О списках Радзивиловской летописи
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Russian |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Назва видання: | Ruthenica |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190494 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | О списках Радзивиловской летописи / А. Севальнев // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 128-150. — Бібліогр.: 33 назв. — рос. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-190494 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1904942023-06-11T20:25:52Z О списках Радзивиловской летописи Севальнев, А. 2006 Article О списках Радзивиловской летописи / А. Севальнев // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 128-150. — Бібліогр.: 33 назв. — рос. 1995-0276 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190494 ru Ruthenica Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| format |
Article |
| author |
Севальнев, А. |
| spellingShingle |
Севальнев, А. О списках Радзивиловской летописи Ruthenica |
| author_facet |
Севальнев, А. |
| author_sort |
Севальнев, А. |
| title |
О списках Радзивиловской летописи |
| title_short |
О списках Радзивиловской летописи |
| title_full |
О списках Радзивиловской летописи |
| title_fullStr |
О списках Радзивиловской летописи |
| title_full_unstemmed |
О списках Радзивиловской летописи |
| title_sort |
о списках радзивиловской летописи |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190494 |
| citation_txt |
О списках Радзивиловской летописи / А. Севальнев // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 128-150. — Бібліогр.: 33 назв. — рос. |
| series |
Ruthenica |
| work_keys_str_mv |
AT sevalʹneva ospiskahradzivilovskojletopisi |
| first_indexed |
2025-07-16T13:26:09Z |
| last_indexed |
2025-07-16T13:26:09Z |
| _version_ |
1837810183284195328 |
| fulltext |
Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè
Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü, íå ñîì íåí íî, ÿâ ëÿ åò ñÿ îäíèì èç âàæ íåé øèõ ïà ìÿò íè -
êîâ ðóñ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Òåêñò è ìè íè à òþ ðû Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ïðåä -
îñòàâ ëÿ þò îá øèð íûé ìà òå ðè àë äëÿ èñ ñëå äî âà òå ëåé. Ìîæ íî ñ÷è òàòü, ÷òî ñàìî
íà ÷à ëî íà ó÷íî ãî èç ó÷å íèå ðóñ ñêèõ ëå òî ïè ñåé â çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè ñâÿ çà íî ñ
îá ðå òå íè åì ýòî ãî óíè êàëü íî ãî ïà ìÿò íè êà1. Ñî âðå ìå íè îò êðû òèÿ Ðàä çè âè ëîâ -
ñêîé ëå òî ïè ñè (åùå â êî ïèè) ñâå äå íèÿ, ñî äåð æà ùè å ñÿ â íåé, øè ðî êî èñ ïîëü çî âà -
ëèñü êàê îñíî âà íèå äëÿ èñ òî ðè ÷åñ êèõ ïî ñòðî å íèé2. Ëå òî ïèñü íå îäíîê ðàò íî èç -
äà âà ëàñü, à åå òåêñò ïå ðå âî äèë ñÿ íà ðàç íûå ÿçû êè3.  ðå çóëü òà òå íà ó÷íî ãî èç ó÷å -
íèÿ Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ñôîð ìè ðî âà ëèñü îá ùåï ðè íÿ òûå ïðåä ñòàâ ëå íèÿ î
ñî ñòà âå, õà ðàê òå ðå, èñ òî÷ íè êàõ, ÿçû êå è âðå ìå íè ñî ñòàâ ëå íèÿ ïà ìÿò íè êà4. Ìè -
íè à òþ ðû Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ïî ñòî ÿí íî ïðè âëå êà þò âíè ìà íèå èñ òî ðè êîâ
è èñ êó ññòâî âå äîâ5, ÷àñ òî èñ ïîëü çó þò ñÿ â êà ÷åñ òâå èë ëþñ òðà öèé â íà ó÷íîé è íà -
ó÷íî-ïî ïó ëÿð íîé ëèòåðàòóðå.
Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü ñó ùåñ òâó åò â äâóõ ñïèñ êàõ êîí öà XV â. — Ðàä çè âè -
ëîâ ñêîì (ÁÀÍ, 34. 5. 30) è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì (ÐÃÁ, ô. 173, ñîáð. Ìîñ -
ã Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ, 2006
1 Ïî âñåé âè äè ìîñ òè, ïåð âûì ïå ÷àò íûì íà ó÷íûì òðó äîì, ïî ñâÿ ùåí íûì ëå òî ïè ñÿì, ñòà ëà çà ìåò -
êà Ã. Ô. Ìèë ëå ðà, ïðåä âà ðÿ þ ùàÿ ïóá ëè êà öèþ íå ìåö êî ãî ïå ðå âî äà îò ðûâ êîâ òåê ñòà Ðàä çè âè -
ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè. Â ýòîé çà ìåò êå Ã. Ô. Ìèë ëåð äàë êðàò êóþ õà ðàê òå ðèñ òè êó ëå òî ïè ñè è ïî ïû -
òàë ñÿ îïðå äå ëèòü åå àâ òî ðà, ïðè ýòîì îí îøè áî÷ íî àò ðè áó òè ðî âàë òåêñò èãó ìå íó Êè å âî-Ïå -
÷åð ñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ Ôå î äî ñèþ: [Miller G. F.] Nachricht von einem alten Manuscript der
Russi chen Geschichte des Abtes Theodosii von Kiow. Sammlung russischer Geschichte. Bd. 1. St. 1.
SPb., 1732. S. 1–8.
2 Äîñ òà òî÷ íî âñïîì íèòü, ÷òî íà ñâè äå ò åëüñòâà Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè ññû ëàë ñÿ â ñâî åé äèñ -
ñåð òà öèè Ò. Ç. Áà éåð. Èçâåñ òèÿ Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè áûëè èñ òî÷ íè êà ìè «Èñòî ðèé»
Ì. Â. Ëî ìî íî ñî âà è Ì. Ì. Ùåð áà òî âà.
3 Ïåð âû ìè âå õà ìè ëå òî ïèñ íîé àð õå îã ðà ôèè â Ðîñ ñèè ñòà ëè óïî ìÿ íó òàÿ ïóá ëè êà öèÿ Ã. Ô. Ìèë -
ëå ðîì íå ìåö êî ãî ïå ðå âî äà Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè è èç äà íèå åå òåê ñòà È. Ñ. Áàð êî âûì è
È. Ê. Òà ó áåð òîì: Auszug russischer Geschicte nach Anlietung des Chronici Theodosiani Kiouiesis.
Sammlung russischer Geschichte. Bd. 1. St. 1–6. SPb., 1732–1735; Ëå òî ïèñü Íåñ òî ðî âà ñ ïðî äîë -
æà òå ëÿ ìè ïî Êå íèã ñáå ðãñêî ìó ñïèñ êó äî 1206 ãîäà. ÑÏá., 1767.
4 Ñì.: Øàõ ìà òîâ À. À. 1) Èññëå äî âà íèå î Ðàä çè âè ëîâ ñêîé èëè Êå íèã ñáå ðãñêîé ëå òî ïè ñè. Ðàä çè -
âè ëîâ ñêàÿ èëè Êå íèã ñáå ðãñêàÿ ëå òî ïèñü. ÑÏá., 1902. Ñ. 21–30; 2) Çà ìåò êà î ìåñ òå ñî ñòàâ ëå íèÿ
Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî (Êå íèã ñáå ðãñêî ãî) ñïèñ êà ëå òî ïè ñè. Ñáîð íèê â ÷åñòü Ä. Í. Àíó÷èíà. Ì.,
1913. Ñ. 69–75; 3) Îáîç ðå íèå ðóñ ñêèõ ëå òî ïèñ íûõ ñâî äîâ XIV–XVI ââ. Ì., Ë., 1938. Ñ. 44–68;
Êîí äà êîâ Í. Ï. Çà ìåò êà î ìè íè à òþ ðàõ Êå íèã ñáå ðãñêî ãî ñïèñ êà íà ÷àëü íîé ëå òî ïè ñè. Ðàä çè âè -
ëîâ ñêàÿ èëè Êå íèã ñáå ðãñêàÿ ëå òî ïèñü. ÑÏá., 1902. Ñ. 115–
5 Îáçîð ëè òå ðà òó ðû ñì.: ×åð íûé Â. Ä. Ðóñ ñêàÿ ñðåä íå âå êî âàÿ êíèæ íàÿ ìè íè à òþ ðà. Ì., 2004.
êîâ ñêîé äó õîâ íîé àêà äå ìèè, ¹ 236)6. Êðî ìå òîãî, ñó ùåñ òâó þò êî ïèè Ðàä çè âè -
ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà, ñíÿ òûå åùå â XVIII â.: ÁÀÍ, 31. 7. 22 (Ïåò ðîâ ñêàÿ êî ïèÿ); ÁÀÍ,
34. 2. 9; ÐÍÁ, F. IV. 3257. Òåêñò, ðî äñòâåí íûé Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè, ñî äåð æèò -
ñÿ òàê æå â Àðõèâñêîì ñïèñ êå Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî (ÐÃÀÄÀ, ô. 181,
ñîáð. ÌÃÀÌÈÄ, ¹ 279/658, ðó êî ïèñü âòî ðîé ïî ëî âè íû XV â.)8. Òåì íå ìå íåå,
ýòîò ïà ìÿò íèê íå ìî æåò ðàñ ñìàò ðè âàòü ñÿ êàê ñïè ñîê Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè9.
Âíè ìà íèå ê Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè êàê ê èñ òî ðè ÷åñ êî ìó èñ òî÷ íè êó îïðå äå -
ëÿ åò ñÿ òåì ìåñ òîì, êî òî ðîå îíà çà íè ìà åò ñðå äè äðó ãèõ ëå òî ïèñ íûõ ïà ìÿò íè êîâ.
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 129
6 Ñì.: Ëóðüå ß. Ñ. Ëå òî ïèñü Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ. Ñëî âàðü êíèæ íè êîâ è êíèæ íîñ òè Äðåâ íåé Ðóñè.
Âûï. 1. Ë., 1987. Ñ. 248–251; Êëîññ Á. Ì. Ðàä çè âèë ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ïèñü ìåí íûå ïà ìÿò íè êè
èñ òî ðèè Äðåâ íåé Ðóñè. ÑÏá., 2003. Ñ. 28–30.
7 Ê èç äà íè ÿì ýòè êî ïèè íå ïðè âëå êà þò ñÿ è íà ó÷íî ãî çíà ÷å íèÿ êàê áóä òî íå èìå þò. Ïî êðàé íåé
ìåðå, íàì íå èç âåñ òíî ðà áîò, ïî ñâÿ ùåí íûõ ýòèì ðó êî ïè ñÿì. Ìåæ äó òåì, èç ó÷å íèå è äàæå ïóá -
ëè êà öèÿ Ïåò ðîâ ñêîé êî ïèè, ïî íà øå ìó ìíå íèþ, íå ëè øå íû ñìûñ ëà. Ýòà ðó êî ïèñü, íå ñîì íåí -
íî, èí òå ðåñ íà è êàê ïà ìÿò íèê èñ òî ðè îã ðà ôèè, è êàê èñ òî÷ íèê ïåð âûõ íà ó÷íûõ òðó äîâ ïî èñ òî -
ðèè Ðîñ ñèè, è êàê îá ú åêò ïåð âûõ îïû òîâ ïî èç äà íèþ è ïå ðå âî äó òåê ñòîâ ëå òî ïè ñåé. Íå ñòî èò
çà áû âàòü, ÷òî èìåí íî ÷òå íèå Ïåò ðîâ ñêîé êî ïèè «à äðó ãèé, Ñè íå óñ ñèäå ó íàñ íà Áå ëå î çå ðå»
äàëî â ñâîå âðå ìÿ îñíî âà íèå ïðåä ïî ëà ãàòü áå ëî çåð ñêîå ïðî èñ õîæ äå íèå Íåñ òî ðà. È òàê áû
òîìó è áûòü, ñëó ÷èñü òðà ãå äèÿ óòðà òû ñà ìî ãî Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà. Ñì.: Òà òè ùåâ Â. Í.
Èñòî ðèÿ Ðîñ ñèé ñêàÿ. Ò. 1. Ì.; Ë., 1962. Ñ. 119; [Ìèë ëåð Ã. Ô.] Î ïåð âîì ëå òî ïè ñà òå ëå ðîñ ñèé -
ñêîì, ïðå ïî äîá íîì Íåñ òî ðå, î åãî ëå òî ïè ñè è î ïðî äîë æà òå ëÿõ îíûÿ. Åæå ìå ñÿ÷ íûå ñî ÷è íå -
íèÿ. ÑÏá. 1755. ¹ 4. Ñ. 299–324.
8 Ñì.: Ëóðüå ß. Ñ. Ëå òî ïè ñåö Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî. Ñëî âàðü êíèæ íè êîâ è êíèæ íîñ òè
Äðåâ íåé Ðóñè. Âûï. 1. Ë., 1987. Ñ. 234–235; Ùà ïîâ ß. Í., Êëîññ Á. Ì. Ëå òî ïè ñåö Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ
Ñóç äà ëüñêî ãî. Ïèñü ìåí íûå ïà ìÿò íè êè èñ òî ðèè Äðåâ íåé Ðóñè. ÑÏá., 2003. Ñ. 33–36.
9 Ïðî õî ðîâ Ã. Ì. Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê Âëà äè ìèð ñêîé ëå òî ïè ñè. Ñ. 54, 76. Ñì. òàê æå: Ìè ëþ -
òåí êî Í. È. Âëà äè ìèð ñêèé âå ëè êîê íÿ æåñ êèé ñâîä. Ñ. 36–58. Ñð.: Ëóðüå ß. Ñ. Ëå òî ïèñü Ðàä çè -
âè ëîâ ñêàÿ. Ñ. 248.
Èçâåñ òíî, ÷òî â 1936–1940 ãã. Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ ãî òî âèë èç äà íèå ëå òî ïèñ íî ãî ïà ìÿò íè êà, äëÿ
êî òî ðî ãî â êà ÷åñ òâå îñíîâ íî ãî ñïèñ êà âû áðàë Ðàä çè âè ëîâ ñêèé, âà ðè àí òû ïîä âî äè ëèñü ïî Ìîñ -
êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîìó ñïèñ êó è Àðõèâñêîìó ñïèñ êó Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî. Ðà áî -
òà ïî èç äà íèþ íå áûëà çà âåð øå íà, íî ïî çäíåå, ïî èíè öè à òè âå ß. Ñ. Ëóðüå, âîç îá íî âè ëàñü è áûëà
ðå à ëè çî âà íà â 1989 ã. ïóá ëè êà öè åé Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè â ñî ñòà âå 38-ãî òîìà ÏÑÐË. Ëå òî -
ïè ñåö Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî, èç âåñ òíûé ñ ñå ðå äè íû XIX â., íè êîã äà ðà íåå íå ðàñ ñìàò ðè âàâ -
øèé ñÿ êàê ñïè ñîê Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè, â ýòîì èç äà íèè áûë ïðè âëå ÷åí äëÿ ïîä âå äå íèÿ âà -
ðè àí òîâ, êàê ýòî è ïðåä óñìàò ðè âà ëîñü ïåð âî íà ÷àëü íûì ïëà íîì. Ïðè íè ìàÿ âî âíè ìà íèå î÷å âèä -
íûå, îò ìå ÷åí íûå ñà ìè ìè èç äà òå ëÿ ìè, ñåðü åç íûå ðàñ õîæ äå íèÿ òåê ñòîâ Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè
è Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî, òà êîå ðå øå íèå íå âû ãëÿ äèò âïîë íå êîð ðåê òíûì, òåì áî -
ëåå ÷òî ñàì Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ ñ÷è òà åò ñÿ ïðî òèâ íè êîì îá ú å äè íå íèÿ â îä íîì èç äà íèè ëå òî ïè ñåé,
îò ðà æà þ ùèõ ðàç íûå ýòà ïû ðå äàê òè ðî âà íèÿ. Åùå â 1927 ãîäó Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ ïëà íè ðî âàë îò -
äåëü íîå èç äà íèå Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî â êà ÷åñ òâå äî ïîë íå íèÿ ê ïåð âî ìó òîìó
ÏÑÐË. Òåì íå ìå íåå, â 1936 ãîäó Ì. Ä. Ïðè ñåë êîâ, â ñî îò âå òñòâèè ñî ñâî è ìè ïðåä ñòàâ ëå íè ÿ ìè
îá èñ òî ðèè ëå òî ïè ñà íèÿ, ïðåä ëî æèë ïðî åêò íî âî ãî èç äà íèÿ Ïîë íî ãî ñî áðà íèÿ ðóñ ñêèõ ëå òî ïè -
ñåé, â ïåð âîì òîìå êî òî ðî ãî ïðåä ïî ëà ãà ëîñü íà ïå ÷à òàòü Âëà äè ìè ðî-Ñóç äà ëüñêóþ ëå òî ïèñü
1216 ã. (ïî òðåì ñïèñ êàì — Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó, Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîìó è Àðõèâñêîìó). Äó ìà -
åò ñÿ, ÷òî èìåí íî ýòîò ïëàí èç äà íèÿ è áûë ðå à ëè çî âàí â 1989 ãîäó êàê «Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî -
ïèñü». Ëå òî ïè ñåö Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî â 1995 ãîäó áûë èç äàí êàê ñà ìîñ òî ÿ òåëü íûé ëå òî -
ïèñ íûé ïà ìÿò íèê â ñî ñòà âå 41-ãî òîìà ÏÑÐË. Î ìà òå ðè à ëàõ Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà ñì.: ÏÑÐË. Ò. 38.
Ë., 1989. Ñ. 5. Î ïîä ãî òîâ êå èç äà íèÿ 38-ãî òîìà ÏÑÐË ñì.: Ïè îò ðîâ ñêàÿ Å. Ê. Èç èñ òî ðèè ïîä ãî -
òîâ êè èç äà íèÿ Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè â ñå ðèè Ïîë íî ãî ñî áðà íèÿ ðóñ ñêèõ ëå òî ïè ñåé. ÂÈÄ.
Âûï. 27. ÑÏá., 2000. Ñ. 263–272. Î ïëà íàõ Ì. Ä. Ïðè ñåë êî âà ïî èç äà íèþ ëå òî ïè ñåé ñì.: Ñìèð -
íî âà Ò. Ã. Ïóá ëè êà öèÿ ëå òî ïèñ íûõ ïà ìÿò íè êîâ Àðõåîãðàôè÷åñêîé êî ìèñ ñè åé. Òàì æå. Ñ. 248;
Âàëê Ñ. Í. Ñî âåò ñêàÿ àð õå î ã ðà ôèÿ. Ì.; Ë., 1948. Ñ. 139–141.
