О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Russian |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Назва видання: | Ruthenica |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190495 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре / С. Темчин // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 151-161. — Бібліогр.: 68 назв. — рос. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-190495 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-1904952023-06-11T20:26:02Z О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре Темчин, С. 2006 Article О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре / С. Темчин // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 151-161. — Бібліогр.: 68 назв. — рос. 1995-0276 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190495 ru Ruthenica Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| format |
Article |
| author |
Темчин, С. |
| spellingShingle |
Темчин, С. О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре Ruthenica |
| author_facet |
Темчин, С. |
| author_sort |
Темчин, С. |
| title |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре |
| title_short |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре |
| title_full |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре |
| title_fullStr |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре |
| title_full_unstemmed |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре |
| title_sort |
о времени появления супрасльской летописи (списка 1519 г.) в супрасльском монастыре |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/190495 |
| citation_txt |
О времени появления Супрасльской летописи (списка 1519 г.) в Супрасльском монастыре / С. Темчин // Ruthenica. — 2006. — Т. 5. — С. 151-161. — Бібліогр.: 68 назв. — рос. |
| series |
Ruthenica |
| work_keys_str_mv |
AT temčins ovremenipoâvleniâsupraslʹskojletopisispiska1519gvsupraslʹskommonastyre |
| first_indexed |
2025-07-16T13:26:15Z |
| last_indexed |
2025-07-16T13:26:15Z |
| _version_ |
1837810189559922688 |
| fulltext |
Ñåðãåé Òåì÷èí
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè
(ñïèñêà 1519 ã.) â Ñóïðàñëüñêîì ìîíàñòûðå
Ñóï ð àñëüñêàÿ ëå òî ïèñü 1446 ã., äî øåä øàÿ äî íàñ â ñïèñ êå 1519 ã. è ÿâ ëÿ þ ùà ÿ ñÿ
ÿð êèì ïà ìÿò íè êîì áå ëî ðóñ ñêî-ëè òîâ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ, ïî ëó ÷è ëà ñâîå íà çâà íèå
ïî Ñóï ð àñëüñêî ìó Áëà ãî âå ùåí ñêî ìó ìî íàñ òû ðþ, îñíî âàí íî ìó â 1498 ã. ìàð -
øàë êîì Âå ëè êî ãî êíÿ æåñ òâà Ëè òîâ ñêî ãî Àëåêñàíäðîì Èâà íî âè ÷åì Õîä êå âè ÷åì
ïîä Áå ëîñ òî êîì â Ïîä ëÿøüå (âîñ òî÷ íàÿ ÷àñòü ñî âðå ìåí íîé Ïîëü øè)1.  ýòîé îáè -
òåëè ëå òî ïèñü áûëà îá íà ðó æå íà â ïåð âîé ÷åò âåð òè XIX â.
Ñ÷è òà åò ñÿ, ÷òî ñáîð íèê 1519 ã., ñî äåð æà ùèé ñïè ñîê Ñóï ð àñëüñêîé ëå òî ïè ñè,
îá íà ðó æåí Ì. Ê. Áîá ðîâ ñêèì è È. Í. Äà íè ëî âè ÷åì â êîí öå ëåòà 1822 ãîäà2.
Ì. Ê. Áîá ðîâ ñêèé ïî ìîã È. Í. Äà íè ëî âè ÷ó îäîë æèòü ðó êî ïèñü èç Ñóï ð àñëüñêî ãî
ìî íàñ òû ðÿ, êóäà îíà áûëà âîç âðà ùå íà â 1824 ã., è ðàç îá ðàòü åå ñî äåð æà íèå. Ëå -
òî ïèñü â ëà òèí ñêîé òðàíñ ëè òå ðà öèè îïóá ëè êî âà íà È. Í. Äà íè ëî âè ÷åì — ñíà ÷à ëà
â ïå ðè î äè êå3, à çà òåì â âèäå îò äåëü íî ãî èç äà íèÿ4. Ïî ýòî ìó èç äà íèþ îò äåëü íûå
åå ìåñ òà ïå ðå ïå ÷à òà íû â îá ðàò íîé êè ðèë ëè ÷åñ êîé òðàíñ ëè òå ðà öèè Ñ. Â. Ðóñ ñî -
ã Ñåðãåé Òåì÷èí, 2006
1 Îá èñ òî ðèè îá è òå ëè ñì.: Ìî äåñò (Ñòðåëü áèö êèé). Ñóï ð àñëüñêèé Áëà ãî âå ùåí ñêèé ìî íàñ òûðü.
Âåñ òíèê Çà ïàä íîé Ðîñ ñèè. Âèëü íà, 1867. Êí. 2. Ñ. 70–81; Êí. 3. Ñ. 83–117; Êí. 4. Ñ. 1–44;
Êí. 5. Ñ. 75–104; Êí. 6. Ñ. 121–140; Êí. 7. Ñ. 1–40 (âñå íî ìå ðà ñòðà íèö — âòî ðîé ïà ãè íà öèè);
Íè êî ëàé (Äàë ìà òîâ). Ñóï ð àñëüñêèé Áëà ãî âå ùåí ñêèé ìî íàñ òûðü: Èñòî ðè êî-ñòà òèñ òè ÷åñ êîå
îïè ñà íèå. Ñàíêò-Ïå òåð áóðã, 1892; Ðî ãîâ À. È. Ñóï ðàñëü êàê îäèí èç öåí òðîâ êóëü òóð íûõ ñâÿ -
çåé Áå ëî ðóñ ñèè ñ äðó ãè ìè ñëà âÿí ñêè ìè ñòðà íà ìè. Ñëà âÿ íå â ýïî õó ôå î äà ëèç ìà: Ê ñòî ëå òèþ
àêà äå ìè êà Â. È. Ïè ÷å òû. Ì., 1978. Ñ. 321–334; Hajduk M. Sanctuarium nad Supraslà. Slavia
Orientalis. T. 38, ¹ 3–4, 1989. S. 511–536.
2 Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå áå ëî ðóñ ñêî-ëè òîâ ñêî ãî ëå òî ïè ñà íèÿ. Ìîñ êâà, 1985.
Ñ. 42–43; ñì. òàê æå: Turkowski T. Danilowicz Ignacy. In: Polski Sùownik Biograficzny. T. 4.
Kraków, 1938. S. 412; Âÿë iêàå êíÿñ òâà Ëiòî¢ñêàå: Ýíöûê ëà ïå äûÿ. Ò. 1. Ìiíñê, 2005. Ñ. 576.
