿ «êíÿ æèé äâið». Â. Ä. Íà çà -
ðîâ, ÿêî ìó íà ëå æèòü îäíå ç íå áà ãàòü îõ ñåðé îç íèõ äîñëiäæåíü òåìè, âïåâ íå íî íà -
ïè ñàâ: «Ñàì iíñòè òóò äâî ðó âè íèê … íå ïiçíiøå îñòàí íüî¿ òðåòèíè Õ²² ñò.»10.
Ñâî¿ âèñ íîâ êè âií ïî áó äó âàâ íà íîâ ãî ðî äñüêî ìó i âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêî ìó
ëiòî ïè ñàííi, òà º ñåðé îçíi ïiäñòà âè ïî øè ðè òè ¿õ íà äàâ íüî ðóñü êå ñóñïiëüñòâî
Õ²²–Õ²²² ñò. âçà ãàëi.
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 91
8 Õà ÷à òó ðÿí Í. À. Çàï ðåò íûé ïëîä... Ñ. 17.
9 Âå ñå ëîâ ñêèé Ñ. Á. Èññëå äî âà íèÿ ïî èñ òî ðèè êëàñ ñà ñëó æè ëûõ çåì ëåâ ëà äåëü öåâ. Ì., 1969.
Ñ. 466–469.
10 Íà çà ðîâ Â. Ä. «Äâîð» è «äâî ðÿ íå» ïî äàí íûì íîâ ãî ðîä ñêî ãî è ñå âå ðî-âîñ òî÷ íî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ
(ÕII–ÕIV ââ.). Âîñ òî÷ íàÿ Åâðî ïà â äðåâ íîñ òè è ñðåä íå âå êîâüå. Ì., 1979. Ñ. 104.
Ñèëü íèé i ïî ñòiéíèé iìïóëüñ ðîç âèò êó äâið ïî ñòiéíî îäåð æó âàâ ñàìå çà âäÿ êè
òîìó, ùî öÿ ñòðóê òó ðà, ïî ðîä æå íà íà ñòàí íÿì ðîç äðîá ëå íîñòi, áóëà îñîá ëè âî
âàæ ëè âà äëÿ ãî ñó äà ðÿ i éîãî âëà äè çà äîáè ïî ëiòè÷ íî ãî ðîç’ºäíàí íÿ êðà¿ íè. Áî
äâið ÿê áëèçü êå îòî ÷åí íÿ êíÿ çÿ i áî éî âèé çà ãií, ùî çà âæäè áóâ ïiä ðó êîþ, áóâ
êîí ÷å ïî òðiáíèé ó ðîêè, êîëè êíÿçi áî ðî ëèñü çà âñå íîâi é íîâi âî ëîäi ííÿ, ÷àñ òî
çìiíþ âà ëè ñòî ëè, ïå ðå áè ðà þ ÷èñü ç ìåíø âè ãiäíî ãî i ïðå ñòèæ íî ãî íà êðà ùèé.
Òîäi äâið òåæ ïå ðå áè ðàâ ñÿ ó íîâå äëÿ íüî ãî ìiñòî, âèð iøàëü íèì ÷è íîì âïëè âà þ -
÷è i íà éîãî æèò òÿ, i íà æèò òÿ âî ëîñòi.
Âæå ìî âè ëîñü, ùî äâið ÿê îñîá ëè âà ñòðóê òó ðà âiðíèõ êíÿ çåâi ñëó æè ëèõ ëþ äåé
çáåð iãàâ ñÿ ïðè ïå ðå ¿çäi ãî ñó äà ðÿ ç îä íî ãî êí ÿçiâñòâà äî iíøî ãî. Òîìó äâið —
ñïàä êîºìåöü äðó æè íè — ÿâ ëÿâ ñî áîþ çà âæäè ãî òî âó äî äié âí óòðiøíüî ñòðóê òó -
ðî âà íó îðãàí içàö iþ áîÿð i äâî ðÿí-ñëóã, çà ãií âî¿íiâ, àäìiíiñòðà òèâ íèé àïà ðàò i
äîâ iðå íèõ ñëóã êíÿ æî ãî äâî ðà. Ïî ïå ðåäíiõ ìî ëîä øèõ ÷ëåíiâ äðó æè íè «îò ðîêiâ»
çà ìiíè ëè ñëó ãè-äâî ðÿ íè. Ëiòî ïè ñè òà iíøi äæå ðå ëà çíà þòü ðiçíî âè äè ëþ äåé äâî -
ðó, òà êèõ, ÿê òió íè, ñòîëü íè êè, ìå ÷å íîøi, ñiäiëüíè÷i òà ií. Îäíàê òî ñïî ÷àò êó ùå
íå áóëè ïðè äâîðíi òè òó ëè ÷è ïî ñà äè, à ëèøå òèì ÷à ñîâi äî ðó ÷åí íÿ.
Êíÿ æèé äâið ïî ïåð âàõ âè êî íó âàâ òi ñàìi ôóíê öi¿, ùî é äðó æèí íà óïðà âà. Áî ÿ ðè
ïðåä ñòàâ ëÿ ëè ãî ñó äà ðÿ íà ìiñöÿõ, ó íà é âèç íà ÷íiøèõ ìiñòàõ êí ÿçiâñòâà. Äà íè íè i
ñó äîâi ìèòà íà êî ðèñòü êíÿ çÿ, ÿê i ðàí iøå, çáè ðà ëè ïî ñàä íè êè é òió íè, àäìiíiñòðà -
òî ðè êí ÿçiâñüêî ãî ïà íñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà. ²ç çiáðà íî ãî âîíè âèä iëÿ ëè äå ñÿ òè íó
öåðêâi i çà ëè øà ëè ÷àñ òè íó ñîái ÿê óòðè ìàí íÿ íà ñëóæái — ïîä àò íà i àäìiíiñòðà -
òèâ íî-ñó äî âà ñèñ òå ìà ìà òåð iàëü íî çà áåç ïå ÷ó âà ëà êíÿ æèõ ëþ äåé ãðî øî âèì i íà -
òó ðàëü íèì êîð ìîì çà âè êî íàí íÿ ïî ñà äî âèõ îá îâ’ÿçêiâ. ßê ïè ñàâ çíà âåöü ïðî áëå -
ìè, «îñîá ëè âèì âè äîì òà êî ãî çà áåç ïå ÷åí íÿ çà âàñàëüíó ñëóæ áó çà ëè øà ëèñü
ïðÿìi ðîç äà÷i êíÿ çåì iç êàç íè ìà òåð iàëü íèõ öiííîñòåé: çî ëî òà i ñðiáëà»11. Òàêi
âè íà ãî ðî äè ñÿ ãà þòü êîði ííÿ ó ñèâó äàâ íè íó.
Ó âñòóïíié ñòàòòi äî Íîâ ãî ðî äñüêî ãî ïåð øî ãî ëiòî ïè ñó ìî ëîä øî ãî içâî äà
êíèæ íèê iç çà õîï ëåí íÿì i íîñ òàëüãiºþ çãà äóº ïðî iäå àëüíi ÷àñè âiäíî ñèí ìiæ êíÿ -
çåì i äðó æè íîþ:
«Êàêî áûøà äðåâ íè êíÿ çè è ìó æèå èõú, è êàêî îò áà ðà õó Ðóñ êèÿ çåìë›, è
èíû ñòðà íû ïðè äà õó ïîä ñÿ; ò›è áî êíÿ çè íå çáè ðà õó ìíî ãà èì›íèÿ, íè
òâî ðè ìûõú âèðú, íè ïðî äàæ âúñêëà äà õó ëþäè; íî îæå áó äÿ øå ïðà âàÿ âèðà,
à òó âîç ìÿ, äà à øå äðó æèí› â îðóæüå. À äðó æè íà åãî êîð ìÿ õó ñÿ, âî þ þ ùåå
èíû ñòðà íû è áüþ ùå å ñÿ è ðå êó ùå: “Áðà òèå, ïî òÿã íåìú ïî ñâî åìú êíÿç› è
ïî Ðóñ ñêîé çåìë›”»12.
Ïðî öè òî âàíi ÿñ êðàâi ñëî âà âiäíî ñÿòü ñÿ íå ëèøå äî äðó æè íè — ç ïå ðå áiãîì
÷àñó âîíè âñå áiëüøå ñòî ñó âà ëèñü óñiõ âà ñàëiâ êíÿ çÿ: áîÿð, óðÿ äîâöiâ i ñëóã.
Çîâíi âñå â Õ²²–Õ²²² ñò. âèã ëÿ äà ëî, ÿê i ðàí iøå. Òi ñàìi ëþäè çäiéñíþ þòü âiä
iìåíi ãî ñó äà ðÿ âëàäíi òà iíøi ôóíê öi¿, ÿê i ðàí iøå, îäåð æó þòü òó ñàìó, çâè÷ íó âè -
92 Ìèêîëà Êîòëÿð
11 Ñâåð äëîâ Ì. Á. Äî ìîí ãî ëüñêà êÿ Ðóñü... Ñ. 591, 596.
12 ÍÏË. Ñ. 104
íà ãî ðî äó. Àëå â äiéñíîñòi âñå áóëî íà áà ãà òî ñêëà äíiøå. Îðãàí içàö iÿ ñëó æè ëèõ
ãî ñó äà ðþ ëþ äåé çà çíຠñåðé îç íèõ çìií ïiä âïëè âîì çà ãàëü íèõ i óíiâåð ñàëü íèõ
äëÿ âñiº¿ Ðóñi ïðî öåñiâ ñî öiàëü íî ãî, åêî íî ìi÷íî ãî é äó õîâ íî ãî æèò òÿ âèê ëè êà -
íèõ, çíî âó-òàêè, íà ðîñ òàí íÿì óäiëüíî¿ ðîç äðîá ëå íîñòi. Êóï êà ìàëî îðãàí içî âà -
íèõ äðó æèí íèêiâ, ùî çà áåç ïå ÷ó âà ëà ôóíê öiî íó âàí íÿ âëà äè, ïî ñòó ïî âî ïå ðå ðîñ -
òຠâ îðãàí içàö iþ äåð æàâ íî ãî óïð àâëiííÿ — êíÿ æèé äâið.
Ñòàíîâëåííÿ äâîðó Äàíèëà
Ïî çà ãè áåëi Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à ó Ïîëüùi âëiòêó 1205 ð. ñòâî ðå íå íèì Ãà -
ëèöü êî-Âî ëè íñüêå êí ÿçiâñòâî çà õè òà ëî ñÿ. Ãà ëèöüêi áî ÿ ðè ïî âñòà þòü ïðî òè éîãî
îñè ðîò iëî¿ ðî äè íè, i âäî âà ç äiòüìè ïå ðå áè ðàºòüñÿ ç Ãà ëè ÷à äî Âî ëî äè ìè ðà-Âî -
ëè íñüêî ãî. Äî êiíöÿ 1206 ð. êíÿ ãè íÿ Àííà ç ñè íà ìè çà ëè øà ëà ñÿ ó Âî ëî äè ìèði.
Íàâ êî ëî íå¿ áóâ êíÿ æèé äâið, — âiðíiøå, òå, ùî âiä íüî ãî çà ëè øè ëîñü. Ãà ëèöüêi
áî ÿ ðè, ÷ëå íè òîãî äâî ðó, ãåòü óñi çðà äè ëè, âî ëèíñüêi æ …ìàé æå ïðî âñiõ iç íèõ
íi÷î ãî íå âiäî ìî, àëå çíàé øëèñü òi, õòî äî ïîìiã ðî äèíi Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à ó
ñêðóò íó ãî äè íó. Äiçíàâ øèñü ïðî çðà äó áîÿð Ìîí÷ó êà i Íå ÷è ïî ðà, Àííà «ñúâ›òú
ñúòâî ðè ñ Ìè ðîñ ëà âîì [è] ñú äÿäü êîìú, è íà íî÷ü á›æàøà â Ëÿõû». Ñàìà âòå ÷à
ðî äè íè Ðî ìà íà ç íå áåç ïå÷ íî ãî äëÿ íå¿ Âî ëî äè ìè ðà îïè ñà íà â Ãà ëèöü êî-Âî ëè í -
ñüêî ìó ëiòî ïèñi âåëü ìè áàð âèñ òî i ðî ìàí òè÷ íî. Àäæå âií º íå ëèøå iñòî ðè÷ íîþ
ïàì ’ÿò êîþ, à é ëiòå ðà òóð íèì òâî ðîì íàä çâè ÷àé íî âè ñî êî ãî ðiâíÿ. Ó éîãî òåêñòi
ùåä ðî ðîç ñè ïàíi îïè ñè iñòî ðè÷ íèõ ïîä ié i ïåð ñî íàæiâ, ùî ðÿñ íiþòü ìå òà ôî ðà ìè,
ãiïåð áî ëà ìè, âè øó êà íè ìè åï iòå òà ìè i ïîðiâíÿííÿìè.
