Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w.
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Polish |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Назва видання: | Ruthenica |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190492 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. / M. Bartnicki // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 106-116. — Бібліогр.: 92 назв. — пол. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-190492 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1904922023-06-11T20:25:35Z Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. Bartnicki, M. 2006 Article Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. / M. Bartnicki // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 106-116. — Бібліогр.: 92 назв. — пол. 1995-0276 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190492 pl Ruthenica Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Polish |
| format |
Article |
| author |
Bartnicki, M. |
| spellingShingle |
Bartnicki, M. Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. Ruthenica |
| author_facet |
Bartnicki, M. |
| author_sort |
Bartnicki, M. |
| title |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. |
| title_short |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. |
| title_full |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. |
| title_fullStr |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. |
| title_full_unstemmed |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. |
| title_sort |
elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w xiii w. |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190492 |
| citation_txt |
Elita polityczna ksiestwa halicko-wlodzimierskiego w XIII w. / M. Bartnicki // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 106-116. — Бібліогр.: 92 назв. — пол. |
| series |
Ruthenica |
| work_keys_str_mv |
AT bartnickim elitapolitycznaksiestwahalickowlodzimierskiegowxiiiw |
| first_indexed |
2025-07-16T13:25:58Z |
| last_indexed |
2025-07-16T13:25:58Z |
| _version_ |
1837810172368519168 |
| fulltext |
Mariusz Bartnicki
Elita polityczna ksiêstwa
halicko-w³odzimierskiego w XIII w.
W ostatnich latach problematyka elity w³adzy znajduje coraz wiêksze zainteresowanie
wœród historyków. Przyczyna tak du¿ej popularnoœci tego zagadnienia wynika
zapewne z nowych perspektyw, jakie daj¹ nam badania socjologiczne i politologiczne
nad technik¹ sprawowania w³adzy, procedur¹ podejmowania decyzji politycznych,
czy wreszcie nad mechanizmami tworzenia ekip rz¹dz¹cych1.
Stu dia nad elit¹ po lit yczn¹ ks iês twa ha licko-w³odzim iersk iego w okres ie pa now ania
ks iêc ia Da niela Ro man owi cza i jego na stê pców po dejm owa³a ju¿ XIX- wiecz na hi -
stor iogr afia2. W mo nog rafi ach do tycz¹cych g³ów nie dz iejów po lit yczny ch ks iês twa
ha licko-w³odzim iersk iego sta rano siê uka zaæ po czyn ania naj wyb itni ejszy ch przed -
staw ici eli bo jars twa. Po dejm owa no ta k¿e pr óbê cha rakt ery sty ki „stron nictw po lit -
yczny ch”, w kt óry ch dzia³ali3. Ta kie po dejœcie do kwe stii elity po lit ycznej wy nika³o
za pewne z fak tu, ¿e g³ówn ym Ÿród³em dla po znan ia st osun ków spo³ecz nych na ob szar -
ze ks iêst wa ha licko-w³odzim iersk iego jest kro nika ha licko-wo³yñ ska, kt óra spo rad -
ycz nie in form uje nas o tak wa ¿nych kwe stiach jak: po chod zenie spo³ecz ne, czy pod -
stawy maj¹tkowe lu dzi uczestn icz¹cych w po dejm owa niu de cyz ji po lit yczny ch. Wy -
daje siê jed nak, ¿e mimo nie wielu in form acji Ÿród³owych mo¿emy podj¹æ próbê
ã Mariusz Bartnicki, 2006
1 M. ¯yromski, Mo¿liwoœci zastosowania teorii elity w badaniach historycznych, „Historyka”, t. XXII,
1992, s. 53–57, 71; J. Halbersztadt, Problematyka „elit w³adzy” w badaniach historycznych, [w:]
Historia XIX i XX. Wieku. Studia i szkice, Wroc³aw 1979, s. 141–151; W. Fa³kowski, Badania nad
elita w³adzy w Polsce w póŸnym œredniowieczu i czasach nowo¿ytnych, „Przegl¹d Historyczny”,
t. LXXVI, 1985, z. 1, s. 131–138.
2 N. Daškeviè, Knjaženie Danila Galickago, Kiev 1873, s. 23 i n.; M. Gruševskij, Istorija Ukraini…,
t. III, s. 7; ten¿e, Galic’kie bojarstvo XII–XIII v, „Zapiski NTŠ”, t. XX, 1897; M. Korduba, Suspil’ni
verstvi ta polïticni partï v Galic’kim knja’zïvstvi do polovini XIII stolïtja, „ZNTS”, t. XXXI,
s. 12–15.
3 W historiografii kwesti¹ sporn¹ jest czy bojarzy haliccy wystêpowali wobec pretendentów do tronu
jako w pe³ni uformowana ju¿ grupa reprezentuj¹ca w³asne interesy polityczne, czy te¿ byli przed sta -
wi cielami „grodzkiej wspólnoty”, od której byli zale¿ni. Za istnieniem „partii bojarskich” opowiadali
siê M. Gruševskij, Istorija Ukraini…, t. III, s. 7; M. Korduba, Suspil’ni verstvi ta polïticni partï v
Galic’kim knja’zïvstvi do polovini XIII stolïtja, „ZNTS”, t. XXXI, s. 12–15; I. P. Krip’jakevic,
Galic’ko-Volins’ke knjazivstvo, L’viv 1999, s. 79–80;. V. T. Paœuto, Oæerki po istorii, Galicko-
volinskiej Rusi, s. 134–15; P. Gricak, Galic’ko-Volins’ka Deržava, N’ju-Jork 1958, s. 60 i inni.
Odmienne zdanie reprezentuj¹ K. A. Sofronienko, Obšèestvenno-politièeskij stroj Galicko-Volinskoj
Rusi w XII–XIII vv., Moskva 1955, s. 54; A. Majorov, Galicko-volynskaja Rus´, s. 259–264;
K. Krupa, Bojarzy w Haliczu (koniec XII — I polowa XIII w.), [w:] Z dziejów œredniowiecznej
Europy Œrodkowo-wschodniej, pod red. J. Tyszkiewicza, Warszawa 1998, s. 49–57.
okreœlenia czynników maj¹cych wp³yw na kszta³towanie elity politycznej ksiêstwa
halicko-w³odzimierskiego.