Çíà ÷è ìîñòü Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè îñîç íà âàë óæå Â. Í. Òà òè ùåâ, èìåí íî åå
ïî ëî æèâ øèé â îñíî âà íèå ñâî å ãî «ëå òî ïèñ íî ãî ñî áðà íèÿ»10. Äà è À. Ë. Øëå öåð
ïî ñòðî èë ñâîþ ðå êî íñòðóê öèþ «Íåñ òî ðà» ôàê òè ÷åñ êè íà îñíî âå òåê ñòà Ðàä çè âè -
ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè. Ïåð âûå èç äà òå ëè Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè Õ. À. ×å áî òà ðåâ
è Í. Å. ×å ðå ïà íîâ èñ ïîëü çî âà ëè Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê äëÿ ïîä âå äå íèÿ âà ðè àí -
òîâ ê Ëàâ ðåí òüåâ ñêî ìó. Ïîç äíåå èç äà òå ëè ïåð âî ãî òîìà Ïîë íî ãî ñî áðà íèÿ ðóñ -
ñêèõ ëå òî ïè ñåé îïóá ëè êî âà ëè òåêñò Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò ïî Ëàâ ðåí òüåâ ñêî -
ìó ñïèñ êó ñ âà ðè àí òà ìè ïî Èïàòü åâ ñêî ìó, Õëåá íè êîâ ñêî ìó, Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó è
Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîìó ñïèñ êàì.  äàëü íåé øåì âî âñåõ èç äà íè ÿõ Ëàâ ðåí -
òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè Ðàä çè âè ëîâ ñêèé è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïèñ êè èñ ïîëü -
çî âà ëèñü äëÿ ïîä âå äå íèÿ âà ðè àí òîâ, ÷òî äà âà ëî îñíî âà íèÿ ðàñ ñìàò ðè âàòü
ýòè ñïèñ êè êàê ñïèñ êè Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè11. Îäíà êî èñ ñëå äî âà íèÿ
À. À. Øàõ ìà òî âà, ñðàâ íèâ øå ãî ñõîä íûå òåê ñòû â ñî ñòà âå Ëàâ ðåí òüåâ ñêî ãî, ñ îä -
íîé ñòî ðî íû, è Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî, à òàê æå Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êîâ, ñ
äðó ãîé ñòî ðî íû, ïî êà çà ëè, ÷òî ýòè ñïèñ êè âîñ õî äÿò ê ðàç íûì ðå äàê öè ÿì Âëà äè -
ìè ðî-Ñóç äà ëüñêèõ ëå òî ïèñ íûõ ñâî äîâ êîí öà XII — íà ÷à ëà XIII ââ.12
Ïåð âî íà ÷àëü íî À. À. Øàõ ìà òîâ ñ÷è òàë òåêñò ïåð âîé ÷àñ òè Ìîñ êîâ ñêî- Àêà -
äåìè÷åñêîãî ñïèñ êà âû âå ðåí íîé êî ïè åé Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî13. Ïîç äíåå, èñ õî äÿ èç
àíà ëè çà ðàç íî÷ òå íèé, îí èç ìå íèë ñâîå ìíå íèå, è ñäå ëàë çà êëþ ÷å íèå, ÷òî íè Ðàä -
çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê íå ìî æåò áûòü âîç âå äåí ê Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîìó, íè
Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïè ñîê — ê Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó. Ïî ìíå íèþ À. À. Øàõ -
ìà òî âà, îáà ñïèñ êà íå çà âè ñè ìî îò ðà æà þò îá ùèé ïðî òîã ðàô, êî òî ðûé îí è îïðå -
äå ëèë êàê «Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü»14. Âû âîä À. À. Øàõ ìà òî âà áûë ïðè íÿò â
íà óêå è â äàëü íåé øåì íå ïîä âåð ãàë ñÿ ñî ìíå íèþ. Â èç äà íè ÿõ ëå òî ïè ñåé ïî ñëåä -
íèõ ëåò15, â ñî âðå ìåí íûõ ñïðà âî÷ íè êàõ äðåâ íå ðóñ ñêèõ ïèñü ìåí íûõ ïà ìÿò íè -
êîâ16 è â ó÷åá íûõ ïî ñî áè ÿõ ïî èñ òî÷ íè êî âå äå íèþ è ëå òî ïè ñå âå äå íèþ17 Ðàä çè -
âè ëîâ ñêèé è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïèñ êè íå ïðå ìåí íî ðàñ ñìàò ðè âà þò ñÿ êàê
130 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
10 Ñì. îá ýòîì: Òî ëî÷ êî À. [Ï.] «Èñòî ðèÿ Ðîñ ñèé ñêàÿ» Âà ñè ëèÿ Òà òè ùå âà: èñ òî÷ íè êè è èç âåñ -
òèÿ. Ì.; Ê., 2005. Ñ. 53–56.
11 Ñì.: Ëå òî ïèñü Íåñ òî ðî âà ïî ñïèñ êó èíî êà Ëàâ ðåí òèÿ. Ì., 1804–1811; ÏÑÐË. Ò. 1: Ëàâ ðåí -
òüåâ ñêàÿ è Òðî èö êàÿ ëå òî ïè ñè. ÑÏá., 1846; Ëå òî ïèñü ïî Ëàâ ðåí òüåâ ñêî ìó ñïèñ êó. ÑÏá., 1872;
Ëå òî ïèñü ïî Ëàâ ðåí òüåâ ñêî ìó ñïèñ êó. ÑÏá., 1897; ÏÑÐË. Ò. 1: Ëàâ ðåí òüåâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ë.,
1926–1928.
12 Ñì.: Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå. Ñ. 9–37, 44–68, 222–230.
13 Øàõ ìà òîâ À. À. Èññëå äî âà íèå. Ñ. 30; Åãî æå: Îáîç ðå íèå. Ñ. 44. Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêàÿ ëå -
òî ïèñü äî 1206 ã. ñî äåð æèò òåêñò, òîæ äåñ òâåí íûé Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó ñïèñ êó; ñ 1205 ã. äî 1238 ã.
òåêñò, òîæ äåñ òâåí íûé ñòàð øåé ðå äàê öèè Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè; ñ 1237 ã. äî 1419 ã. —
òåêñò êðàò êîé ðîñ òîâ ñêîé ëå òî ïè ñè.
14 Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå. Ñ. 44–46, 228–230.
15 ÏÑÐË. Ò. 38: Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ë., 1989; Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. ÑÏá.; Ì., 1994;
ÏÑÐË. Ò. 1: Ëàâ ðåí òüåâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ì., 1997; 2001; The Povìst‘ vremennykh lìt: an Interlinear
Collation and Paradosis. Cambridge, 2003.
16 Ëóðüå ß. Ñ. Ëå òî ïèñü Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ. Ñ. 248; Êëîññ Á. Ì. Ðàä çè âèë ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ñ. 30.
17 Äà íè ëåâ ñêèé È. Í. Èñòî ðè ÷åñ êèå èñ òî÷ íè êè XI–XVII âå êîâ. Èñòî÷ íè êî âå äå íèå. Ì., 1998; 2000;
2004. Ñ. 198–199; Çè áî ðîâ Â. Ê. Ðóñ ñêîå ëå òî ïè ñà íèå XI–XVIII âå êîâ. ÑÏá., 2002. Ñ. 101–110.
íå çà âè ñè ìî îò ðà æà þ ùèå îá ùèé ïðî òîã ðàô — Âëà äè ìèð ñêèé ñâîä íà ÷à ëà
XIII â.18
Îòëè ÷èÿ òåê ñòà Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà îò òåê ñòà Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî
ñïèñ êà, êî òî ðûå ïî ñëó æè ëè äëÿ À. À. Øàõ ìà òî âà îñíî âà íè åì äëÿ âîç âå äå íèÿ
ýòèõ ñïèñ êîâ ê îá ùå ìó ïðî òîã ðà ôó, ïðè âå äå íû â èç äàí íîì óæå ïî ñëå åãî ñìåð òè
«Îáîç ðå íèè ðóñ ñêèõ ëå òî ïèñ íûõ ñâî äîâ»19.
Èçó ÷å íèå îò ìå ÷åí íûõ À. À. Øàõ ìà òî âûì ðàç íî÷ òå íèé ïî êà çà ëî, ÷òî îíè ÷àñ -
òè÷ íî îò íî ñÿò ñÿ ê áèá ëåé ñêèì è èíûì áî ãîñ ëîâ ñêèì òåê ñòàì è âïîë íå ìîã ëè
áûòü èñ ïðàâ ëå íû ïèñ öîì è áåç îá ðà ùå íèÿ ê äî ïîë íè òåëü íî ìó ëå òî ïèñ íî ìó èñ -
òî÷ íè êó. ×àñ òè÷ íî æå ðàç íî÷ òå íèÿ ìî ãóò áûòü îá ú ÿñ íå íû îá ðà ùå íè åì ñî ñòà âè -
òå ëÿ ê òåê ñòó Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè, êî òî ðàÿ ÿâ ëÿ ëàñü èñ òî÷ íè êîì âòî ðîé
÷àñ òè Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîé ëå òî ïè ñè. Íà êî íåö, ÷àñòü îò ìå ÷åí íûõ À. À. Øàõ -
ìàòîâûì îò ëè ÷èé ñâÿ çà íà ñ íå óäîâ ëåò âî ðè òåëü íîé ïå ðå äà ÷åé òåê ñòà â èç äà íèè
Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè 1897 ã., êî òî ðûì îí ïî ëüçî âàë ñÿ.
Äà ëåå ïðè âî äÿò ñÿ âñå îò ìå ÷åí íûå À. À. Øàõ ìà òî âûì ðàç íî÷ òå íèÿ â òîì âèäå,
â êà êîì îíè ïðåä ñòàâ ëå íû â «Îáîç ðå íèè». Ñî îò âå òñòâó þ ùèå ðàç íî÷ òå íè ÿì
îò ðûâ êè òåê ñòà (ñ ó÷å òîì êîí òåê ñòà) ïðåä ñòàâ ëå íû â âèäå òàá ëèö, â êàæ äîé èç
êî òî ðûõ ïðè âî äÿò ñÿ ÷òå íèÿ Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè ïî èç äà íèþ 1897 ã., ñ óêà -
çà íè åì ñî îò âå òñòâó þ ùèõ âà ðè àí òîâ (îá îçíà ÷å íî — 1897),20 ÷òå íèÿ Ëàâ ðåí òüåâ -
ñêî ãî ñïèñ êà (Ëàâð)21, Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà (Ðàäç),22 Ìîñ êîâ ñêî- Àêàäå ìè ÷åñ -
êî ãî ñïèñ êà (ÌÀê)23, à òàê æå, ïðè íå îá õî äè ìîñ òè, ÷òå íèÿ Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå -
òî ïè ñè (Ñ1)24 è Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî (ÏÑóçä)25.
1. ïîä 980 ã. «èç äà ëå ÷à ñî áè ðà åòü ñîá› áî ãà òåñ òâî è âúñòà åòü îòú íîùè»
(Ðàäç. îïó ùå íî, ñòð. 79).
Ýòîò îò ðû âîê ÿâ ëÿ åò ñÿ áèá ëåé ñêîé öè òà òîé, è ñàì À. À. Øàõ ìà òîâ, ðå êî íñòðó -
è ðóÿ òåêñò Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò, îïðå äå ëèë åãî èñ òî÷ íèê — Êíè ãà Ïðèò ÷è
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 131
18 Ïðè ýòîì íå îá õî äè ìî ó÷è òû âàòü, ÷òî Ðàä çè âè ëîâ ñêèé è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïèñ êè îò -
ðà æà þò Âëà äè ìèð ñêèé ñâîä íà ÷à ëà XIII â. îïîñ ðå äî âà íî, ÷å ðåç êàê ìè íè ìóì îäíî ïðî ìå æó -
òî÷ íîå çâå íî. Â îá îèõ ñïèñ êàõ â ñòàòüå 1154 ã. â îä íîì èç ÷òå íèé «ïî ëîâ öû» çà ìå íå íû íà «òà -
òàð», ÷òî ìîã ëî ïðî è çîé òè, âåð íåå âñå ãî, óæå ïî ñëå 1238 ã., íî íè êàê íå ðà íåå 1223 ã. Ñì.:
Øàõ ìà òîâ À. À. Èññëå äî âà íèå. Ñ. 33–35.
Ñó ùåñ òâî âà íèå ïðî ìå æó òî÷ íûõ çâåíü åâ ñàìî ïî ñåáå íå óìà ëÿ åò çíà ÷å íèÿ äî øåä øèõ ïà -
ìÿò íè êîâ, íî äëÿ èë ëþ ìè íè ðî âàí íûõ ðó êî ïè ñåé, êî òî ðîé ÿâ ëÿ åò ñÿ Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê,
ýòî ñòà íî âèò ñÿ íå ìà ëî âàæ íûì îá ñòî ÿ ò åëüñòâîì ïðè îïðå äå ëå íèè ñòå ïå íè ñî îò âå òñòâèÿ ìè íè -
à òþð èõ ïðåä ïî ëà ãà å ìûì ïåð âî íà ÷àëü íûì îðè ãè íà ëàì.
19 Øàõ ìà òîâ À. À. Îáîç ðå íèå ðóñ ñêèõ ëå òî ïèñ íûõ ñâî äîâ XIV–XVI ââ. Ì.; Ë., 1938. Ñ. 45.
20 Ëå òî ïèñü ïî Ëàâ ðåí òüåâ ñêî ìó ñïèñ êó. ÑÏá., 1897.  âà ðè àí òàõ îá îçíà ÷å íû: Ë — Ëàâ ðåí òüåâ -
ñêèé ñïè ñîê; Ð — Ðàä çè âè ëîâ ñêèé; À — Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé.
21 Äî 1110 ãîäà ÷òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî èç äà íèþ: The Povìst‘ vremennykh lìt. Cambridge, 2003; ïî -
ñëå ýòî ãî òåð ìè íà ÷òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî èç äà íèþ: ÏÑÐË. Ò. 1.
22 ×òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî ôàê ñè ìèëü íî ìó èç äà íèþ: Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. ÑÏá.; Ì., 1994.
23 Äî 1110 ãîäà ÷òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî èç äà íèþ: The Povìst‘ vremennykh lìt. Cambridge, 2003; ïî -
ñëå — ïî èç äà íèþ: ÏÑÐË. Ò. 38.
24 ×òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî èç äà íèþ: ÏÑÐË. Ò. 5: Ñî ôèé ñêàÿ ïåð âàÿ ëå òî ïèñü. Ë., 1925. Â âà ðè àí òàõ
îá îçíà ÷å íû: Î — ñïè ñîê Îáî ëåí ñêî ãî; Ê — Êà ðàì çèí ñêèé ñïè ñîê; Á — Áàëü çå ðîâ ñêèé.
25 ×òå íèÿ ïðè âî äÿò ñÿ ïî èç äà íèþ: ÏÑÐË. Ò. 38.
Ñî ëî ìî íî âû (Ïðèò. 31: 10–29). Ãðà ìîò íûé ïè ñåö âïîë íå ìîã âîñ ñòà íî âèòü äå -
ôåêò Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà ïî ïà ìÿ òè. Òåì íå ìå íåå, áî ëåå âå ðî ÿò íî, ÷òî â
Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå äî áàâ ëå íî ïî Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè.
1897 Ëàâð Ðàäç Ñ1 ÌÀê
Ñå æå ðå÷å Ñî ëî -
ìàíú î ïðå ëþ áî -
ä›é öàõú; [à] (èç
ÐÀ) î äîá ðûõú æå -
íàõú ðå÷å: äðà æàé -
øè (òàê â À, â Ë
äðàãú øè, â Ð äðà -
æè æè) åñòü êà -
ìåíü ÿ ìíî ãî ö›íü -
íà; ðà äó åò ñÿ î íåé
ìóæü (òàê â ÐÀ, â
Ë ìüæü) åÿ, ä›åòü
áî ìó æå âè ñâî å ìó
áëà ãî âñå æèòüå;
îá ð›òøè âîë íó è
ëåíú (òàê â ÐÀ, â Ë
æå ëíó âåñ íû),
òâî ðèòü (ÐÀ ñî òâî -
ðèòü) áëà ãî ïîò -
ð å á í àÿ ð ó ê à ì à
(òàê â ÐÀ, â Ë ðó -
ê à ä à ) ñ â î è ì à ;
áûñòü (òàê â ÐÀ, â
Ë âëà äà åòü) ÿêî êî -
ðàáëü (Ð êî ðàá ëå),
ê ó ï ë þ ä › þ ù è
(òàê â ÐÀ, â Ë ä›þ -
ùþ), [èç äà ëå ÷à]
(èç À) ñî áè ðà åòü
ñî á› áî ã àòüñòâî, è
âúñòà åòü (òàê â À,
â Ë è ñî áè ðà åòü
îñîáü áî ã àòüñòâî
è âúñòàâú è) îòú
íîùè (Ð íåò èç äà -
ëå ÷à … íîùè), è
äà åòü áðàø íî äî -
ìó (òàê â ÐÀ, â Ë
åìó) è ä›ëà ðà áû -
íÿìú (òàê â ÐÀ, â Ë
ðàâ íûìú) …
(ñ. 78–79)
Ñå æå ðå÷å Ñî ëî -
ìàíú î ïðå ëþ áî -
ä›èöàõú; î äîá -
ðûõú æå íàõú ðå -
÷å: äðàãú øè åñòü
êà ìåíüÿ ìíî ãî -
ö›íü íà; ðà äó åò ñÿ
î íåè ìüæü åÿ,
ä›åòü áî ìó æå âè
ñâî å ìó áëà ãî âñå
æèòüå; îáð›òøè
æå ëíó âåñ íû,
òâî ðèòü áëà ãî ïî -
ò ðåá íàÿ ðó êà äà
ñâî è ìà âëà äà åòü;
ÿêî êî ðàáëü, êóï -
ëþ ä›þùþ, è ñî -
áè ðà åòü îñîáü
á î ã à òü ñ òâ î è
âúñòàâú è îòú
íî ùè, è äà åòü
áðàø íî åìó è ä›-
ëà ðàâ íûìú …
(ñ. 579–582)
Ñå æå ðå÷å Ñî ëî -
ìîíú î ïðå ëþ áî -
ä›èöàõú; à î äîá -
ðûõú æå íàõú ðå -
÷å: äðà æè æè åñòü
êà ìåíüà ìíî ãî -
ö›íü íà; ðà äó åòü -
ñÿ î íåè ìóæü åà,
ä›åòü áî ìó æå âè
ñâî å ìó áëà ãî âñå
æèòüå; îáð›òøè
âîë íó è ëåíú, ñî -
òâî ðèòü áëà ãî -
ïîò ðåá íàà ðó êà ìà
ñâî è ìà; áûñòü
ÿêî êî ðàá ëå, êóï -
ëþ ä›þùè, [ — ]
è äà åòü áðàø íî
äî ìó è ä›ëà ðà -
áû íÿìú …
(ë. 45 îá.)