3 Daniùowicz I. Latopisiec litewski na poczàtku XV wieku przez bezimiennego pisarza w ruskim
jæzyku uùoýony, wyjæty z rækopisu r. 1520, obejmujàcego dzieje rusko-litewskie, po raz pierwszy
dosùownie ùaciñskiemi literami do druku podany. Dziennik Wileñski, 1823. T. 3. S. 241–265,
369–413; 1824. T. 1. S. 37–60, 158–187, 283–312, 447–476; T. 2. S. 23–59, 403–433; T. 3.
S. 29–57, 166–184.
4 Daniùowicz I. Latopisiec Litwy i Kronika Ruska z rækopisu sùawiañskiego przepisane. Wilno, 1927.
Ñì. òàê æå êðè òè ÷åñ êóþ îöåí êó ýòî ãî èç äà íèÿ: Óëà ùèê Í. Í. Îòêðû òèå è ïóá ëè êà öèè Ñó -
ïðàñëüñêîé ëå òî ïè ñè. Ëå òî ïè ñè è õðî íè êè (1976 ã.): Ì. Í. Òè õî ìè ðîâ è ëå òî ïè ñå âå äå íèå.
Ì., 1976. Ñ. 210–212.
âûì5. Â ñî ñòà âå Ïîë íî ãî ñî áðà íèÿ ðóñ ñêèõ ëå òî ïè ñåé Ñóï ð àñëüñêàÿ ëå òî ïèñü
èç äà âà ëàñü â 1907 ã. (ò. 17, ñòá. 1–84) è 1980 ã. (ò. 35: Ëå òî ïè ñè áå ëî ðóñ ñêî-ëè òîâ -
ñêèå, ñ. 36–67).
Ñóï ð àñëüñêàÿ ëå òî ïèñü âõî äèò â ñî ñòàâ ñáîð íè êà, õðà íÿ ùå ãî ñÿ íûíå â Ñàíêò-
Ïå òåð áó ðãñêîì àð õè âå ôè ëè à ëà Èíñòè òó òà ðîñ ñèé ñêîé èñ òî ðèè Ðîñ ñèé ñ êîé ÀÍ,
ô. 115, ¹ 143. Ýòîò êî äåêñ, íà ñ÷è òû âà þ ùèé 176 áó ìàæ íûõ ëèñ òîâ (ïî ñëåä íèé
îò ìå ÷åí 175-ì, íî åñòü ëèñò 1-à) ôîð ìà òîì â 4î, ïè ñàí â 1519 ã. Ãðè ãî ðè åì Èâà -
íî âè ÷åì (ñâÿ ùåí íè ÷åñ êèì ñû íîì è ïî ñðå äñòâåí íûì êíèæ íè êîì)6 ïî çà êà çó
êíÿ çÿ Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à7. Ñáîð íèê îïè ñû âàë ñÿ È. Í. Äà íè ëî âè -
÷åì8, À. À. Øàõ ìà òî âûì9 è Í. Í. Óëà ùè êîì10. Ñîîáùàåìûå íèæå ñâåäåíèÿ â
áîëüøîé ñòåïåíè îñíîâàíû íà ýòèõ îïèñàíèÿõ.
Ñî äåð æà íèå ñáîð íè êà òà êî âî: ëë. 1, 175 — óêà çà òå ëè åâàí ãå ëüñêèõ ÷òå íèé
XVI â. (íå êîã äà ýòè ëèñ òû, íå èìå þ ùèå îò íî øå íèÿ ê ñáîð íè êó, áûëè ïðè êëå å íû
ê âíóò ðåí íèì ñòî ðî íàì îá ëî æåê ïå ðå ïëå òà; â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ îíè îò êëå å íû è
âøè òû â êíè ãó); ëë. 1à–2 îá. — ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé Îäèí öå âè ÷åé11, ïè ñà íîå ïî ç -
æå ñà ìîé ðó êî ïè ñè, íî â òîì æå XVI â.; ëë. 3–108 (êðî ìå ë. 85 îá., ïåð âî íà ÷àëü íî
÷èñ òî ãî, íî çà ïîë íåí íî ãî â XVIII â. èëè â íà ÷à ëå XIX â.; çäåñü ÷è òà åò ñÿ: íà ÷à ëî
ïî ëüñêî ãî ïåñ íî ïå íèÿ Ju¿ Ciæ ¿egnam (èç êàí öè î íà ëà); ëà òèí ñêèé ïå ðå ÷åíü ìîñ -
êîâ ñêèõ âå ëè êèõ êíÿ çåé è öà ðåé); Ñóï ð àñëüñêàÿ ëå òî ïèñü, çà ãî ëî âîê: «Èçáðà íèå
ëå òî ïè ñà íèÿ èç ëî æå íî âêðàò öå»; ëë. 108 îá.–125 — ÷àñòü äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ïå ðå -
âî äà Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó òà Êà çè ìè ðà Âå ëè êî ãî ñ ïðî ñòðàí íûì ââå äå íè åì12;
ëë. 125 îá.–126 — çà ïîë íå íû ðàç íû ìè ïî ÷åð êà ìè è ÷åð íè ëà ìè â XVI â. íà ñòà ðî -
152 Ñåðãåé Òåì÷èí
5 Âîñ ïî ìè íà íèÿ íà 1832 ãîä, èç äà âà å ìûå Ñ. Ðóñ ñî âûì. Êí. 4. Ñ. 19–48; Êí. 5. Ñ. 16–30; Êí. 6.
Ñ. 64–68.
6 È. Í. Äà íè ëî âè÷ îõà ðàê òå ðè çî âàë åãî êàê áîëü øî ãî íå âåæ äó („Kopista byù wielki ignorant”),
ñì.: Danilowicz I. Latopisiec Litwy… S. 13.
7 Íå ïî íÿò íî, ÷òî èìåë â âèäó Í. Í. Óëà ùèê, êîã äà ïè ñàë, ÷òî â ñî çäà íèè Ñóï ð àñëüñêîé ëå òî ïè -
ñè íà ðÿ äó ñ Îäèí öå âè ÷à ìè ðå øà þ ùóþ ðîëü ñûã ðà ëè òàê æå è Õîä êå âè ÷è — ôóí äà òî ðû ìî íàñ -
òû ðÿ, â êî òî ðîì ëå òî ïèñü áûëà îá íà ðó æå íà, ñì.: Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 29.