Nie zmiern ie istotn ym dla przed miotu badañ jest ustal enie kryte riów, na pod staw ie
któ rych dan¹ gru pê osób uznamy za elitê. So cjol ogi czne teo rie elit, sto sowa³y przede
wszyst kim kry ter ium w³adzy po lit ycznej4. Pr zyj êcie ta kiego za³o¿ enia oznac za³oby za -
lic zenie do elity wszyst kich tych, którzy bior¹ udzia³ w pro ces ie po dejm owa nia de cyz ji
po lit yczny ch. Za stos owa nie ta kiego de term ina ntu w tym przy padku nie jest w pe³ni
mo¿l iwe, ze wzgl êdu na fakt, ¿e prze kazy Ÿród³owe w bar dzo frag ment ary czny spos ób
ukaz uj¹ prze bieg pro cesu de cyz yjne go. W hi stor iogr afii na jczê œciej jako wy znaczn ika
u¿ ywano pia stow anie okr eœlo nych urz êdów5. Jed nak¿e i w tym wy padku kwe sti¹ dys -
kus yjn¹ jest, któ rych urz êdn ików zal icz yæ w sk³ad elity w³adzy. W przy padku ksiê stwa
ha licko-w³odzim iersk iego po jaw ia siê do datk owa ba riera, kt óra wi¹¿e siê z nie pe³nym
sta nem bad añ nad urz êdami XIII wiecz nej Rusi6. Dla tego te¿ w ni niejs zym ar tyk ule
zre zyg nowa no z pos³ugiw ania siê ter min em elita w³adzy, zast êpuj¹c go pojê ciem o
szer szym zna czen iu se mant ycznym elita po lit yczna. Ter min ten oznac za³by zarów no
osoby znaj duj¹ce siê w najb li¿szym otoc zeniu w³adcy, jak i te, które znaj dowa³y siê
poza krêg iem doradców ksi¹¿êcy ch, osoby które mia³y jed nak czê sto prz emo¿ny
wp³yw na roz wój wyd arzeñ po lit yczny ch7.
Przed staw ici eli elity po lit ycznej ks iês twa ha licko-w³odzim iersk iego w XIII stu lec iu
poz naæ mo¿ emy przede wszyst kim z przeka zów la top isa rski ch. Gr upê tê mo ¿emy sza -
cowaæ na oko³o 100 osób, wœ ród kt óry ch znaj dowa³o siê 10 bisk upów (Ar tem ij, Wa -
sili, Mi trof an, Ma rek, Ni kif or, Ku zma, Jo saf, Ew sig nij, Iwan, Mem non)8, 1 pie czet nik
Elita polityczna ksiêstwa halicko-w³odzimierskiego w XIII w. 107
4 C. W. Mills, Elita w³adzy, Warszawa 1961, s. 1–22; M. ¯yromski, Socjologiczna teoria elity, „Ruch
Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, R. XLVI, 1984, z. 3, s. 267–278; ten¿e, Elita a
zagadnienie w³adzy politycznej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, R. LI, z. 1, 1989,
s. 291– 298; M. Stefaniuk, Teoria elit, Vifredo Pareto, Lublin 2001, s. 131, 177–197.
5 S. Kutrzeba, Elita jako czynnik w technice rz¹dzenia pañstwem, „Czasopismo Prawnicze i
Ekonomiczne”, t. 30, 1936, s. 25–39; J. Piêtka, Mazowiecka elita feudalna póŸnego œredniowiecza,
Warszawa 1975; J. Bieniak, Polska elita polityczna XII wieku, cz. 1–3, [w:] Spo³eczeñstwo Polski
œredniowiecznej [dalej SPœ], t. 2–4, 1982–90; A. G¹siorowski, Rotacja elity w³adzy w œrednio wiecz -
nej Polsce, SPœ, t. 1, s. 264–290; T. Nowakowski, Ma³opolska elita w³adzy wobec rywalizacji o tron
krakowski, Bydgoszcz 1992, s. 11.
6 Zestawienie pogl¹dów na temat struktury urzêdów na Rusi Kijowskiej zawieraj¹ prace: S. V Juškova,
Obšèestvienno-politièeskij stroj i pravo Kijevskiego gosudarstva, Moskva 1949, s. 104–105;
K. A. Sofronienki, Obšèestvienno-politièeskij…, s. 22–23.
7 W wiêkszoœci do elity politycznej zostali zaliczeni bojarzy, których imiona pojawiaj¹ siê na kartach
kro niki. Osoby te musia³y odegraæ wa¿n¹ rolê w opisywanych przez kronikarzy wydarzeniach poli -
tycz nych, skoro znaleŸli siê na kartach „gesta” Romanowiczów. Podobne kryterium stosuj¹
E. Lenard ( Elita spo³eczna ziemi ziemi krakowskiej i sandomierskiej w pierwszej po³owie XIII wie -
ku. Próba analizy, „Studia •ród³oznawcze”, t. 23, 1978, s. 53–63) i W. Fa³kowski ( Elita w³adzy w
Pols ce za panowania Kazimierza Jagielloñczyka, Warszawa 1992, s. 9), którzy za elitê uwa¿ali
wszyst kich tych, którzy œwiadkowali na dokumentach wystawianych przez kancelariê ksi¹¿êc¹, czy
królewsk¹.
8 Biskup halicki: Artimij (PSRL, t. II, s. 777, 793), bpi. w³odzimierscy: Wasyli (PSRL, t. II, s. 740)
Mitrofan (PSRL, t. II, s. 779), Marek (PSRL, t. II, s. 899), Nikifor (PSRL, t. II, 740), Kuzma (PSRL,
(Kiry³)9, 9 woj ewod ów (Èju din, Wa sylko Be³¿a nin, Du naj, Tju ima, An drzej Pu tiwliè,
¯yros³aw, Gleb Wa silowiè, ̄ elis³aw, Tit)10, 5 dwor skich (An drzej Gri gor ij Was ilo wiè,
Ja kiv Ma rkowiè, Oleksa, Roch Mi chaj³owiè)11, 5 ty siêczników (De mian, Di mit rij Je r -
zy, W³adys³aw, Je rzy Do ma¿iriè)12, 2 po sadników (Su dys³aw, Gleb Po tkowiè)13, 1 soc -
ki (Miko³a)14, 1 stol nik (Ja kov)15, 1 ³owczy (Iwan Mi cha³ko wiè)16. Ko lejne 28 osób ta -
k¿e mo ¿emy za licz yæ do ur zêdn ików ksi¹¿ê cych, z ra cji pe³nie nia przez nich funk cji o
cha rakt erze woj skow ym. Po zos tali zaœ bo jar zy znaj dow ali siê poza dwo rem, ale ich
dzia³aln oœæ po lit yczna doœæ znacz¹co wp³ywa³a na sytuacjê w ksiêstwie ha licko- w³od -
zim iersk im. Ta du¿a jak na prze kaz kro nik arski licz ba od not owa nych przed staw ici eli
elity po lit ycznej stwa rza spos obnoœæ czêœ ciowego ukaz ania mech ani zmów kszta³to -
wan ia siê za plec za po lit yczne go ksi¹¿¹t w³adaj¹cych Ha lic zem i W³odzim ierz em.
Mo¿liwoœæ wej rzen ia w sfe rê elit po lit yczny ch ks iês twa ha licko-w³odzim iersk iego
daje re lac ja Ÿród³a ru skiego o wy dar zeni ach ja kie nast¹pi³y po œm ierci Ro mana Mœ ci -
s³a wow icza w 1205 r. Wówc zas to wœród spo³eczn oœci ksiê stwa ha licko-w³odzim ier -
sk ie go dosz³o do wyraŸ nego po dzia³u na zw olenników ksi¹¿¹t Ig orewiczów, oraz
znacz nie mniej liczn¹ grupê po pier aj¹c¹ re genc jê ks iê¿n ej Ro man owej, któr¹ spra wo -
wa ³a w imien iu nie letn ich wów czas syn ów Da niela i Wa sylka. Zwra ca uwagê fakt, ¿e
zwo lenn ika mi rz¹dów Igo rewi czów nie byli tyl ko Ha lic zanie, ale ta k¿e bo jar zy w³od zi -
m ierscy17. Wœród bojar ów, którzy opow iedz ieli siê po stro nie wdo wy po Ro man ie zn a le -
Ÿli siê przed staw ici ele zie mi w³odzim iersk iej: Mi ros³aw wo jew oda w³odzim ierski18,
108 Mariusz Bartnicki
t. II, s. 740), Josaf (PSRL, t. II, s. 740, Ewsignij (PSRL, t. II, s. 901, 919), bp che³mski Iwan (PSRL,
t. II, s. 740, 845, 849), bp. przemyski Memnon (PSRL, t. II, s. 912).