Ñå æå ðå÷å Ñî ëî -
ìîíú î ïðå ëþ áî -
ä›èöàõú (òàê â Î,
â Ê ïðå ëþ áî ä›è -
ö›õú è, â Á ëþ -
á î ä › è ö à õ ) , Î
äîá ðûõú æå íàõú
ðå÷å: äðà æà è øà
(òàê â ÊÁ, â Î
äðàæ äà è øà) åñòü
êà ìå íèÿ ìíî ãî -
ö›í íà ãî. Ðà äó åò -
ñÿ î íåè ìóæü åÿ:
ä›åòü áî ìó æå âè
ñâî å ìó áëà ãî âñå
(íåò â Á) æè òèå.
È îáð›òøå âîë íó
è ëåíú, ñòâî ðèòü
áëà ãî ïîò ðåá íàÿ
ðó êà ìà ñâî è ìà. È
áûñòü, ÿêî è êî -
ðàáëü êóï ëþ ä›-
þ ùå, èç äà ëå ÷å
ñúáè ðà þ ùè (òàê
â ÎÊ, â Á ñáè ðà -
åòü) ñåá› áî ãà òå -
ñ òâî. È âúñòà åòü
îò íîùè (òàê â
ÎÁ, â Ê íîíîùè)
è äàåòü áðàøíî
äî ìó è ä›ëà ðà -
áû íÿìú …
(ñ. 46)
Ñå æå ðå÷å Ñî ëî -
ìîíú î ïðå ëþ áî -
ä›èöàõú; à î äîá -
ðûõú æå íàõú ðå÷å:
äðà æà è øè åñòü êà -
ìå íèÿ ìíî ãî ö›í -
íà; ðà äó åò ñÿ î íåè
ìóæü åÿ, ä›åòü áî
ìó æå âè ñâî å ìó
áëà ãî âñå æè òèå;
îá ð›òøè âîë íó è
ëåíú, ñî òâî ðèòü
áëà ãî ïîò ðåá íàÿ
ðó êà ìà ñâî è ìà;
áûñòü ÿêî êî ðàáëü,
êóï ëþ ä›þùè, èç -
äà ëå ÷à ñî áè ðà åòü
ñîá› áî ãà òåñ òâî è
âúñòà åòü îòú íî -
ùè, è äà åòü áðàø -
íî äîìó è ä›ëà ðà -
áû íÿìú …
(ñ. 579–582)
2. ïîä 992 ã. «âû ïóñ òè øà ïå ÷åí›çè ìóæü ñâîé» (Ðàäç. îïó ùå íî, ñòð. 121).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå äî -
áàâ ëå íî ïî Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè.
132 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
1897 Ëàâð Ðàäç Ñ1 ÌÀê
Âî ëî äè ìåðú æå
ïî âåë› òîé íîùè
[îá ëå ùè ñÿ] (èç À, â
Ð ñÿ îá ëå ùè) âú
îðó æèå (òàê â ÐÀ,
â Ë îðóæü), è ïðè -
ñòó ïè øà òó (ÐÀ ê
ðåö›) îáîè (À îáîè
è). Âû ïóñ òè øà
Ïå ÷åí›çè ìóæü
ñâîé (Ð íåò âû -
ïóñ òè øà … ìóæü),
á› áî ïðå âå ëèêú
ç›ëî è ñòðà øåíú
…
(ñ. 121)
Âî ëî äè ìåðú æå
ïî âåë› òîè íîùè
âú îðóæü, è ïðè -
ñòó ïè øà òó îáîè.
Âû ïóñ òè øà Ïå -
÷ å í › ç è ì ó æü
ñâîè, á› áî ïðå -
âå ëèêú ç›ëî è
ñòðà øåíú …
(ñ. 964–965)
Âî ëî äè ìèð æå
òîè íîùè ïî âåë›
ñÿ îá ëå ùè âî îðó -
æèå, è ïðè ñòó ïè -
øà ê ðåö› îáîè
[ — ] á› áî ïðå âå -
ëèêú ç›ëî è ñòðà -
øåí …
(ë. 68 îá.)
Âî ëî äè ìåðú æå
ïî âåë› òîè (â Á
òîå) íîùè îá ëå -
ùè ñÿ âú îðó æèå.
È ïðè ñòó ïè øà êú
ðåö› (â Á ðàö›)
îáîè. È âû ïóñ -
òè øà Ïå ÷åí›çè
ìóæü ñâîè: á› áî
âå ëèêú ç›ëî è
ñòðà øåíú …
(ñ. 74)
Âî ëî äè ìèðú æå
òîå íîùè ïî âåë›
îá ëå ùè ñÿ âú îðó -
æèå, è ïðè ñòó ïè øà
ê ðåö› îáîè. È âû -
ïóñ òè øà ïå ÷å í›-
çè ìóæü ñâîè, á›
áî ïðå âå ëèêú ç›ëî
è ñòðà øåíú …
(ñ. 964–965)
3. íèæå [ïîä 992 ã.]: «ïóñ òè øà ÿ ê ñîá›» (êàê â Ëàâð., à â Ðàäç. «ñòó ïè øà ñÿ»).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè.
1897 Ëàâð Ðàäç Ñ1 ÌÀê
È ðàçì›ðèâ øå ìå -
æè îá›ìà ïî ëêî ìà
(â ÐÀ ïî ëêî ìà è),
ïóñ òè øà ÿ ê ñîá›
(â Ð ñòó ïè øà ñÿ
âìåñ òî ïóñ òè øà ÿ ê
ñîá›), è ÿñ òà ñÿ, [è]
(èç ÐÀ) ïî ÷àñ òà ñÿ
êð›ïêî (òàê â ÐÀ, â
Ë êð›ïî) äåð æà òè
(â ÐÀ ðâà òè) …
(ñ. 121)
È ðàçì›ðèâ øå
ìå æè îá›ìà ïî -
ëêî ìà, ïóñ òè øà
ÿ ê ñîá›, è ÿñ òà -
ñÿ, ïî ÷àñ òà ñÿ
êð›ïî ðâà òè …
(ñ. 966)
È ðàçì›ðèâ øå
ìå æè îá›ìà ïî -
ëêî ìà è ñòó ïè øà -
ñÿ è ÿñ òà ñÿ, è ïî -
÷àñ òà ñÿ êð›ïêî
ðâà òè …
(ë. 69)
È ðàçì›ðÿâ øè
ìå æè îá›ìà ïî -
ëêî ìà è ïóñ òè øà
ÿ êú ñåá›. È ÿñ òà -
ñÿ, è ïî ÷àñ òà ñÿ
êð›ïêî áðà òè …
(ñ. 74)
È ðàçì›ðèâ øå ìå -
æè îá›ìà ïî ë êî ìà
è ïóñ òè øà à ê ñî -
á› è ÿñ òà ñÿ, è ïî -
÷àñ òà ñÿ êð›ïêî
ðâà òè …
(ñ. 966)
4. ïîä 1011 ã. «ïðå ñòà âè ñÿ öà ðè öà Âî ëî äè ìè ðÿ Àííà» (Ðàäç. îïó ùå íî,
ñòð. 127).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå äî -
áàâ ëå íî ïî Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè, ïðè ýòîì «Âî ëî äè ìè ðÿ» ìîã ëî áûòü
äîáàâëåíî ïî ñìûñëó.
1897 Ëàâð Ðàäç Ñ1 ÌÀê
 ë›òî 6519. Ïðåñ -
òà âè ñÿ öà ðè öÿ
Âî ëî äè ìå ðÿÿ (â À
âî ëî äè ìè ðÿ) Àííà
(ñ. 127)
 ë›òî 6519. Ïðå -
ñ òà âè ñÿ öüñà ðè -
öà Âî ëî äè ìå ðÿÿ
Àííà
(ñ. 1018–1019)
 ë›òî 6519. [ — ]
(ë. 79)
 ë›òî 6519. Ïðå -
ñ òà âè ñÿ öà ðè öà
Àí íà
(ñ. 78)
 ë›òî 6519. Ïðåñ -
òà âè ñÿ öà ðè öè
Àí íà Âî ëî äè ìè ðÿ
(ñ. 1018–1019)
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 133
5. ïîä 1024 ã. «ÿêî ïîñâ›òÿøå ìî ëîíüÿ, áëå ùà øåò ñÿ» (êàê â Ëàâð., à â Ðàäç.
«ÿêî áëèñ òà øà ìî ëûíüà è áëèñ òà øå ñÿ»).
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå çäåñü îò ìå ÷åí íûé â èç äà íèè 1897 ãîäà äå -
ôåêò òåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
È ïî è äå Ìüñòèñ ëàâú, è
ßðîñ ëàâú ïðî òè âó åìó
(òàê â ÐÀ, â Ë ñîá›), è
ññòó ïè ñÿ ÷åëî Ñ›âåðú
ñú Âà ðÿ ãû (â ÐÀ ñòó ïè -
øà ñÿ â ÷åëî âà ðÿ çè ñî
ñ›âåðû, â Ð ñ›âå), [è
òðó äè øà ñÿ Âà ðÿ çè ñ›-
êó ùå Ñå âåðú] (èç ÐÀ), [è
ïî ñåìú íà ñòó ïè Ìñòèñ -
ëàâú ñî äðó æè íîþ ñâî -
åþ è íà÷à ñ›÷è Âà ðÿ ãè]
(èç Ð), è áûñòü ñ›÷à ñèë -
íà, [è ïî ñåìú íà ñòó ïè
Ìñòèñ ëàâú ñî äðó æè -
íîþ ñâî åþ è íà÷à ñ›÷è
Âà ðÿ ãè] (èç Ð), è áûñòü
ñ›÷à ñèë íà, ÿêî ïî ñâ›-
òÿøå ìî ëîíüÿ, áëå ùà -
øåòü ñÿ (â Ð ÿêî áëèñ òà -
øà ìî ëûíüà è áëèñ òà -
øå ñÿ) îðóæüå, è á› ãðî -
çà âå ëè êà è ñ›÷à ñèë íà è
ñòðàø íà. Âèä›âú æå
ßðî ñ ëàâú, ÿêî ïîá›æà -
åìú åñòü, ïîá›æå ñú
ßêó íîìú (Ð àíà êó íîì),
êíÿ çåìü Âà ðÿ æüñêûì, è
ßêóíú òó îòá›æå ëóäû
çëà òî›; ßðîñ ëàâú æå
ïðè äå Íî âó ãî ðî äó (Ð ê
íî âó ãî ðî äó), à ßêóíú
èäå çà ìîðå (â À íåò è
áûñòü ñ›÷à ñèë íà … çà
ìîðå). Ìüñòèñ ëàâú æå
…
(ñ. 144–145)
È ïî è äå Ìüñòèñ ëàâú, è
ßðîñ ëàâú ïðî òè âó ñî -
á›, è ññòó ïè ñÿ ÷åëî
ñ›âåðú ñú âà ðÿ ãû, è
áûñòü ñ›÷à ñèë íà, ÿêî
ïîñâ›òÿøå ìî ëîíüÿ,
áëå ùà øåòü ñÿ îðóæüå,
è á› ãðî çà âå ëè êà è
ñ›÷à ñèë íà è ñòðàø íà.
Âèä›â æå ßðîñ ëàâú,
ÿêî ïîá›æà åìú åñòü,
ïîá›æå ñú ßêó íîìú,
êíÿ çåìü âà ðÿ æüñêûì,
è ßêóíú òó îòá›æå ëó -
äû çëà òî›; ßðîñ ëàâú
æå ïðè äå Íî âó ãî ðî äó,
à ßêóíú èäå çà ìîðå.
Ìüñòèñ ëàâú æå …
(ñ. 1176–1179)
È ïî è äå Ìñòèñ ëàâú è
ßðîñ ëàâú ïðî òè âó
åìó, è ñòó ïè øà ñÿ â
÷åëî âà ðÿ çè ñî ñ›âå, è
òðó äè øà ñÿ âà ðÿ çè ñ›-
êóùå ñå âåðú, è ïî ñåìú
íà ñòó ïè Ìñòèñ ëàâú ñî
äðó æè íîþ ñâî åþ è
íà÷à ñ›÷è âà ðÿ ãè, è
áûñòü ñ›÷à ñèë íà, è
ÿêî áëèñ òà øà ìî ëûíüà
è áëèñ òà øå ñÿ îðóæüå,
è á› ãðî çà âå ëè êà è
ñ›÷à ñèë íà è ñòðàø íà.
Âèä›âú æå ßðîñ ëàâú,
ÿêî ïîá›æà åìú åñòü,
ïîá›æå ñî àíà êó íîì,
êíÿ çåìü âà ðÿ æüñêûì,
è ßêóíú òó îòá›æå ëó -
äû çëà òî›; ßðîñ ëàâú
æå ïðè äå ê Íî âó ãî ðî -
äó, à ßêóíú èäå çà ìî -
ðå. Ìñòèñ ëàâú æå …
(ë. 84 îá.)
È ïî è äå Ìñòèñ ëàâú, [è
ßðîñ ëàâ] ïðî òè âó åìó,
è ñòó ïè øà ñÿ â ÷åëî âà -
ðÿ çè ñ ñ›âåðû, è òðó äè -
øà ñÿ âà ðÿ çè ñ›êóùå ñ›-
âåðú [ — ] Ìñòèñ ëàâú
æå …
(ñ. 1176–1179)
6. ïîä 1051 ã. ïðè áàâ ëåí íûå â Ðàäç. ïî ñëå: «à ñàìú èäå âú ãîðó» ñëî âà: «íà å -
äèí› æèòè èç âî ëè» [îò ñó òñòâó þò â ÌÀê].
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå êàê â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì.
134 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
È ïî ñòà âè èìú èãó ìå -
íîìü (ÐÀ èãó ìå íà) Âàð -
ëà ìà, (ÐÀ èìå íåìú âàð -
ëà ìà è) à ñàìú èäå âú
ãîðó (Ð íà å äèí› æèòè
èç âî ëè) …
(ñ. 154)
È ïî ñòà âè èìú èãó ìå -
íîìü Âàð ëà ìà, à ñàìú
èäå âú ãîðó
(ñ. 1247)
È ïî ñòà âè èìú èãó ìå -
íà, èìå íåìú Âàð ëà ìà,
è ñàìú èäå âú ãîðó, íà
åäèí› æèòè èç âî ëè
(ë. 91 îá.)
È ïî ñòà âè èìú èãó ìå íà,
èìÿ íåìú Âàð ëà ìà, è
ñàìú èäå âú ãîðó, íà
åäèí› æèòè èç âî ëè
(ñ. 1247)
7. ïîä 1074 ã. «ÿêî íå ìîùè» (êàê Ëàâð., à Ðàäç. «ÿêî íå èìó ùè», ñòð. 188).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó, èñ õî äÿ èç êîí òåê ñòà, êðî ìå òîãî, àíà ëî ãè÷ íûé òåêñò èìå åò -
ñÿ â Êè å âî-Ïå ÷åð ñêîì ïà òå ðè êå.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Ôå î äî ñèé æå, óâ›äàâú
(Ð óâ›äàëú) ÿêî Àí òî -
íèé øåëú (Ð øåëú ê, À
îò øåëú ê) ×åð íè ãî âó,
øåäú ñ (À è ç) áðàòü åþ
âçÿ Èñà êèÿ, è (ÐÀ íåòú
è) ïðè íå ñå è ê ñîá›
(òàê â ÐÀ, â Ë ê ñá›) â
ê›ëüþ, è ñëó æà øå îêî -
ëî åãî, á› áî ðàñ ëàá -
ëåíú ò›ëîìü (ÐÀ ò›-
ëîìú è óìîìú), ÿêî íå
ìîùè (Ð íå èìó ùè) åìó
îá ðà òè òè ñÿ íà äðó ãóþ
ñòðà íó, íè âñòà òè, íè
ñ›ä›òè (Ð ñ›ñòè), íî ëå -
æà øå íà åäè íîé ñòî ðî -
í› …
(ñ. 188)
Ôå î äî ñèè æå, óâ›äàâú
ÿêî Àíòîíèè øåëú
×åð íè ãî âó, øåäú ñ
áðàòü åþ âçÿ Èñà êèÿ, è
ïðè íå ñå è ê ñá› â ê›ëü -
þ, è ñëó æà øå îêî ëî
åãî, á› áî ðàñ ëàá ëåíú
ò›ëîìü, ÿêî íå ìîùè
åìó îá ðà òè òè ñÿ íà
äðó ãóþ ñòðà íó, íè
âñòà òè, íè ñ›ä›òè, íî
ëå æà øå íà åäè íîè ñòî -
ðîí› …
(ñ. 1568–1569)
Ôå î äî ñèè æå óâ›äàëú,
ÿêî Àíòîíèè øåëú ê
×åð íè ãî âó, øåäú ñ
áðàòü åþ, âçÿ Èñà êèÿ,
ïðè íå ñå è ê ñîá› â
ê›ëüþ, è ñëó æà øå îêî -
ëî åãî, á› áî ðàñ ëàá -
ëåíú ò›ëîìú è óìîìú,
ÿêî íå èìó ùè åìó îá -
ðà òèòü ñÿ íà äðó ãóþ
ñòðà íó, íè âñòà òè, íè
ñ›ñòè, íî ëå æà øå íà
åäè íîè ñòðàí› …
(ëë. 112, 112 îá.)
Ôå î äî ñèè æå óâ›äàâú,
ÿêî Àíòîíèè øåëú îò -
øåëú ê ×åð íè ãî âó,
øåäú è ç áðàòü åþ, âçÿ
Èñà à êûÿ, ïðè íå ñå è ê
ñîá› â ê›ëèþ, è ñëó æà à -
øå îêî ëî åãî, á› áî ðàñ -
ëàá ëåíú ò›ëîìú, ÿêî íå
ìîùè åìó îá ðà òè òè ñÿ
íà äðó ãóþ ñòî ðî íó, íè
âîñ òà òè, íè ñåä›òè, íî
ëå æà øå íà åäè íîè ñòðà -
í› …
(ñ. 1568–1569)
8. ïîä 1075 ã. «ñëîìú» (Ðàäç. «ïî ñëîìú»).