Îòæå, Àííà ç ìà ëè ìè ñè íà ìè çà ëè øຠÂî ëî äè ìèð-Âî ëè íñüêèé:
«Äà íè ëà æå âúçìå äÿäü êî ïðåäú ñÿ, èç û äå èç ãðà äà. Âà ñèë êà æå Þðèé ïîïú
ñ êîð ìè ëè öåþ âúçìå, èç û äå ä›ðîþ âîíú èçú ãðà äà. Íå â›äÿõó áî [êíÿãèíÿ]
êàìî á›æàùþ, á› áî Ðî ìàíú óáè åíú íà Ëÿ õîõú, à Ëåñ òêî ìèðà íå ñúòâî -
ðèëú»13.
Ç ëiòî ïèñ íî¿ îïîâiäi âè õî äèòü, ùî çà ëè øå íà óñiìà, êðiì ÷î òèðü îõ âiðíèõ ¿é ëþ -
äåé, êíÿ ãè íÿ Àííà âíî÷i, ìîâ çëî ÷èí íè öÿ, êðiçü ïðî ëîì ó ñòiíi âî ëî äè ìè ðñüêèõ
óêðiïëåíü (ùî çà ëè øèâ ñÿ âiä ÷àñó ïî ïå ðåä íüî¿ âiéíè) ç ìà ëè ìè õëîï ÷è êà ìè âè -
áè ðàºòüñÿ ç ìiñòà — i íå çíàº, êóäè ïîäiòèñÿ!
Ãà äàþ, êíèæ íèê íàä ìiðíî äðà ìà òè çó âàâ îá ñòà âè íè âòå÷i Ðî ìà íî âî¿ âäî âè ç
äiòüìè iç Âî ëî äè ìè ðà — i áåç òîãî âåëü ìè äðà ìà òè÷íi. Àäæå Àííà àæ íiÿê íå
ìîã ëà áóòè ñà ìîò íüîþ â ñòîëü íî ìó ãðàäi Âî ëè íñüêî ãî êí ÿçiâñòâà. Ç íåþ áóëà
ïðè íàéìíi ÷àñ òè íà âî ëè íñüêî ãî äâî ðó ÷î ëîâ iêà, íà âêî ëî íå¿ ç ñè íà ìè çà ëiçíîþ
ñòiíîþ ñòî ÿ ëà âèï ðî áó âà íà ó áèò âàõ ðè öà ðñüêà äðó æè íà Ðî ìà íà, íà ¿¿ áîöi áóëè
ãðî ìà äÿ íè Âî ëî äè ìè ðà òà é iíøèõ ìiñò êí ÿçiâñòâà — ïðî öå äiçíàºìîñÿ ç íà ñòóï -
íèõ ðîç ïîâ iäåé Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî ëiòî ïè ñó. Íà ðåøòi, ïðî äîâ æó âàâ äiÿ òè
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 93
13 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Äîñëiäæåí íÿ. Òåêñò. Êî ìåí òàð. Çà ðåä. Ì. Ô. Êîò ëÿ ðà. Ñ. 78.
ñî þç íèé äîãîâið, óêëàäåíèé Ðîìàíîì Ìñòèñëàâè÷åì ç ïîëüñüêèì êíÿçåì i
óãîðñüêèì êîðîëåì.
Äó ìàþ, ùî íà ñïðàâäi Àííà ç Äà íè ëîì i Âà ñèëü êîì çà ëè øè ëà íå âäÿ÷ íèé Âî ëî -
äè ìèð âiäêðè òî i äå ìî íñòðà òèâ íî — ó ñóï ðî âîäi äâî ðó, âiääà íèõ ¿é âî ëè íñüêèõ
áîÿð i çà êó òî¿ â çà ëiçî äðó æè íè, ïiä õî ðóã âà ìè i ñòÿ ãà ìè Ðî ìà íà. Ìà áóòü, ¿¿ ðàä -
íè êè, i ñå ðåä íèõ íà é ïåð øèé Ìè ðîñ ëàâ, òâå ðå çî çâà æè ëè ñèëè i çðî çóì iëè, ùî
çäî ëà òè Îëüãî âè÷iâ ç ¿õíiì ÷è ìà ëèì âiéñüêîì, ùå é ïiäòðèì êîþ êè¿âñüêî ãî êíÿ çÿ
i óãî ðñüêî ãî êî ðî ëÿ, íå âäà ñòüñÿ. Ç òîãî ÷àñó ðîç ïî ÷è íàºòüñÿ ñóì íà i òðè âà ëà
îäiññåÿ áëó êàíü ìà ëèõ Ðî ìà íî âè÷iâ i ¿õíüî¿ ìàòåði ïî ÷óæèõ ñâiòàõ. Ó òèõ
áëóêàííÿõ ñêëàäàâñÿ ¿õíié ìàíäðiâíèé äâið.
Äîâ ãèé ÷àñ îñíî âó òîãî äâî ðó ñêëà äà òè ìóòü âî ëèíñüêi áî ÿ ðè Ðî ìà íà, éîãî ïî -
ñà äîâöi òà ìiíiñòåð ià ëè. Âîíè éøëè çà ñâî¿ ìè ùå ìà ëè ìè êíÿ çÿ ìè âñþ äè, êóäè çà -
êè äà ëà ¿õ äîëÿ. 1211 ð. óãî ðñüêèé êî ðîëü âèð iøèâ ïî ñïðè ÿ òè ïî âåð íåí íþ Äà íè ëà
íà ãà ëèöü êèé áàòüêiâñüêèé ñòië. Äà íè ëî æèâ òîäi â Óãîð ùèíi, íà Âî ëèíi çà ëè -
øàâ ñÿ éîãî áðàò Âà ñèëü êî ç ìà òið’þ. Íàâ êî ëî íèõ ñêóï ÷èâ ñÿ âî ëè íñüêèé äâið.
Êîëè Äà íè ëî ç óãî ðñüêèì âiéñüêîì íàáëèæàâñÿ äî Ãàëè÷à, âií îäåðæàâ ïiäìîãó
âiä áðàòà:
«Âà ñèë êó æå êíÿ æà ùþ â Áåëç›; ïðè é äî øà æå îòú íåãî Âå ëè êûé
Âÿ÷åñëàâü Òî ëúñòûé, è Ìè ðîñ ëàâú, Äåìü ÿíú è Âî ðî òèñ ëàâú, è èíèè áî ÿ ðå
ìíî çè, âîè îòú Áåë çà…»14.
²ìåíà öèõ áîÿð íå ðàç òðàï ëÿ òè ìóòü ñÿ â Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ìó ëiòîïèñi íà
éîãî íà ñòóï íèõ ñòî ðiíêàõ. Âîíè ñêëà äà òè ìóòü îñíî âó äâî ðó ñïî ÷àò êó Âà ñèëü êà,
à ïî òiì i Äà íè ëà. Íå ïî âèí íà ââî äè òè â îìà íó òà îá ñòà âè íà, ùî öi áî ÿ ðè çãà äó -
þòü ñÿ â îñíîâ íî ìó â áî éî âèõ åï içî äàõ. Àäæå äâið ñå ðåä íüî âi÷íî ãî ãî ñó äà ðÿ íà
Ðóñi áóâ ÷è íå â ïåð øó ÷åð ãó âîºííîþ îðãàí içàöiºþ. À ãëà âà äâî ðó — äâî ð -
ñüêèé — çâè ÷àé íî íà ëå æàâ äî êîëà äîâ iðå íèõ i êðàùèõ âîºâîä êíÿçÿ, ïðî ùî áóäå
äîêëàäíî ñêàçàíî äàëi.
Äâið Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à áóâ ìàíäðiâíèì, ïå ðå õî äÿ ÷è ñëiäîì çà êíÿ çåì ç Ãà ëè -
÷à äî Âî ëî äè ìè ðà, ç Âî ëî äè ìè ðà äî Áåë çà, äàëi äî íå âå ëè êèõ ìiñò Êàì ’ÿí öÿ, Òè -
õîì ëÿ i Ïå ðå ìè ëÿ… Êîëè Ðî ìà íî âè÷i ïî ÷íóòü ïî âåð òà òè ñîái Ðî ìà íî âó «îò ÷è -
íó», óòâåð äèâ øèñü ñïî ÷àò êó ó Âî ëî äè ìèði-Âî ëè íñüêî ìó, à ïî òiì i â Ãà ëè÷i, äâið
óñþ äè ñóï ðî âîä æó âà òè ìå Äà íè ëà. À êîëè â 1213 ð. áðàò ó ïåð øèõ Ðî ìà íî âè÷iâ
Îëåê ñàíäð Âñå âî ëî äè÷ ïðè äî ïî ìîçi êð àêiâñüêî ãî êíÿ çÿ ˺øåêà âè ãà íÿº ìà ëî ãî
Âà ñèëü êà ðàç îì iç ìà òið’þ ç âî ëè íñüêî ãî ìiñòà Áåë çà (äå âií òîäi êíÿ æèâ), «áî ÿ ðå
âñè íå èç íåâ›ðè øà ñÿ, íî èäî øà âñè ñú êíÿ çåì Âà ñèë êîìú â Êàì iíåöü»15, ùî éîãî
âií îäåðæàâ çàìiñòü âòðà÷åíîãî.
Âiðíîñòi âî ëè íñüêî ãî äâî ðó, óñïàä êî âà íî ãî âiä áàòü êà, Ðî ìà íî âè÷i âå ëè êîþ
ìiðîþ çî áîâ ’ÿ çàíi ñâî¿ ìè ïî ëiòè÷ íè ìè çäî áóò êà ìè, âiäâî þ âàí íÿì ó êíÿçiâ-êîí -
êó ðåíòiâ, óãî ðñüêèõ êî ðîëiâ i ïî ëüñüêèõ êíÿçiâ, ñïî ÷àò êó Âî ëè íñüêî¿ çåìëi, à
94 Ìèêîëà Êîòëÿð
14 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 80.
15 Òàì ñàìî. Ñ. 81.
äàëi Ãà ëèöü êî¿. Òîãî ñà ìî ãî 1213 ð. ˺øåê êð àêiâñüêèé çiáðàâ íà Âî ëèíi âiéñüêî,
ùîá âèã íà òè ç Ãà ëè ÷à áî ÿ ðè íà Âî ëî äèñ ëà âà, êîò ðèé òàì ñà ìî ÷èí íî âîê íÿ æèâ ñÿ.
Íà éîãî çà êëèê ïðè é øëè Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ ç Êàì ’ÿí öÿ, Îëåê ñàíäð Âñå âî ëî äè÷
ç Âî ëî äè ìè ðà, éîãî áðàò Âñå âî ëîä ç Áåë çà, «êî ãîæ äî ñú ñâî è ìè âîè. Á› áî âîè
Äà íè ëî âû áîë øè è êð›ïëüøè, áÿøå áî ÿ ðå âå ëè öèè îòöà åãî âñè ó íåãî»16. Áî ÿ ðè
äâî ðó Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à íå ëèøå çà ëè øè ëèñü âiðíè ìè éîãî ñè íîâi, à é ïðè âå -
ëè ç ñî áîþ çà ãî íè îçáðîºíèõ ëþ äåé. Íà ïåâ íå, öi çà ãî íè ñêëà äà ëèñü ÿê ç óòðè ìó -
âà íèõ òèìè áî ÿ ðà ìè îñî áèñ òèõ äðó æèí, òàê i ç ïðè âå äå íèõ ¿õíiìè âà ñà ëà ìè ðàò -
íèêiâ17.