9 Kiry³ pieczêtnik ksiêcia Daniela Romanowicza (PSRL, t. II, s. 791 i n.) identyfikowany tak¿e z
póŸniejszym metropolit¹ ruskim por. A. Poppe, Mitropolity i knjaz’ja Kievskoj Rusi, [w:] Gerchard
Podskal’skij, Christianstvo i bogoslovskaja literatura v kievskoj Rusi (988–1237), pod red.
A. N. Nazarenko, Sankt-Peterburg 1996, s. 468–471.
10 Zostali uwzglednieni tylko ci bojarzy, których kronikarz okreœla mianem wojewodów: wojewoda
wo³yñski: Èjudin (PRL, t. II, s. 933), wojewodowie haliccy; Wasylko Bie³¿anin (PSRL, t. II, s. 889),
Dunaj (PSRL, t. II, s. 884, 888, 909), Tjuima (PSRL, t. II, s. 877, 884, 889), Andrzej Putywliè (PSRL,
t. II, s. 870), ¯yros³aw (PSRL, t. II, s. 804), Gleb Wasilkowiè (PSRL, t. II, s. 734), ¯elis³aw (PSRL,
t. II, s. 884), Tit (PSRL, t. II, s. 890).
11 Andrzej (PSRL, T II, s. 793 i n.), Grigorij Wasylowiè (PSRL, T. II, s. 777 i n.), Jakiv Markoviè
(PSRL, T. II, s. 798 i n.), Oleksa (PSRL, t. II, s. 839); Roch Michaj³owiè (PSRL, t. II, s. 887).
12 Demian (PSRL, t. II, s. 739 i n.); Dimitrij (PSRL, t. II, s. 733); Jerzy (PSRL, t. II, s. 748); W³adys³aw
(PSRL, T. II, s. 792 i n.) Jerzy Doma¿iriè (PSRL, t. II, s. 821).
13 Sudys³aw (PSRL, t. II, s. 724, i n.); Gleb Potkowicz (PSRL, t. II, s. 728).
14 Miko³a (PSRL, t. II, s. 763).
15 Jakow (PSRL, t. II, s. 789).
16 Iwan Micha³kowiè (PSRL, t. II, s. 751, 763).
17 Kronika wspomina bojarów w³odzimierskich Mœciboga, Monciuka i Mikifora, którzy sprzyjali
Igorewiczom PSRL, t. II, s. 718.
18 Ibidem. L. Murav’ieva i L. F Kuz’mina, które opracowa³y Imiennoj ukazatel do letopisu ipat’evskogo
(PSRL, t. II, s. XXII uwa¿a³y Miros³awa za bojara halickiego. Podobnie L. Machnowiec (Litopis
rus’kij za ipatc’kom spiskom, ed. L. Machnowiec, Kiïv 1989). Odmienne zdanie na temat
pochodzenia Miros³awa prezentuj¹ V. T. Pašuto, Oèerki…, s. 149; M. F Kotljar, Danilo Galick’kij,
Kiïv 2002, s. 71; ten¿e Galic’ko-Volinc’kij Litopis, Kiïv 2002, s. 378, którzy uwazaj¹ go za bojara
Wjaczes³aw T³usty19, Wra tys³aw bo jar w³odzim ierski20 i De mian, kt ó ry pia stowa³ póŸ -
niej urz¹d tys iêcz nika.21 Do zwo lenn ików Rom anow iczów zal i czyæ mo¿ emy tak ¿e
boj arów brze skich, któr zy oko³o 1207 przys³ali do ksiê cia kra kows ko- san dom iersk ie -
go po sels two z pr oœb¹, by da³ im na ks iêcia Wa sylka22. Mo ¿ nych, kt ór zy opow iedz ieli
siê po stro nie ksiê ¿nej i jej ma³oletn ich synów bli¿ej okreœ li³ kro nik arz przy okaz ji
walk o Ha licz w 1214 r. tytu³uj¹c ich jako wiel kich boja rów ksiê cia Ro mana23. Byæ
mo¿e gru pa ta nie gdyœ œci œle wspó³pra cuj¹ca z ksi êciem ha lic ko- w³o dzi m iers k im,
zmie rza³a do utrzym ania swo jej do tychc zaso wej po zyc ji w ks iê s twie, wi¹ ¿¹c swo je
pla ny po lit yczne z ma³oletn imi Ro man owi cza mi. Bo jar zy wspó³ dzia ³aj¹cy z ks iê¿n¹ i
jej sy nami opow iada li siê za kon takt ami z oœr odka mi poli tycz nymi s¹sia duj¹cymi z
po³udniowo-za chodni¹ Rusi¹: ks iêstw em kra kows ko-san dom iersk im i kró les twem
wêg ier skim. Œwiad czy o tym ich ak tywny udzia³ w nawi¹za niu ko ntaktów dy plom aty -
cz nych z ks iêci em Lesz kiem Bia³ym i król em An drzej em II.
Za sadn icz¹ kwe sti¹ dla od twor zenia me chan izmów kszta³to wan ia siê elit po lit ycz -
ny ch jest zba dan ie, czy po obj êciu przez Da niela sa mod zielny ch rz¹dów dosz³o do
zmian per son alny ch w jego naj bli ¿szym otoc zeniu24.
Za pierwsz¹ sa mod zieln¹ de cyz jê po lit yczn¹ ks iêc ia Da niela uw a¿a siê po wszechn ie
wy prawê na zie mie nad bu¿añskie. Nas têpstwem pod jêtych przez Ro man owi cza
dzia³añ mi lit arny ch by³o ze rwan ie wspó³pra cy z dwo rem kra kows kim i wy buch kon -
fliktu, do któ rego w³¹czy li siê Mœc is³aw Uda³y i król wêg ierski An drzej II. Kro nika ha -
Elita polityczna ksiêstwa halicko-w³odzimierskiego w XIII w. 109
w³odzimierskiego. Wydaje siê, ¿e to przypuszczenie jest w œwietle przekazów kroniki bardziej
wiarygodne.
19 Prawdopodobnie pe³ni³ jakiœ urz¹d (byæ mo¿e wojewody?) na dworze ksiêcia Wasylka podczas jego
rz¹dów w Be³zie (PSRL, t. II, s. 725). Musia³ on byæ bliskim wspó³pracownikiem ksiê¿nej
Romanowej skoro wraz z ni¹ wyjecha³ w 1210 r. na Wêgry (PSRL, t. II, s. 728).