8 Daniùowicz I. Latopisiec Litwy… S. 9–18; Äà íè ëî âè÷ È. Í. Î ëè òîâ ñêèõ ëå òî ïè ñÿõ. Æóð íàë Ìè -
íèñ òå ðñòâà íà ðîä íî ãî ïðî ñâå ùå íèÿ. 1840. ×. 28. Ñ. 100–106 (âòî ðîé ïà ãè íà öèè); Dani³owicz I.
Wiadomosã o wùaúciwych litewskich latopiscach. In: Stryjkowski M. Kronika polska, litewska,
ýmódzka i wszystkiej Rusi, wydanie nowe. T. 1. Warszawa, 1846. S. 56–59 (ïî ëüñêàÿ âåð ñèÿ ïðåä û -
äó ùåé ðà áî òû).
9 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ð àñëüñêîì ñïèñ êå çà ïàä íî ðóñ ñêîé ëå òî ïè ñè. Â: Ëå òî ïèñü çà íÿ òèé
Àðõåîãðàôè÷åñêîé êî ìèñ ñèè çà 1900 ãîä. Âûï. 13. ÑÏá., 1901. Ñ. 1–16.
10 ÏÑÐË. Ò. 35: Ëå òî ïè ñè áå ëî ðóñ ñêî-ëè òîâ ñêèå. Ì., 1980. Ñ. 5–6; íà âêëåé êå ïî ñëå ñ. 192 — ñíè -
ìîê ë. 3.
11 Ðî äîñ ëî âèå îïóá ëè êî âà íî: Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 14–15 (öåð êîâ -
íî-ñëà âÿí ñêèì øðèô òîì); ÏÑÐË. Ò. 35. Ñ. 282–283 (ãðàæ äàí êîé).
12 Ñì. ïóá ëè êà öèþ ýòî ãî ââå äå íèÿ â ëà òèí ñêîé òðàíñ ëè òå ðà öèè: Sosnowski A. Wiadomosc o
prawach Kazimierza Wielkiego, przeùoýonych na jæzyk czerwono-ruski, za czasów Wùadysùawa
Jagieùùy. Dziennik Wileñski, 1822. T. 2. S. 277–292. Ìíî ãèå èñ ñëå äî âà òå ëè ñî ìíå âà ëèñü â êà ÷åñ òâå
ýòîé ïóá ëè êà öèè, êî òî ðîå íà ïî âåð êó îêà çà ëîñü âïîë íå ïðè åì ëå ìûì, ñì.: Roman S. Przepisy
prawa polskiego w rekopisie supraskim z pocz¹tku XVI wieku (Uwagi w zwi¹zku z odszukaniem
zaginionego rêkopisu). Czasopismo Prawno-Historyczne. T. 17, zesz. 1. 1965. S. 84–87.
áå ëî ðóñ ñêîì ÿçû êå: ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ13 è ïðî øå íèå íà èìÿ ïî -
ëüñêî ãî êî ðî ëÿ â îò âåò íà æà ëî áó æå ìà éòñêî ãî ñòà ðîñ òû (áåç êîí öà); ë. 126 îá. —
÷èñ òûé; ëë. 127–172 — Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê (áåç êîí öà); ë. 173 — çà ïèñü
ïå ðå ïèñ ÷è êà:
«Êàê çà åöü ðàä èç áå ãàë òå íå òà, òàê æå âñÿ êè ìèñòð ðà äó åò ñÿ, ñâîå äåë öî
èñ êîí ÷àâ. Èñïè ñàí ñèè ëå òî ïè ñåöü â ëåòî 7028, ëóíà 17, èí äèê òà 9, îêòÿá -
ðÿ 6, íà ïà ìåòü ñâÿ òî ãî àïîñ òî ëà Ôîìû çà ìûø ëå íè åìü áëà ãî âåð íî ãî è
õðèñ òî ëþ áè âî ãî êíÿ çÿ Ñè ìè î íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à åãî ìè ëîñ òè íà
çäî ðî âå è íà ùàñ òüå è íà æèçíü âå÷ íóþ, íà îò ïó ùå íèå ãðå õîâ. Áîæå ìè -
ëîñ òè âû, èõ ìè ëîñ òè äàè åãî ìè ëîñ òè êíÿ ãè íè Åêà òå ðè íå, èõ ìè ëîñ òè ÷à -
äîìü. Ðó êî äåëúå ìíî ãîã ðåø íî ãî ðàáà áî æè å ãî Ãðè ãî ðèÿ Èâà íî âè ÷à, áîãó â
÷åñòü è âî ñëà âó âî âåêû. Àìèíü»14;
íèæå çà âèíü åò êîé: «Ïðåñ òà âëúøå ãî ïî ìå íè, ãîñ ïî äè, åðåÿ Èâà íà»; ë. 173 îá. —
çà ïè ñè áå ëî ðóñ ñêîé ñêî ðî ïèñüþ ðàç íû ìè ïî ÷åð êà ìè, çà ëè òû è çà ìà çà íû ÷åð íè -
ëà ìè (âòî ðàÿ èç íèõ — çà ïèñü XVII â. î ðîæ äå íèè ñûíà íå óñòà íîâ ëåí íî ãî
ëèöà)15; ë. 174 — ïðî áà ïåðà («Ïî êîø òî âà òè ïåðà, äîá ðîå ëè»); íà ÷à ëî ïî ëüñêî -
ãî ïåñ íî ïå íèÿ Ju¿ Ciæ ¿egnam (èç êàí öè î íà ëà); çà ïèñü ïî ëó óñ òà âîì îá óáè éñòâå â
Âè òåá ñêå16 Èî ñà ôà òà Êóí öå âè ÷à 2 íî ÿá ðÿ 1623 ãîäà17; ë. 174 îá. — íà ÷à ëî òîãî
æå ïî ëüñêî ãî ïåñ íî ïå íèÿ. Ê âåð õíåé äîñ êå ïå ðå ïëå òà ñáîð íè êà ïðè êëå å íà áó -
ìàæ êà, íà êî òî ðîé ïî ÷åð êîì íà ÷à ëà XIX â. íà ïè ñà íî: «Ëå òî ïè ñåö Ïî äî ëÿ è êíÿ -
çåé ëè òîâ ñêèõ â íåì ïà òå ðèê êè å âî ïå ÷åð ñêèé âêðàò öå ïè ñàí 152[0]».