Íàâiòü êîëè îäèí ç Ðî ìà íî âè÷iâ íå íà äîâ ãî âiä’¿æäæàâ ç êí ÿçiâñòâà, ç íèì ¿õà ëè
÷èíè äâî ðó. Íà âåñíi 1230 ð. «åõà Âà ñèëü êî ê Ñóæ äà ëþ íà âå ñå ëå øþ ðè íà ñâî ãî, ê
âå ëè êî ìó êíÿ çþ Ãþ ðüãüþ [Þðiþ], ïî åìü Ìè ðîñ ëà âà ñ ñî áîþ è èíû»18 — ëþ äåé
äâî ðó. Ìè ðîñ ëàâ íà ëå æàâ äî íà é áëèæ ÷î ãî îòî ÷åí íÿ Ðî ìà íî âè÷iâ. Âií áóâ âèä -
íèì àäìiíiñòðà òî ðîì, ïî ëêî âîä öåì i äèï ëî ìà òîì. Íà ïåâ íå, ñàìå ÿê äèï ëî ìà òà i
âçÿâ éîãî ñ ñî áîþ Âà ñèëü êî. Íå çà äîâ ãî ïå ðåä òèì (â 1226 ÷è â 1229 ð.) Âà ñèëü êî
Ðî ìà íî âè÷ îäðó æèâ ñÿ ç äîíü êîþ òîãî âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêî ãî êíÿ çÿ Þðiÿ
Âñå âî ëî äè ÷à Äóá ðàâ êîþ (Äóá ðà âîþ)19. Ìè ðîñ ëàâ, ñëiä ãà äà òè, ñïðè ÿâ òîìó
øëþ áîâi. À îò ïðî ÿêå âåñi ëëÿ éäåòü ñÿ â ïðî öè òî âà íî ìó òåêñòi, çà ëè øàºòüñÿ íå -
ÿñ íèì. Ñàì Þðié Âñå âî ëî äè÷ îäðó æèâ ñÿ 1211 ð. ç äîíü êîþ ÷åðíiãiâñüêî ãî êíÿ çÿ
Âñå âî ëî äà ×åð ìíî ãî Àãàôiºþ, êîò ðà çà ãè íó ëà ïiä ÷àñ çäî áóò òÿ îðäà ìè Áà òèÿ Âî -
ëî äè ìè ðà íà Êëÿçüìi 7.02.1238 ð.20 Çðîçóìiëî òîìó, ÷îìó ñàìå Âàñèëüêî ïîäàâñÿ
äî Âîëîäèìèðà: ç ðîäè÷åì éîìó áóëî çðó÷íiøå, íiæ Äàíèëîâi, âåñòè ïå ðå òðàê -
òàöi¿.
Äâið Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à i ëþäè òîãî äâî ðó âèñ òó ïà þòü íà ñòî ðiíêàõ Ãà ëèöü -
êî- Âî ëè íñüêî ãî ëiòî ïè ñó (â îñíîâ íî ìó i â áiëüøîñòi âè ïàäêiâ ºäè íî ìó äæå ðåëi)
ìàé æå âèê ëþ÷ íî â áî éî âèõ îá ñòà âè íàõ — ïðè ÷è íîþ òîìó áóëî áó ðåì íå æèò òÿ
Ðî ìà íî âè÷iâ îñîá ëè âî ñòàð øî ãî ñå ðåä íèõ. ×iëüíè ìè ëþäü ìè òîãî äâîðó áóëè
âîºíà÷àëüíèêè — âîºâîäè.
Çâè ÷àé íî âîºâîäè Äà íè ëà î÷î ëþ âà ëè âå ëèêi êîí òèí ãåí òè éîãî âiéñüêà, áðà ëè
ó÷àñòü ó âå ëè êèõ i ìà ëèõ áèò âàõ i âiéíàõ. À íà âêî ëî ãî ñó äà ðÿ ñòî ÿâ éîãî äâið, ùî
òà êîæ ÿâ ëÿâ ñî áîþ ÷è ìà ëó âiéñüêî âó ñèëó, çäàò íó âèð iøó âà òè íà êî ðèñòü ñâî ãî
êíÿ çÿ áî äàé ëî êàëüíi êîíôëiêòè. Âiéñüêî âèì ïiäðî çäiëîì äâî ðó («ìà ëîé äðó æè -
íîé») êî ìàí äó âà ëè âiääàíi éîìó ëþäè, êîòði, ïîçà ñó ìíiâîì, áóëè äîñâiä÷å íè ìè
i âìiëè ìè âîºíà ÷àëü íè êà ìè. Ó öüî ìó ïå ðå êî íóº ëiòî ïèñ. Ó 1219 ð. Äà íè ëî Ðî ìà -
íî âè÷ âiäâî þ âàâ ó ˺øåêà Áiëî ãî çà ãàð áàíi òèì çåìëi Çà õiäíî¿ Âî ëèíi.
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 95
16 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 81.
17 Êîò ëÿð Ì. Ô. Ôîð ìè ðî âà íèå òåð ðè òî ðèè è âîç íèê íî âå íèå ãî ðî äîâ Ãà ëèö êî-Âî ëûí ñêîé Ðóñè
²Õ–Õ²²² ââ. Ê., 1985. Ñ. 132.
18 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 92.
19 Äîí ñêîé Ä. Ñïðà âî÷ íèê ïî ãå íå à ëî ãèè Ðþ ðè êî âè ÷åé. ×. 1. Ðåíí, 1991. ¹ 428. Ñ. 152;
Baumgarten N. Généalogies et marriages occidentaux des Rurikides russes du X au XIII siècle.
Roma, 1928. Tabl. III, ð. 16.
20 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 435, 463, 518.
Ïîëüñüêèé êíÿçü âèð iøèâ ïî âåð íó òè ¿õ ñîái. Íà ïàä ïî ëüñüêî ãî âiéñüêà áóâ íå -
ñïîä iâà íèì, òîìó âî ëè íñüêèé ãî ñó äàð, ÿê ìîæíà çðîçóìiòè ç ëiòîïèñíî¿
ðîçïîâiäi, ïîñëàâ ïðîòè íüîãî âî¿íiâ äâîðó:
«Âåñí› æå áûâ øè, åõàâ øå ëÿ õî âå âî å âàòü, è âî å âà øà ïî Áóãó. Ïîñ ëà ïî íèõ
Äà íèëú Ãàâ ðè ëà Äó øè ëî âè ÷à, è Ñå ìå íà Îëó å âè ÷à, Âà ñèë êà Ãàâ ðè ëî âè ÷à; è
áèëàñÿ,… è âî ðî òè øà ñÿ ñ âå ëè êîþ ÷åñ òèþ â Âî ëî äè ìèð»21.
Òî òîæ íèì ÷è íîì âàð òî iíòåð ïðå òó âà òè ñâiä÷åí íÿ ãà ëèöü êî ãî êíèæ íè êà
êiëüêî ìà ìiñÿ öÿ ìè ïiçíiøå òîãî ñà ìî ãî ðîêó. Òåñòü Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à Ìñòè -
ñëàâ äî ðó ÷ຠéîìó çà ëè øè òè Ãà ëè÷, ÿêèé âií çà õè ùàâ âiä óãî ðñüêî ãî êî ðî ëÿ i âî -
ðî æèõ Ðî ìà íî âè ÷àì áîÿð. «Äà íèëú æå èç û äå èç Äúìèò ðîìú òû ñÿö êèì, è ñ
Ãë›áîìú Çå ðåì›åâè ÷åìü, è ñ Ìè ðîñ ëà âîìú èç û äî øà èç ãðà äà»22. Ó öüî ìó òåêñòi
íà çâà íî ÷iëüíèõ ïî ñà äîâöiâ äâî ðà Ðî ìà íî âè÷iâ. Ïå ðåä íàìè îäíå ç ïåð øèõ, õàé
íå ïðÿ ìèõ, ñâiäîöòâ ïðî òîé äâið.
Ó 1228 ð. Äà íè ëî i Âà ñèëü êî ñêî ðèñ òà ëè ñÿ ñè ëà ìè ñâî ãî äâî ðó, àáè âè áè òè ç
Ëóöü êà (ùî éîìó òîäi íà ëå æàâ) àìáiöiéíî ãî ßðîñ ëà âà ²íãâà ðî âè ÷à, êîò ðèé ðàï -
òî âî âäåð ñÿ äî ìiñòà: «Ïîñ ëàñ òà íà íü [ßðîñ ëà âà] Àíäð›à, Âÿ ÷åñ ëà âà, Ãàâ ðè ëà,
Èâà íà»23 — çðî çóì iëà ði÷, íà ÷îëi çà ãîíiâ, ùî ñêëà äà ëèñü iç ëþ äåé äâî ðó. Òà íå
çà âæäè ãî ñó äàð ïî ñè ëàâ âî¿íiâ ñâî ãî äâî ðó ïiä ïðî âî äîì êî ãîñü ç ïî ñà äîâöiâ. Áó -
âà ëî, âií ñàì î÷î ëþ âàâ äâið. Ó 1230 ð. Äà íè ëî çíå íàöü êà íà ïàâ íà âà òàæ êà áî ÿ -
ðñüêî¿ îïî çèöi¿ Ñó äèñ ëà âà. Ùîá äî ñÿã òè åôåê òó íå ñïîä iâà íîñòi, êíÿçü âè êî ðèñ -
òàâ ñâî¿õ äâî ðÿí. ßê ïî âiäîì ëÿº ëiòî ïè ñåöü, âií «èäå âú ìàë› äðó æèí› êú Ãà ëè -
÷þ». Çà õîï ëå íèé ðàï òî âî, Ñó äèñ ëàâ íå ñòàâ ÷è íè òè îïî ðó íå âå ëè êî ìó çà ãî íîâi
ñâî ãî ïàíà é óòiê24.
Ïîçà ñó ìíiâîì, äâî ðÿ íè âèñ òó ïà þòü ó äæå ðåëi â îïèñi ÿñ êðà âî ãî åï içî äó ãîñ -
òðî ãî çiòêíåí íÿ Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à ç âå ëè êèì ãà ëèöü êèì áî ÿ ðñòâîì 1231 ð.:
«Ñà ìî ìó æå Äà íè ëó ñúçâàâü øþ â›÷å, îñòàâ øþ ñÿ âú 18 îò ðîêú â›ðíûõú, è ñú Äå -
ìÿ íîìú òû ñÿö êûìú ñâî èìú…». Êíÿçü çâåð òàºòüñÿ äî ãî ðî äÿí iç çà êëè êîì
ïiäòðè ìà òè éîãî ïðî òè âî ðîãiâ, à âîíè çà ïåâ íÿ þòü éîãî ó âiðíîñòi. À ñî öüêèé
Ìè êó ëà êèäຠêðè ëàòi ñëî âà: «Ãîñ ïî äè íå! Íå ïî ãíåò øè ï÷åëú, ìåäó íå ÿñòè!»25.
Òàê îá ðàç íî ìî ëîä øèé ïî ñà äî âåöü äâî ðó Äà íè ëà âêà çàâ êíÿ çåâi íà íå îáõiäíiñòü
áåç æàëü íî¿ ðîç ïðà âè ç áî ÿ ðà ìè26. Ó íà âå äå íî ìó ôðàã ìåíòi äæå ðå ëà âèñ òó ïàº
âiéñüêî âà (äâiðñüêà) ñòðóê òó ðà: ðàç îì ç êíÿçåì ïåðåáóâຠòèñÿöüêèé, à ïîðàäó
äຠéîìó ñîòíèê, íàéiìîâiðíiøå, êîíòèíãåíòó éîãî äâîðó.
96 Ìèêîëà Êîòëÿð
21 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 82.
22 Òàì ñàìî. Ñ. 83.
23 Òàì ñàìî. Ñ. 89.
24 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 92.
25 Òàì ñàìî. Ñ. 94.