20 PSRL, t. II, s. 725.
21 Ibidem. Wzmiankowany w otoczeniu Daniela Romanowicza w 1210 r. podczas wyprawy na Halicz.
Wówczas pe³ni³ jakiœ urz¹d w ziemi be³skiej. W póŸniejszych latach zosta³ najbli¿szym wspó³ pra -
cownikiem Romanowicza, piastuj¹c urz¹d tysiêcznika (w³odzimierskiego?).
22 Ibidem, s. 720–721.
23 Ibidem, s. 730. Wœród nich brakuje natomiast wspó³pracuj¹cych z Romanem Mœcis³awiczem Ili
Šèepanowièa, Jurija Witaniwèa, Doma¿ira. Dwóch pierwszych bojarów zginê³o podczas pogromu
jaki zgotowali mo¿nym halickim Igorewicze, co œwiadczy³oby o ich sympatiach wobec Roma -
nowiczów. (Por. A. Petrik, Do pitannja stanovlennja bojars’kich rodiv u period kniažinnja dinastii
Romanovièiv, [w:] Korol’ Danilo Romanoviè i jogo misce v ukrains’kij istoriï, pod red. Ja Onišcuka,
L’viv 2003, s. 138). Natomiast syn Doma¿ira £azar zwi¹zany by³ z przeciwnikami ksiêcia Daniela
(PSRL, t. II, s. 790, 811); ðor. V. T. Pašuto, Oèerki…, s. 144.
24 Wed³ug M. Gruševskiego (Galic’kie bojarstvo XII–XIII v, „Zapiski NTŠ”, t. XX, 1897, s. 3–7)
urzêdy na Rusi by³y dziedziczone. Argumenty, które przytoczy³ ów historyk budz¹ jednak powa¿ne
w¹tpliwoœci. M. Gruševski powo³ywa³ siê na XV wieczn¹ praktykê obsadzania urzêdów w Wielkim
ksiêstwie Litewskim i w KijowszczyŸnie. Przenoszenie rzeczywistoœci XV w. w wiek XIII w tym
wypadku wydaje siê zabiegiem watpliwym. Nale¿y bowiem braæ pod uwagê zmiany, jakie zasz³y w
sytuacji prawno-politycznej tych ziem od czasu najazdów mongolskich do XV w. Twierdzenie M.
Gruševskiego przejeli m. in. K. Sofronienko, Obšèestvienno.., s. 119, A. Petrik, Do pitannja…,
s. 137. Wed³ug V. T. Pašuty (Oèerki…, s. 149) bojarzy przechodzili na s³u¿bê nowo wybranego
ksiêcia je¿eli „na to zas³u¿yli”. Przeciwko tezie o dziedziczeniu urzêdów opowiedzia³ siê równie¿
M. B. Sverd lov, Genezis i struktura feodal’nogo obšèestva v Drevnej Rusi, Leningrad 1983,
s. 119–121.
licko-wo³yñ ska opis uj¹c prze bieg dzia³añ zbroj nych, poda³a imiona bojar ów, którym
Da niel po wier zy³ do wódz two woj skowe w cza sie, kie dy na ksi êstwo w³odzim iersk ie
uder zy³a od wet owa wy prawa pol ska. Wspo mniani s¹ wiêc Gaw ry³ Duši³owiè, Se men
Ol ujowiè, Wasylko Gaw ry³owiè25. Zwra ca uwagê fakt, ¿e wœród tych boja rów, nie ma
¿adn ego z wzmian kow any ch w kro nice wiel kich boja rów Ro mana Mœ cis³awow icza.
Nie mo¿e my chy ba tego fak tu t³uma czyæ lak onicznoœci¹ prze kazu kro niki, sko ro przy
opis ie walk pol sko-ru skich kro nik arz wspo mina o œmie rci zwyk³ego woja po daj¹c na -
wet miej sce jego poch ówku. Nieo becnoœæ Mi ros³awa, De miana, Wia czes³awa
T³ustego, Wra tys³awa pod czas wspo mnian ych walk mog³a wyni kaæ z fak tu, i¿ ksi¹¿ê
Da niel po wier zy³ im re aliz acjê ja kichœ dzia³añ dy plom aty cznych. Wo jew oda Mi -
ros³aw po raz ko lejny po jaw ia siê na kar tach kro niki przy opis ie walk o Ha licz, ja kie to -
czy³y siê je sieni¹ 1219. Z kon teks tu prze kazu mo¿e my wnio sko waæ, ¿e by³ on ju¿
wówc zas wo jew od¹ w s³u¿ bie Mœ cis³awa Uda³ego26. Z ko lei Wia czes³aw T³usty27 oraz
Wra tys³aw nie s¹ ju¿ w Ÿród³ach wzmian kow ani. Je dyn ym bo jar em kt óry po roku 1217
nadal znaj dowa³ siê w najb li¿ szym otoc zeniu ksiê cia Da niela by³ De mian28. Na le¿y
jed nak pod nieœæ, ¿e mo¿ ny ten roz poc zyna³ swoj¹ kar ierê chy ba na kró tko przed
œmierci¹ ksiêcia Ro mana, sko ro u boku Da niela pe³ni³ s³u¿bê przez po nad 30 lat29.
Obok De miana po jaw ili siê na tom iast lu dzie nowi: pod ro kiem 1218 bo jar zy Se men
Ol ujewiè i Wa sylko Gaw ry³owiè. Po raz ko lejny kro nika ha licko-w³odzim ierska
wspo mina ich pod czas bi twy nad rzek¹ Ka³k¹, kie dy to do wod zili woj skami w³odzi -
mier skim30. Po wier zenie w³aœ nie im do wódz twa woj skow ego w tej wa¿ nej z wie lu
wzg lê dów dla m³odego ksiê cia wy praw ie, wska zuje na za ufan ie ja kim zo stali ob dar -
zeni. Po roku 1223 z dwo rem w³odzim iersk im bli sko wspó³pra cow ali: Gaw ry³ Duši ³o -
wiè31, wo jew oda Sze wl32, Aleks iej Oriszko33, ³owczy Iwan Mi cha³ki ewiè34, po sad n ik
prze mys ki Da wid Wy szatiæ35, wo jew oda Wy szota36, wo jew oda Sta nis³aw Mik uliæ37,
110 Mariusz Bartnicki
25 PSRL, t. II, s. 732.
26 Wskazuj¹ na to s³owa kronikarza — „ …[ Mœcis³aw — M. B.] ïî ñëà Äìèò ðà. Ìè ðîñ ëà âà. Ìè õàë êà
Ãë›áî âè ÷à. ïðî òè âîó èìú [ Polakom i Wêgrom] ê Ãî ðîä êîó…” Z dalszego opowiadania kroniki
wynika, ¿e Miros³awowi zosta³a poruczona obrona Halicza. PSRL, t. II, s. 733. Miros³aw ponownie
jest wzmiankowany w najbli¿szym otoczeniu ksiêcia Daniela dopiero po abdykacji z tronu halickiego
Mœcis³awa Uda³ego.