Îñíîâ íàÿ ÷àñòü ðó êî ïè ñè (ëë. 3–116 è 127–173) âû ïîë íå íà ïî ëó óñ òà âîì, ëèøü
íå áîëü øîé ôðàã ìåíò (ëë. 116 îá.–125, ò. å. îêîí ÷à íèå ïå ðå âî äà Âèñ ëèö êî ãî ñòà -
òó òà) çà ïè ñàí ñêî ðî ïèñüþ. Ñêî ðî ïèñ íàÿ ÷àñòü ìî æåò ïðè íàä ëå æàòü èíî ìó ïèñ -
öó18, íî âïîë íå âå ðî ÿò íî, ÷òî îíà âû ïîë íå íà òåì æå ñà ìûì ïå ðå ïèñ ÷è êîì íà
îñòàâ ëåí íûõ ÷èñ òû ìè ëèñ òàõ19 óæå ïî ñëå òîãî, êàê âñÿ êíè ãà áûëà íà ïè ñà íà è ïå -
ðå ïëå òå íà20. Ýòèì îá ú ÿñ íÿ åò ñÿ íå òîëü êî ñìå íà ïî ëó óñ òà âà ñêî ðî ïèñüþ, íî è íå î -
áû÷ íûé ñî ñòàâ þðè äè ÷åñ êèõ ñòà òåé äàí íîé ÷àñ òè ñáîð íè êà 1519 ã., êóäà âõî äÿò: à)
íå áîëü øàÿ, íî ñíàá æåí íàÿ ïðî ñòðàí íûì ïðåä èñ ëî âè åì ïîä áîð êà ñòà òåé ïî ëüñêî -
ãî öåð êîâ íî ãî ïðà âà, ïå ðå âå äåí íàÿ íà äðåâ íå ðóñ ñêèé íå èç âåñ òíûì ÷å õîì21 äëÿ
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè 153
13 Ðî äîñ ëî âèå îïóá ëè êî âà íî: Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 15–16.
14 Ñì. ïóá ëè êà öèè çà ïè ñè: Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 5 (öåð êîâ íî-ñëà âÿí -
ñêèì øðèô òîì); ÏÑÐË. T. 35. Ñ. 5–6 (ãðàæ äàí êîé).
15 Ïðî ÷è òàí íàÿ ÷àñòü çà ïè ñè îïóá ëè êî âà íà: Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 13.
16 Â îïè ñà íèè Í. Í. Óëà ùè êà îøèá êà — â Ïî ëîö êå, ñì.: Ïîë íîå ñî áðà íèå ðóñ ñêèõ ëå òî ïè ñåé.
Ò. 35. Ñ. 5.
17 Çà ïèñü îïóá ëè êî âà íà: Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 14.
18 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 4–5.
19 Wandas A. Uwagi o jæzyku tekstów prawnych z rækopisu supraskiego. Czasopismo Prawno- His to -
rycz ne. T. 17, zesz. 1. 1965. S. 103.
20 Ïîä ðîá íåå ñì.: Roman S. Przepisy prawa… S. 93–96.
21 Î áî ãå ìèç ìàõ ýòîé ÷àñ òè ñì.: Wandas A. Uwagi do jêzyku…
Èâà íà (Âàíü êè) Êèð äå å âè ÷à — õî ëìñêî ãî êàñ òå ëÿ íà â 1434–1470 ãî äàõ22; á) ïîä -
áîð êà îò äåëü íûõ ñòà òåé ñâåò ñêî ãî ïî ëüñêî ãî ïðà âà, â òîì ÷èñ ëå çà è ì ñòâî âàí íûõ
èç äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ïå ðå âî äà Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó òà Êà çè ìè ðà Âå ëè êî ãî23; â) íà -
÷àëü íûé ôðàã ìåíò ïî ëíî ãî òåê ñòà äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ïå ðå âî äà òîãî æå ñòà òó òà (ïå -
ðå âîä âû ïîë íåí ñ ëà òèí ñêî ãî îðè ãè íà ëà)24.
Ïî ìíå íèþ À. À. Øàõ ìà òî âà, â 1519 ã. Ãðè ãî ðèé Èâà íî âè÷ ïå ðå ïè ñàë ñáîð íèê,
ñî ñòàâ ëåí íûé (ïðè ìåð íî) â ñå ðå äè íå XV âåêà25: ïî ñëåä íèå èç âåñ òèÿ ëå òî ïèñ íîé
÷àñ òè îò íî ñÿò ñÿ ê 1446 ãîäó26; äðåâ íå ðóñ ñêèé ïå ðå âîä Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó òà äà -
òè ðó åò ñÿ èñ ñëå äî âà òå ëÿ ìè â ïðåä å ëàõ 1438–1470 ãî äîâ27. Ïðåä ïî ëà ãà åò ñÿ, ÷òî
äî øåä øèé äî íàñ ñïè ñîê ñî çäàí â Âîñ òî÷ íîé Áå ëî ðóñ ñèè èëè, ÷òî áî ëåå âå ðî ÿò -
íî, íà çà ïà äå Ñìî ëåí ùè íû, ãäå íà õî äè ëèñü çå ìåëü íûå âëà äå íèÿ êíÿ çåé Îäèí öå -
âè ÷åé28. Êàê ìû óâè äèì íèæå, äàí íîå ïðåä ïî ëî æå íèå íå áåñ ñïîð íî.
Ëè÷ íîñòü óïî ìÿ íó òî ãî â êî ëî ôî íå 1519 ã. çà êàç ÷è êà ðó êî ïè ñè — êíÿ çÿ Ñå ìå íà
Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à — âû çâà ëà íà ó÷íóþ äèñ êóñ ñèþ. Þ. Âîëüô îòî æäåñ òâèë
åãî ñ Ñå ìå íîì Èâà íî âè ÷åì Îäèí öå âè ÷åì, ñû íîì Èâà íà Ãðè ãîðü å âè ÷à, âíó êîì
Ãðè ãî ðèÿ Èâà íî âè ÷à, ïðàâ íó êîì Èâà íà Ôå äî ðî âè ÷à, ïðàï ðàâ íó êîì Ôå äî ðà
Àíäðååâè÷à, îøè áî÷ íî ñ÷è òàÿ ïðè ýòîì, ÷òî Ñóï ð àñëüñêàÿ ëå òî ïèñü äîø ëà äî
íàñ â ñïèñ êå âòî ðîé ïî ëî âè íû XVI âåêà29. À. À. Øàõ ìà òîâ îò êîð ðåê òè ðî âàë ýòó
õðî íî ëî ãè ÷åñ êóþ íå óâÿç êó30, ïî êà çàâ, ÷òî ñëî âà ðî äîñ ëî âèÿ «Ó êíÿ çÿ Ãðè ãî ðÿ
ñûí êíÿçü [È]âàí» îò íî ñÿò ñÿ íå ê Ãðè ãî ðèþ Èâà íî âè ÷ó, êàê ïî ëà ãàë Þ. Âîëüô, à
ê åãî äÿäå Ãðè ãî ðèþ Ôå äî ðî âè ÷ó è, ñëå äî âà òåëü íî, çà êàç ÷è êîì ñáîð íè êà 1519 ã.