 îñíî âå òåê ñòà ýòî ãî îò ðûâ êà ëå æèò áèá ëåé ñêàÿ öè òà òà. Ñàì À. À. Øàõ ìà òîâ,
ðå êî íñòðó è ðóÿ òåêñò Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò, îïðå äå ëèë èñ òî÷ íèê — ×åò âåð -
òàÿ Êíè ãà Öàðñòâ (4 Öàð. 20: 12 è ñë.).  Èïàòü åâ ñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ «ñî ëî ìî -
íó», â Õëåá íè êîâ ñêîì — «ïî ñëîì», â ðå êî íñòðóê öèè À. À. Øàõ ìà òî âà —
«ñúëîìú». Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì
ñïèñ êå èñïðàâëåíî íà îñíîâàíèè áèáëåéñêîãî òåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
 ñå æå ë›òî ïðè äî øà
ñëè (ÐÀ ïî ñëè) èçú
Í›ìåöü êú Ñâÿ òîñ ëà âó,
Ñâÿ òîñ ëàâú æå, âå ëè ÷à-
 ñå æå ë›òî ïðè äî øà
ñëè èç í›ìåöü êú Ñâÿ -
òîñ ëà âó, Ñâÿ òîñ ëàâú
æå, âå ëè ÷à ÿ ñÿ, ïî êà çà
[Â] ñå æå ë›òî ïðè äî -
øà ïî ñëû èç íå ìåöü êî
Ñâÿ òîñ ëà âó. Ñâÿ òîñ -
ëàâ æå, âå ëè ÷à øå ñÿ,
 ñå æå ë›òî ïðè äî øà
ïî ñëû èç íå ìåöü êî
Ñâÿ òîñ ëà âó. Ñâÿ òîñ ëàâú
æå, âå ëè ÷à øå ñÿ, ïî êà çà
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 135
ÿñÿ (ÐÀ âå ëè ÷à øå ñÿ),
ïî êà çà èìú áî ã àòüñòâî
ñâîå; îíè æå âèä›âøå
(Ð âèä›âøè) áå ùèñ ëå -
íîå ìí îæüñòâî, çëà òî, è
ñðåá ðî (ÐÀ çëà òà è ñðåá -
ðà), è ïà âî ëî êû, è (À
íåò è) ð›øà: «ñå íè âú
÷òî æå åñòü, ñå áî ëå -
æèòü ìåð òâî; ñåãî ñóòü
êìåòüå ëó÷å (À ñìåòüå
ëó÷ü øè) ìóæè áî ñÿ äî -
è ùþòü è áîë øå (ÐÀ
áîë øè) ñåãî. Ñèöå ñÿ
ïî õâà ëè Èå çå êèé (ÐÀ
åçå êèÿ), öå ñàðü (ÐÀ
öàðü) Èþä›éèñêú, ê (ÐÀ
íåò ê) ïî ñëîìú (òàê â
Ð, â Ë Ñî ëî ìî íó, â À
ñëîìú) öå ñà ðÿ (ÐÀ öàðÿ)
Àñóðèéñêà …
(ñ. 192–193)
èìú áî ã àòüñòâî ñâîå;
îíè æå âèä›âøå áå -
ùèñ ëå íîå ìí îæüñòâî,
çëà òî, è ñðåá ðî, è ïà -
âî ëî êû, è ð›øà: «ñå íè
âú ÷òî æå åñòü, ñå áî ëå -
æèòü ìåð òâî; ñåãî ñóòü
êìåòüå ëó÷å ìóæè áî
ñÿ äî è ùþòü è áîë øå
ñåãî. Ñèöå ñÿ ïî õâà ëè
Èå çå êèè, öå ñàðü Èþ -
ä›è ñêú, ê Ñî ëî ìî íó
öå ñà ðÿ Àñóðèèñêà …
(ñ. 1599–1601)
ïî êà çà èìú áî ã àòüñòâî
ñâîå. Îíè æå, âèä›âøè
áåñ ÷èñ ëå íîå ìíî æåñ ò -
âî, çëà òà è ñðåá ðà, è
ïà âî ëî êû, è ð›øà: «Ñå
íè âî ÷òî æå åñòü. Ñå áî
ëå æèòü ìåð òâî. Ñåãî
ñóòü êìå òèå ëó÷ øå.
Ìó æè áî ñÿ äî è ùóòü è
áîë øè ñåãî». Ñèöå ñÿ
ïî õâà ëè Åçå êèÿ, öàðü
èþä›åñêú, ïî ñëîìú
öà ðÿ Àñóðèèñêà …
(ë. 114 îá.)
èìú áî ãà òåñ òâî ñâîå.
Îíè æå, âè äåâ øå áåç -
÷èñ ëå íîå ìíî æåñ òâî,
çëà òà è ñðåá ðà, è ïà âî -
ëî êû, ð›øà: «Ñå íè âî
÷òî æå åñòü. Ñå áî ëå -
æèòü ìåð òâî. Ñåãî ñóòü
<ñ>ìåòüå ëó÷ü øè. Ìó -
æè áî ñÿ äî è ùþòü ñÿ è
áîë øà ñåãî». Ñèöå ñÿ
ïî õâà ëè Åçå êèÿ, öàðü
èþ ä›åñêú, êî ñëîìú öà -
ðÿ Àñóðèèñêà …
(ñ. 1599–1601)
9. ïîä 1078 ã. «íå ðå÷å» (Ëàâð. «íå ðå÷å», à â Ðàäç. «è íà ðå ÷å», ñòð. 196).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî èñ õî äÿ èç êîí òåê ñòà. Êðî ìå òîãî, â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå íà ýòîì æå
ëèñ òå äâàæ äû ïðà âèëü íî óïîòðåáëåíî «íå ðå÷å».
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Ïàêû (À è ïàêè) æå áðà -
òà (À áðàòüÿ) åãî ïðî -
ãíàñ òà è (ÐÀ íåò è), è
õîäè ïî ÷þ æåé çåì ëè,
áëó äÿ è ñ›äÿùþ åìó ïà -
êû íà ñòîë› ñâî åìü,
Âñå âî ëî äó (À è âñå âî -
ëî äó) ïðè øåä øþ ïî á›-
æåíó ê íåìó, íå ðå÷å (Ð
è íà ðå ÷å, À è íå ðå÷å)
åìó: «êî ëè êî (Ð êîë êî)
îòú âàþ ïðè ÿõú?» …
(ñ. 196)
Ïàêû æå áðà òà åãî
ïðî ãíàñ òà è, è õîäè ïî
÷þ æåè çåì ëè, áëó äÿ è
ñ›äÿùþ åìó ïàêû íà
ñòîë› ñâî åìü, Âñå âî -
ëî äó ïðè øåä øþ ïî á›-
æåíó ê íåìó, íå ðå÷å
åìó: «êî ëè êî îòú âàþ
ïðè ÿõú?» …
(ñ. 1628–1629)
… ïàêè æå áðàòüà åãî
ïðî ãíàñ òà, è õîäè ïî
÷þ æåè çåì ëè, áëó äÿ. È
ñ›äÿùþ åìó ïàêè íà
ñòîë› ñâî åìú, Âñå âî -
ëî äó ïðè øåä øþ ïî áå -
æå íó ê íåìó, è íà ðå -
÷(å) åìó: «êîë êî îòú
âàñú ïðè ÿõú?» …
(ë. 117 îá.)
… è ïàêè æå áðàòüÿ åãî
ïðî ãíàñ òà, è õîäè ïî
÷þ æåè çåì ëè, áëó äÿ.
È ñ›äÿùþ åìó ïàêè íà
ñòî ë› ñâî åìú è Âñå âî -
ëî äó ïðè øåä øþ ïî áå -
æå íó ê íåìó, è íå ðå÷å
åìó: «êî ëè êî îòú âàþ
ïðè ÿõú?» …
(ñ. 1628–1629)
10. ïîä 1089 ã. «çäàíüè» (êàê â Ëàâð., à Ðàäç. «çíà ìå íèè»).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó, èñ õî äÿ èç êîíòåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Ñèé (òàê â ÐÀ, â Ë ñå)
áî Åôð›ìú (À åô›ìú)
Ñå áî Åôð›ìú á› ñêî -
ïåöü, âû ñîêú ò›ëîìú;
Ñèè áî Åôð›ìú â ñè
ë›òà ìíî ãà çäà íèÿ
Ñèè áî Åô›ìú â ñèè
ë›òà ìíî ãî çäà íèÿ
136 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
á› ñêî ïåöü, âû ñîêú
ò›ëîìú; á› áî òîã äà (â
ÐÀ íåò á› ñêî ïåöü …
òîã äà) ìíî ãà (ÐÀ â ñè
ë›òà ìíî ãî) çäàíüÿ
âúçäâè æå: äî êîí ÷àâú
(ÐÀ íåò äî êîí ÷àâú)
öåð êîâü (ÐÀ âú öåð êâè)
ñâÿ òà ãî Ìè õà è ëà, çà ëî -
æè öåð êîâü (Ð çà ëî æè -
øà, À çà ëî æè æå) íà âî -
ðîò›õú ãî ðîä íûõú âî
èìÿ ñâÿ òà ãî ìó ÷å íè êà
Ôå î äî ðà, è ïî ñåìü (ÐÀ
âî ðî òåõú ñâÿ òà ãî ôå î -
äî ðà è) ñâÿ òà ãî Àíäð›ÿ
ó öåð êâå îòú âî ðîòú (ÐÀ
ó âî ðîòú è ãî ðîäú êà -
ìåíú) è ñòðî åíüå áàíü -
íîå [êà ìå íî] (êà ìå íî èç
ÐÀ), ñåãî æå íå áûñòü
ïðå æå â Ðóñè; è ãðàäú
á› çà ëî æèëú êà ìåíú,
îòú öåð êâå ñâÿ òà ãî ìó -
÷å íè êà Ôå î äî ðà (ÐÀ
íåò è ãðàäú á› çà ëî -
æèëú … ôå î äî ðà), [è
óêðà ñè ãî ðîäú Ïå ðå ÿñ -
ëà âüñêèé çäà íèè öåð -
êîâ íû ìè] (è óêðà ñè …
öåð êîâ íû ìè èç ÐÀ) è
ïðî ÷è ìè çäàíüè (Ð çíà -
ìå íèè).
(ñ. 202)
á› áî òîã äà ìíî ãà
çäàíüÿ âúçäâè æå: äî -
êîí ÷àâú öåð êîâü ñâÿ -
òà ãî Ìè õà è ëà, çà ëî æè
öåð êîâü íà âî ðîò›õú
ãî ðîä íûõú âî èìÿ ñâÿ -
òà ãî ìó ÷å íè êà Ôå î äî -
ðà, è ïî ñåìü ñâÿ òà ãî
Àíäð›ÿ ó öåð êâå îòú
âî ðîòú è ñòðî åíüå
áàíü íîå, ñåãî æå íå
áûñòü ïðå æå â Ðóñè; è
ãðàäú á› çà ëî æèëú êà -
ìåíú, îòú öåð êâå ñâÿ -
òà ãî ìó ÷å íè êà Ôå î äî -
ðà, è ïðî ÷è ìè çäàíüè.
(ñ. 1672–1674)
âúçäâè æå, âú öåð êâè
ñâÿ òà ãî Ìè õà è ëà çà ëî -
æè øà öåð êîâü íà âî ðî -
òåõ ñâÿ òà ãî Ôå î äî ðà è
ñâÿ òà ãî Àíäð›ÿ ó öåð -
êâå ó âî ðîòú, è ãî ðîä
êà ìåíú, è ñòðî åíüå áà -
íîå êà ìå íî, ñåãî æå íå
áûñòü ïðå æå â Ðóñè, è
óêðà ñè ãî ðîä Ïå ðå ÿñ -
ëà âüñêèè çäà íèè öåð -
êîâ íû ìè è ïðî ÷è ìè
çíà ìå íèè.
(ë. 121)
âúçäâè æå, âú öåð êâè
ñâÿ òà ãî Ìè õà è ëà çà ëî -
æè æå öåð êîâü íà âî -
ðîò›õ ñâÿ òà ãî Ôå î äî ðà
è ñâÿ òà ãî Àíäð›ÿ ó öå -
ðüêâè ó âî ðîòú, è ãî ðîä
êà ìåíú, è ñòðî åíüå áàí -
íîå êà ìå íî, ñåãî æå íå
áûñòü ïðå æå â Ðóñè, è
óêðà ñè ãî ðîä Ïå ðå ÿñ ëà -
âüñêûè çäàíüè öåð êîâ -
íû ìè è ïðî ÷è ìè çäà -
íèè.
(ñ. 1672–1674)
11. ïîä 1091 ã. «á›ñî âüñêûõú» (êàê â Ëàâð., à â Ðàäç. «è áåñ ëî âåñ íûõú»,
ñòð. 206).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Ðà äóé ñÿ, óêð›ïëüñÿ
íàä å æåþ (ñëå äó åò ÷è -
òàòü íàä å æó), â›÷ -
íûõú (ÐÀ è âå÷ íûõú)
áëàãú ïðè èìú (À ïðè -
åìü), óìåð òâèâ ïëî -
òüñêóþ ïî õîòü, èñ òî÷ -
íèêú áå çà êîíüÿ, è (ÐÀ
èñ òî÷ íèêú áëà ãîñ òû íè)
ìÿ òåæü, ïðå ïî äîá íå,
á›ñî âüñêûõú (Ð è áåñ -
ëî âåñ íûõú) êîç íåé (òàê
Ðà äó è ñÿ, óêð›ïëüñÿ
íàä å æåþ, â›÷íûõú
áëàãú ïðè èìú, óìåð -
òâèâú ïëî òüñêóþ ïî -
õîòü, èñ òî÷ íèêú áå çà -
êîíüÿ, è ìÿ òåæü, ïðå -
ïî äîá íå, á›ñî âüñêûõ
êîç íè èçá›ãú è îòú
ñ›òè åãî …
(ñ. 1705–1706)
Ðà äó è ñÿ, óêð›ïëüñÿ
íàä å æåþ è âå÷ íûõ
áëàãú ïðè èìú, óìåð -
òâèâú ïëîò ñêóþ ïî -
õîòü, èñ òî÷ íèêú áëà -
ãîñ òû íè, ìÿ òåæü, ïðå -
ï î ä î á í å è
áåñ ëî âåñ íûõ êîç íåè
èçá›ãú è îò ñ›òè åãî …
(ë. 123)
Ðà äó è ñÿ, óêð›ïëüñÿ
íàä å æåþ è âå÷ íûõ
áëàãú ïðè åìü, óìåð -
òâèâú ïëî òüñêóþ ïî -
õîòü, èñ òî÷ íèêú áëà ãîñ -
òû íè, ìÿ òåæü, ïðå ïî -
äîá íå, áåñî âüñêûõ
êîç íåè èçá›ãú îò ñåòè
åãî …
(ñ. 1705–1706)
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 137
(â ÐÀ, â Ë êîç íè) èçá›ãú
è (À íåò è) îòú ñ›òè åãî
…
(ñ. 206)
12. ïîä 1096 ã. «êú ãðà äó ñ âîè» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «ê ãî ðî äó ñâî å ìó»
ñòð. 229).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî èñ õî äÿ èç êîíòåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… è íå âñõîò› ñåãî
Îëåãú ñòâî ðè òè, íî (ÐÀ
è îíú) ïðè øåäú Ñìî -
ëèí ñêó (ÐÀ ê ñìî ëå íü -
ñêó) è (Ð íåò è) ïî èìú
âîè (ÐÀ âîÿ è), ïî è äå ê
Ìó ðî ìó, â Ìó ðîì› òîã -
äà ñóùþ (ÐÀ íåò ñóùþ)
Èçÿñ ëà âó Âî ëî äè ìå ðè -
÷þ … Îëåãú æå íàä›ÿñÿ
íà ïðàâ äó [ñâîþ] (ñâîþ
èç ÐÀ), ÿêî ïðàâú á› â
ñåìü (òàê â ÐÀ â ñ›ìú, â
Ë â ñåìü Îëåãú), è ïî è -
äå ê ãðà äó ñ âîè (Ð ãî ðî -
äó ñâî å ìó); Èçÿñ ëàâú
æå èñ ïîë ÷è ñÿ (Ð èñ ïîë -
÷èâú ñÿ) ïðåäú ãðà äîìú
íà ïîëè. Îëåãú æå ïî è -
äå ê íåìó (ÐÀ âû è äå è
ïî è äå ïðî òè âî åìó) ïî -
ëêîìú, è ññòó ïè øà ñÿ (Ð
ñíÿ øà ñÿ, À ñíÿ øå ñÿ)
îáîè, [è] (è èç ÐÀ)
áûñòü áðàíü ëþòà.
(ñ. 229)
… è íå âñõîò› ñåãî
Îëåãú ñòâî ðè òè, íî
ïðè øåäú Ñìî ëèí ñêó è
ïîèì âîè, ïî è äå ê Ìó -
ðî ìó, â Ìó ðîì› òîã äà
ñóùþ Èçÿñ ëà âó Âî ëî -
äè ìå ðè ÷þ … Îëåã æå
íàä›ÿñÿ íà ïðàâ äó, ÿêî
ïðàâú á› â ñåìü Îëåãú,
è ïî è äå ê ãðà äó ñ âîè;
Èçÿñ ëàâú æå èñ ïîë ÷è -
ñÿ ïðåä ãðà äîì íà
ïîëè. Îëåã æå ïî è äå ê
íåìó ïî ëêîì, è ññòó -
ïè øà ñÿ îáîè, áûñòü
áðàíü ëþòà.
(ñ. 1863–1867)
… è íå âîñ õîò› ñåãî
Îëåãú ñî òâî ðè òè. È
îíú, ïðè øåä ê Ñìî ëå -
íüñêó, ïî èìú âîÿ, è ïî -
è äå ê Ìó ðî ìó, â Ìó -
ðîì› òîã äà Èçÿñ ëà âó
Âî ëî äè ìè ðè ÷þ …
Îëåã æå íàä›ÿñÿ íà
ïðàâ äó ñâîþ, ÿêî
ïðàâú á› â ñ›ì, è ïî è -
äå ê ã<î>ðîäó ñâî å ìó.
Èçÿñ ëàâú æå èñ ïîë -
÷èâú ñÿ ïðåä ãðà äîìú
íà ïîëå. Îëåã æå âû è -
äå è ïî è äå ïðî òè âî
åìó ïî ëêîìú, è ñíÿ øà -
ñÿ îáîè, è áûñòü áðàíü
ëþòà.
(ë. 135 îá.)
… è íå âîñ õîò› ñåãî
Îëåãú ñî òâî ðè òè. È
îíú, ïðè øåäú êú Ñìî -
ëå íüñêó, è ïî èìú âîÿ, è
ïî è äå ê Ìó ðî ìó, â Ìó -
ðîì› òîã äà Èçÿñ ëà âó
 î ë î ä è ì è ð è ÷ þ …
Îëåãú æå íàä›ÿñÿ íà
ïðàâ äó ñâîþ, ÿêî ïðàâú
á› â ñ›ìú, è ïî è äå ê ãî -
ðî äó ñ âîè. Èçÿñ ëàâú æå
èñ ïîë ÷èâ ñÿ ïðåä ãî ðî -
äîì íà ïîëè. Îëåãú æå
âû è äå è ïî è äå ïðî òè âó
åìó ïî ëêîìú, è ñíÿ øå ñÿ
îáîè, è áûñòü áðàíü ëþ -
òà.