27 Z Wjaczes³awem T³ustym identyfikuje L. Machnowiec Wiaczes³awa wspomnianego w kronice
podczas walk o £uck. Jeœliby za³o¿yæ to¿samoœæ obu Wiaczes³awów, to mo¿ny ten by³by obok
Demiana kolejnym z wielkich bojarów Romana’ pozostaj¹cych w s³u¿bie u Daniela.
28 PSRL, t. II, s. 725.
29 Ostatni raz wzmiankowany jest w 1235 r. (PSRL, t. II, s. 767).
30 Ibidem, s. 744, PSRL ò. VII, s. 131, latopis suzdalski, 280.
31 PSRL, t. II, s. 732, 751.
32 Ibidem, s. 751, wojewoda che³mski.
33 Ibidem, s. 751.
34 Ibidem, ³owczy na dworze w³odzimierskim.
35 Ibidem, s. 764.
36 Ibidem, s. 764, póŸniejszy posadnik przemyski.
37 Ibidem, s. 751, 763 póŸniejszy wojewoda halicki?
dwor ski An drzej38, stol nik Ja kov Ma rkoviè39, ty siêcznik Dy mitr40. Zmia ny nast¹pi³y
tak¿e na stol cu bi skup im. Kro nik arz po daje nam in for macjê o us uni êciu z bi skups twa
w Uhru sku Jo asifa i powo³anie na jego miej sce Jo anna41.
Bior¹c pod uwagê powy¿sze spostrze¿enia mo¿emy wy sun¹æ hi potezê, ¿e ob jêcie
przez ksiêcia Da niela Ro man owi cza sa mod zielny ch rz¹dów i zwi¹zana z tym zmia na
do tychc zaso wej po lit yki za gran icznej do prow adzi³a do pew nych prz eobra¿eñ wœr ód
elity po lit ycznej ks iês twa w³odzim iersk iego. Czêœæ mo¿ny ch, którzy byli od pow iedz -
ialni za pro gram po lit yczny w okres ie ma³oletn ioœci Romanowicz ów, po roku 1217
byæ mo¿e przesz³a na us³ugi Mœcis³awa Uda³ego, jak uczyni³ to Mi ros³aw42, lub te¿ zo -
sta³a od suniêta od najbli¿szego otocznia w³adcy.
Nowa gru pa boj arów po jawi³a siê w otoc zeniu ksiê cia Da niela w okres ie ry wal iza cji o
t ron ha licki. Zwra ca uwagê fakt, ¿e czêœæ z nich znaj dowa³a siê do tychc zas w opoz y cji
wo bec ks iêcia. Po 1234 r. na s³u¿bê ks iêcia Da niela prze szed³ Gleb Zere mieviæ43. Bo jar
ten zwi¹zany by³ z Mœ cis³awem Uda³ym. Byæ mo¿e pe³ni³ za jego pa now ania fu nk c jê
wo jew ody ha lick iego44. Po œm ierci Mœ cis³awa by³ jed nym z tych, któ rzy sprze ciw iali
siê od dan iu tro nu ha lick iego Da niel owi45. Od roku 1228 Gle ba Zer emovièa spo tyk amy
na cze le wojsk ha lick ich wspie raj¹cych króle wicza wêgie rskiego An drzeja w wal kach
z ksi êciem w³odzim iersk im. Do piero œm ieræ wê gier skiego pro tekt ora w 1234 spo wo -
do wa³a prz ejœcie tego mo¿ nego na str onê Ro man owi cza. W przy padku dwor skiego
Gri gor ija Was yle wièa46, tak ¿e zde klar owa nego prze ciwn ika, ksi¹¿ê Da niel zde cyd o -
wa³ siê poz ysk aæ go od daj¹c mu w zarz¹d ja kieœ wo³oœci47. Po dobn ie post¹pi³ ksi¹¿ê
Da niel wo bec £azara Doma zirièa, W³adys³awa Jure wièa oraz ¯yros³awa.
Poza dwo rem ha lick im znaj dowa³y siê rody bo jars kie, opoz ycy jnie na staw ione wo -
bec Ro manowiczów, a po siad aj¹ce znacz ne wp³ywy po lit yczne w zie mi ha lick iej.
Przyk³adem by³ ród Molibogowiczów48, z którym byæ mo¿e nale¿y wi¹zaæ Ivo ra Moli -
Elita polityczna ksiêstwa halicko-w³odzimierskiego w XIII w. 111
38 Ibidem, s. 746, 751, 793, 795, 804, 811 i n.
39 Ibidem, s. 789, 796, 798, 803.
40 Ibidem, s. 786; Latopis Voskreisieñski, s. 145.
41 Ibidem, s. 740.
42 Ze wzglêdu na enigmatycznoœæ Ÿróde³ nie mo¿emy jednoznacznie stwierdziæ, czy Miros³aw zosta³
usuniêty z dworu w³odzimierskiego przez ksiêcia Daniela, czy te¿ sam podj¹³ decyzjê o zwi¹zaniu siê
z dworem halickim Mœcis³awa Uda³ego. Bior¹c pod uwagê fakt wspó³dzia³ania Miros³awa z ksiêciem
Danielem po 1228 r. bardziej prawdopodobna wydaje siê ta druga ewentualnoœæ. O zjawisku
przenoszenia siê bojar wraz z ksiêciem do innego ksiêstwa patrz; I. Ja. Frojanov, Kievskaja Rus’,
Leningrad 1980, s. 82–83.
43 PSRL, t. II, s. 771.
44 Patrz. L. Machnowiec, Litopis…, s. 480.
45 PSRL, t. II, s. 768.
46 Grigorij Wasylewiè w 1235 r. walczy³ przeciwko ksiêciu Danielowi pod Haliczem (PSRL, t. II,
s. 774), w 1238 wraz z biskupem Artemiejem nie zezwoli³ na wjazd ksiêcia do Daniela (PSRL, t. II,
s. 777). Po najeŸdzie mongolskim Grigorii bezprawnie uzurpowa³ sobie prawo do rz¹dzenia czêœci¹
przemyskiego (PSRL, t. II, s. 789).
47 PSRL, t. II, s. 789.
48 Molibogowice zamieszani byli w dwie próby zabójstwa Romanowiczów (PSRL, t. II, s. 387, 391).
Por. M. Korduba, Suspil’ni verstvi…, s. 9; V. T. Pašuto, Oèerki…, s. 144–146.
bo ¿icia po gard liwie ok reœl anego smer dem49, Do bros³awa Su dièa50, ród Arbuzo -
wièów51, Wo³dr ysów52, bo jarów: Se mionkê Èe rmnego53, Su dys³awa Be rnatowiæa54,
Zbys³awa i Iwanka Sta nis³awo wiczów55. Mimo po jedn awcz ych ge stów ze stro ny
Roma nowiczów56 nie zde cyd owa li siê oni poprzeæ ksiêcia Daniela.
W przy padku wiêc ksiê stwa ha lick iego Ro man owi cz przede wszyst kim szukaæ mu -
sia³ oparc ia w tych ro dach bo jars kich, kt óre go towe by³y iœæ na wspó³pracê.