ìîã áûòü (â ðî äîñ ëî âèè íå îò ìå ÷åí íûé) Ñå ìåí Èâà íî âè÷ Îäèí öå âè÷, ñûí óïî ìÿ -
154 Ñåðãåé Òåì÷èí
22 Ïåð âîëüô È. È. Ñëà âÿ íå, èõ âçà èì íûå îò íî øå íèÿ è ñâÿ çè. Ò. 3: Ñëà âÿí ñêàÿ èäåÿ â ïî ëè òè ÷åñ -
êèõ è êóëü òóð íûõ ñíî øå íè ÿõ ñëà âÿí äî êîí öà XVIII âåêà, ÷. 2: Ñëà âÿ íå çà ïàä íûå è âîñ òî÷ íûå
â èõ âçà èì íûõ ñíî øå íè ÿõ. Âàð øà âà, 1893. Ñ. 92, ïðèì. 1.
23 Êñòà òè, îäíà èç íèõ — ñòàòüÿ 104, ãî âî ðÿ ùàÿ î ïðà âå äî ÷å ðåé íà ñëå äî âàòü îò öîâ ñêîå èìå íèå è
ïðà âå åãî îò êó ïà ó íèõ äâî þ ðîä íû ìè áðàòü ÿ ìè ïî îò öîâ ñêîé ëè íèè — ìî æåò áûòü ñâÿ çà íà ñ
êîí êðåò íûì ýïè çî äîì æèç íè êíÿ çåé Îäèí öå âè ÷åé: ñ 1509 ïî 1527 ã. âå ëàñü òÿæ áà çà íà ñëå ä ñòâî
ïî êîé íî ãî Äè ìèò ðèÿ Ôå äî ðî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à ìåæ äó åãî äî ÷åðüþ Àííîé (à òàê æå åå ìà òåðüþ è
ìó æåì), ñ îä íîé ñòî ðî íû, è åå äâî þ ðîä íû ìè áðàòü ÿ ìè (è äÿ äåé) ïî îò öîâ ñêîé ëè íèè — ñ äðó -
ãîé, ñì.: Wolff J. Kniaziowie Litewsko-Ruscy od koñca czternastego wieku. Warszawa, 1895. S. 282.
24 Roman S. Przepisy prawa… S. 98.
25 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 5–6, 8.
26 Òàì æå. Ñ. 5–8.
27 Ïåð âîëüô È. È. ×åð âî íî ðóñ ñêèé ïå ðå âîä Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó òà. Â: Òðó äû VI Àðõåîëîãè÷åñêîãî ñúåç -
äà â Îäåñ ñå (1884 ã.). Ò. 1. Îäåñ ñà, 1886. Ñ. 309; Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå…
Ñ. 8–9; Ïåð âîëüô È. È. Ñëà âÿ íå, èõ âçà èì íûå îò íî øå íèÿ… Ò. 3, ÷. 2. Ñ. 92–93 (òàê æå ïðèì.); Ôëî -
ðîâ ñêèé À. Â. ×åõè è âîñ òî÷ íûå ñëà âÿ íå: Î÷åð êè ïî èñ òî ðèè ÷åø ñêî-ðóñ ñêèõ îò íî øå íèé
(X–XVII ââ.). Ò. 2. Ïðà ãà, 1947. Ñ. 53–54; Roman S. Przepisy prawa… S. 97; Bardach J. Ruskie
przeklady polskich statutów ziemskich XIV i poczàtku XV w. In: Studia z dziejów pañstwa i prawa
polskiego. T. 3. Ùódê, 1999. S. 23.
28 Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 30–32.
29 Wolff J. Kniaziowie Litewsko-Ruscy… S. 287.
30 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 11–12.
íó òî ãî â äî êó ìåí òàõ 1527 ã. Èâà íà Ãðè ãîðü å âè ÷à31, âíó êà Ôå äî ðà Àíäðååâè÷à32.
Íà êî íåö, çà êàç ÷èê ðó êî ïè ñè 1519 ã. áûë îøè áî÷ íî îòî æäå ñòâëåí ñ Ñå ìå íîì
Áîã äà íî âè ÷åì Îäèí öå âè ÷åì33 — íå ñìîò ðÿ íà ÿâ íîå ðàç ëè ÷èå îò ÷åñòâ; êðî ìå
òîãî, èç âåñ òíî — Ñå ìåí Áîã äà íî âè÷ óæå â 1510 ã. áûë æå íàò íà Àíàñòàñèè, äî ÷å -
ðè Ìè õà è ëà Àëåêñàíäðîâè÷à Ñàí ãóø êè34, òîã äà êàê â êî ëî ôî íå óïî ìè íà åò ñÿ
êíÿ ãè íÿ Åêà òå ðè íà. Ýòî îòî æäå ñòâëå íèå, âå ðî ÿò íî, ñïðî âî öè ðî âà íî íå âåð íûì
ïðåä ïî ëî æå íè åì È. Í. Äà íè ëî âè ÷à î òîì, ÷òî çà êàç ÷èê ðó êî ïè ñè 1519 ã. òîæ äåñ -
òâå íåí êíÿ çþ Ñå ìå íó Îäèí öå âè ÷ó, óïî ìÿ íó òî ìó âìåñ òå ñ êíÿçü ÿ ìè Ïî ëó áèí -
ñêèì è Ñàí ãóø êîé â äî êó ìåí òàõ 1510 ãîäà35, êî òî ðûå â äå éñòâè òåëü íîñ òè îò íî -
ñÿò ñÿ íå ê Ñå ìå íó Èâà íî âè ÷ó, à ê Ñå ìå íó Áîã äà íî âè ÷ó Îäèí öå âè ÷ó36.