(ñ. 1863–1867)
13. íèæå [ïîä 1096 ã.] îïó ùå íî, êàê Ëàâð., âñòàâ ëåí íîå â Ðàäç. ñëî âî «ïî êî âà»
(ñòð. 229).
 Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå ñëî âà «Ñóç äàë öè» íà õî äÿò ñÿ â ñâî èõ ñòðî êàõ îäíî ïîä
äðó ãèì (ë. 136), ÷òî ìîã ëî ïðè âåñ òè ê ïðî ïóñ êó òåê ñòà ïðè êî ïè ðî âà íèè. Â Ìîñ -
êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå çäåñü êàê ðàç èìå åò ñÿ ïðî ïóñê òåê ñòà «è ïî êî âà è
óñòðå ìè ñÿ íà Ñóç äàëü è ïðè è äå ê Ñóç äà ëþ è Ñóç äàëü öè», îò ìå ÷åí íûé â èç äà íèè
1897 ã.  èç äà íèè Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè 1989 ã. ýòîò ïðî ïóñê íå îò ìå ÷åí.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Îëåãú æå, ïî ïðè ÿòüè
ãðà äà, èç ú è ìà Ðîñ òîâ-
Îëåã æå, ïî ïðè ÿòüè
ãðà äà, èç ú è ìà ðîñ òîâ-
Îëåã æå, ïî ïðè ÿ òèè
ãðà äà, èçî è ìà ðîñ òîâ-
Îëåãú æå, ïî ïðè ÿ òèè
ãðà äà, èçî è ìà ðîñ òîâ öè,
138 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
öè, è Á›ëî î çåð öè è Ñóç -
äàëö› [è ïî êî âà] (è ïî -
êî âà èç Ð), è óñòðå ìè ñÿ
íà Ñóæ äàëü è ïðè øåäú
(â Ë øåäú, â Ð ïðè è äå)
Ñóæ äà ëþ (Ð ê ñóç äà ëþ),
è Ñóæ äàë öè (À íåò è
óñòðå ìè ñÿ … Ñóæ äàë -
öè) äà øà ñÿ (À äà øå ñÿ)
åìó.
(ñ. 229)
öè, è á›ëî î çåð öè è
ñóç äàëö›, è óñòðå ìè ñÿ
íà Ñóæ äàëü è øåäú
Ñóæ äà ëþ, è ñóæ äàë öè
äà øà ñÿ åìó.
(ñ. 1870–1871)
öè, è áå ëî î çåð öè, è
ñóç äàë öè, è ïî êî âà, è
óñòðå ìè ñÿ íà Ñóç äàëü.
È ïðè è äå ê Ñóç äà ëþ, è
ñóç äàë öè äà øà ñÿ åìó.
(ë. 136)
è áå ëî î çåð öè è ñóæ äàë -
öè [ — ] äà øå ñÿ åìó.
(ñ. 1870–1871)
14. ïîä 1097 ã. «óæè íà» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «óæèå», ñòð. 248).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó èëè ïî Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè.
1897 Ëàâð Ðàäç Ñ1 ÌÀê
È (À íåò è) ïðè äå
Âà ñèë êî (À íåò âà -
ñèë êî) âú 4 íî ÿ -
ìüáðÿ, è ïå ðå âå çå -
ñÿ (À ïå ðå âåçú ñÿ)
íà Âû äî áû÷ü, è (À
íåò è) èäå ïî êëî -
íèò ñÿ êú (ÐÀ íåò
êú) ñâÿ òî ìó Ìè õà -
è ëó â (À ó) ìà íàñ -
òûðü, è óæè íà (Ð
óæèå) òó …
(ñ. 248)
È ïðè äå Âà ñèë êî
âú 4 íî ÿ ìü á ðÿ, è
ïå ðå âå çå ñÿ íà
Âû äî áû÷ü, è èäå
ïî êëî íèò ñÿ êú
ñâÿ òî ìó Ìè õà è ëó
â ìà íàñ òûðü, è
óæè íà òó …
(ñ. 1968–1969)
È ïðè è äå Âà ñèë -
êî âú 4 íî ÿá ðÿ, è
ïå ðå âå çå ñÿ íà
Âû äî áû÷ü è èäå
ïî êëî íèòü ñÿ ñâÿ -
òî ìó Ìè õà è ëó â
ì î í à ñ ò û ð ü , è
óæèå òó …
(ë. 138 îá.)
È ïðè äå Âà ñèëü -
êî, ïå ðå âå çå ñÿ íà
Âû äî áû÷ü è èäå
ïî êëî íè òè ñÿ ñâÿ -
òî ìó Ìè õà è ëó â
ì î í à ñ ò û ð ü , è
óæè íà (òàê â ÊÎ,
â Á óæè íàâú) òó
(ñ. 152)
Ïðè è äå âú 4 íî ÿá -
ðÿ, è ïå ðå âåçú ñÿ íà
Âû äî áû÷ü èäå ïî -
êëî íèò ñÿ ñâÿ òî ìó
Ìè õà è ëó ó ìà íàñ -
òûðü, è óæè íà òó
…
(ñ. 1968–1969)
15. ïîä 1100 ã. «äó ìà õó» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «äó ìà þòü», ñòð. 264).
Ñ÷è òà åì, ÷òî ïè ñåö Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà âïîë íå ìîã ñà ìîñ òî ÿ -
òåëü íî èñ ïðà âèòü ãðàì ìà òè ÷åñ êóþ ôîð ìó ýòîãî ÷òåíèÿ.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
È (ÐÀ íåò è) ñòà øà âñÿ
áðàòüÿ íà êî íèõú; è (ÐÀ
íåò è) ñòà Ñâÿ òî ïîëêú ñ
ñâî åþ äðó æè íîþ, à Äà -
âûäú è Îëåãú ñ (ÐÀ íåò
ñ) ñâî åþ ðàç íî, êðîì›
ñîáå, à Äà âûäú Èãî ðå -
âè÷ü ñ›äÿøå êðîì›, è
íå ïðè ïóñ òÿ õó åãî ê ñî -
á›, íî îñîáü (ÐÀ î ñîáå)
äó ìà õó (Ð äó ìà þòü) î
(À è) Äà âûä›.
(ñ. 264)
È ñòà øà âñÿ áðàòüÿ íà
êî íèõ; è ñòà Ñâÿ òî -
ïîëêú ñ ñâî åþ äðó æè -
íîþ, à Äà âûäú è Îëåãú
ñ ñâî åþ ðàç íî, êðîì›
ñîáå, à Äà âûäú Èãî ðå -
âè÷ü ñ›äÿøå êðîì›, è
íå ïðè ïóñ òÿ õó åãî ê
ñîá›, íî îñîáü äó ìà õó
î Äà âûä›.
(ñ. 2080–2081)
[Ñ]òàøà áðàòüÿ âñÿ íà
êî íåõ, Ñâÿ òî ïîëêú ñòà
ñî ñâî åþ äðó æè íîþ, à
Äà âûäú è Îëåãú ñâî åþ
ðàç íî, êðîì› ñîá›. À
Äà âûäú Èãî ðå âè÷ü ñå -
äÿ øå êðîì›, íå ïðè -
ïóñ òÿ õó åãî ê ñîá›, íî
îñî áå äó ìà þòü î Äà -
âûä›.
(ë. 147)
Ñòà øà áðàòüÿ âñÿ íà êî -
íåõ, Ñâÿ òî ïîëêú ñòà ñî
ñâî åþ äðó æè íîþ, à Äà -
âûäú è Îëåãú ñâî åþ
ðàç íî, êðîì› ñåáå. À
Äà âûäú Èãî ðå âè÷ü ñå -
äÿ øå êðîì›, íå ïðè ïóñ -
òÿ õó åãî ê ñîá›, íî îñî -
á› äó ìà õó è Äà âûä›.
(ñ. 2080–2081)
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 139
16. ïîä 1103 ã. «Îëãî âè è Äà âû äî âè» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «Îëãî âè»).
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå êàê â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
È (À íåò è) ïî ñëàñ òà
(òàê â ÐÀ, â Ë ïî ñëà øà)
êî Îëãî âè è Äà âû äî âè
(Ð íåò è äà âû äî âè),
ãëà ãî ëþ ùà (òàê â ÐÀ, â
Ë ãëà ãî ëÿ) …
(ñ. 267)
È ïî ñëà øà êî Îëãî âè
è Äà âû äî âè, ãëà ãî ëÿ
…
(ñ. 2107)
[È] ïî ñëàñ òà êî Îëãî -
âè, ãëà ãî ëþ ùà …
(ë. 149 îá.)
Ïîñ ëàñ òà êî Îëãî âè,
ãëà ãî ëþ ùà …
(ñ. 2107)
17. íèæå [ïîä 1103 ã.] «ïðî òîë ÷åõú» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «ïðî òîð ÷åõú»).
Ïèñ öó Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà, íå ñîì íåí íî, áûë èç âåñ òåí òî ïî íèì
«Ïðî òîë ÷èè», ïîä òâåð æäå íè åì ÷åìó ÿâ ëÿ åò ñÿ èìå þ ùå å ñÿ â Ìîñ êîâ ñêî- Àêà äå -
ìè ÷åñêîé ëå òî ïè ñè ÷òå íèå ïîä 1223 ã. «è ñòà øà ó ðåêû ó Õîð òè öè íà áðîä› íà
ïðîòîëü÷üè».
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… è ñòà øà â ïðî òîë -
÷åõú (Ð âú ïðî òîð ÷åõú)
â Õîð òè ÷åìú îñòðîâ›.
(ñ. 267)
… è ñòà øà â ïðî òîë -
÷åõ â Õîð òè ÷åìú îñ -
òðîâ›.
(ñ. 2109)
… è ñòà øà âú ïðî òîð -
÷åõ âú Õîð òè ÷åìú îñ -
òðî âå.
(ë. 150)
… è ñòà øà âú ïðî òîë -
÷åõ âî Õîð òè ÷åìú îñ -
òðî âå.
(ñ. 2109)
18. ïîä 1120 ã. «ñäå è îíäå» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «îíä›» îïó ùå íî).
 Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ «èmèäå, ïî ãû áî øà». Ñ÷è òà åì, ÷òî ÷òå íèå
Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà «è îèäå è ïî ãè áî øà» âîñ õî äèò ê ÷òå íèþ Ðàä -
çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
 òî æå ë›òî á›æàøà
Òîð öè, Áå ðåí äè ÷è, èç
Ðóñ êû› çåì ëè; è òàêî
ìÿ òó ùå ñÿ ñäå [è] (è èç
ÐÀ) îíä› (Ð íåò îíä›),
è òàêî (Ð îò ú è äå, À íåò
òàêî) ïî ãû áî øà.
(ñ. 277)
 òî æå ë›òî á›æàøà
Òîð öè, Áå ðåí äè ÷è, èç
Ðóñ êû› çåì ëè; è òàêî
ìÿ òó ùå ñÿ ñäå îíä›, è
òàêî ïî ãû áî øà.
(ñ. 292)
[Â] òî æå ë›òî áå æà øà
òîð öè áå ðåí äè ÷è èç
Ðóñ êîå çåì ëè, è òàêî
ìÿ òó ùå ñÿ çä› è îòèäå,
ïî ãû áî øà.
(ë. 158)
 òî æå ë›òî áå æà øà
òîð öè áå ðåí äè ÷è èç
Ðóñ ñêîè çåì ëè; è òàêî
ìÿ òó ùå ñÿ çä› è îèäå è
ïî ãè áî øà
(ñ. 104)
19. ïîä 1138 ã. «ïî ñóë öåìú» (â Ðàäç. «ïî ëöåìú»).
 Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ «ïîëöåìú» (ñ âû íîñ íîé «ë»), ÷òî, èñ õî äÿ èç
êîí òåê ñòà, ìîã ëî áûòü èñ ïðàâ ëå íî ïèñ öîì Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà íà
«ïîñóëöåìú».
140 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Òîãî æå ë›òà (ÐÀ â òî
æå ë›òî) ïî ñëà øà Îëãî -
âè ÷è (Ð îëãî âè÷ü) ïî
Ïî ëîâ öè, è íà ÷à øà âî å -
âà òè ïî Ñóë›; Àíü äð›-
åâè æå íå ìî ãó ùþ ñóï -
ðî òè âè òè ñÿ (òàê â ÐÀ, â
Ë ñóï ðî òè âè òè) èìú, à
îòú áðàòüè íå áûñòü åìó
ïî ìî ùè, è âñõîò› ëè -
øè òè ñÿ Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ, è,
òàêî (Ð ñèöà, À ñèöå)
áûñòü ïà ãó áà Ïî ñóë -
öåìú (Ð ïî ëöåìú), îâî
îòú Ïî ëî âåöü, îâî æå
îòú ñâî èõú ïî ñàä íèêú.
(ñ. 289–290)
Òîãî æå ë›òà ïî ñëà øà
Îëãî âè ÷è ïî Ïî ëîâ öè,
è íà ÷à øà âî å âà òè ïî
Ñóë›; Àíüäð›åâè æå
íå ìî ãó ùþ ñóï ðî òè âè -
òè èìú, à îòú áðàòüè íå
áûñòü åìó ïî ìî ùè, è
âñõîò› ëè øè òè ñÿ Ïå -
ðå ÿñ ëàâ ëÿ, è, òàêî
áûñòü ïà ãó áà Ïî ñóë -
öåìú, îâî îòú ïî ëî -
âåöü, îâî æå îòú ñâî -
èõú ïî ñàä íèêú.
(ñ. 305)
 òî æå ë›òî ïî ñëà øà
Îëãî âè÷ü ïî ïî ëîâ öè
è íà ÷à øà âî å âà òè ïî
Ñóë›, Àíüäð›åâè æå
íå ìî ãó ùó ñóï ðî òè âè -
òè ñÿ èì, à îò áðàòüè íå
áûñòü åìó ïî ìî ùè, è
âîñ õîò› ëè øè òè ñÿ Ïå -
ðå ÿñ ëàâ ëÿ, è ñèöà
áûñòü ïà ãó áà ïîëöåìú
îâî îò ïî ëî âåöü, îâî
æå îò ñâî èõú ïî ñàä -
íèêú.
(ë. 168 îá.)
 òî æå ë›òî ïî ñëà øà
Îëãî âè ÷è ïî ïî ëîâ öè è
íà ÷à øà âî å âà òè ïî Ñó -
ë›, Àíüäð›åâè æå íå
ìî ãó ùó ñúïðî òè âè òè ñÿ
èì, à îò áðàòüè íå áûñòü
åìó ïî ìî ùè, è âîñ õîò›
ëè øè òè ñÿ Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ,
è ñèöå áûñòü ïà ãó áà ïî -
ñóë öåìú, îâî îò ïî ëî -
âåöü, îâî æå îò ñâî èõú
ïî ñàä íèêú.
(ñ. 109)
20. ïîä 1144 ã. «ãàòè» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «ðàòè»).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó, èñ õî äÿ èç êîíòåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
È èäå Âñ›âî ëîäú (òàê â
ÐÀ, â Ë Âî ëî äè ìåðú) êú
Çâå íè ãî ðî äó, è ñòà (Ð è
èñòà) ïî ñåé ñòî ðîí› ãî -
ðî äà, à Âî ëî äè ìåðú îá
îíó ñòðà íó (ÐÀ ñòà îá -
îíó ñòðà íó ãî ðî äà),
ñøåäú ñ ãîðú (òàê â ÐÀ,
â Ë ç ãîðû), à ìåæè èìà
(òàê â ÐÀ, â Ë èìè) ð›êà
ì›ëêà (ÐÀ á›ëúêà), è
ïî âåë› Âñå âî ëîäú ÷è -
íè òè ãàòè (Ð ðàòè), êî -
ìóæ äî ñâî å ìó ïî ëêó; è
çà óòðà ïå ðå è äî øà ð›êó,
è âçÿ øà ãîðû çà Âî ëî -
äè ìå ðîìú.
(ñ. 295)
È èäå Âî ëî äè ìåðú êú
Çâå íè ãî ðî äó, è ñòà ïî
ñåè ñòî ðîí› ãî ðî äà, à
Âî ëî äè ìåðú îá îíó
ñòðà íó, ñøåäú ç ãîðû, à
ìåæè èìè ð›êà ì›ëêà,
è ïî âåë› Âñå âî ëîäú
÷è íè òè ãàòè, êî ìóæ äî
ñâî å ìó ïî ëêó; è çà óòðà
ïå ðå è äî øà ð›êó, è âçÿ -
øà ãîðû çà Âî ëî äè ìå -
ðîìú.
(ñ. 311)
[È] èäå Âñå âî ëîäú êî
Çâå íè ãî ðî äó, è è ñòà
ïî ñåè ñòî ðîí› ãî ðî äà,
à Âî ëî äè ìèðú ñòà îá
îíó ñòðà íó ãî ðî äà,
ñøåä ñ ãîðú, à ìåæè
èìà ðåêà Á›ëúêà. È ïî -
âåë› Âñå âî ëîä ÷è íè òè
ðàòè êî ìóæ äî ñâî å ìó
ïî ëêó. È çà óòðà ïå ðå è -
äî øà ðåêó, è âçÿ øà ãî -
ðû çà Âî ëî äè ìè ðîìú.
(ë. 174)
È èäå Âñå âî ëîäú êî
Çâå íè ãî ðî äó, è ñòà ïî
ñåè ñòî ðîí› ãî ðî äà, à
Âî ëî äè ìèðú ñòà îá îíó
ñòðà íó ãî ðî äà, ñøåä ñ
ãîðú, à ìåæè èìà ðåêà
Á›ëúêà. È ïî âåë› Âñå -
âî ëîä ÷è íè òè ãàòè êî -
ìóæ äî ñâî å ìó ïî ëêó. È
çà óòðà ïå ðå è äî øà ðåêó,
è âçÿ øà ãîðû çà Âî ëî -
äè ìè ðîìú.
(ñ. 112)
21. ïîä 1151 ã. «ó ïå ðå ïå òî âû» (ñð. Ëàâð. «ó Ïå ðå ïå òî âûõú», à â Ðàäç. «ó Ïå ðå -
ïå òî òû», ñòð. 316).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ïèñ öó Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà áûë èç âåñ -
òåí òî ïî íèì «Ïå ðå ïå òîâ ñêîå ïîëå». Â ñà ìîì Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå äà ëåå äâàæ -
äû ÷è òà åò ñÿ «íà Ïå ðå ïå òîâ ñêîì ïîëå» (ë. 207 îá è ë. 208).