Nie oznac za³o to jed nak, ¿e ksi¹¿ê Da niel zre zyg nowa³ z two rzen ia za plec za
poli tycz nego z lu dzi no wych, kt órzy w³adcy przede wszyst kim zawdzi êczaliby
swoj¹ po zyc je po lit yczn¹. Przyk³adem tego mo¿e byæ Pawe³, wspo mniany jako pose³
ksiê cia Da niela do Po³ow ców57. Praw dop odo bnie bo jar ten, po chodz¹cy z nie zbyt
eks pon owa ne go rodu, w³aœn ie dzi êki lo jaln ej s³u¿ bie stwo rzy³ mo¿l iwoœæ awansu
dla swo ich pot om ków Dio niz ego Paw³owi èa58 i Paw³a Dio nis evi èa59 (pe³ni¹cych
fun kcjê woj ewo dów).
Znacz nie mniej in form acji prze kaz uj¹ nam Ÿród³a o sk³adzie elity po lit ycznej za pa -
now ania na stê pców Da niela i Wa sylka. Na traf iamy przede wszyst kim na imiona
urzêd ników ksi¹¿êcych. Wœród mo¿ny ch zwi¹za nych z ks iêciem W³odzim ierz em Wa -
sylk owi cem na pot yka my wo jew odów: ¯elis³awa60, Ka fil ata Se lez ene ca61, Du naja62,
Wi štê63, Bor ka Olovian ica64, dwor skiego Ro cha Mi chaj³ow ièa65, pi sar za: Fe dor kê Ju -
112 Mariusz Bartnicki
49 Bojar ten by³ posadnikiem w Ko³omyi (PSRL, t. II, s. 790).
50 Bojar ten by³ jednym z inicjatorów intrygi, która doprowadzi³a do utraty tronu halickiego przez
ksiêcia Daniela w 1235 r. (PSRL, t. II, s. 771). Po najeŸdzie mongolskim by³ jednym z tych bojarów,
którzy samowolnie rozporzadzali ziemia halick¹ (PSRL, t. II, s. 789).
51 PSRL, t. II, s. 770.
52 Wo³drys zamieszany by³ w próbê zamachu na ksiêcia Daniela (PSRL, t. II, s. 763).
53 PSRL, t. II 748, 771.
54 Òeœæ palatyna Filii, zwolennik rz¹dów wêgierskich w Haliczu (PSRL, t. II, s. 752, 770, 772 i inne).
55 PSRL, t. II, 728, 774.
56 Kronikarz wspomina, ¿e bojarzy zamieszani w próbê zabójstwa Romanowiczów «òè ñìð µòè íå ïðè -
ÿ øà, íî ìè ëîñòü ïî ëî ó ÷è øà…» PSRL, t. II, s. 763.
57 Badania M. Font wykaza³y, ¿e wbrew powszechnej opinii w poselstwach nie bra³y udzia³u osoby o
wysokim statusie spo³ecznym. W poselstwach wêgierskich do ksiêcia Daniela uczestniczy³y osoby
nale¿¹ce do grupy „iobagiones castri” lub „servientes regis” (M. Font, Przedstawiciele drobnej
szlachty na pograniczu polsko-wêgierskim w XIII wieku i losy ich rodzin. [w:] Cracovia, Polonia,
Europa, Studia z dziejów œredniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiego, pod red. W. Bu kow -
skie go, K. O¿oga, F. Sikory, S. Szczura, Kraków 1995, s. 427–441). Mo¿emy przypuszczaæ, ¿e
podobnie by³o na Rusi. O ile w sk³adzie poselstw na Wêgry uczestniczyli wysocy urzêdnicy
pañstwowi (np. pieczetnik Cyryl), o tyle w kontaktach z Po³owcami, ksiêstwami ruskimi po sred -
niczyli „zwykli” bojarzy.
58 PSRL, t. II, s. 838.
59 Ibidem, s. 931.
60 PSRL, t. II, s. 855, 870 i n.
61 Ibidem, s. 882.
62 Ibidem, s. 884, 888, 909.
63 Ibidem, s. 889.
64 Ibidem, s. 901.
65 Ibidem, s. 887.
rew ièa66. Nie wszyst kich z owych bojarów mo¿emy uwa¿aæ za „ho min es novi”. Wo -
jew oda ̄ elis³aw roz poc zyna³ za pewne ka rierê po lit yczn¹ na dwo rze ojca W³odzim ier -
za Wa sylka. Kro nika ha licko-wo³yñ ska no tuje go bo wiem pod ro kiem 1262 pod czas
walk Wa sylka z Litw¹67. Po dobn ie Wi šotê byæ mo¿e na le¿a³oby wi¹zaæ z Wi šot¹, kt óry
w roku 1243 bra³ udzia³ w wy praw ie na Ma³op olskê68, zaœ Ro cha Mi chaj³ow ièa mo -
¿emy uw a¿aæ za krew nego (bra ta ?), ³owcze go ksiêc ia Wa sylka Iwana Mi cha³ko wièa.
Wœ ród bo jarów zwi¹za nych z po tomk ami Da niela: Lwem i Mœ cis³awem kro nika
wspo mina: An drzeja Pu tiwli èa69, Tu imê70, Wa sylkê Be³¿a nina71, Rjab ca72, Se mena
Djad k owièa73, pe³ni¹cych fu nkc jê wo jew odów ks iêc ia Lwa Dani³owic za, oraz
W³adys³awa £omon ose go74, Ra tis³awa75, Paw³a Di onisevièa76 oraz Èu dina77 wo -
jewodów w s³u¿ bie Mœ cis³awa Dani³owic za. Spoœ ród tych osób je dyn ie Paw³a Di oni -
sewièa mo ¿emy wi¹zaæ z „dawn¹ elit¹ po lit yczn¹”78 . Praw dop odo bnie oj ciec jego
Djo nizy Paw³owiè zwi¹zany by³ z Da niel em, pe³ni¹c u nie go fun kcjê wo jew ody ha -
lick iego79.
Ze staw ienie po wy¿s zych in form acji Ÿród³owych, po zwala nam wyci¹gn¹æ wnio sek,
¿e zmia ny na tro nach w³odzim iersk im i ha lick im, wbrew pogl¹dom czêœci histo riog -
rafów80, poci¹ga³y za sob¹ pewn¹ rotacjê wœród elity po lit ycznej. Fr agm entar ycznoœæ
da nych nie po zwala na pre cyz yjne okr eœl enie jak du¿e by³y to zmia ny. Bez w¹tpie nia
czêœæ boja rów za chowa³a swe do tychc zaso we zna czen ie jak œwi adczy przyk³ad
¯elis³awa, Djo niz ego Paw³owi èa, Mi ros³awa, De miana i in nych. Obok nich pojawiaj¹
siê jednak ludzie nowi.
Na suwa siê py tan ie ja kimi kry ter iami kie row ali siê w³adcy tworz¹c swo je za plec ze
po lit yczne?