26 Íà ïî øè ðåíiñòü öüî ãî ïðè ñëiâ’ÿ ó äàâ íüî ðóñü êî ìó ïèñü ìåíñòâi âêà çóº íà âå äåí íÿ éîãî ó ïî -
ëüñüêié «Âå ëèêié õðîíiöi» Õ²²² ñò., äå âîíà ïðè êëà äàºòüñÿ äî áàòü êà Äà íè ëà Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè -
÷à (Âå ëè êàÿ õðî íè êà î Ïîëü øå, Ðóñè è èõ ñî ñå äÿõ Õ²–Õ²²² â. Ì., 1987. Ñ. 137).
Îñîá ëè âiñòþ ìàíäðiâíî ãî äâî ðó Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à áóâ éîãî ñòðî êà òèé
ñêëàä, êîëè â íüî ìó îä íî ÷àñ íî ïå ðå áó âà ëè âî ëèíñüêi é ãà ëèöüêi áî ÿ ðè. Äî òîãî æ
îñòàííi, â çà ëåæ íîñòi âiä ñòðà òå ãi÷íî¿ îá ñòà íîâ êè i âëàñ íèõ íà ìiðiâ, òî âiäõî äè ëè
âiä òîãî äâî ðó, òî ïî âåð òà ëè ñÿ äî íüî ãî. Ãà ëèöüêi âå ëèêi áî ÿ ðè â àá ñî ëþòíié
áiëüøîñòi áóëè êî ðèñ ëè âè ìè é öè íi÷íè ìè ïðè ñòî ñó âàí öÿ ìè, âîíè, íiòðî õè íå âà -
ãà þ ÷èñü, çðàä æó âà ëè ñâî ãî êíÿ çÿ, ÿê òiëüêè öå ¿ì áà ÷è ëîñü âè ãiäíèì. Ó Ãà ëèöü -
êî-Âî ëè íñüêî ìó ëiòî ïèñi ðîç êè äà íî áà ãà òî ñâiä÷åíü ìîâ ëå íî ãî ìíîþ. Íàâåäó
ëèøå îäèí ïðèêëàä ÷åðãîâî¿ ïîäiáíî¿ çìiíè ñêëàäó äâîðó Äàíèëà Ðîìàíîâè÷à.
Ñïðà âà éøëà äî îñòà òî÷ íî ãî óòâåð äæåí íÿ Äà íè ëà â Ãà ëè÷i. Íà âåñíi 1230 ð. ãà -
ëè ÷à íè (áþð ãå ðñòâî, ìiñüêi âåð õè) ïðè ñëà ëè ïî ñëà äî Äà íè ëà iç çà êëè êîì: «Ñó -
äèñ ëàâü øåëú åñòü â Ïî íèçüå, à êî ðî ëå âè÷ü â Ãà ëè ÷è îñòàëú, à ïî é äè áîð æå!»27.
Öè òà òà ëà êî íi÷íî ðîç êðè âຠïî ëiòè÷ íó îá ñòà íîâ êó â Ãà ëè÷i. Öà ðþ âàâ ïî ñàä æå -
íèé ïðî óãî ðñüêîþ ïàðòiºþ áîÿð êî ðî ëå âè÷ Àíäðié, à ôàê òè÷ íî âñiìà ñïðà âà ìè
âåð øèâ ãëà âà òiº¿ ïàðòi¿ Ñó äèñ ëàâ, ÿêî ãî âî ðî æèé éîìó ãà ëèöü êèé êíèæ íèê íà çè -
âຠâñå æ òàêè Âå ëè êèì, — ìà áóòü, áå ðó ÷è äî óâà ãè éîãî ïî ëiòè÷ íó, âiéñüêî âó i
ôiíàí ñî âó ïî òó ãó. Äà íè ëî âè ÿ âèâ ñåáå â öié ñè òó àöi¿ âìiëèì ïî ëêî âîä öåì: âií
ïî ñëàâ âiéñüêî íà ÷îëi ç ñâî¿ì êðà ùèì âîºâî äîþ Äåì ’ÿ íîì ïðî òè Ñó äèñ ëà âà i
ðîçãðîìèâ éîãî, à ñàì íà ÷îëi êiííîòíèêiâ ñâîãî äâîðó («âú ìàë› äðóæèí›»)
êèíóâñÿ äî Ãàëè÷à.
Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ ïî ÷àâ îá ëÿ ãà òè Ãà ëè÷. Ïå ðå êî íàâ øèñü ó ìàð íîñòi ñïðîá
âòðè ìà òè ñè òó àö iþ, ãà ëèöüêi áî ÿ ðè, íà÷å íi÷î ãî íå ñòà ëî ñÿ ðàí iøå, âñi ïå ðå êè íó -
ëè ñÿ íà áiê ïå ðå ìîæ öÿ i âëè ëè ñÿ äî ñêëà äó éîãî äâî ðó: «È ïðè é äå æå Äåìü ÿíü28
ñú âñ›ìè áî ÿ ðû Ãà ëèö êè ìè, ñú Ìè ðîñ ëà âîìú è ñ Âî ëî äèñ ëà âîìú29 è ñú ìíî ãû ìè
áî ÿ ðà ìè ãà ëèö êû ìè»30. Ì. Ñ. Ãðóøåâñüêèé îáðàçíî ïiäñóìóâàâ çìiñò òèõ ïîäié:
«Äî Äà íè ëà íà ñïiëè ïî ëêè, à ùî âà æíiøå — Ãà ëèöü êà çåì ëÿ ïiäiéìà ëà ñÿ,
ñòà þ ÷è ïî ñòî ðîíi Äà íè ëà, i áà ãà òî ãà ëèöü êèõ áîÿð ïðè ëó ÷è ëî ñÿ äî éîãî
âiéñüêà31. Â òà êèõ îá ñòà âè íàõ, òà ùå é ñóï ðî òè ïðè õèëü íîñòi äî Äà íè ëà
ñà ìî¿ ëþä íîñòi Ãà ëè ÷à, ìàëié óãîðñüêié çà ëîçi íå áóëî íàä i¿ óäåð æà òè ñÿ, i
êî ðîëåâè÷ êàï iòó ëþ âàâ»32.
² âñå æ òàêè ãíó÷êiñòü i áåç ïðèí öèïíiñòü ãà ëèöü êèõ áîÿð ìàëà ÿêiñü ìåæi â ñó ñïiëü -
íié óÿâi. Íå ìîæ íà áóëî é íå çâà æà òè íà âî ðî æå ñòàâ ëåí íÿ ëþä íîñòi ñòîëü íî ãî
ãðà äà äî ëè õî ãî i áóíòiâíî ãî áî ÿ ðè íà, ùî ïiäòðè ìó âàâ óãî ðñüêî ãî êî ðî ëÿ i íå âà -
ãàâ ñÿ ó òîìó, ùîá ïiäñà äè òè êî ðî ëå âè ÷à íà ãà ëèöü êèé ïðå ñòîë. Ïî òîìó, ÿê óãîð -
ñüêà çà ëî ãà Ãà ëè ÷à çäà ëà ñÿ íà ìèëiñòü ïå ðå ìîæ öÿ, «ïóñ òè [Äà íè ëî] ñûíà åãî [óãî ð -
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 97
27 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 92.
28 Òè ñÿöü êèé Äà íè ëà.
29 Ãà ëèöü êèé áî ÿ ðèí.
30 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 92.
31 Ãî ëîâ íå, i äî éîãî äâî ðó!
32 Ãðó øå âñüêèé Ì. ²ñòîð iÿ Óêðà¿ íè-Ðóñè. ÑÏá., 1905. Ò. ²²². Ñ. 47.
ñüêî ãî êî ðî ëÿ] è ïðî âî äè è äî ðåêû Äí›ñòðà; èç û äå æå ñ íèìü åäèíú Ñó äèñ ëàâü, íà
íü æå ìå òà õó [ãî ðî äÿ íè] êà ìå íèå, ðå êó ùå: “Èçû äè èç ãðà äà, ìÿ òåæ íè ÷å çåì ëè!”»33.
Îòîæ, ïî âíiñòþ ñêîì ïðî ìå òî âà íèé â î÷àõ ñóñïiëüñòâà i Ðî ìà íî âè÷iâ Ñó äèñ ëàâ
çìó øå íèé áóâ ïiòè ãåòü ðàç îì ç ìî ëî äèì Àíäðiºì-êî ðî ëå âè ÷åì, — iíàê øå á
éîìó, íà ïåâ íå, áóëî íå çáå ðåã òè ãî ëî âè.
«Ãà ëè ÷à íè çðî áè ëè äåìîíñòðàö iþ ïðî òè Ñó äèñ ëà âà: êè äà ëè â íüî ãî êàìi í -
íÿì i êðè ÷à ëè: “Çà áè ðàé ñÿ ç ãî ðî äà, âî ðî õîá íè êó!…” Ìà áóòü, ãà ëèöü êà
ëþäíiñòü, êîò ðà òàê ðiøó ÷å é ç åí òóç iàç ìîì ïiäòðè ìà ëà Äà íè ëà Ðî ìà íî -
âè ÷à, ñïîä iâà ëà ñÿ, ùî Äà íè ëî íà öåé ðàç ìiöíî çà âî ëîäiº Ãà ëèöü êîþ çåì ëåþ.
Òà öi íàä i¿ íå ñïðàâ äè ëè ñÿ»34.
Äiéñíî, ñïëè âå ùå íå ñêií÷åí íî äîâ ãèõ (äëÿ Ðî ìà íî âè÷iâ!) âiñiì ðîêiâ, ïåðø
íiæ Äà íè ëî óòâåð äèòü ñÿ â Ãà ëè÷i. ² íå îñòàí íþ ðîëü ó öié òðè âàëié ïà óçi çiãðà ëî
òå, ùî éîãî äâið íå áóâ ìî íî ëiòíèì ó ñî öiàëü íî ìó ïëàíi é ºäè íèì ó äî ñÿã íåííi
ìåòè — ãà ëèöü êå áî ÿ ðñòâî, ùî ÷àñ âiä ÷àñó âõî äè ëî äî ñêëà äó êíÿ æî ãî äâî ðó,
ïðî òè âè ëî ñÿ äåð æà âîò âîð ÷èì ïëàíàì i äiÿì ñâîãî êíÿçÿ.
Ìiñöå äâîðó â äåðæàâîòâîð÷îñòi ãîñóäàðÿ
Ëèøå ç ÷àñó óòâåð äæåí íÿ Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à íà ãà ëèöü êî ìó ñòîëi (1238 ð.)
äî âî äèòü ñÿ ãî âî ðè òè ïðî àê òèâ íó äiÿëüíiñòü ÷àñ òè íè êíÿ æî ãî äâî ðó ó ïiäòðèìöi
äåð æà âîò âîð ÷èõ ïëàíiâ i äié ãî ñó äà ðÿ. Íàé áëèæ ÷å îòî ÷åí íÿ êíÿ çÿ ç âî ëè íñüêèõ
áîÿð, êîòði é ñêëà äà ëè äîâ ãèé ÷àñ (àæ äî îñòà òî÷ íî ãî ïðè äó øåí íÿ íèì ãà ëèöü -
êèõ îëiãàðõiâ) éîãî äâið, ïðî òÿ ãîì 20-õ — áiëüøî¿ ÷àñ òè íè 40-õ ðîêiâ Õ²²² ñò.
áóëè âiðíè ìè ïî ìi÷íè êà ìè Äà íè ëà ó ïî äî ëàííi ñïðî òè âó áî ÿ ðñüêî¿ îïî çèöi¿,
âiäáèòòi àã ðåñi¿ ç áîêó óãî ðñüêèõ, ïî ëüñüêèõ i ëè òî âñüêèõ âî ëî äàðiâ, ó âiäíîâ -
ëåííi ãîñ ïî äà ðñòâà, ïiäó ïà ëî ãî çà âäÿ êè iíî çåìíié îêó ïàöi¿ é áî ÿ ðñüêèì ãðà áóí -
êàì, çìiöíåííi âiéñüêà i óêðiïëåííi ðó áåæiâ. ²ç ïî ñiäàí íÿì Äà íè ëîì âåðõîâíî¿
âëàäè íà Âîëèíi i â Ãàëè÷èíi âiä äâîðó âèìàãàëèñü íîâi iäå¿, ïëàíè é çóñèëëÿ.