Í. Í. Óëà ùèê ïî ïû òàë ñÿ îïðå äå ëèòü âðå ìÿ ïî ÿâ ëå íèÿ Ñóï ð àñëüñêîé ëå òî ïè ñè â
Ñóï ð àñëüñêîì ìî íàñ òû ðå. Ðàñ ñìîò ðåâ îïè ñè ìî íàñ òûð ñêèõ êíèã, ñî ñòàâ ëåí íûå â
1557, 1645, 1668 è 1764 ãã. (ïî ñëåä íÿÿ èç âåñ òíà â èç âëå ÷å íè ÿõ)37, à òàê æå íå êî òî -
ðûå áî ëåå ïî çäíèå ñâè äå ò åëüñòâà (îïè ñè 1830 è 1836 ãã. îñòà ëèñü åìó íå èç âåñ òíû -
ìè)38, èñ ñëå äî âà òåëü ïðè øåë ê âû âî äó î òîì, ÷òî ðó êî ïèñü 1519 ã. ïî ïà ëà â Ñóï ðà -
ñëüñêèé ìî íàñ òûðü ëèøü â êîí öå XVIII èëè äàæå íà ÷à ëå XIX âåêà39. Äàí íûé ñáîð -
íèê óïî ìÿ íóò â èí âåí òà ðå 1830 ã., ãäå ôè ãó ðè ðó åò ñðå äè ðó êî ïè ñåé, îäîë æåí íûõ
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè 155
31 Þ. Âîëüô ñ÷è òàë ýòî óïî ìè íà íèå îøè áî÷ íûì, ïî ëó ÷èâ øèì ñÿ â ðå çóëü òà òå ìå õà íè ÷åñ êîé èí -
âåð ñèè èìåí Ãðè ãî ðèÿ Èâà íî âè ÷à, ñì.: Wolff J. Op. cit. S. 282.
32 Ýòà êîð ðåê òè ðîâ êà ïîä äåð æè âà åò ñÿ óïî ìè íà íè åì â Ëè òîâ ñêîé ìåò ðè êå ñìî ëåí ñêèõ áîÿð êíÿ -
çÿ Èâà íà Îäèí öå âè ÷à è êíÿ çÿ Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à, êî òî ðîå ñëå äó åò äà òè ðî âàòü
1489 ãî äîì, ñì.: Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 31–32.
33 Ïàç äíÿ êî¢ Â. Àäçiíöýâi÷û. Â: Ïàø êî¢ Ã. Ï. (ðåä.). Âÿë iêàå êíÿñ òâà Ëiòî¢ñêàå: Ýíöûê ëà ïå äûÿ.
Ò. 1. Ìiíñê, 2005. Ñ. 205.
34 Wolff J. Kniaziowie Litewsko-Ruscy… S. 283.
35 Äà íè ëî âè÷ È. Í. Î ëè òîâ ñêèõ ëå òî ïè ñÿõ… Ñ. 102.
36 Ñì.: Wolff J. Kniaziowie Litewsko-Ruscy… S. 283.
37 Áîëü øè íñòâî ýòèõ îïè ñåé îïóá ëè êî âà íî, ñì.: Àðõåîãðàôè÷åñêèé ñáîð íèê äî êó ìåí òîâ, îò íî ñÿ -
ùèõ ñÿ ê èñ òî ðèè Ñå âå ðî-Çà ïàä íîé Ðóñè, èç äà âà å ìûé ïðè óïðàâ ëå íèè Âè ëåí ñêî ãî ó÷åá íî ãî îêðó ãà.
Ò. 9. Âèëü íà, 1870. Ñ. 49–55 (1557 ã.), 185–208 (1645 ã.), 229–243 (1668 ã.). Îá îïè ñè êíèã 1764 ã.
ñì.: Íè êî ëàé (Äàë ìà òîâ). Ñóï ð àñëüñêèé Áëà ãî âå ùåí ñêèé ìî íàñ òûðü… Ñ. 551, 562–563, 572–573.
38 Ñì. èõ ïóá ëè êà öèþ: Àðõåîãðàôè÷åñêèé ñáîð íèê äî êó ìåí òîâ… Ò. 9. Ñ. 461–462 (îò ðû âîê îïè -
ñè 1830 ã.); Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë. Ëè òå ðà òóð íàÿ êóëü òó ðà áå ëî ðó ñîâ Ïîä ëÿøüÿ XV–XIX ââ.: Êíèæ -
íûå ñî áðà íèÿ Ñóï ð àñëüñêî ãî Áëà ãî âå ùåí ñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ. Ìèíñê, 1998. Ñ. 149–162 (1830 è
1836 ãã.). Ñð. òàê æå îá ùóþ õà ðàê òå ðèñ òè êó ðàç íîâ ðå ìåí íûõ îïè ñåé: Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë., Ëà áûí -
öåâ Þ. À. Êíèæ íûå ñî áðà íèÿ Ñóï ð àñëüñêî ãî Áëà ãî âå ùåí ñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ (XV–XIX ââ.).
Â: Çäà áûòêi: Äà êó ìåí òàëü íûÿ ïî ìíiêi íà Áå ëà ðóñi. Âûï. 3: Ìà òý ðû ÿ ëû ñåê öûi «Ãiñòà ðû÷ íûÿ
êíiãàç áî ðû Áå ëà ðóñi» Ìiæíà ðîä íàé íà âó êî âà-ïðàê òû÷ íàé êàí ôå ðýí öûi «Áiáëiÿ òý êà ¢ ñó ÷àñ íàé
iíôàð ìà öûé íàé ïðàñ òî ðû», ïðûñ âå ÷à íàé 75-ãîä äçþ Íà öû ÿ íàëü íàé áiáëiÿ òýêi Áå ëà ðóñi. Ìiíñê,
1998. Ñ. 37–45; Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë. Ëè òå ðà òóð íàÿ êóëü òó ðà… Ñ. 77–97; îíà æå, «Áå ëî ðóñ ñêàÿ
êíèæ íàÿ êóëü òó ðà ïî ãðà íè÷üÿ Slavia Orthodoxa — Slavia Romana: Ê 500-ëå òèþ Ñóï ð àñëüñêî ãî
Áëà ãî âå ùåí ñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ. Â: Kondratiuk M. (ed.). Polsko-biaùoruskie zwiàzki jæzykowe,
literackie, historyczne i kulturowe: Materiaùy VII Miædzynarodowej Konferencji Naukowej „Droga
ku wzajemnoúci” (Biaùystok, 16–18 VII 1999). Biaùystok, 2000. S. 259–272; Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë., Ëà -
áûí öåâ Þ. À. Ëè òå ðà òó ðà áå ëî ðó ñîâ Ïîëü øè (XV–XIX ââ). Ìèíñê, 2003. Ñ. 134–154.