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 141
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Èçÿñ ëàâú æå ñëû øàâú
òî (Ð èç ÿñ ëàâú ñëû øåâú
òó æå â›ñòü, À èç ÿñ ëàâú
æå òó â›ñòü), ïî è äå ïî
íåìú, áëþ äà òîãî, äàáû
ñÿ íå ñíÿëú (Ð ñÿ íå
ñíÿë ñÿ) ñ Âî ëî äè ìåð -
êîìú; è ïî ñòè æå è ó Ïå -
ðå ïå òî âûõú (Ð ïå ðå ïå -
òî òû, À ïå ðå ïå òî âû),
õî òÿ áè òè ñÿ ñ íèìú.
(ñ. 316)
Èçÿñ ëàâú æå ñëû øàâú
òî, ïî è äå ïî íåìú,
áëþ äà òîãî, äàáû ñÿ íå
ñíÿëú ñ Âî ëî äè ìåð -
êîìú; è ïî ñòè æå è ó
Ïå ðå ïå òî âûõú, õîòÿ
áè òè ñÿ ñ íèìú.
(ñ. 333)
Èçÿñ ëàâú, ñëû øåâú òó
æå â›ñòü, ïî è äå ïî
íåì, áëþ äà òîãî, äàáû
ñÿ íå ñíÿë ñÿ ñ Âî ëî äè -
ìåð êîìú, è ïî ñòè æå è
ó Ïå ðå ïå òî òû, õîòÿ
áè òè ñÿ ñ íèìú.
(ë. 191)
Èçÿñ ëàâú òó æå â›ñòü,
ïî è äå ïî íåì, áëþ äà
òîãî, äàáû ñÿ íå ñíÿëú ñ
Âî ëî äè ìåð êîìú, è ïî -
ñòè æå è ó Ïå ðå ïå òî âû,
õîòÿ áèòü ñÿ ñ íèìú.
(ñ. 122)
22. ïîä 1152 ã. «è ïî òêíó» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «è òîë ÷å», ñòð. 321).
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå, êàê è â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Âû øåä øèìú æå ïå -
øèìú (ÐÀ ï›øöåìú) èç
ãî ðî äà ñòð›ëÿò ñÿ; è ïî -
òêíó (Ð ñòð›ëÿ òè ñÿ è
òîë ÷å) íà íü ñ äðó æè -
íîþ ñâî åþ è ñ Ïî ëîâ öè
…
(ñ. 321)
Âû øåä øèì æå ïå -
øèìú èç ãî ðî äà ñòð›-
ëÿò ñÿ; è ïî òêíó íà íü ñ
äðó æè íîþ ñâî åþ è ñ
ïî ëîâ öè …
(ñ. 339)
Âû øåä øèì æå ï›ø -
öåìú èç ãî ðî äà ñòðå ëÿ -
òè ñÿ, è òîë ÷å íà íü ñ
äðó æè íîþ ñâî åþ è ñ
ïî ëîâ öè …
(ë. 195)
Âû øåä øèì æå ï›ø -
öåìú èç ãî ðî äà ñòðå ëÿ -
òè ñÿ, è òîë ÷å íà íü ñ
äðó æè íîþ ñâî åþ è ñ ïî -
ëîâ öè …
(ñ. 125)
23. ïîä 1160 ã. «èçú ìíî ãûõú çå ìåëü» (ñð. Ëàâð. «âñ›õú», à â Ðàäç. «óìíûõú»).
 Ëå òî ïèñ öå Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ-Ñóç äà ëüñêî ãî ÷è òà åò ñÿ êàê â Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî -
ïè ñè «èçú âñ›õú çåìëü âñè ìàñ òå ðû». Íåò íè îä íî ãî ñïèñ êà, â êî òî ðîì áû ÷è òà -
ëîñü «èçî ìíî ãûõ», ïî ý òî ìó ñ÷è òà åì, ÷òî ÷òå íèå Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî
ñïèñ êà âîñ õî äèò èìåí íî ê ÷òå íèþ Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî, íî èñïðàâëåíî ïî ñìûñëó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Ïî â›ð› æå åãî è ïî
òùàíüþ åãî (ÐÀ ïîä ùà -
íèþ) ê ñâÿò›é Áî ãî ðî -
äèö›, ïðè âå äå åìó Áîãú
èçú âñ›õú (Ð óìíûõ, À
ìíî ãûõú) çåìëü ìàñ òå -
ðû (òàê â ÐÀ, â Ë âñ›
ìàñ òå ðû), è óêðà ñè þ
ïà÷å èí›õú öåð êâèé.
(ñ. 333)
Ïî â›ð› æå åãî è ïî
òùàíüþ åãî ê ñâÿò›è
Áî ãî ðî äèö›, ïðè âå äå
åìó Áîãú èçú âñ›õú
çåìëü âñ› ìàñ òå ðû, è
óêðà ñè þ ïà÷å èí›õú
öåð êâèè.
(ñ. 351)
Ïî â›ðå æå åãî è ïî
äùà íèþ êî ñâÿò›è Áî -
ãî ðî äè öè ïðè âå äå åìó
Áîãú èç óìíûõ çåìëü
ìàñ òå ðû è óêðà ñè þ
ïà÷å èí›õú öåð êâåè.
(ë. 204)
Ïî â›ðå æå åãî è ïî
äùà íèþ êî ñâÿò›è Áî -
ãî ðî äè öè ïðè âå äå åìó
Áîãú èçî ìíî ãûõ çåìëü
ìàñ òå ðû è óêðà ñè þ ïà -
÷å èíûõ öåð êâèè.
(ñ. 130)
24. ïîä 1169 ã. «äà áû èõú … íå èñ êî ðå íèëú» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «äà áûõú íå
èñ êî ðå íèëú», ñòð. 343).
142 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
 Ðàä çè âè ëîâ ñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ «äà áûõ îò íóäü íå èñ êî ðå íèë». Ñ÷è òà åì,
÷òî ãðà ìîò íûé ïè ñåö Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà âïîë íå ìîã ñà ìîñ òî ÿ -
òåëü íî èñ ïðà âèòü ýòî ÷òå íèå, êî òî ðîå, ê òîìó æå, î÷å âèä íî, èìååò áîãîñëîâñêóþ
îñíîâó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… â òðåõú áî (ÐÀ óáî)
öåð êâàõú Íîâ ãî ðî äü -
ñêûõú ïëà êà ëà íà òðåõú
èêî íàõú ñâÿ òàÿ Áî ãî ðî -
äè öà, ïðî âèä›âøè áî
Ìà òè Áî æèÿ ïà ãó áó, õî -
òÿ ùþþ áûòè íàäú Íî -
âûìú ãî ðî äîìú (ÐÀ ãî -
ðî äîìú) è íàäú åãî âî -
ë î ñ ò ü þ , ì î ë ÿ ø å ò ü
Ñû íà ñâî å ãî ñî ñëå çà -
ìè, äà áû èõú îò è íóäü
(Ð äà áûõú îò íþäü) íå
èñ êî ðå íèëú …
(ñ. 343)
… â òðåõú áî öåð êâàõú
Íîâ ãî ðî äüñêûõú ïëà -
êà ëà íà òðåõú èêî íàõú
ñâÿ òàÿ Áî ãî ðî äè öà,
ïðî âèä›âøè áî Ìàòè
Áî æèÿ ïà ãó áó, õî òÿ -
ùþþ áûòè íàäú Íî -
âûìú ãî ðî äîìú è íàäú
åãî âî ëîñ òüþ, ìî ëÿ -
øåòü ñûíà ñâî å ãî ñî
ñëå çà ìè, äà áû èõú îò -
è íóäü íå èñ êî ðå íèëú
…
(ñ. 361–362)
… âú òðåõ óáî öåð êâàõ
íîâ ãî ðîä ñêèõ ïëà êà ëà
íà òðåõ èêî íàõ ñâÿ òàÿ
Áî ãî ðî äè öà, ïðî âè -
ä›â øè áî Ìàòè Áîæüÿ
ïà ãó áó, õî òÿ ùóþ áûòè
íàä ãî ðî äîìú è íàä åãî
âî ëîñ òèþ; ìî ëÿ øåòü
ñû íà ñâî å ãî ñî ñëå çà -
ìè, äà áûõ îò íóäü íå
èñ êî ðå íèë …
(ë. 210)
… âî òðåõ óáî öåð êâàõ
íîâ ãî ðîä ñêèõ ïëà êà ëà
íà òðåõ èêî íàõ ñâÿ òàÿ
Áî ãî ðî äè öà, ïðî âè ä›â -
øè áî Ìàòè Áî æèÿ ïà -
ãó áó, õî òÿ ùóþ áûòè
íàä ãî ðî äîìú è íàä åãî
âî ëîñ òèþ; ìî ëÿ øåòü
ñûíà ñâî å ãî ñî ñëå çà ìè,
äà áû èõ îò è íóäü íå èñ -
êî ðå íèë …
(ñ. 135)
25. ïîä 1171 ã. «è ïî ìî æå áîãú» (êàê Ëàâð., à â Ðàäç. «à ïî ìî ãî øà áîãú»).
Ñ÷è òà åì, ÷òî ïè ñåö Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà âïîë íå ìîã ñà ìîñ òî ÿ -
òåëü íî âîñ ñòà íî âèòü ïðà âèëü íóþ ãðàì ìà òè ÷åñ êóþ ôîðìó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
è ïî ìî æå (Ð ïî ìî ãî øà)
Áîãú Ìè õàë êó ñî Âñå -
âî ëî äîìú íà ïî ãà íûÿ …
(ñ. 345)
è ïî ìî æå Áîãú Ìè -
õàë êó ñî Âñå âî ëî äîìú
íà ïî ãà íûÿ …
(ñ. 363)
È ïî ìî ãî øà Áîãú Ìè -
õàë êó ñî Âñå âî ëî äîì
íà ïî ãà íûà …
(ë. 211)
È ïî ìî æå Áîãú Ìè õàë -
êó ñî Âñå âî ëî äîì íà ïî -
ãà íûà …
(ñ. 135)
26. ïîä 1175 ã. «Êóöü êîâú» (â Ëàâð. «Êó÷ êîâ», â Ðàäç. «êóð êîâú»).
Ïèñ öó Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà, íå ñîì íåí íî, áûëè çíà êî ìû èìå íà
óáèéö Àíäðåÿ Áî ãî ëþá ñêî ãî, òåì áî ëåå, ÷òî â Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè îíè
íà çâà íû «Êó÷êîâè÷àìè».
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Íà ÷àë íèêú æå (À íåòú
æå) óáèé öÿìú Ïåòðú
Êó÷ êîâú (Ð êóð êîâú À
êóöü êîâü) çÿòü …
(ñ. 350)
Íà ÷àë íèêú æå óáè è -
öÿìú Ïåòðú Êó÷ êîâú
çÿòü …
(ñ. 369)
Íà ÷àë íèêú æå óáè è -
öàì Ïåòðú, Êóð êîâú
çÿòü …
(ë. 214 îá.)
Íà ÷àë íèêú óáè è öàì
Ïåòðú, Êóöü êîâ çÿòü …
(ñ. 138)
27. ïîä 1176 ã. «à ñèè àêû íå» (Ëàâð. «à ñè ÿêî íå», Ðàäç: «à ñèè êè ÿ íå»,
ñòð. 356).
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 143
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñëó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… «ìû åñìû âîë íàÿ (ÐÀ
åñìî âîë íèè à) êíÿ çÿ
ïðè ÿ ëè ê ñîá›, è êðåñòü
ö›ëî âà ëè íà âñåìü; à ñè
ÿêî íå (Ð ñèè êè ÿ íå À
ñèè àêû íå) ñâîþ âî -
ëîñòü, òâî ðè òà (Ð òâî -
ðèñ òà À ñî òâî ðè øà), ÿêî
íå òâî ðÿ ùè ñÿ (ÐÀ íå òâî -
ðÿ ÷å ñÿ) ñ›ä›òè ó íàñú …
(ñ. 355–356)
… «ìû åñìû âîë íàÿ
êíÿ çÿ ïðè ÿ ëè ê ñîá›, è
êðåñòü ö›ëî âà ëè íà
âñåìü; à ñè ÿêî íå
ñâîþ âî ëîñòü òâî ðè òà,
ÿêî íå òâî ðÿ ùè ñÿ ñ›-
ä›òè ó íàñú …
(ñ. 375)
… «Ìû åñìî âîë íèè, à
êíÿ çÿ ïðè ÿ ëè ê ñîá›, è
êðåñòú öå ëî âà ëè íà
âñåì. À ñèè êè ÿ íå
ñâîþ âî ëîñòü òâî ðèñ -
òà, ÿêî íå òâî ðÿ ÷å ñÿ
ñåä›òè ó íàñ …
(ë. 218 îá., 219)
… «Ìû åñìî âîë íè, à
êíÿ çÿ ïðè ÿ ëè ê ñîá›, è
êðåñòú öå ëî âà ëè íà
âñåì. À ñèè àêû íå
ñâîþ âî ëîñòü ñî òâî ðè -
øà, ÿêî íå òâî ðÿ ÷å ñÿ
ñåä›òè ó íàñ …
(ñ. 141)
28. ïîä 1177 ã. «íà êíÿæü äâîðú» (êàê â Ëàâð., à â Ðàäç. «íà äâîðú», ñòð. 366)
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå, êàê è â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… è ïðè äî øà íà êíÿæü
äâîðú … (Ð íà äâîðú)
(ñ. 366)
… è ïðè äî øà íà
êíÿæü äâîðú …
(ñ. 385)
… è ïðè è äî øà íà
äâîðú íà êíÿæü …
(ë. 226)
… è ïðè è äî øà íà
äâîðú êíÿæü …
(ñ. 146)
29. ïîä 1185 ã. «â â›êè â›êîìü àìèíü» (â Ðàäç. «â â›êû», ñòð. 374).
Ñ÷è òà åì, ÷òî ïè ñåö Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà âïîë íå ìîã ñà ìîñ òî ÿ -
òåëü íî çà âåð øèòü íå ñîì íåí íî çíà êî ìóþ åìó ìî ëèò âåí íóþ ôðàçó.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Îòú (Ð î) òåáå áî, î (ÐÀ
íåò î) Âëà äû êî è âñåï -
ðå ÷èñ òàÿ Ìàòè, âñÿ êî
äàíüå (Ð äà ÿ íèå À äà -
íèå) áëà ãî è äàðè ñâû -
øå (À ñâûøü øå) ïî ñû -
ëà þò ñÿ, íûíÿ (ÐÀ íûí›)
è ïðè ñíî è â áåñ êî íå÷ -
íûÿ (ÐÀ íåò áåñ êî íå÷ -
íûÿ) â›êû (À â›êè â›-
êîìú), àìèíü (Ð íåò
àìèíü).
(ñ. 374)
Îòú òåáå áî, î Âëà äû -
êî è âñåï ðå ÷èñ òàÿ Ìà -
òè, âñÿ êî äàíüå áëà ãî è
äàðè ñâû øå ïî ñû ëà -
þò ñÿ, íûíÿ è ïðè ñíî è
â áåñ êî íå÷ íûÿ â›êû,
àìèíü.
(ñ. 394)
Î òåáå áî, Âëà äû êî, è
âñåï ðå ÷èñ òàÿ Ìàòè,
âñÿ êî äà ÿ íèå áëà ãî, è
äàðû ñâû øå ïî ñû ëà -
þòü ñÿ, íûí› è ïðè ñíî
è â â›êû.
(ë. 231)
Îò òåáå áî, Âëà äû êî, è
âñåï ðå ÷èñ òàÿ Ìàòè, âñÿ -
êî äà íèå áëà ãî, è äàðû
ñâûøü øå ïî ñû ëà þòü ñÿ,
íûí› è ïðè ñíî è â â›-
êû â›êîìú. Àìèíü.
(ñ. 150)
30. íèæå [ïîä 1185 ã.]: «êó ìà íè ðåê øå ïî ëîâ öè» (êàê â Ëàâð., à â Ðàäç. îïó -
ùå íî, ñòð. 376).
 èç äà íèè 1897 ã. äàí íûé òåêñò îò ìå ÷åí êàê îò ñó òñòâó þ ùèé è â Ðàä çè âè ëîâ -
ñêîì, è â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êàõ.
144 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
… ñä›ÿ Ãîñ ïîäü ñïà -
ñåíüå âå ëè êî íà øèìú
êíÿ çåìú è âî åìú èõú
íàäú âðà ãû (ÐÀ íåò íà -
øèìú êíÿ çåìú … âðà -
ãû) íà øè ìè, ïîá›æåíè
áûøà (Ð áûøè) èíîï ëå -
ìåíü íè öè Êó ìà íè (â Ë
è Êó ìà íè), ðåê øå Ïî -
ëîâ öè, è (ÐÀ íåò êó ìà -
íè ðåê øå ïî ëîâ öè è)
ðå÷å Âî ëî äè ìåðú …
(ñ. 375–376)
… ñä›ÿ Ãîñ ïîäü ñïà -
ñåíüå âå ëè êî íà øèìú
êíÿ çåìú è âî åìú èõú
íàäú âðà ãû íà øè ìè,
ïî á›æåíè áûøà èíîï -
ëå ìåíü íè öè è Êó ìà -
íè, ðåê øå Ïî ëîâ öè, è
ðå÷å Âî ëî äè ìåðú …
(ñ. 396)
Ñä›ÿ ãîñ ïîäü ñïà ñå -
íèå âå ëè êîå: [ — ] íà -
øè ìè ïî áå æå íè áûøè
èíîï ëå ìå íè öè [ — ].
Ðå÷å Âî ëî äè ìèðú …
(ë. 232)
Ñä›ÿ ãîñ ïîäü ñïà ñå íèå
âå ëè êîå: [ — ] íà øè ìè
ïî áå æå íè áûøà èíîï -
ëå ìå íè öè [ — ]. Ðå÷å
Âî ëî äè ìèðú …
(ñ. 150)
31. ïîä 1186 ã. «â çà ñà äó» (êàê â Ëàâð., â Ðàäç. «â îñà äó», ñòð. 382).
Ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ýòî ÷òå íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå èñ -
ïðàâ ëå íî ïî ñìûñ ëó, èñ õî äÿ èç êîíòåêñòà.