Çëàì îïî çèöi¿ áóâ ÷è íå ãî ëîâ íîþ äåð æà âîò âîð ÷îþ iäåºþ Äà íè ëà, à âïðî âàä -
æåí íÿ ¿¿ â æèò òÿ ïî òðå áó âà ëî ãðà íè÷ íî ãî íà ïðó æåí íÿ ñèë — i àê òèâ íî¿ ïiäòðèì -
êè êíÿæîãî äâîðó.
Íàéáiëüøó òðè âî ãó ó êíÿ çÿ áî ÿ ðè âèê ëè êà ëè é ïiñëÿ 1238 ð. — âîíè íå ñêî ðè -
ëè ñÿ, ëèøå ïðè íèø êëè, ÷å êà þ ÷è çðó÷ íî¿ ãî äè íè, ùîá, ÿê çâè ÷àé íî, ïiäíÿ òè ñÿ
ïðî òè ãî ñó äà ðÿ. Áóëî á íà ¿âíèì ñïîä iâà òè ñÿ, ùî îäðà çó ïî òîìó, ÿê Äà íè ëî
1238 ð. ñiâ íà ïðå ñòîë ñâî ãî áàòü êà, ãà ëèöü êå áî ÿ ðñòâî ñõè ëèòü ñÿ ïå ðåä íèì.
Âîíî âèç íà âà ëî ëèøå îäèí àð ãó ìåíò — çáðîé íó ñèëó. Òà îñêiëüêè êíÿçü òðè ìàâ -
ñÿ òîäi íà ïðå ñòîëi ìiöíî, ïiäòðè ìó âà íèé âñiì çà ãà ëîì ìiñüêî ãî é ñiëüñüêî ãî íà -
ñå ëåí íÿ, áî ÿ ðè áóëè çìó øåíi íà ÿêèéñü ÷àñ (âîíè ñïîä iâà ëè ñÿ, ùî íà íå âå ëè êèé)
98 Ìèêîëà Êîòëÿð
33 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 92.
34 Ãðó øå âñüêèé Ì. ²ñòîð iÿ Óêðà¿ íè-Ðóñè. Ò. ²²². Ñ. 47–48.
ñõè ëè òè ñÿ ïå ðåä ãî ñó äà ðåì. Òîìó ïî äî ëàí íÿ îïî ðó ãàëèöüêîãî áîÿðñòâà
íàëåæàëî äî ÷èñëà ãîëîâíèõ äåðæàâîòâîð÷èõ çóñèëü Ðîìàíîâè÷iâ.
Âè íè êຠïðè ðîä íå ïè òàí íÿ: ÷îìó êíÿçü, êîò ðèé íà ñêðiçü áà ÷èâ çà êî ëîò íèêiâ é
iíòðè ãàíiâ-áîÿð, âñå æ òàêè âiäíîñ íî ì’ÿ êî ïî âî äèâ ñÿ ç íèìè, íà âiòü êîëè âîíè
ïî òðàï ëÿ ëè éîìó äî ðóê? Àäæå áî ÿ ðè íå ðàç çà çiõà ëè íà æèò òÿ Äà íè ëà, ñêè äà ëè
éîãî ç ïðå ñòî ëó, çà êëè êà ëè íà éîãî ñòië ðiçíèõ, â îñíîâ íî ìó âî ðî æèõ éîìó, êîí -
êó ðåíòiâ? Âiäïî âiñòè íà òàêå, çäà âà ëî ñÿ á, ïðî ñòå çà ïè òàí íÿ äóæå íå ëåã êî. ² íå
ëèøå òîìó, ùî iñòî ðè êè íå çíà þòü óñiõ ôàêòiâ i ÿâèù, ùî íóð òó âà ëè â ãà ëèöü êî -
ìó ñóñïiëüñòâ. Àäæå äæå ðå ëà òèõ ÷àñiâ çáå ðåã ëè ñÿ ëèøå ó ôðàã ìåí òàõ — çà âè -
íÿò êîì õiáà ùî Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî içâî äó. Àëå æ éîãî óêëà äà÷i ðîç êðè âà þòü
ïå ðåä íàìè äà ëå êî íå âñi ìî òè âè é ðóøiéíi ñèëè äiÿëüíîñòi ñâî¿õ ãåðî¿â — òà ÷è é
çíàëè âîíè ¿õ ñàìi ó âñiõ âèïàäêàõ?!
Ði÷ ó òîìó, ùî â 1219–1245 ðð. Äà íè ëî íiêî ëè íå áóâ ïî âíîâ ëàä íèì ãî ñó äà ðåì
àíi â Ãà ëè ÷èíi àíi íà âiòü íà Âî ëèíi. Éîãî îòî ÷ó âà ëà þðáà âå ëè êèõ ôå î äàëiâ, ñå -
ðåä ÿêèõ ïåð øå ìiñöå ïî ñiäà ëè âî ëèíñüêi áî ÿ ðè áàòü êà, éîãî ðàä íè êè i ñïîä âèæ -
íè êè, ÷ëå íè éîãî âî ëè íñüêî ãî, à ïî òiì i ãà ëèöü êî-âî ëè íñüêî ãî äâî ðó. Ó áî ðîòüái
çà ïî âåð íåí íÿ äî Ãà ëèöü êî¿ çåìëi êíÿ çþ äî âî äè ëîñü âõî äè òè ó ïðè ÿçíi ñòî ñóí êè
ç ÷àñ òè íîþ âåðõiâêè ãà ëèöü êî ãî áî ÿ ðñòâà, íà âiòü óâî äè òè êî ãîñü iç íèõ äî ñâî ãî
äâî ðó, — õî÷ áè äëÿ òîãî, ùîá ðîç êî ëî òè éîãî. ² öå éîìó âäà ëî ñÿ çðî áè òè, ÿê
ñâiä÷èòü ðîç âè òîê ïîä ié35.
Òà êèì ÷è íîì, Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ òè ñÿ ÷à ìè íè òîê, ñâîºðiäíèõ êðî âî íîñ íèõ ñó -
äèí áóâ çâ’ÿ çà íèé ç âåðõiâêîþ ôå î äàëü íî ãî êëà ñó Âî ëèíi é Ãà ëè ÷è íè. Òîìó éîìó
äî âî äè ëîñü çâà æà òè íà äóì êó áëèçü êèõ äî íüî ãî ëþ äåé, êîòði ç ïî ÷óò òÿ êëà ñî âî¿
ñî ëiäàð íîñòi íå ìîã ëè ñõâà ëè òè êðè âà âî¿, íà âiòü ñó äî âî¿, ðîç ïðà âè íàä êè ìîñü iç
áîÿð, õàé i âî ðî æèõ êíÿ çåâi é îñî áèñ òî ¿ì. Öå ñòâî ðè ëî á íå áåç ïå÷ íèé ïðå öå -
äåíò — ÷îãî äîá ðî ãî, ïðî ñòèé íà ðîä âèð iøèòü, ùî éîãî ïàíiâ ìîæ íà ñó äè òè i
ñòè íà òè ¿ì ãî ëî âè! À äî òîãî æ ÷àñòèíà òèõ áóíòiâíèõ áîÿð âõîäèëà äî ñêëàäó
äâîðó Äàíèëà.
Ó ïàì ’ÿòi ãî ñó äà ðÿ, éìî âiðíî, ç ìà ëèõ ëiò æèëà ñòðàø íà êàð òè íà ïî âiøåí íÿ
êíÿçiâ-²ãî ðå âè÷iâ ãà ëèöü êè ìè áî ÿ ðà ìè ó 1211 ð. Âîíà, ñëiä ãà äà òè, ìiöíî âiäêëà -
ëàñü ó ñâiäî ìîñòi Äà íè ëà, òîäi ùå äå ñÿ òè ëiòíüî ãî êíÿ æè ÷à. Íà ðåøòi, éîãî âëà äà â
Ãà ëè÷i ó ïåð øèé ïåð iîä éîãî óòâåð äæåí íÿ â ìiñòi (1238–1245 ðð.) óñêëàä íþ âà ëà -
ñÿ íå ñïðè ÿò ëè âîþ ïî ëiòè÷ íîþ ñè òó àöiºþ íà Ðóñi. Éîìó ïðè õî äè ëîñü çâà æà òè íå
ëèøå íà áî ÿðñüêi ïiäñòó ïè, à é íà àã ðåñ iþ ç áîêó Óãîð ùè íè é çà çiõàí íÿ
÷åðíiãiâñüêèõ êíÿçiâ. Äî âñüî ãî òîãî, Äà íè ëî çà äó ìàâ óòâåð äè òèñü ó Êèºâi (é çðî -
áèâ öå 1238 ð.) i íå õîòiâ äî ÷àñó äðàòóâàòè áîÿð. Êàìïàíiÿ ïðîòè íèõ áóëà
ïîïåðåäó.
Ëèøå ïiñëÿ ßðîñ ëà âñüêî¿ áèò âè â ëèïíi 1245 ð., â ÿêié Äà íè ëî çäî ëàâ óãî ðñüêå
âiéñüêî, ïðè âå äå íå Ðîñ òèñ ëà âîì ÷åðíiãiâñüêèì, i çà ãî íè âî ðî æèõ Ðî ìà íî âè ÷àì
áîÿð, ó ãî ñó äà ðÿ ç’ÿ âè ëà ñÿ íà ðåøòi ìîæ ëèâiñòü ðàç i íà çàâ æäè ïî êií÷è òè ç
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 99
35 Êîò ëÿð Ì. Ô. Äà íè ëî Ãà ëèöü êèé. Ê., 2002. Ñ. 125–137, 203–233 òà ií.
áóíòiâíè ìè áî ÿ ðà ìè, êîòði ïðî òè âè ëèñü éîãî äåð æà âîò âîð ÷èì äiÿì. Ïî çà -
êií÷åííi áèò âè «Æè ðîñ ëàâú36 æå ïðè âå äå Âúëî äèñ ëà âà37, çëà ãî ìÿ òåæ íè êà çåì -
ëè, â îòú æå äåíü è òúè óáè åíü áûñòü è èíèè [áî ÿ ðè]»38. Áóëî ñòðà÷åíî áàãàòî
âîðîæèõ Äàíèëîâi ãàëèöüêèõ áîÿð.
ßðîñ ëà âñüêèé òðióìô ïiäáèâ ðèñ êó ïiä ñî ðî êà ði÷íîþ áî ðîòü áîþ êíÿ ãèíi Àííè
òà ¿¿ äiòåé ç àí òè äåð æàâ íèì áî ÿ ðñòâîì i çà âiäíîâ ëåí íÿ ñòâî ðå íî ãî Ðî ìà íîì Ãà -
ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî êí ÿçiâñòâà. Çà êíÿ çþ âàí íÿ Ðî ìà íî âè÷iâ ó 1245–1258 ðð.
âîíî çðî áè ëî ñÿ íà é ìî ãó òíiøèì íà Ðóñi, à Äà íè ëî ñòàâ ïî âíîâ ëàä íèì ãî ñó äà ðåì
Ãà ëèöü êî¿ é Âî ëè íñüêî¿ çå ìåëü39.
Òà êèì ÷è íîì, Äà íè ëî çäî áóâ ïå ðå ìî ãó íàä Óãîð ùè íîþ, ïðè äó øèâ áî ÿ ðñüêó
îïî çèö iþ é âiäíî âèâ îá’ºäíà íå Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêå âå ëè êå êí ÿçiâñòâî. Òà öÿ
âiêòîð iÿ ìàëà ãiðêèé ïðè ñìàê, áî íà Ðóñi íà äîâãi ðîêè âñòà íî âè ëàñü ïðè íèç ëè âà i
æîð ñòî êà âëà äà ìîí ã îëüñüêèõ õàíiâ. ̄ ¿ ÿðìî Äà íè ëî äóæå ñêîðî âiä÷óâ íà âëàñíié
øè¿.
Ùå íà âåñíi 1241 ð. îðäè Áà òèÿ çà âî þ âà ëè Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêó Ðóñü, âè íè -
ùèâ øè é çà áðàâ øè ó ïî ëîí çíà÷ íó ÷àñ òè íó íà ñå ëåí íÿ, çðóé íó âàâ øè ìiñòà i ñåëà,
âè òîï òàâ øè ëóêè i ïîëÿ. Ïiñëÿ ðóéíiâíî ãî ðåé äó â Öåí òðàëü íó i Ïiâäåí íî-Çà -
õiäíó ªâðî ïó ìîí ãî ëè ïî âåð íó ëèñü äî Ñõiäíî¿ ªâðî ïè, äå çà ñíó âà ëè ó ãèðëi Âîë -
ãè ðîçáiéíèöü êó äåð æà âó — Îðäó (â ëiòåðàòóði ¿¿ çâè÷àéíî çâóòü Çîëîòîþ
Îðäîþ).