Ksi¹¿êta ha licko-w³odzim ierscy obejm uj¹c tron za pewne sta rali siê wpr owa dziæ do
swo jego otoc zenia lu dzi zupe³nie im od dan ych, kt órzy za wdz iêczali awans „³asce
ksi¹¿ecej”. Mo¿liwoœci awansu stwa rza³y przede wszyst kim zas³ugi wo jenne. S³u¿ba
Elita polityczna ksiêstwa halicko-w³odzimierskiego w XIII w. 113
66 Ibidem, s. 439.
67 Ibidem, s. 855.
68 Ibidem, s. 796.
69 PSRL, t. II, s. 870.
70 Ibidem, s. 877, 884.
71 Ibidem, s. 889.
72 Ibidem.
73 Ibidem, s. 930.
74 Ibidem, s. 870.
75 Ibidem, s. 877.
76 Ibidem, 931.
77 Ibidem, s. 933.
78 I. Kripjakievic (Galicko-voliñskie knjazivstvo…, s. 123) wysun¹³ przypuszczenie, ¿e Semen
Djadkoviè nale¿a³ do potê¿nego rodu Djaków, którego protoplast¹ by³ wojewoda Miros³aw.
Koncepcja ta budzi jednak w¹tpliwoœci, opiera siê bowiem ona na przekonaniu, ¿e okreœlenie
„djadko” ozncza nie funkcjê Miros³awa jako wychowawcy, lecz jest przezwiskiem. Por. A. Petrik,
Do pitannja stanovlennja bojars’kich rodiv u period kniažinnja dinastii Romanovièiv…, s. 140).
79 Ibidem, s. 838.
80 M. Gruševski, Galic’kie bojarstvo XII–XIII v, „Zapiski NTŠ”, t. XX, 1897, s. 3–7, K. Sofronienko,
Obšèestvienno…, s. 119, A. Petrik, Do pitannja…, s. 137.
woj skowa u boku ksi êcia, by³a chy ba jedn¹ z pod staw owy ch dróg do uzys kania
godnoœ ci zaró wno dla „ho min es novi”, jak i dla przedsta wic ieli rodów bo jars kich
zwi¹za nych z w³adc¹. W trak cie wal ki na byw ano wi edzê, ni ezb êdn¹ dla pe³nie nia wie -
lu urz êdów (wo jew ody, ty siê czn kia, po sadn ika itd.), z za kresu tak tyki woj skow ej. Pole
wal ki by³o po nadto swo istym spraw dzian em umiej êtnoœ ci dowódczych. Kro nika ha -
licko-wo³yñ ska wspo mina o sy nach ty siêcznika (jak s¹dzi L. Mach now iec — De mia -
na), An drzeju i £awr ienti eju, któ rzy chy ba jako dru ¿ynnicy bra li udzia³ w wy praw ach
wo jenn ych u boku ks iêcia81. Wzmian kow any jest tak¿e krew ny byæ mo¿e brat?
³owcze go Iwana Mi chaj³ow ièa, kt óry jako s³uga W³odzim ierza Wa sylk owi ca ws³awi³
siê pod czas walk z Po lak ami w 1282 r82.
Obok s³u¿by woj skow ej mo¿ liwo œæ awansu stwa rza³y mi sje dy plom aty czne, na co
wska zywa³by wy¿ej przy toc zony przyk³ad Paw³a oraz jego po tomka Dio niz ja
Paw³owic za. Nie bez zna czen ia by³a tak ¿e pro tekc ja ro dzinna. Wpraw dzie ba dan ie
tego ro dzaju za le¿n oœci jest doœæ trud ne, ze wzgl êdu na to, ¿e nie wielki zas ób in form a -
cji Ÿród³owych po zwala w³aœ ciwie odwo³aæ siê tyl ko do kry ter ium imienn ego.
Mo¿emy wiêc je dyn ie pr zyp uszczaæ, ¿e zja wis ko pro tekc ji ro dzinn ej nast¹pi³o w przy -
padku Je rzego i £azara Doma ¿irièów, synów Do maz ira83, bra ci Ro cha Mi cha³ow ièa i
Iwana Mi cha³ko wièa oraz syna te go¿ ostatn iego £azara Iwan owièa84, Paw³a Dion i se -
wièa syna Dio niz ego Paw³owièa85. Skrom ny zasób in form acji Ÿród³owych nie po zwa la
nam na ustal enie, czy do chod zi³o do zja wis ka prze nik ania do elit po lit yczny ch lu dzi
spo za sta nu bo jars kiego. Wpraw dzie w hi stor iogr afii wie lok rotnie cy tow ano prze kazy
kro niki ha licko-wo³yñ skiej, wed³ug kt órej Iwor Mo libo gowiè i £azar Do mazi riè po -
chod zili z rodu sm erdów86, zaœ Su dys³aw by³ „wnu kiem popa”87, ale wia rygodnoœæ
tych in form acji bu dzi po wa¿ne za strze¿enia. Zwra ca uwagê fakt, ¿e kro nik arz bo jars -
kie po chod zenie ne guje przede wszyst kim u przeci wników po lit yczny ch Ro man o -
wicz ów. Za rów no Ivor Mo lib oviè jak i £azar Do ma¿ iriè bez ze zwol enia ks iêcia roz -
porz¹dza li zie mi¹ ha lick¹. Pr zypuszczaæ mo ¿emy, ¿e £azar Do ma¿iriæ by³ sy nem Do -
ma¿ira, mo ¿nego, kt óry s³u¿y³ jesz cze na dwo rze Ro mana Mscis³awow icza. Na zwy
„smerd” ”ch³op” u¿ ywane w sto sunku do boj arów mia³y ne gat ywny wy dŸw iêk, nie -
jako „przy pom ina³y”, ¿e bo jar zy s¹ win ni pos³usz eñstwo w³adcy, s¹ tyl ko jego
s³ugami. Tak na przyk³ad kro nik arz, opis uj¹c po byt Da niela w Or dzie, z go rycz¹ wspo -
mi na³, ¿e pod czas au dienc ji u cha na Ro man owi cz „ch³opem” siê na zywa³. W po dob -
nym zna czen iu s³owo „ch³op” zo sta³o u¿ yte w kro nice przy opis ie oblê ¿enia Che³ma w
roku 1259. Wówc zas to Wa sylko, zo blig owa ny przez Bu rund aja do sk³onien ia za³ogi
114 Mariusz Bartnicki
81 PSRL, t. II, s. 832.
82 Ibidem, s. 887.
83 A. Petrik, Do pitannja…, s. 139.
84 Obaj bracia uwa¿ani s¹ za synów Micha³a Sku³y albo Micha³a Glebowicza, bojarów zwi¹zanych z
Mœcis³awem Uda³ym — L. Machnowiec, Litopis…, s. 486; A. Petrik, Do pitannja…, s. 139.
85 PSRL, t. II, s. 838, 931.
86 Ibidem, s. 790.
87 Ibidem, s. 789; por. M. Korduba, Suspil´ni…, s. 9; V. T. Pasuto, Oèerki…, s. 146; K. Sofronienko,
Obšèestvienno…, s. 54; A. Petrik, Do pitannja…, s. 139.
gro du che³mskie go do pod dan ia siê, w ten po gard liwy sp osób zwra ca³ siê do spra -
wuj¹cych piec zê nad obron¹ gro du woj ewodów Kon stant yna oraz £uki Iwa nkowi èa.