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Âñå âî ëîäú æå ñ áðà -
òîìú ñâî èìú Ñâÿ òîñ ëà -
âîìú ïî ñëàñ òà (Ð è ïî -
ñëàñ òà) èñ Ïðî íüñêà
(òàê â Ð, â Ë Ïðû íüñêà,
â À Ïî ðî íüñêà) â Âî ëî -
äè ìåðü (ÐÀ ê âî ëî äè ìè -
ðþ) ê âå ëè êî ìó êíÿ çþ
Âñå âî ëî äó Þðãå âè ÷þ:
ïî ìî ÷è ïðî ñÿ ùå (ÐÀ
ïðî ñÿ ÷å); îíú æå ïî ñëà
ê íèìà (ÐÀ ê íèìú) Âî -
ëî äè ìå ðüñêîå (À âî ëî -
äè ìè ðüñêîé) äðó æè íû
300, è ðàäà áûñ òà, ñëû -
øàâ øå èõú ïðè øåä -
øèõú (òàê â ÐÀ, â Ë
ñëû øà øà èõú ïðè øåä -
øå). [ … ] Îíè æå âú›-
õàâ øå (ÐÀ îíè æå â
ãðàäú âúå õà øà è) äàøà
åìó ãî ðîäú, à êðåñòú ö›-
ëîâà ê íèìú (À öå ëî âà
èìü), è ïî ñà äè øà è â
òîìú æå ãðàä›, à ÷òî
äðó æè íû Âñå âî ëî æè,
ïî âÿ çà øà âñ›õú, æåíó
æå (ÐÀ è æåíó) åãî è (À
íåò è) ç ä›òìè, à (ÐÀ
íåò à) ñâîþ ÿò ðîâü, âå -
äî øà â Ðÿ çàíü, è áî ÿðü
åãî, è èì›íüå èõú (ÐÀ à
èì›íèå) ðî çî è ìî øà (À
Âñå âî ëîäú æå ñ áðà -
òîìú ñâî èìú Ñâÿ òîñ -
ëà âîìú ïî ñëàñ òà èñ
Ïðû íü ñêà â Âî ëî äè -
ìåðü ê âå ëè êî ìó êíÿ -
çþ Âñå âî ëî äó Þðãå -
âè ÷þ ïî ìî ÷è ïðî ñÿ -
ùå; îíú æå ïî ñëà ê
íèìà Âî ëî äè ìå ðüñêîå
äðó æè íû 300, è ðàäà
áûñ òà, ñëû øà øà èõú
ïðè øåä øå. [ … ] Îíè
æå âú›õàâ øå äàøà åìó
ãî ðîäú, à êðåñòú ö›ëî -
âà ê íèìú, è ïî ñà äè øà
è â òîìú æå ãðàä›, à
÷òî äðó æè íû Âñå âî ëî -
æè, ïî âÿ çà øà âñ›õú,
æå íó æå åãî è ç ä›òìè,
à ñâîþ ÿò ðîâü, âå äî øà
â Ðÿ çàíü, è áî ÿðú åãî, è
èì›íüå èõú ðî çî è ìî -
øà; è Âî ëî äè ìåð öè
ìíî ãû ïî âÿ çà øà, èæå
áÿõó ïî ñëà íè â çà ñà äó
êú íèìú.
(ñ. 401–403)
Âñå âî ëîäú æå ñ áðà -
òîìú ñâî èìú Ñâÿ òîñ -
ëà âîìú è ïî ñëàñ òà èñ
Ïðî íüñêà â Âî ëî äè ìè -
ðþ ê âå ëè êî ìó êíÿ çþ
Âñå âî ëî äó Þðãå âè ÷þ
ïî ìî ÷è ïðî ñÿ ÷å; îíú
æå ïî ñëà ê íèìú Âî ëî -
äè ìå ðüñêîå äðó æè íû
300, è ðàäà áûñ òà, ñëû -
øàâ øå èõú ïðè øåä -
øèõú. [ … ] Îíè æå â
ãðàä âúå õà øà è äàøà
åìó ãðàä, à êðåñòú öå -
ëî âà ê íèìú, è ïî ñà äè -
øà è â òîì æå ãðàä›. À
÷òî äðó æè íû Âñå âî ëî -
æè, ïî âÿ çà øà âñ›õ, è
æåíó åãî è ñ äåò ìè,
ñâîþ ÿò ðîâü, âå äî øà â
Ðå çàíü, è áî ÿðú åãî, à
èì›íèå ðî çî è ìî øà, è
âî ëî äè ìèð öè ìíî ãè
ïî âÿ çà øà, èæå áÿõó
ïî ñëà íè â îñà äó ê íèì.
(ë. 236 îá.)
Âñå âî ëîäú æå ñ áðà -
òîìú ñâî èìú Ñâÿ òîñ ëà -
âîìú ïî ñëàñ òà èñ Ïî ðî -
íüñêà â Âî ëî äè ìè ðþ ê
âå ëè êî ìó êíÿ çþ Âñå âî -
ëî äó Þðãå âè ÷þ: ïî ìî -
÷è ïðî ñÿ ÷å; îíú æå ïî -
ñëà ê íèìú Âî ëî äè ìè -
ðüñêîè äðó æè íû 300, è
ðàäà áûñ òà, ñëû øàâ øå
èõú ïðè øåä øèõú. [ … ]
Îíè æå â ãðàä âúå õà øà
è äàøà åìó ãðàä, à
êðåñòú öå ëî âà èìú, è
ïî ñà äè øà è â òîì æå
ãðàä›. À ÷òî äðó æè íû
Âñå âî ëî æè, ïî âÿ çà øà
âñ›õ, è æåíó åãî ñ äåò -
ìè, ñâîþ ÿò ðîâü, âå äî -
øà â Ðå çàíü, è áî ÿðú
åãî, à èì›íèå èçî è ìà -
øà, è âî ëî äè ìèð öè
ìíî ãè ïî âÿ çà øà, èæå
áÿ õó ïî ñëà íè â çà ñà äó ê
íèì.
(ñ. 153–154)
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 145
èçî è ìî øà); è Âî ëî äè -
ìåð öè ìíî ãû ïî âÿ çà øà,
èæå áÿõó ïî ñëà íè â çà ñà -
äó (Ð â îñà äó) êú íèìú.
(ñ. 381–382)
32. ïîä 1204 ã. «ïî ñëà øà» (Ðàäç. «ïðî ñëà âè øà»).
 Ëàâ ðåí òüåâ ñêîì ñïèñ êå çäåñü îò ìå ÷åí íûé â èç äà íèè 1897 ã. è âîñ ïîë íå íûé
ïî Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó ñïèñ êó ïðî ïóñê òåê ñòà. Â Ëå òî ïèñ öå Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà -
ëüñêî ãî çäåñü ÷è òà åò ñÿ «ïðè ñëàâ øå». Ñ÷è òà åì, ÷òî â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì
ñïèñ êå èñ ïðàâ ëå íî ïî ñìûñëó, èñõîäÿ èç êîíòåêñòà.
1897 Ëàâð ÏÑóçä Ðàäç ÌÀê
[â ÐÀ:] … à Îëãî -
âè ÷è ïî ñëà øà (Ð
ïðî ñëà âè øà) ìóæè
ñâîè è âî äè øà âå -
ëè êî ãî êíÿ çÿ Âñå -
âî ëî äà êî êðåñ òó
…
(ñ. 399)
… [ — ] …
(ñ. 420)
… à Îëãî âè ÷è
ïðè ñëàâ øå ìóæà
ñâîÿ, è âî äè øà âå -
ëè êî ãî êíÿ çÿ Âñå -
âî ëî äà êú êðåñ òó
…
(ñ. 161)
… à Îëãî âè ÷è
ïðî ñëà âè øà ìó -
æè ñâîè, è âî äè -
øà âå ëè êî ãî êíÿ -
çÿ Âñå âî ëî äà êî
êðåñ òó …
(ë. 245)
… à Îëãî âè ÷è ïî -
ñëà øà ìóæè ñâîè,
è âî äè øà âå ëè êî ãî
êíÿ çÿ Âñå âî ëî äà
êî êðåñ òó …
(ñ. 161)
33. ïîä 1205 ã. «õðåñ òüÿ íûé» (Ðàäç. «õðå ñòúíûé»).
 Ëàâ ðåí òüåâ ñêîì ñïèñ êå çäåñü, îò ìå ÷åí íûé â èç äà íèè 1897 ã. ïðî ïóñê òåê ñòà.
 Ëå òî ïèñ öå Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî ÷è òà åò ñÿ «õðèñ òè àíú».  Ìîñ êîâ -
ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå, êàê è â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì — «õðñòü -
íûè».
1897 Ëàâð ÏÑóçä Ðàäç ÌÀê
[â ÐÀ:] È óñëû -
øàâú òî âå ëè êèé
êíÿçü Âñå âî ëîäú,
åæå ñÿ ñòâî ðè (Ð
ñî òâî ðèëú) ó Ðóñ -
êîé çåì ëè, è ïå ÷à -
ëåíú áûñòü âåë ìè,
çàíå âñÿ êûé õðåñ -
òüÿ íûé (Ð õðå ñòü -
íûé) ðà äó åòü ñÿ î
äîá ðåìú (À äîá -
ðîìü) …
(ñ. 399–400)
[ — ] …
(ñ. 420)
Óñëû øàâ æå âå -
ëè êûè êíÿçü Âñå -
âî ëîä, åæå ñÿ
ñúòâî ðè â Ðóñ êîè
çåì ëè, è ïå ÷ÿ -
ëåíú áûñòü âåë -
ìè, çàíå âñÿ êûè
õðèñ òè àíú ðà äó -
åòü ñÿ î äîá ðåì …
(ñ. 162)
[È] óñëû øàâú òî
âå ëè êèè êíÿçü
Âñå âî ëîä, åæå ñÿ
ñî òâî ðèëú ó Ðóñ -
êîè çåì ëè, è ïå -
÷ à ë å í ú á û ñ ò ü
âåë ìè, çàíå âñÿ -
êûè õðñòüíûè ðà -
äó åòü ñÿ î äîá ðåì
…
(ë. 245 îá.)
È óñëû øàâü òî âå -
ëè êèè êíÿçü Âñå -
âî ëîä, åæå ñÿ ñî -
òâî ðè ó Ðóñ êîè
çåì ëè, è ïå ÷à ëåíú
áûñòü âåë ìè, çàíå
âñÿ êûè õðè ñòüíûè
ðà äó åòü ñÿ î äîá -
ðîìü …
(ñ. 162)
34. íèæå [ïîä 1205 ã.], êàê â Ëàâð. «ìå ñÿ öà äå êàá ðÿ âú 30, íà ïà ìÿòü ñâÿ òà ãî
àïîñ òî ëà Òè ìî íà» (â Ðàäç. îïóùåíî).
 Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå ÷è òà åò ñÿ òàê æå, êàê è â Ðàä çè âè ëîâ ñêîì.
146 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
1897 Ëàâð Ðàäç ÌÀê
Òîãî æå [ë›òà] (ë›òà èç
ÐÀ), ìå ñÿ öà äå êàá ðÿ
âú 30, íà ïà ìÿòü ñâÿ -
òà ãî àïîñ òî ëà Òè ìî íà
(Ð íåò ì›ñÿöà äå êàá ðÿ
… òè ìî íà), ïðå ñòà âè ñÿ
âå ëè êà ãî êíÿ çÿ Âñå âî -
ëî äà äùè, èìå íåìú Åëå -
íà …
(ñ. 400)
Òîãî æå, ìå ñÿ öà äå -
êàá ðÿ âú 30, íà ïà -
ìÿòü ñâÿ òà ãî àïîñ òî -
ëà Òè ìî íà, ïðå ñòà âè -
ñÿ âå ëè êà ãî êíÿ çÿ
Âñå âî ëî äà äùè, èìå -
íåìú Åëå íà …
(ñ. 421)
Òîãî æå ë›òà [ — ] ïðå -
ñòà âè ñÿ âå ëè êà ãî êíÿ -
çÿ Âñå âî ëî äà äùè èìå -
íåì Åëå íà …
(ë. 244)
Òîãî æå ë›òà [ — ] ïðå -
ñòà âè ñÿ âå ëè êà ãî êíÿ çÿ
Âñå âî ëî äà äùè èìå íåì
Åëå íà …
(ñ. 160)
35. ïîä 1206 ã. «åïèñ êî ïó Èî à íó» (Ðàäç. «èîíó»).
 Ëàâ ðåí òüåâ ñêîì ñïèñ êå çäåñü, îò ìå ÷åí íûé â èç äà íèè 1897 ã. ïðî ïóñê òåê ñòà.
 Ëå òî ïèñ öå Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî ÷è òà åò ñÿ «åïèñ êîïú Èî àííú». Òåì íå
ìå íåå, ñ÷è òà åì âå ðî ÿò íûì, ÷òî ñî ñòà âè òåëü Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà
ìîã çíàòü èìå íà âëà äè ìèð ñêèõ åïèñ êî ïîâ è èñ ïðà âèòü ÷òå íèå Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî
áåç äîïîëíèòåëüíîãî îáðàùåíèÿ ê ëåòîïèñíûì èñòî÷íèêàì.
1897 Ëàâð ÏÑóçä Ðàäç ÌÀê
[â ÐÀ:] … è (Ð íåò
è) òó ñóùó âå ëè êî -
ìó êíÿ çþ ïëà ÷þ -
ùþ ñÿ (À ïëà ÷þ -
ùþ) íàäú íåþ è
þðþþ (À þðãþ)
ñûíó åÿ ïëà ÷þ ùþ
(Ð ïëà ÷þ ùè ñÿ) è
íå õî òÿ ùþ ñÿ óò›-
øèòè çàíå áÿøå (Ð
áå) ëþ áèìú åþ, è
Âñåñ ëà âå òóæå è
åïèñ êî ïó Èî à íó (Ð
èîíó), è ñìî ëåíü ñ -
êî ìó åïèñ êî ïó, Ìè -
õàèëó èãó ìå íó (Ð è
èãó ìå íó) Îò ðî ÷å -
ãî ìî íàñ òû ðÿ, çàíå
á›ñòà ïðè ›õà ëà
èñú (Ð è) Ñìî ëå íü -
ñêà îòú Ìñòèñ ëà âà
ìî ëèòü ñÿ î èç âè -
íåíüè åãî, è Ñè ìî -
íó èãó ìå íó îòöþ
åÿ äó õîâ íî ìó è
èí›ìú èãó ìå íîìú
è ïðå çâè òå ðîìú …
(ñ. 404–404)
[ — ]
(ñ. 424)
È âå ëè êî ìó êíÿ -
çþ òó, ïëà ÷þ ùþ -
ñÿ íàä íåþ, è íå
õî òÿ ùþ óò›øè -
òè ñÿ è Þðüþ,
ñûíó åÿ, òàêî æå
ïëà ÷þ ùþ, è íå
õî òÿ ùó óò›øè òè -
ñÿ, çàíå áå ëþ áèì
åþ, è Âñåñ ëà âà æå
áå, è åïèñ êîïú
Èî àííú, è ñìî -
ëåí ñêûè åïèñ -
êîïú, è Ìè õà è ëî
èãó ìåí Îòðî ÷ÿ
ìî íàñ òû ðÿ, çàíå
á›ñòà ïðè›õàëà è
Ñìî ëå íüñêà îò
Ìñòè ñ ëà âà ìî -
ëèòü ñÿ î èç âè íå -
íèè åãî, è Ñè ìî -
íó èãó ìå íó, òó æå
ñóùþ îòöó åÿ äó -
õîâ íî ìó, è èí›ìú
èãó ìå íîìú, è ïî -
ïîìú …
(ñ. 161)
Òó ñóùó âå ëè êî -
ìó êíÿ çþ, ïëà ÷þ -
ùþ ñÿ íàä íåþ, è
Þðþþ, ñûíó åÿ,
ïëà ÷þ ùè ñÿ, è íå
õî òÿ ùþ ñÿ óò›-
øè òè, çàíå áå ëþ -
áèì åþ, è Âñåñ ëà -
âå òó æå, è åïèñ -
êî ïó Èîíó, è ñìî -
ëå íüñêî ìó åïèñ -
êî ïó Ìè õà è ëó, è
èãó ìå íó Îòðî ÷å -
ãî ìî íàñ òû ðÿ,
çàíå á›ñòà ïðè -
›õà ëà è Ñìî ëå íü -
ñêà îò Ìñòèñ ëà âà
ìî ëèòü ñÿ î èç âè -
íåíüè åãî, è Ñè -
ìî íó èãó ìå íó,
îòöþ åÿ äó õîâ íî -
ìó, è èí›ìú èãó -
ìå íîìú, è ïðå ç -
âè òå ðîì …
(ë. 244 îá.)
È òó ñóùó âå ëè êî -
ìó êíÿ çþ, ïëà ÷à -
ùþ íàä íåþ, è
Þð ãþ, ñûíó åÿ,
ïëà ÷þ ùþ, è íå õî -
òÿ ùþ ñÿ óò›øèòè,
çàíå áÿøå ëþ áèì
åþ, è Âñåñ ëà âå òó
æå, è åïèñ êî ïó
Èî àí íó, è ñìî ëå -
íüñêî ìó åïèñ êî ïó
Ìè õà è ëó, èãó ìå íó
Îòðî ÷å ãî ìî íàñ -
òû ðÿ, çàíå á›ñòà
ïðè ›õàëà èñú Ñìî -
ëå íüñêà îò Ìñòèñ -
ëà âà ìî ëèòü ñÿ î
èç âè íåíüè åãî, è
Ñè ìî íó èãó ìå íó,
îò öþ åÿ äó õîâ íî -
ìó, è èí›ìú èãó -
ìå íîìú, è ïðå çâè -
òå ðîì …
(ñ. 161)
Èòàê, èç 35 îò ìå ÷åí íûõ À. À. Øàõ ìà òî âûì ðàç íî÷ òå íèé 5 ïðè õî äÿò ñÿ íà òåê -
ñòû áèá ëåé ñêî ãî, áî ãîñ ëîâ ñêî ãî, ñî äåð æà íèÿ, 5 — íà õî äÿò ñâîå ñî îò âå òñòâèå â
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 147
òåê ñòå Ñî ôèé ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè, 12 — ïðè õî äÿò ñÿ íà îøèá êè ïå ðå äà ÷è òåê -
ñòà â èç äà íèè Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè 1897 ã. è íà ñî áñòâåí íûå îøèá êè
À. À. Øàõ ìà òî âà. Ïðè ýòîì èìåí íî ýòè ðàç íî÷ òå íèÿ ìîã ëè áû èìåòü «íå îá ðà òè -
ìûé» õà ðàê òåð è óêà çû âàòü íà íå âîç ìîæ íîñòü âîç âå äå íèÿ òåê ñòà Ìîñ êîâ -
ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà ê òåê ñòó Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî. Îñòàëü íûå ðàç íî÷ òå íèÿ
âíè ìà òåëü íûé è ãðà ìîò íûé ïè ñåö áåç òðó äà ìîã èñ ïðà âèòü ïî ñìûñ ëó, òàê êàê
ýòè ÷òå íèÿ Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà ÿâíî åìó (ñìûñ ëó) ïðî òè âî ðå ÷àò. Îñíî âà íè -
åì äëÿ èñ ïðàâ ëå íèé ìîã ëè ñëó æèòü êàê ñâå äå íèÿ ñà ìèõ ëå òî ïèñ íûõ ñòà òåé, òàê è
ýðó äè öèÿ ïèñ öà. Èñïîëü çî âà íèå ïðè ñî ñòàâ ëå íèè Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîé ëå -
òî ïè ñè ñðà çó òðåõ ëå òî ïèñ íûõ ïà ìÿò íè êîâ26 ìîæåò óêàçûâàòü íà õîðîøåå
çíàêîìñòâî ñîñòàâèòåëÿ ñ äðåâíåðóññêèìè ïàìÿòíèêàìè ïèñüìåííîñòè.