Ìîí ãî ëî-òà òà ðè áóëè çà ãà ëîì ïðàã ìà òè÷ íè ìè ïðà âè òå ëÿ ìè. Áà òèé òà iíøi õàíè
íå ñòà ëè ðóé íó âà òè ñèñ òå ìó ôå î äàëü íî¿ âëà äè é ñî öiàëü íó ñòðóê òó ðó êíÿçiâñòâ i
çå ìåëü, ùî ñêëà äà ëè ñÿ âïðî äîâæ êiëüêîõ ñòîëiòü. Ó òèõ ñòðóê òó ðàõ ïðî âiäíó
ðîëü âiäiãðà âà ëè êíÿæi äâî ðè, ùî â íî âèõ óìî âàõ îñîá ëè âî ïðè äà ëè ñÿ çà âî éîâ -
íè êàì. Ìîí ãî ëè ðî çóì iëè, ùî áåç ñïðè ÿí íÿ ìiñöå âèõ êíÿçiâ i áîÿð ¿ì áóäå âàæ êî
ïðà âè òè íà Ðóñi. Òîìó i Áà òèé, i éîãî íà ñòóï íè êè â Îðäi íå ñêè äà ëè ç ïðå ñòî ëó
êíÿçiâ, à ñòà âè ëè ¿õ ó çà ëåæíiñòü âiä ñåáå, âè ìà ãà þ ÷è, ùîá òi îá îâ’ÿç êî âî ¿çäè ëè
íà ïî êëií i çà òâåð äæåí íÿ íà ñòî ëàõ äî õà íñüêî¿ ñòàâ êè â Ñà ðà¿ íà Âîëçi40.
Ïî íå âî ëþ âà÷i âïðàâ íî ñêî ðèñ òà ëè ñÿ iç ñòðà õó ðóñü êî ãî ïà íiâíî ãî êëà ñó ïå ðåä
âòðà òîþ ïðè âiëå éî âà íî ãî ñòà íî âè ùà, çå ìåëü i áà ãàòñòâ. Ãðà þ ÷è íà öüî ìó, à òà -
êîæ íà áî ÿçíi áà ãàòü îõ êíÿçiâ ïå ðåä íà ðîä íè ìè ìà ñà ìè, õàíè é ¿õíi áàñ êà êè íà
Ðóñi âìiëî ïå ðå òÿã íó ëè íà ñâié áiê áiëüøiñòü iç íèõ, i âîíè ñòà ëè ñëó æè òè ¿ì íà ñî -
âiñòü. Òàê, óíà ñëiäîê êëà ñî âî¿ çìî âè ìiæ ìîí ã îëüñüêè ìè i ðóñü êè ìè ïà íiâíè ìè
âå ðñòâà ìè îñòàííi çðà äè ëè ñâié íà ðîä41. Ïðî òå íå âñi êíÿçi ñõè ëè ëèñü ïå ðåä çà âî -
éîâ íè êà ìè i ñòà ëè çðàäíèêàìè. Äî òàêèõ ìóæíiõ ðóñüêèõ ãîñóäàðiâ íàëåæàâ
Äàíèëî Ãàëèöüêèé.
100 Ìèêîëà Êîòëÿð
36 Îäèí ç ÷ëåíiâ äâî ðó Äà íè ëà.
37 Ïðî âî äèð âî ðî æî¿ Ðî ìà íî âè ÷àì áî ÿ ðñüêî¿ ïàðòi¿.
38 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 108.
39 Êîò ëÿð Ì. Ô. Äà íè ëî Ãà ëèöü êèé. Ñ. 265–266
40 Äèâ.: Íà ñî íîâ À. Í. Ìîí ãî ëû è Ðóñü. Ì., 1940.
41 Ãðå êîâ Á. Ä., ßêó áîâ ñêèé À. Þ. Çî ëî òàÿ Îðäà è åå ïà äå íèå. Ì.; Ë., 1950. Ñ. 218–232.
Ñïëþí äðî âà íà îðäà ìè Áà òèÿ Ðóñü êà çåì ëÿ ëå æà ëà â ðó¿ íàõ i çãà ðè ùàõ. Àëå íà -
ðîä çíàé øîâ ó ñîái ñèëè âiäáó äó âà òè çíè ùåíi âî ðî ãîì ìiñòà i ñåëà, ïî ìà ëó âiäðî -
äè òè çåì ëå ðî áñòâî, òâà ðèí íèö òâî, ðå ìåñ ëà, ïðî ìèñ ëè i òîðãiâëþ. Ñå ðåä êíÿ -
çiâñòâ i çå ìåëü Ïiâäåí íî-Çà õiäíî¿ Ðóñi æèò òÿ ïî ÷à ëî âiäðîä æó âà òè ñÿ íà é ïåð øå
ó Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ìó êíÿçiâñòâi, ùî âå ëè êîþ ìiðîþ ïî ÿñ íþºòüñÿ äåð æà âî -
òâîð ÷îþ äi ÿëüíiñòþ Ðî ìà íî âè÷iâ. Ïî çè òèâ íó ðîëü ó öüî ìó âiäiãðàâ êíÿ æèé äâið.
Ãà ëèöü êèé êíèæ íèê ñâiä÷èòü, ùî ïî «Áàòèºâîìó ïî ãðîìi» Äà íè ëî
«íà÷à ïðè çû âà òè ïðè õî æàà í›ìöè [iíî çåìöiâ] è Ðóñü, è èíî ÿ çû÷ íè êû è
ëÿõû: èäÿ õó äåíü è â äåíü, è óíî òû42 è ìàñ òå ðè âñÿ öèè á›æàõó èñ Òà òàð,
ñ›äåë íè öè è ëó÷ íè öè, è òóë íè öè, è êóç íå öè æåë›çó è ì›äè, è ñðåá ðó. È á›
æèçíü, è íà ïîë íè øà äâî ðû îêðåñòü ãðà äà, ïîëå è ñåëà»43.
Ìà áóòü, íå âè ïàä êî âî ó íà âå äå íî ìó òåêñòi äæå ðå ëà ñå ðåä ðå ìiñíèêiâ íà çâàíi
ñàìi ëèøå çáðî ÿði — êíÿçü Äà íè ëî ãî òó âàâ ñÿ äî âiäñi÷i Îðäi!
Ó íàäi¿ îá’ºäíàòè Ðóñü
Ãà ëèöü êèé êíèæ íèê âiääà âàâ íà ëåæ íå çà õî äàì Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à ùîäî âiä -
ðîä æåí íÿ ñòà ðèõ i áó äiâíèö òâà íî âèõ ìiñò, îñîá ëè âî îá îðîí íèõ ôîð òåöü i çà ì -
êiâ. Ó êî ðîò êî ìó ïî ñìåð òíî ìó ïà íåã iðè êó êíÿ çåâi ñå ðåä ïå ðå ëiêó éîãî ÷åñ íîò ç
ïî âà ãîþ ñêà çà íî, ùî âií «ñúçäà ãî ðî äû ìíî ãû»44. Ïðî òÿ ãîì 1238–1258 ðð. Ðî ìà -
íî âè÷i iíòåí ñèâ íî óêðiïëþâàëè ïiâäåííi é ñõiäíi ðóáåæi ñâ çåìëi.
Äåð æà âîò âîð ÷à, çîê ðå ìà îá îðîí íà, äiÿëüíiñòü Äà íè ëà íà ñòî ðî æè ëà Îðäó. Äî
âñüî ãî, Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêå êí ÿçiâñòâî ïåâ íèé ÷àñ íå áóëî îá êëà äå íå òà òà ð -
ñüêîþ äà íè íîþ, â íüî ìó íå áóëî òà òà ðñüêèõ íà ìiñíèêiâ-áàñ êàêiâ. Òîìó â 1245 ð.,
íå çà áà ðîì ïiñëÿ ßðîñ ëà âñüêî¿ áèò âè (â ÿêié Äà íè ëî ðîç ãðî ìèâ óãî ðñüêå âiéñüêî i
ïiñëÿ ÿêî¿ çíè ùèâ áî ÿ ðñüêó îïî çèö iþ) Áà òèé çâåëiâ ñâîºìó íà ìiñíè êîâi â Ïiâäåí -
íî-Çàõiäíié Ðóñi Ìà óöi ïî ñëà òè äî Äà íè ëà ç âè ìî ãîþ: «Äàé Ãàëè÷ü!». À äàëi â
içâîäi âìiùåíî ïðîìîâèñòi ñëîâà:
«Áûñòü [Äà íè ëî] âú ïå ÷à ëè âå ëè öè, çàíå íå óòâåð äèëú á› çåìë› ñâî åÿ ãî ðî -
äû, è äóìà ñú áðà òîìú ñâî èìú, ïî å õà êú Áà òû å âè ðå÷å: “Íå äàìú ïîëóîò -
÷è íû ñâî åÿ, íî åäó êú Áàòûåâè ñàìú”»45.
Äæå ðå ëî ÿñíî çà ñâiä÷óº íà ìiðè Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à çìiöíè òè ñâîþ çåì ëþ ôîð -
òå öÿ ìè i çà ìêà ìè äëÿ âiäñi÷i çà õëàí íî ìó âî ðî ãîâi. Áà ãà òî ùî áóëî âæå çðîá ëå íî.
Çáó äî âà íèé áóâ íå ïðèñ òóï íèé Õîëì, ÿêèé íå çìîã ëè çäî áó òè íi ïî ë÷è ùà Áà òèÿ
1241 ð., íi âiéñüêî Áóðóíäàÿ 1259 ð.
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 101
42 Þíà êè; òóò â çíà ÷åííi: ïiäìà éñòðè.
43 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 122.
44 Òàì ñàìî. Ñ. 128.
45 Òàì ñàìî. Ñ. 109.
Ïî ¿çäêà Äà íè ëà äî Ñà ðàþ i çóñòði÷ ç Áàòèºì çà âåð øè ëè ñÿ ñïðè ÿò ëè âî äëÿ êíÿ -
çÿ. Âií âèç íàâ çâåðõíiñòü ìîí ãîëiâ, ïî òðà ïèâ ó çà ëåæíiñòü âiä Îðäè46. Öiíîþ îñî -
áèñ òî ãî ïðè íè æåí íÿ êíÿçü çáåðiã öiëiñíiñòü ñâ çåìëi, íå âïóñ òèâ äî íå¿ òà òà ð -
ñüêèõ áàñ êàêiâ — i çäî áóâ íà ðåøòi ïå ðåïî ÷è íîê äëÿ ãî òó âàí íÿ äî çáðîéíî¿
áîðîòüáè ïðîòè Îðäè.
Îäðà çó ïî ïî âåð íåííi ç Ñà ðàþ Äà íè ëî êè íóâ ñÿ øó êà òè ñî þç íèêiâ. Âií, ïåâ íî,
ðî çóìiâ, ùî íå çà õiäíi ñóñ iäè áó äóòü éîãî îïî ðîþ â äiÿõ, ñïðÿ ìî âà íèõ íà
çâiëüíåí íÿ âiä ìîí ã îëüñüêî ãî ÿðìà. Àäæå Óãîð ùè íà, Ïîëü ùà é Ëèò âà ïî ðè íó ëè
ó ñïðà âè ñóòî ºâðî ïå éñüêî¿ ïî ëiòè êè, ¿õ íå õâè ëþ âà ëà äîëÿ ðóñü êèõ çå ìåëü, íà ÿêi
âîíè íå ðàç çà çiõà ëè, âîíè íå ïëà òè ëè îá òÿæ ëè âî¿ é ïðè íèç ëè âî¿ äà íè íè ìîí -
ãîëü ñüêèì õà íàì. Âñi ñâî¿ çó ñèë ëÿ ãî ñó äàð ñêå ðî âóº íà îðãàí içàö iþ ñî þ çó ðóñü -
êèõ êíÿçiâñòâ i çå ìåëü ïðî òè ìîí ã îëüñüêî ãî ïà íó âàí íÿ. Âií çâåð òຠïî ãëÿä ó
Ïiâíi÷íî-Ñõiäíó Ðóñü. Éîãî ïiâíi÷íî ðóñü êó ïî ëiòè êó ïiäòðè ìó âà òè ìóòü âiðíi
éîìó ëþäè äâî ðó. Àäæå ïiñëÿ ßðîñ ëà âñüêî¿ ïå ðå ìî ãè i âè íè ùåí íÿ âî ðî æèõ ãà -
ëèöü êèõ áîÿð ÷iëüíå ìiñöå ó äâîði Äà íè ëà çíî âó ïî ñÿ äóòü áî ÿ ðè âî ëèíñüêi, âiðíi
éîãî ïî ìi÷íè êè ç 20-õ ðîêiâ Õ²²² ñò.