Wed³ug dal szej re lac ji kro nik arza, za chow anie Wa sylka wo bec ob roñców gro du i po -
stawa mi eszk añców Che³ma, kt órzy nie otwor zyli bram przed m³odszym z Ro man o -
wic zów, by³o swo istym „przed staw ieni em” zgo tow anym dla wiel kiego cha na,
maj¹cym na celu uchron ienie umocni eñ gro dow ych przed znisz czen iem88.
Ur zêdy w ks iêst wie ha licko-w³odzim iersk im by³y po wier zane ta k¿e bo jar om wy -
wodz¹cym siê z ro dów bo jars kich nie przyc hylnie na staw iony ch do w³adcy. Ze zja wis -
kiem ta kim spo tyk amy siê zw³asz cza w zie mi ha lick iej za cz asów pa now ania Da niela
Ha lick iego. Roz dawn ictwo god noœci wœr ód tej gru py mo¿ nych s³u¿y³o za pewne spa -
cyf iko wan iu ich nie chê ci wo bec w³adcy i za chêceniu do wspó³pra cy. Od daw na sta -
rano siê w li ter atu rze zn ale Ÿæ od pow iedŸ na py tan ie, co sta nowi³o o sile po lit ycznej ro -
dów bo jars kich w zie mi ha lick iej? Pr óbow ano wi¹zaæ to z wy odrê bnieniem siê w Ha -
lic zu, znacz nie wczeœ niej ni¿ w s¹sied nim W³odzim ierzu, grupy rodów bo jars kich
dys pon uj¹cych œro dka mi ma ter ialny mi, kt óre po zwala³y na pro wad zenie dzia³añ dy -
plom aty cznych, cz êsto wbrew in ter esom pa nuj¹cego89. Nie stety Ÿród³a ru skie bar dzo
frag ment ary cznie in form uj¹ nas o maj¹tkach bojarów. Kro nika ha licko-wo³yñ ska po -
daje opis dw orów Su dys³awa i Fi lipa, wspo mina tak¿e o wsi nale¿¹cej do ¯yros³awa.
Czy tamy tam, ¿e ród Arb uzo wièów pos iad aæ mia³ Ple sni eñsk90. Nie wielka ilo œæ
wzmia nek w kro nice do tycz¹cych maj¹tków bo jars kich, skut kowa³a tym, ¿e pod stawy
ma ter ialne ro dów bo jars kich wy wod zono z sys temu korml jen ia91. Znaczenia bojarów
halickich doszukiwano siê tak¿e w specyfice zwi¹zków, jakie ³¹czy³y tê grupê
spo³eczn¹ z miesz kañ cami wo³osti. Bo jar zy ha liccy mie liby rep rez entowaæ in ter esy
ws pól noty wo bec w³adcy. Nie byli wiêc zdol ni do pro wad zenia sa mod zielnej po lit yki,
lecz dzia³ania ich sta nowi³yby wy padk ow¹ na stro jów po lit yczny ch pa nuj¹cych w zie -
mi ha lick iej92.
Ta kie po staw ienie spra wy bu dzi jed nak pew ne w¹tpl iwoœci. Przede wszyst kim
nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e gdy by pos zczególni bo jar zy zwi¹zani z zie mi¹ ha lick¹
pe³nili rolê li derów ws pólnoty, to w przy padku zmian na stol cu ksi¹¿êcym, nie do -
chod zi³oby ka ¿dor azowo do zja wis ka ro tac ji elit w otoc zeniu ksi¹¿¹t. Wspó lnota nie
by³aby prze cie¿ za int ere sow ana w zmia nie boja rów, którzy do tychc zas spraw dzili siê
Elita polityczna ksiêstwa halicko-w³odzimierskiego w XIII w. 115
88 PSRL, t. II, s. 851.
89 M. Korduba, Suspil´ni verstvi …, s. 3; K. A. Sofronienko, Obsèestvienno…, s. 47–49, 92; M. Kotljar,
Danilo Galic’kij, Kiiv 2002, s. 92–93.
90 V. T. Pašuto, Galickie…, s. 152; O. M. Rapov, K voprosu o bojarskom zemlevladenii na Rusi v
XII–XIII vv., [w:] Polša i Rus’, Moskva 1974, s. 190–205.
91 L. Èerepnin, Obšèestvienno-politièeskije otnošenija v Drevnej Rusi i Russkaja Pravda, [w:] Drevne -
russkoe gosudarstvo i ego meždunarodnoe znaèenie, pod red. A. P. Novosel’ceva, Moskva 1965,
s. 146; I. J. Frojanov, A. J. Dvorniczenko, Groda-gosudarstva…, s. 150, 153; £. Dani³owa, Sel’skaja
obšèina v srednievekovoj Rusi, Moskva 1994, s. 201.
92 K. A. Sofronienko, Obšèestvenno-politièeskij stroj Galicko-Volinskoj Rusi w XII–XIII vv., Moskva
1955, s. 54; K. Krupa, Bojarzy w Haliczu (koniec XII — I po³owa XIII w.), [w:] Z dziejów
œredniowiecznej Europy Œrodkowo-wschodniej, pod red. J. Tyszkiewicza, Warszawa 1998, s. 49–57;
A. V. Majorov, Galicko-volynskaja Rus´, s. 259–264.
w roli rzecz ników ich inter esów wo bec pa nuj¹cego. Nie mo ¿emy wpraw dzie wyklu -
czyæ, ¿e bo jar zy sta rali siê o po zys kanie po parc ia mi eszk añców wo³osti, ale kro nika
ha licko-wo³yñ ska za not owa³a wie le przyk³adów re aliz owa nia przez bojarów dzia³añ
dy plom aty cznych wbrew za pat rywa niom mieszkañców Halicza. Kwestia ta jednak
wymaga dalszych badañ.
Po wy¿ sze ro zwa ¿ania nad funk cjon owa niem elity po lit ycznej w ks iês twie ha -
licko-w³odzim iersk im w XIII stu lec iu mo¿e spr owa dziæ do kon kluz ji, ¿e nie by³a to
gru pa sk³adaj¹ca siê z pot ê¿nych rod ów bo jars kich od lat trzy maj¹cych „w³adzê” w
zie mi w³odzim iersk iej czy ha lick iej, lecz gru pa pod leg aj¹ca pro ces owi ro tac ji. Ro tac ja
ta nie mia³a gwa³tow nego prze biegu, po lega³a ra czej na stop niow ym od suw aniu od
dzia³añ po lit yczny ch bo jar ów zwi¹za nych z po przedn im w³adc¹. Ksi¹¿êta tworz¹c
swo je za plec ze po lit yczne otac zali siê ludŸ mi spraw dzon ymi, którzy przede wszyst kim
dziêki w³asnym zas³ugom na polu bi tewn ym lub pod czas mi sji dy plom aty cznych zy -
skali ich za ufanie. Pewn¹ rolê od grywa³a ta k¿e pro tekc ja ro dzinna, ale nie liczne jej
przyk³ady no tow ane w ma ter iale Ÿród³owym wskazuj¹, ¿e nie by³ to chyba
decyduj¹cy, a zw³aszcza masowy czynnik awansu.
Uniwersytet Marii Sk³odowskiej-Kuri, Lublin
116 Mariusz Bartnicki
|