39 Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 42.
À. Þ. Ñîñ íîâ ñêî ìó, ïîä ¹ 4: «Ëå òî ïè ñåö Ïî äî ëÿ»40. Ýòîò âû âîä çà êî íî ìåð íî
ïî ðîæ äà åò âîï ðîñ î áû òî âà íèè ðó êî ïè ñè íà ïðî òÿ æå íèè XVI–XVIII ââ.
Çäåñü óìåñ òíî âñïîì íèòü, ÷òî åùå äâó ìÿ äå ñÿ òè ëå òè ÿ ìè ðà íåå Þ. Áàð äàõ
ïðåä ïî ëî æèë41, ÷òî ñáîð íèê 1519 ã. ìî æåò ñêðû âàòü ñÿ çà íà çâà íè åì «Êíè ãà Öà ð -
ñòâåí íèê ç ëå òî ïèñ öåì», çà ôèê ñè ðî âàí íûì â ìî íàñ òûð ñêîé îïè ñè 1557 ã. —
ïðè ÷åì ñðå äè êíèã, ïðè îá ðå òåí íûõ îá è òåëüþ åùå äî òîãî, êàê åå íà ñòî ÿ òå ëåì
ñòàë àð õè ìàí äðèò Ñåð ãèé Êèì áàð (1532–1565)42. Âïîñ ëå äñòâèè Þ. Áàð äàõ îòêà -
çà ë ñÿ îò ñâî å ãî îòî æäå ñòâëå íèÿ43, ïî ñêîëü êó öè òè ðî âàí íàÿ ïî çè öèÿ îïè ñè íà -
äåæ íî ñî îò íå ñå íà ñ èíîé êíè ãîé Ñóï ð àñëüñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ — ñ ëå òî ïèñ íûì
ñáîð íè êîì 1515–1530 ãã. (Ìîñ êâà, Ðîñ ñèé ñêèé ãî ñó äà ðñòâåí íûé àð õèâ äðåâ íèõ
àê òîâ, ô. 181, îï. 1. ÷. 1, ¹ 21/26), ñî äåð æà ùèì Âî ëûí ñêóþ êðàò êóþ ëå òî ïèñü
(ëë. 59 îá.–74 îá.)44 ñ áî ëåå ïî çäíåé çà ïèñüþ î ïî ñå ùå íèè Ñóï ð àñëüñêîé îá è òå -
ëè âå ëè êèì êíÿ çåì ëè òîâ ñêèì è êî ðî ëåì ïî ëüñêèì Ñè ãèç ìóí äîì II Àâãóñòîì â
1544 ã. (ë. 74 îá.)45. Îñíî âà íè åì äëÿ îòî æäå ñòâëå íèÿ ñëó æèò çà ïèñü êðóï íûì ïî -
ëó óñ òà âîì íà âåð õó ë. 72, ïî çæå çà ÷åð êíó òàÿ: «Ê òûì òåò ðà òåì ÷å òû ðåì öà ð -
ñòâîì ìàåò ïðè ëî æè òè øåñòü òåò ðÿ òåé, êàê áó äåòü âÿ çà òå ïî ðîæ íèõ íå ïè -
ñà íûõ ñêà ðàê ñà íûõ ïðî çà ïàñ íà ëå òî ïè ñåöü îò äîñ êè çà äíåå».
Íèæå ÿ ïî ñòà ðà þñü ïî êà çàòü, ÷òî âîï ðå êè îò ðè öà òåëü íûì îïû òàì îòî æäå ñò -
âëå íèÿ, ñáîð íèê 1519 ã. äå éñòâè òåëü íî ïî ÿ âèë ñÿ â Ñóï ð àñëüñêîé îá è òå ëè åùå äî
1532 ã. è ðå ãó ëÿð íî âíî ñèë ñÿ â îïè ñè ìî íàñ òûð ñêèõ êíèã, íî íå áûë îòî æäå ñò -
âëåí Í. Í. Óëà ùè êîì ïî òî ìó, ÷òî èñ ñëå äî âà òåëü íå âñåã äà ïðè äåð æè âàë ñÿ èì ñà -
ìèì ñôîð ìó ëè ðî âàí íî ãî ïðà âè ëà: «<…> íå çíàÿ ïðî èñ õîæ äå íèÿ ïà ìÿò íè êà, íå
èç ó÷èâ ïðî èç âå äå íèÿ, íà õî äÿ ùè å ñÿ â îä íîì ñáîð íè êå ñ ëå òî ïè ñÿ ìè (à ïî ÷òè âñå áå -
ëî ðóñ ñêî-ëè òîâ ñêèå ëå òî ïè ñè ñî ñòàâ ëÿ þò ÷àñòü ñáîð íè êîâ, â êî òî ðûõ ïî ìå ùå -
íû ðàç íî îá ðàç íûå ìà òå ðè à ëû èñ òî ðè ÷åñ êî ãî, ðå ëè ãè îç íî ãî èëè õó äî æåñ ò âåí íî -
ãî õà ðàê òå ðà), íå ëüçÿ îñíî âà òåëü íî ðå øèòü âîï ðîñ îá èñ òî ðèè ëå òî ïè ñè»46.
Ñïëîø íîå ñî îò íå ñå íèå ñî õðà íèâ øèõ ñÿ äî íà øèõ äíåé ñóï ð àñëüñêèõ ðó êî ïè -
ñåé ñ îïèñüþ äðåâ íåé øå ãî ñî áðà íèÿ ìî íàñ òûð ñêèõ êíèã (ïðè îá ðå òåí íûõ äî
156 Ñåðãåé Òåì÷èí
40 Ñì.: Àðõåîãðàôè÷åñêèé ñáîð íèê äî êó ìåí òîâ… Ò. 9. Ñ. 461; Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë. Ëè òå ðà òóð íàÿ
êóëü òó ðà… Ñ. 87, 152.
41 Bardach J. O przek³adach ruskich polskich statutów ziemskich XIV i poczàtku XV wieku: Na mar -
ginesie nowej edycji przek³adu z rækopisu nowogrodzkiego. Studia •ród³oznawcze. T. 7. 1962. S. 93.