Íà ïiâíî÷i Ðóñi ïîä i¿ òîäi ðîç âè âà ëè ñÿ òà êèì ÷è íîì. Âî ñå íè 1246 ð. ó Ìîí ãîëi¿
ïî ìåð âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêèé êíÿçü ßðîñ ëàâ Âñå âî ëî äè÷. ²ñíó þòü ïiäñòà âè
äó ìà òè, ùî éîãî îò ðó¿ ëè ìîí ãî ëè, áî âií äî áè âàâ ñÿ ìåí øî¿ çà ëåæ íîñòi âiä íèõ.
Ïà ïñüêèé ïî ñîë äî Ìîí ãîëi¿ Ïëà íî Êàðïiíi ïðÿ ìî ïèøå, ùî ìîí ã îëüñüêà õàí øà
Îãóëü-Ãà ìèø, äðó æè íà âå ëè êî ãî õàíà Ãó þ êà, íà êà çà ëà âáè òè ßðîñ ëà âà, àáè çà -
ãàð áíè êàì áóëî âiëüíiøå îñòà òî÷ íî çà âî ëîä iòè éîãî çåì ëåþ47. Ïî òîìó ìîí ã îëü -
ñüêà âåðõiâêà ðîç äìó õóº ñâàð êè çà âå ëè êîê í ÿçiâñüêèé ñòië Ðóñi ìiæ ñè íà ìè ßðîñ -
ëà âà — Ñâÿ òîñ ëà âîì, Îëåê ñàí äðîì, Àíäðiºì òà Ìè õàé ëîì. Îñòàííié çà õî ïèâ
áàòüêiâñüêèé ñòië ó 1247 ð., àëå âæå íà ñòóï íî ãî ðîêó íà êëàâ ãî ëî âîþ ó âiéíi ç Ëè -
òî âñüêèì êí ÿçiâñòâîì. À 1248 ð. âå ëè êîê í ÿçiâñüêèé ïðå ñòîë çà ðiøåí íÿì âå ëè êî¿
õàíøi Ìîí ãîëi¿ äiñòàâ ñÿ Àíäðiþ ßðîñ ëà âè ÷ó48.
Öå áóëî âèê ëè êà íî ðîç ëà äîì ó ìîí ãîëüñüêié ïàíiâíié âåðõiâöi. Àäæå 1248 ð.
ïî ìåð âå ëè êèé õàí Ãóþê, i íà ïðå ñòîë âè äåð ëà ñÿ éîãî âäî âà Îãóëü-Ãà ìèø
(1248–1251). Âîíà âî ðî ãó âà ëà ç Áàòèºì, ùî âiäáè ëî ñÿ íà ìîí ãîëüñüêié ïî ëiòèöi
ùîäî Ðóñi. Çàâ äÿ êè ¿é ìîí ãî ëè ïðè çíà ÷è ëè âå ëè êèì êíÿ çåì Ðóñi ìî ëîä øî ãî áðà -
òà Îëåê ñàí äðà ßðîñ ëà âè ÷à Àíäðiÿ49. Îëåê ñàíäð ïî ÷ó âàâ ñÿ îá ðà æå íèì i ïî÷àâ
iíòðèãóâàòè â Îðäi ïðîòè áðàòà.
Îäåð æàâ øè âiä âåð õîâ íî ãî õàíà «ÿð ëèê» (ãðà ìî òó) íà âå ëè êå êíÿæi ííÿ, þíèé
Àíäðié ßðîñ ëà âè÷ ïî ÷àâ ïî âî äè òè ñÿ íå çà ëåæ íî ùîäî Îðäè é ñà ìî ãî Áà òèÿ. Âií
ïðàã íóâ çâiëüíè òè Ðóñü âiä ìîí ã îëüñüêî ãî ëèõà, äîê ëà äàâ äî òîãî çó ñèëü i äiÿâ
÷à ñîì íàä òî ïðÿ ì îëiíiéíî. Âæå ïåð øî ãî ðîêó íå äîâ ãî ãî ñèäi ííÿ Àíäðiÿ íà âå ëè -
êîê í ÿçiâñüêî ìó ïðå ñòîëi Âî ëî äè ìè ðà-íà-Êëÿçüìi âií ïå ðå ñòàâ ïî ñè ëà òè äà ðóí êè
102 Ìèêîëà Êîòëÿð
46 Òàì ñàìî.
47 Ïëà íî Êàð ïè íè Èî àíí äå. Èñòî ðèÿ ìîí ãî ëîâ. ÑÏá., 1911. Ñ. 57–60.
48 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 472.
49 Ïà øó òî Â. Ò. Î÷åð êè ïî èñ òî ðèè Ãà ëèö êî-Âî ëûí ñêîé Ðóñè. Ì., 1950. Ñ. 271–272.
õà íîâi, ùî îá îâ’ÿç êî âî ðî áè ëè éîãî ïî ïå ðåä íè êè, òà é óñi iíøi ðóñüêi êíÿçi.
Íàâiòü íå îäìiííi äà íè íè ìîí ã îëüñüêèì ïðà âè òå ëÿì â ðîêè éîãî êíÿæi ííÿ ñïëà -
÷ó âà ëèñü íå ïî âíiñòþ50.
Íà ìà ãàí íÿ Àíäðiÿ ßðîñ ëà âè ÷à âèç âî ëè òè ñÿ âiä ìîí ã îëüñüêî¿ êîð ìè ãè íå ìîã -
ëî íå ïðè âåð íó òè óâà ãè Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à i éîãî óðÿ äîâöiâ. Ó íå ìè íó÷ié áî -
ðîòüái iç çà âî éîâ íè êà ìè ñèëü íèé âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêèé êíÿçü ìiã áóòè íà é -
êðà ùèì ñî þç íè êîì. Íà çðiâà ëà êî à ëiöiÿ Ïiâäåííî-Çàõiäíî¿ Ðóñi òà Ðóñi Ïiâ íi÷ -
íî- Ñõiäíî¿.
Íà ìîþ äóì êó, iíiöià òè âà òà êî ãî ñî þ çó íà ëå æà ëà áiëüø äîñâiä÷å íî ìó i ñòàð -
øî ìó çà âiêîì Äà íè ëîâi. Íà ïîä iáíå ïðè ïó ùåí íÿ íà âî äèòü òà êèé ôàêò: ó 1250 ð.
íà é áëèæ ÷èé ñïîä âèæ íèê Äà íè ëà ìèò ðî ïî ëèò Êè ðè ëî ïî ¿õàâ ç âiçè òà ìè ñïåð øó
äî Ðÿ çàíi, à äàëi äî Âî ëî äè ìè ðà-íà-Êëÿçüìi. Íå ìîæå áóòè ñóìíiâiâ ó òîìó, ùî öÿ
ïî ¿çäêà ñòî ÿ ëà â ïðÿ ìî ìó çâ’ÿç êó ç íà ñòóï íèì øëþ áîì Àíäðiÿ ç äîíü êîþ ãà ëèöü -
êî- âî ëè íñüêî ãî ãî ñó äà ðÿ. Ëàâ ð åíòi¿âñüêèé ëiòî ïèñ, ñïîâ iùàº, ùî âçèì êó òîãî
ðîêó «îæå íè ñÿ êíÿçü ßðîñ ëà âè÷ü Àíäð›é Äà íè ëîâ íîþ Ðî ìà íî âè ÷à, è â›í÷à è
ìèò ðî ïî ëèòú â Âî ëî äè ìå ðè…è ìíî ãî âå ñåëüÿ á›»51.
Ìåòà ïiäãî òîâ ëå íî ãî äâî ðà ìè îáîõ ãî ñó äàðiâ äè íàñ òè÷ íî ãî ñî þ çó ìiæ Ãà ëèöü -
êî-Âî ëè íñüêèì i Âî ëî äè ìè ðî-Ñóç ä àëüñüêèì êí ÿçiâñòâà ìè ìîã ëà áóòè ëèøå
îäíà — îðãàí içàö iÿ çáðîé íî ãî ñêè íåí íÿ ìîí ã îëüñüêî ãî ÿðìà. Íàâiòü íå ïðè õèëü -
íî ìó äî Àíäðiÿ ïiâíi÷íî ðóñü êî ìó ëiòî ïèñ öþ äî âå ëî ñÿ âèç íà òè, ùî ãîð äèé
êíÿçü, êîëè âñòó ïèâ ó çáðîé íèé êîíôëiêò ç Îðäîþ, âîëiâ êðà ùå «ñ ñâî è ìè áî ÿ ðû
[äâî ðîì] á›ãàòè, íå æå ëè öà ðÿìú [õà íàì] ñëó æè òè. È ïîá›æå íà íåâ›äîìó çåì ëþ
ñî êíÿ ãè íåþ ñâî åþ è ñ áî ÿ ðû ñâî è ìè»52.
Ó íà ñòóïíié áî ðîòüái ç ìîí ã îëüñüêèì çà ñèë ëÿì â Àíäðiÿ áóëî ìàëî øàíñiâ
ñïåð òèñü íà êî ãîñü iç ïiâíi÷íî ðóñü êèõ êíÿçiâ. Áðàò Îëåê ñàíäð (Íå âñüêèé) âî ðî æå
ñòà âèâ ñÿ äî íüî ãî, îá ðà æå íèé òèì, ùî ìî ëîä øèé áðàò âiäíÿâ ó íüî ãî ïðå ñòîë.
Àíäðiÿ ïiäòðè ìó âàâ òâå ðñüêèé êíÿçü ßðîñ ëàâ ßðîñ ëà âè÷, ïðî òå éîãî äî ïî ìî ãè
áóëî çà ìà ëî, áî Òâåð ìàëà íå âå ëè êå i ñëàá êå âiéñüêî. Òîìó é äëÿ Àíäðiÿ Äà íè ëî
áóâ íà é êðà ùèì i ÷è íå ºäèíèì ñåðéîçíèì ñîþçíèêîì ïðîòè Îðäè.
Âñå öå çðî áè ëî ñèëè Ðóñi ïå ðåä âiéíîþ Àíäðiÿ ßðîñ ëà âè ÷à ç Îðäîþ ðîç äðîá ëå -
íè ìè i íå ãî òî âè ìè äî äâî áîþ. Òèì ÷à ñîì, ìîí ãîëüñüêi õàíè ïðî äîâ æó âà ëè
ïèëü íî ñòå æè òè çà âiäâåð òè ìè íà ìà ãàí íÿ ìè Àíäðiÿ ßðîñ ëà âè ÷à âèé òè ç-ïiä
¿õíüî¿ âàæ êî¿ ðóêè. Øëþá âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêî ãî êíÿ çÿ ç äîíü êîþ Äà íè ëà
ñòàâ äëÿ íèõ ãðiçíîþ ïå ðå ñòî ðî ãîþ. Â Ñà ðà¿ âèð iøè ëè, ùî çâîë iêà òè áiëüøå íå
ìîæ íà é ïî ñëà ëè ïðî òè Àíäðiÿ ñèëü íå âiéñüêî ïiä ïðî âî äîì îä íî ãî ç ×è í ãi -
çèäiâ — Íåâ ðþÿ. Ó äàâ íüî ðóñüêi ëiòîïèñè öÿ ïîäiÿ óâiéøëà ïiä õàðàêòåðíîþ
íàçâîþ «Íåâðþåâà ðàòü».