Òà êèì îá ðà çîì, ñ÷è òà åì, ÷òî áå çóñ ëîâ íûõ äî êà çà òåëüñòâ íå âîç ìîæ íîñ òè âîç -
âå äå íèÿ Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà ê Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó íå èìå åò ñÿ27. Áî -
ëåå òîãî, ïî ëà ãà åì ìîæ íî ñäå ëàòü îñòî ðîæ íîå28 ïðåä ïî ëî æå íèå, ÷òî Ìîñ êîâ -
ñêî-Àêàäåìè÷åñêàÿ ëå òî ïèñü â ñâî åé ïåð âîé ÷àñ òè ñî äåð æèò êî ïèþ èìåí íî Ðàä -
çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà, à íå èõ îá ùå ãî ïðî òîã ðà ôà. Òåì áî ëåå, ÷òî åñòü è äðó ãèå
148 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
26 Óñòà íîâ ëå íî, ÷òî Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêàÿ ëå òî ïèñü ÿâ ëÿ åò ñÿ îðè ãè íà ëîì ëå òî ïèñ íî ãî ñâî -
äà. Ñì.: Êëîññ Á. Ì. Ïðå äèñ ëî âèå ê èç äà íèþ 1997 ã. ÏÑÐË. Ò. 1. Ì., 1997. Ñ. K.
27 Êàê óæå îò ìå ÷à ëîñü âûøå, âîï ðîñ âçà è ìîò íî øå íèÿ ñïèñ êîâ Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè â íà ó÷ -
íîé ëè òå ðà òó ðå â ïî ñëå äåå âðå ìÿ íå ïîä íè ìàë ñÿ. Èñêëþ ÷å íè åì ÿâ ëÿ åò ñÿ ðå ìàð êà Á. Ì. Êëîñ ñà
âî âñòó ïè òåëü íîé ñòàòüå ê èç äà íèþ, ïðÿ ìî ãî îò íî øå íèÿ ê Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè íå èìå þ -
ùå ìó. Â íåé Á. Ì. Êëîññ, õà ðàê òå ðè çóÿ ðóñ ñêèå èñ òî÷ íè êè Ïî ëüñêîé èñ òî ðèè ßíà Äëó ãî øà, â
îò íî øå íèè Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè çà ìå òèë ñëå äó þ ùåå: «Îêà çû âà åò ñÿ, ÷òî áîëü øè íñòâî
ïðè âå äåí íûõ èì [Øàõ ìà òî âûì À. À. — À. Ñ.] ïðè ìå ðîâ ïåð âè÷ íîñ òè Ìîñ êîâ ñêî- Àêà äå ìè -
÷åñêîãî ñïèñ êà ïî ñðàâ íå íèþ ñ Ðàä çè âè ëîâ ñêèì ïî ðîæ äå íî îøèá êà ìè ñó ùåñ òâó þ ùèõ èç äà -
íèé òåê ñòà Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ñ âà ðè àí òà ìè ïî Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîìó
ñïèñ êàì. Òåì íå ìå íåå, íå êî òî ðûå ðàç íî÷ òå íèÿ âñå æå óêà çû âà þò íà áëè çîñòü Ìîñ êîâ ñêî-
Àêàäå ìè÷åñêîãî ñïèñ êà ê òåê ñòó Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé è Ëå òî ïèñ öà Ïå ðå ÿñ ëàâ ëÿ Ñóç äà ëüñêî ãî â òåõ
ñëó ÷à ÿõ, êîã äà Ðàä çè âè ëîâ ñêèé ñïè ñîê îòî øåë îò îá ùå ãî ïðî òîã ðà ôà. Òåì ñà ìûì òå çèñ
À. À. Øàõ ìà òî âà î ïðî èñ õîæ äå íèè Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî è Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êîâ îò
îá ùå ãî îðè ãè íà ëà îñòà åò ñÿ â ñèëå, õîòÿ è ñ ïî ïðàâ êà ìè». Ïðè ýòîì êåì ñòà âèò ñÿ ïîä ñî ìíå íèå
«òå çèñ À. À. Øàõ ìà òî âà» íå óêà çà íî, è êîí êðåò íûõ ïî ÿñ íå íèé, ïî ÷å ìó æå îí äîë æåí «îñòà -
âàòü ñÿ â ñèëå» íå ïðè âî äèò ñÿ. Êíè ãà Í. È. Ùà âå ëå âîé âû øëà èç ïå ÷à òè â ñà ìîì íà ÷à ëå 2005 ã.
Ïðåä ïî ëî æå íèå î çà âè ñè ìîñ òè Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî ñïèñ êà îò Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî áûëî
îá íà ðî äî âà íî íàìè âåñ íîé 2004 ãîäà ïðè ïîä ãî òîâ êå ê çà ùè òå äèï ëîì íîé ðà áî òû. Òåì íå ìå -
íåå, ñ÷è òà åì íå âàæ íûì, êòî ïåð âûì îá ðà òèë âíè ìà íèå íà «îøèá êè ñó ùåñ òâó þ ùèõ èç äà íèé
òåê ñòà Ëàâ ðåí òüåâ ñêîé ëå òî ïè ñè», âîç ìîæ íî òàê «îêà çà ëîñü», âåäü îøèá êè äå éñòâè òåëü íî
î÷å âèä íû. Âàæ íåå äðó ãîå — «òå çèñ À. À. Øàõ ìà òî âà» ìî æåò è äîë æåí áûòü ïå ðå ñìîò ðåí. Ñð.:
Êëîññ Á. Ì. Ðóñ ñêèå èñ òî÷ íè êè. Ùà âå ëå âà Í. È. Äðåâ íÿÿ Ðóñü â «Ïî ëüñêîé èñ òî ðèè» ßíà Äëó -
ãî øà. Ì., 2004. Ñ. 41.
Çà ìå òèì òàê æå, ÷òî â äðó ãèõ ïóá ëè êà öè ÿõ Á. Ì. Êëîñ ñà, èìå þ ùèõ íå ïîñ ðå äñòâåí íîå îò íî -
øå íèå ê Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè, âîï ðîñ î ñèëå «òå çè ñà À. À. Øàõ ìà òî âà» íå çà òðî íóò. Ñì.:
Êëîññ Á. Ì. 1) Ïðå äèñ ëî âèå ê èç äà íèþ 1997 ã. ÏÑÐË. Ò. 1: Ëàâ ðåí òüåâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ì., 1997;
2001. Ñ. G–N; 2) Ðàä çè âèë ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ïèñü ìåí íûå ïà ìÿò íè êè èñ òî ðèè Äðåâ íåé Ðóñè.
ÑÏá., 2003. Ñ. 28–30; 3) Ïðå äèñ ëî âèå ê èç äà íèþ 2005 ã. ÏÑÐË. Ò. 20: Ëüâîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ì.,
2005. Ñ. V–XII.
28 Îñòî ðîæ íîñòü òà êî ãî ïðåä ïî ëî æå íèÿ íå ñâÿ çà íà ñ íå óâå ðåí íîñ òüþ â åãî ñïðà âåä ëè âîñ òè.
Îñòî ðîæ íîñòü ñâÿ çà íà ñ äàâ ëå íè åì óòâåð äèâ øå ãî ñÿ ïðåä ñòàâ ëå íèÿ, ÷òî «ïðÿ ìàÿ çà âè ñè ìîñòü
îä íîé èç ëå òî ïè ñåé îò äðó ãîé áû âà åò äî âîëü íî ðåä êî è äîñ òà òî÷ íî ÿñíî îá íà ðó æè âà åò ñÿ». Íà
ïðàê òè êå, ýòî áû âà åò ñî âñåì íå ðåä êî, õîòÿ è îá íà ðó æè âà åò ñÿ íå ÿñíî. Òàê, ñå ãî äíÿ ìîæ íî
îñíî âà íèÿ ïðåä ïî ëà ãàòü ýòî. Òàê, íà òî, ÷òî Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïè ñîê
âîñ õî äèò èìåí íî ê Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó, êîñ âåí íî ìî æåò óêà çû âàòü ïðåä ïî ëî æå -
íèå, ñäå ëàí íîå â ñâîå âðå ìÿ Î. È. Ïî äî áå äî âîé. Èññëå äî âà òåëü íè öà ìè íè à òþð
Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà ñ÷è òà ëà, ÷òî ìè íè à òþ ðû ìîã ëè áûòü ñêî ïè ðî âà íû ñ îðè -
ãè íà ëà, â êî òî ðîì òåêñò ðàñ ïî ëà ãàë ñÿ â äâà ñòîë áöà29. Òà êîå äî ïó ùå íèå íå ïî -
çâî ëÿ åò îä íî âðå ìåí íî ñ÷è òàòü, ÷òî äå ôåêò òåê ñòà Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîãî
ñïèñ êà ïîä 1024 ã.30, ñâÿ çàí ñ îøèá êîé ïèñ öà ýòî ãî ñïèñ êà, ïðè íÿâ øå ãî òåêñò ëå -
òî ïè ñè çà ïîä ïèñü ê ìè íè à òþ ðå31, òàê êàê ïðè äâóõ ñòîë áöî âîì ðàñ ïî ëî æå íèè
òåê ñòà, òåì áî ëåå, âîç ìîæ íî, íà ïè ñàí íîì óñòàâ íûì ïî ÷åð êîì, ïðî ïó ùåí íûé îò -
ðû âîê äîë æåí áûë çà íè ìàòü çíà ÷è òåëü íîå ÷èñ ëî ñòðîê. Íàï ðî òèâ, òåêñò â ñî îò âåò -
ñòâó þ ùåì ìåñ òå Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà32 ñ áîëü øåé âå ðî ÿò íîñ òüþ ìîã áûòü
ïðè íÿò çà ïîä ïèñü ê ìè íè à òþ ðå33.
Ïîä âå äåì ïðåä âà ðè òåëü íûå èòî ãè. Ïî íà øå ìó ìíå íèþ, ïðåä ñòàâ ëåí íûå íà -
áëþ äå íèÿ äàþò îñíî âà íèÿ ïî ëà ãàòü, ÷òî ïåð âàÿ ÷àñòü Ìîñ êîâ ñêî- Àêà äå ìè ÷åñ -
êîãî ñïèñ êà íå ïîñ ðå äñòâåí íî âîñ õî äèò ê Ðàä çè âè ëîâ ñêî ìó, è ïðåä ñòàâ ëÿ åò åãî
êî ïèþ. Òà êîå ðå øå íèå ïðî áëå ìû âçà è ìî îò íî øå íèÿ ñïèñ êîâ äðåâ íåé øåé ðóñ -
ñêîé ëå òî ïè ñè äàåò âîç ìîæ íîñòü ïî-íî âî ìó îöå íèòü åå èñ òî÷ íè êî âåä ÷åñ êîå çíà -
÷å íèå è îò êðû âà åò íî âûå ïåð ñïåê òè âû èñ ñëå äî âà íèÿ, íî, â òî æå âðåìÿ, òðåáóåò
ïåðåñìîòðà íåêîòîðûõ óòâåðäèâøèõñÿ â íàóêå ïðåäñòàâëåíèé.
Âî-ïåð âûõ, ïðè çíà íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå êî ïèè Ðàä çè âè ëîâ -
ñêî ãî ïî çâî ëÿ åò îò êà çàòü ñÿ îò ïðåä ïî ëî æå íèÿ ñó ùåñ òâî âà íèÿ ïðî ìå æó òî÷ íîé
êî ïèè «Âëà äè ìèð ñêî ãî ñâî äà íà ÷à ëà XIII â.», è óòâåð æäàòü, ÷òî çà ìå íó «ïî ëîâ -
öåâ» íà «òà òàð» â ñòàòüå 1154 ã. ïðî èç âåë íå ñî ñòà âè òåëü ýòîé êî ïèè, âû ïîë íåí -
íîé ïî ñëå 1238 ã., à ñî ñòà âè òåëü èìåí íî Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà, ÷å ðåç êî òî ðûé
óêà çàí íàÿ çà ìå íà ïî ïà ëà è â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïèñîê.
Âî-âòî ðûõ, âîç âå äå íèå Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà íå ïîñ ðå äñòâåí íî ê ðó êî ïè ñè
íà ÷à ëà XIII â. ïî âû øà åò åãî çíà ÷å íèå êàê èñ òî ðè ÷åñ êî ãî èñ òî÷ íè êà.  ïåð âóþ
Î ñïèñêàõ Ðàäçèâèëîâñêîé ëåòîïèñè 149
ñ÷è òàòü óñòà íîâ ëåí íûì, ÷òî âñå ñïèñ êè Íîâ ãî ðîä ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè ìëàä øå ãî èç âî äà, ïî -
ìè ìî Êî ìèñ ñè îí íî ãî, âîñ õî äÿò ê Àêàäåìè÷åñêîìó ñïèñ êó; âñå ñïèñ êè Èïàòü åâ ñêîé ëå òî ïè ñè,
çà èñ êëþ ÷å íè åì ñà ìî ãî Èïàòü åâ ñêî ãî, âîñ õî äÿò ê Õëåá íè êîâ ñêî ìó ñïèñ êó; âñå ñïèñ êè Ñî ôèé -
ñêîé ïåð âîé ëå òî ïè ñè ìëàä øå ãî èç âî äà âîñ õî äÿò ê Áàëü çå ðîâ ñêî ìó ñïèñ êó; âñå ñïèñ êè Íè êî -
íîâ ñêîé ëå òî ïè ñè âîñ õî äÿò ê ñïèñ êó Îáî ëåí ñêî ãî. È ýòî âñå — âàæ íåé øèå, «ïåð âîñ òå ïåí íûå»,
ïà ìÿò íè êè ëå òî ïè ñà íèÿ. Â îò íî øå íèè æå ìíî ãèõ «âòî ðîñ òå ïåí íûõ» ëå òî ïè ñåé âîï ðîñ âçà è -
ìî îò íî øå íèÿ èõ ñïèñ êîâ ïðî ñòî íè êîã äà íå ñòà âèë ñÿ. Î âçà è ìî îò íî øå íèè ñïèñ êîâ óêà çàí íûõ
âûøå ëå òî ïè ñåé ñì.: Íà ñî íîâ À. Í. Ïðå äèñ ëî âèå. ÍÏË. Ì., Ë., 1950. Ñ. 3–12; Êëîññ Á. Ì. Ïðå -
äèñ ëî âèå ê èç äà íèþ 1998 ã. ÏÑÐË. Ò. 2: Èïàòü åâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. Ì., 1998. Ñ. E–N; Øè áà -
åâ Ì. À. Ìëàä øàÿ ðå äàê öèÿ Ñî ôèé ñêîé 1 ëå òî ïè ñè è ïðî áëå ìà ðå êî íñòðóê öèè èñ òî ðèè ëå òî -
ïèñ íî ãî òåê ñòà XV âåêà. Îïû òû ïî èñ òî÷ íè êî âå äå íèþ. Âûï. 4. ÑÏá., 2001. Ñ. 343–360;
Êëîññ Á. Ì. Íè êî íîâ ñêèé ñâîä è ðóñ ñêèå ëå òî ïè ñè XVI–XVII âå êîâ. Ì., 1980.
29 Ïî äî áå äî âà Î. È. Ìè íè à òþ ðû. Ñ. 55–56.
30 ÏÑÐË. Ò. 38. Ñ. 64.
31 Ëè õà ÷åâ Ä. Ñ. Ðóñ ñêèå ëå òî ïè ñè è èõ êóëü òóð íî-èñ òî ðè ÷åñ êîå çíà ÷å íèå. Ì.; Ë., 1947. Ñ. 434.
32 Ðàä çè âè ëîâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. ÑÏá.; Ì., 1994. Ë. 84 îá.
33 Ñàìà Î. È. Ïî äî áå äî âà ýòî ìó ïðî òè âî ðå ÷èþ, ïî âñåé âè äè ìîñ òè, çíà ÷å íèÿ íå ïðè äà âà ëà è
ïðî äîë æà ëà ñ÷è òàòü Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïè ñîê íå çà âè ñè ìûì îò ðà æå íè åì îá ùå ãî ïðî -
òîã ðà ôà Ðàä çè âè ëîâ ñêîé ëå òî ïè ñè. Ñì.: Ïî äî áå äî âà Î. È. Ìè íè à òþ ðû. Ñ. 50.
î÷å ðåäü ýòî îò íî ñèò ñÿ ê ìè íè à òþ ðàì Ðàä çè âè ëîâ ñêî ãî ñïèñ êà, òàê êàê â ýòîì ñëó -
÷àå ìè íè à òþ ðû â áîëü øåé ñòå ïå íè ìîãóò îòðàæàòü ñâîè îðèãèíàëû íà÷àëà
XIII âåêà.
Â-òðåòü èõ, ïðè çíà íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå êî ïèè Ðàä çè âè ëîâ -
ñêî ãî, ñ ó÷å òîì èõ ñî âðå ìåí íîñ òè, îçíà ÷à åò, ÷òî âîï ðî ñû àò ðè áó öèè è ìåñ òà ñî -
ñòàâ ëå íèÿ ýòèõ ïà ìÿò íè êîâ íå îá õî äè ìî ðåøàòü â êîìïëåêñå.
Â-÷åò âåð òûõ, ïðè çíà íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå êî ïèè Ðàä çè âè -
ëîâ ñêî ãî äàåò óíè êàëü íóþ âîç ìîæ íîñòü áî ëåå îá ú åê òèâ íî âçãëÿ íóòü íà ìå òî äû
ðà áî òû êíèæ íè êîâ XV âåêà — ñî ñòà âè òå ëåé ëåòîïèñíûõ ñâîäîâ.
Íà êî íåö, ïðè çíà íèå â Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêîì ñïèñ êå êî ïèè Ðàä çè âè ëîâ -
ñêî ãî îçíà ÷à åò, ÷òî Ìîñ êîâ ñêî-Àêàäåìè÷åñêèé ñïè ñîê íå ìî æåò ïðè âëå êàòü ñÿ
äëÿ ðå êî íñòðóê öèè Ïî âåñ òè âðå ìåí íûõ ëåò, òàê êàê îí íå îò ðà æà åò íåçàâèñèìûõ
÷òåíèé.
150 Àëåêñàíäð Ñåâàëüíåâ
|