Ó 1252 ð. ïî ëêè Íåâ ðþÿ ôîð ñî âà íèì ìàð øåì ïiøëè íà êí ÿçiâñòâî Àíäðiÿ
ßðîñ ëà âè ÷à. Âií íå ñêî ðèâ ñÿ âî ðî ãó é â÷è íèâ çáðîé íèé îïið. Êîëè ìîí ãî ëè, ôîð -
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 103
50 Êàð ãà ëîâ Â. Â. Ôå î äàëü íàÿ Ðóñü è êî ÷åâ íè êè. Ì., 1967. Ñ. 140–145.
51 ÏÑÐË. Ò. 1. Ñòá. 472.
52 Òàì ñàìî. Ñòá. 473.
ñó âàâ øè ð. Êëÿçü ìó, ïiäiéøëè äî Ïå ðåñ ëàâ ëÿ-Çàëºñüêî ãî, ¿õ çóñòðiâ âî ëî äè ìè -
ðî-ñóç ä àëüñüêèé êíÿçü iç âiéñüêîì. ßê ñïîâ iùຠïiâíi÷íî ðóñü êèé ëiòî ïè ñåöü,
âiäáó ëà ñÿ âå ëè êà áèò âà. Àíäðiÿ ïiäòðè ìà ëà ëèøå ïðè ñëà íà òâå ðñüêèì êíÿ çåì íå -
âå ëè êà äðó æè íà. Íà ïàä ìîí ãîëiâ áóâ íà ñòiëüêè íå ñïîä iâà íèì, ùî Àíäðié íå
âñòèã ïî âiäî ìè òè ïðî öå Äà íè ëà, òîæ äî ïî ìî ãà âiä Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî êí ÿ -
çiâñòâà çà ïiçíè ëà ñÿ. Ïåâ íî, âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêèé êíÿçü íå ìàâ ÷àñó é çiáðà -
òè íà ðîä íå îïîë ÷åí íÿ. Ó çà ïåêëié áèòâi íå çëi÷åí íà âî ðî æà îðäà ïå ðå ìîã ëà. Òîé
ñà ìèé ëiòî ïè ñåöü ñïîâ iùàº, ùî Àíäðié ßðîñ ëà âè÷ óòiê äî «Ñâå éñüêî¿ çåìëi»,
òîá òî äî Øâåöi¿53. Òàê âè áóâ iç ïî ëiòè÷ íî ãî æèò òÿ Ðóñi ïðèðîäíèé i íàéêðàùèé
ñîþçíèê Äàíèëà Ãàëèöüêîãî ó âèçâîëüíèõ çìàãàííÿõ ïðîòè iíîçåìíèõ ïî íå âî -
ëþ âà÷iâ.
Ó ñâî¿õ íà ìà ãàí íÿõ îá’ºäíà òè Ðóñü äëÿ âiäñi÷i âî ðî ãîâi Äà íè ëî íå îá ìå æèâ ñÿ
ñî þ çîì iç âî ëî äè ìè ðî-ñóç ä àëüñüêèì ãî ñó äà ðåì. Íà æàëü, öåé áiê éîãî äiÿëü íîñòi
ìàëî âiäáè òèé ó Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ìó ëiòî ïèñi é iñòî ðè êàì äî âî äèòü ñÿ ðå êî í -
ñòðó þ âà òè éîãî çà óðèâ ÷àñ òè ìè, ÷àñ òî âè ïàä êî âè ìè çãàä êà ìè ðiçíèõ äàâ íüî -
ðóñü êèõ òà iíî çåì íèõ äæå ðåë. Òàê, âiäî ìî, ùî ïiñëÿ «Áàòèºâîãî ïî ãðî ìó» Äà íè -
ëî íå îá ëè øèâ íà ìiðiâ ïî øè ðè òè ñâîþ âëà äó íà Êè¿â. Óçèì êó 1254–1255 ðð. âií
çâåð íóâ ñÿ ïî äî ïî ìî ãó äî ëè òî âñüêî ãî êíÿ çÿ Ìåí äîâ´à, ïî îá iöÿâ øè ïiäòðèì êó â
áî ðîòüái òîãî ç îïî çèöiºþ. Òà øè ðî êî çà äó ìà íèé ïî õiä íà Íà ääíiïðÿí ùè íó
çiðâàâ ñÿ ÷å ðåç íå óçãîä æåíiñòü äié ãà ëèöü êî-âî ëè íñüêèõ i ëè òî âñüêèõ ïî ëêiâ54.
Ñïðÿ ìî âà íà íà ôîð ìó âàí íÿ êî àëiöi¿ ïðî òè Îðäè äiÿëüíiñòü Äà íè ëà íå ìîã ëà íå
ñòðè âî æè òè ¿¿ ïðà âè òåëiâ. Äæå ðå ëà íå ïîâ íî i, çðåø òîþ, ñó ìàð íî ñïîâ iùà þòü ïðî
òå, ùî íà ïî ÷àò êó 1250-õ ðð. âií îïè íèâ ñÿ â çáðîé íî ìó ïðî òèñ òî ÿííi ç îðäîþ îä -
íî ãî ç ìîí ã îëüñüêèõ âîºíà ÷àëü íèêiâ Êó ðåì ñè, ùî êî ÷ó âà ëà íà ïiâäíi ñó ÷àñ íî¿ òå -
ðè òîði¿ Óêðà¿ íè. ª ïiäñòà âè äó ìà òè, ùî ïî ÷àò êè êîíôëiêòó ç ìîí ãî ëà ìè âiäíî -
ñÿòü ñÿ äî ìåæi 1240-õ–50-õ ðð., êîëè õà íñüêà ñòàâ êà ïî ìiòè ëà çó ñèë ëÿ Äà íè ëà
óêëàñ òè âîºííó óãî äó ç Àíäðiºì ßðîñ ëà âè ÷åì. ßê áè òàì íå áóëî, íà ïî ÷àò êó
1250-õ ðð. ñòàâ ëåí íÿ Îðäè äî Äà íè ëà ðiçêî çìiíþºòüñÿ. Âiä êî ëèø íüî¿ ïðèÿçíi íå
çàëèøèëîñÿ é ñëiäó. Îðäà âèðiøóº çáðîéíîþ ðóêîþ ïðèáîðêàòè Äàíèëà.
Ðîç ðîá ëå íèé ó õàíñüêié ñòàâöi äëÿ Êó ðåì ñè ñòðà òå ãi÷íèé ïëàí âiéíè ïðî òè Ãà -
ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî êí ÿçiâñòâà ñêëà äàâ ñÿ, ÿê âèï ëè âຠç ïîä àëü øèõ éîãî äié, iç
òà êèõ ÷àñ òèí: 1. âòîð ãíåí íÿ íà íà é ìåíø çà õè ùå íå ãà ëèöü êå Ïî íèç çÿ; 2. âiäòèñ -
íåí íÿ âiéñüêà Äà íè ëà íà çà õiä íà ñòó ïàëü íè ìè îïå ðàö iÿ ìè íà ïiâäíi Âî ëèíi ç òèì,
ùîá âiäðiçà òè éîãî âiä Êè¿ âùè íè; 3. îêó ïàö iÿ Êè¿âñüêî¿ çåìëi é ëèøå ïiñëÿ
òîãî — ïå ðå õiä ó ðiøó ÷èé íà ñòóï íà Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêó Ðóñü55.
Ñïî ÷àò êó Êó ðåì ñà äiÿâ âiäïî âiäíî äî öüî ãî ïëà íó. Âií ïðî ðâàâ îá îðîí íèé
ðóáiæ êí ÿçiâñòâà íà Äíiñòði i íà âiòü ïî ñà äèâ ñâî ãî áàñ êà êà â ãî ëîâ íî ìó ìiñòi Ïî -
íèç çÿ Áà êîòi. Îäíàê ñòàð øèé ñèí Äà íè ëà Ëåâ âiäáèâ Áà êî òó é óçÿâ ó ïî ëîí òîãî
104 Ìèêîëà Êîòëÿð
53 ÏÑÐË. Ò. 10. Ëå òî ïèñ íûé ñáîð íèê, èìå íó å ìûé Ïàò ðè àð øåþ èëè Íè êî íîâ ñêîþ ëå òî ïèñüþ.
ÑÏá., 1885. Ñ. 138.
54 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 120.
55 Êîò ëÿð Ì. Ô. Äà íè ëî Ãà ëèöü êèé. Ñ. 319.
áàñ êà êà. Äàëi Êó ðåì ñà âäåð ñÿ íà Ïiâäåí íó Âî ëèíü i ñïóñ òî øèâ îêî ëèöi Êðåì ’ÿí -
öÿ, òà íå çìiã çäî áó òè ìiñòî. ² çíî âó Ëåâ Äà íè ëî âè÷ âiäiãíàâ éîãî. Êó ðåì ñà íà ìà -
ãàâ ñÿ ïå ðåé òè â êî íòðíàñ òóï, òà êîëè éîãî êiííî òà ç’ÿ âè ëà ñÿ íà Âî ëèíi, âîíà áóëà
ðîç ñiÿ íà âiéñüêîì Ðî ìà íî âè÷iâ ïiä Ëóöü êîì. Ìîí ã îëüñüêà îðäà çìó øå íà áóëà
ïî âåð íó òèñü ó ìiñöÿ ñâî¿õ êî ÷î âèù íà Ïiâäíi, â òàê çâà íå «ïîëå» (ñòåï)56.
Òà êèì ÷è íîì, ïðî òÿ ãîì ïåð øî¿ ïî ëî âè íè 50-õ ðîêiâ Õ²²² ñò. Äà íè ëî Ðî ìà íî -
âè÷ óñïiøíî ïðî òèñ òî ÿâ ìîí ã îëüñüêî ìó âiéñüêó, íå ðàç çà âäà þ ÷è éîìó íè ùiâíèõ
ïî ðà çîê. Ãà ëèöü êèé ëiòî ïè ñåöü ç ïî âíèì ïðà âîì i âå ëè êîþ ãîðäiñòþ çà ïè ñàâ ó
ñâîºìó òâîði: «Äà íè ëî æå äðúæà øå ðàòü ñ Êó ðåìü ñîþ, è íè êîëè æå íå áî ÿ ñÿ Êó -
ðåìü ñû, íå á› áî ìîãëú çëà åìó ñòâî ðè òè íè êîã äà æå Êó ðåì ñà»57.
Îòæå, Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ ïåð øèì ñå ðåä ðóñü êèõ êíÿçiâ óñïiøíî âî þ âàâ ç ìîí -
ãî ëà ìè i ïå ðå ìà ãàâ ¿õ. Ç ïî âíèì ïðà âîì ìîæ íà ñêà çà òè, ùî âií ïðî êëàâ øëÿõ ïðèé -
äåøíiì ïî êîëi ííÿì ðóñü êèõ ïî ëêî âîäöiâ, êîòði íà â÷è ëè ñÿ áè òèñü ç òà òà ðà ìè i
ïå ðå ìà ãà òè ¿õ. Ìàþ íà óâàçi é Äìèò ðiÿ Äî íñüêî ãî, i éîãî ñïîä âèæ íè êà Äìèòðà
Áîá ðî êà âî ëè íñüêî ãî, é ²âàíà ²²², êîò ðî ìó ïî ùàñ òè ëî ñêè íó òè íå íà âèñ íå òà òà -
ðî-ìîí ã îëüñüêå ÿðìî.
Òàê âèã ëÿ äຠáà ãà òîã ðàí íà äiÿëüíiñòü êíÿ æî ãî äâî ðó Ðî ìà íî âè÷iâ ó ìå ðåõ òëè -
âî ìó, ÷àñ òî íå âiðíî ìó é ñó ïåðå÷ëèâ î ìó ñâiòëi äæå ðåë, ïåð ëè íîþ ñå ðåä ÿêèõ º
Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé içâîä.
²íñòèòóò iñòîði¿ Óêðà¿íè ÍÀÍ Óêðà¿íè
Êíÿæèé äâið Ðîìàíîâè÷iâ 105
56 Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Ñ. 119–121.
57 Òàì ñàìî. Ñ. 123.
|