42 Ñì. îïèñü: Àðõåîãðàôè÷åñêèé ñáîð íèê äî êó ìåí òîâ… Ò. 9. Ñ. 54.
43 Îíî íå óïî ìè íà åò ñÿ â áî ëåå ïî çäíèõ ðà áî òàõ àâ òî ðà íà äàí íóþ òåìó: Bardach J. Studia z ustroju
i prawa Wielkiego Ksiæstwa Litewskiego: XIV–XVII w. Warszawa, 1970. S. 319–350; Idem, Ruskie
przek³ady…
44 Î ëå òî ïè ñè è èñ òî ðèè åå èç ó÷å íèÿ ñì.: Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 52–54; Íî âè êî -
âà Î. Ë. Ê èñ òî ðèè èç ó÷å íèÿ Ñóï ð àñëüñêî ãî ëå òî ïèñ íî ãî ñáîð íè êà â ïåð âîé òðå òè XIX â.
ÒÎÄÐË. Ò. 50. 1997. Ñ. 384–386; ×à ìÿ ðûöêi Â. À. Âà ëûíñêi êà ðîòêi ëå òàïiñ. Â: Ïàø êî¢ Ã. Ï.
(ðåä.). Âÿë iêàå êíÿñ òâà Ëiòî¢ñêàå: Ýíöûê ëà ïå äûÿ. Ò. 1. Ìiíñê, 2005. Ñ. 385.
45 Îá îòî æäå ñòâëå íèè ñì.: Âëà äè ìè ðîâ Ï. Â. Îáçîð þæ íî ðóñ ñêèõ è çà ïàä íî ðóñ ñêèõ ïà ìÿò íè êîâ
ïèñü ìåí íîñ òè îò XI äî XVII ñò. ×ÈÎÍË. 1890. Êí. 4. Ñ. 138–139 (âòî ðîé ïà ãè íà öèè);
Àðíàóòîâ Â. À. «Êè åâ ñêàÿ» ëå òî ïèñü Ñóï ð àñëüñêî ãî ñáîð íè êà: Ê âîï ðî ñó î ñìî ëåí ñêîì ëå òî -
ïè ñà íèè. ÈÎÐßÑ. 1909. Ò. 14, êí. 3. Ñ. 32; Ùà âèí ñêàÿ Ë. Ë. Ëè òå ðà òóð íàÿ êóëü òó ðà… Ñ. 32.
46 Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 5.
1532 ã.) ïî êà çà ëî, ÷òî åå ñî ñòà âè òå ëè íà çû âà ëè îïè ñû âà å ìûå ñáîð íè êè ïî íà è áî -
ëåå âàæ íûì äëÿ ñà ìèõ ñî ñòà âè òå ëåé ÷àñ òÿì, êî òî ðûå íå âñåã äà ðàñ ïî ëî æå íû â
íà ÷à ëå ñî îò âå òñòâó þ ùåé ðó êî ïè ñè. Òàê, Âè ëåí ñêèé õðî íîã ðàô ïåð âîé òðå òè
XVI â. (Âèëü íþñ, Áèá ëè î òå êà ÀÍ Ëèò âû, ô. 19, ¹ 109)47, ñî äåð æà ùèé â ñâî åé çà -
êëþ ÷è òåëü íîé ÷àñ òè íå ñêîëü êî ñëîâ èç Èó äåé ñêîé âîé íû Èî ñè ôà Ôëà âèÿ î ïëå -
íå íèè Èå ðó ñà ëè ìà (ë. 609 îá., 626, 652 îá., 679, 707 îá.), îïè ñàí â ðå åñ òðå 1557 ã.
(èìåí íî â ñî ñòà âå ñòà ðî ãî ñî áðà íèÿ) êàê «Êíè ãà ñ ïëå íå íè åì Èå ðó ñà ëèì ñêèì»48.
Ïîñ êîëü êó ñáîð íèê 1519 ã. ñî ñòî èò èç äâóõ îñíîâ íûõ ÷àñ òåé, à èìåí íî: ëå òî -
ïè ñè (ëë. 3–108) è Êè å âî-Ïå ÷åð ñêî ãî ïà òå ðè êà (ëë. 127–172), òî â ìî íàñ òûð ñêèõ
ðå åñ òðàõ äî 1830 ã. îí âïîë íå ìîã áûòü îïè ñàí ïî ñâî åé çà êëþ ÷è òåëü íîé ÷àñ òè,
êî òî ðàÿ áûëà îñî áåí íî âàæ íà äëÿ Ñóï ð àñëüñêî ãî ìî íàñ òû ðÿ, ÷åé ãëàâ íûé ìî -
íàñ òûð ñêèé õðàì Áëà ãî âå ùå íèÿ Ïðåñ âÿ òîé Áî ãî ðî äè öû (ñî îðó æåí íûé â 1503–
1511 ãã.) èìåë ïðè äåë, ïî ñâÿ ùåí íûé êè å âî-ïå ÷åð ñêèì ñâÿ òûì îò öàì Àíòîíèþ è
Ôå î äî ñèþ. È äå éñòâè òåëü íî, Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê óïî ìÿ íóò ñðå äè ñóï ð à -
ñëü ñêèõ êíèã â 1668 ã. («Ïðèê ëà äû Ðóñ ñêèå, àáî Ïà òå ðèê 1 [ýê çåì ïëÿð]»)49,
1645 ã. («Ïà òå ðèê îò öîâ ñâÿ òûõ Êè åâ ñêèõ»)50 è 1557 ã. — ïðè ÷åì ñðå äè êíèã,
ïðè îá ðå òåí íûõ ìî íàñ òû ðåì åùå äî 1532 ã. («Êíèæ êà Ïà òå ðèê Ïå ÷åð ñêèé»)51.
Ïðè îöåí êå âå ðî ÿò íîñ òè òà êî ãî îòî æäå ñòâëå íèÿ ñëå äó åò ó÷åñòü, ÷òî: à) èíîé
ñóï ð àñëüñêèé ýê çåì ïëÿð Êè å âî-Ïå ÷åð ñêî ãî ïà òå ðè êà, ïè ñà íûé íå ïî çäíåå ïåð -
âîé òðå òè XVI â., êî òî ðûé ìîã áû ïðå òåí äî âàòü íà îòî æäå ñòâëå íèå ñ ïðè âå äåí -
íû ìè âûøå ïî çè öè ÿ ìè îïè ñåé 1557, 1645 è 1668 ãã., âî îá ùå íå èç âåñ òåí; á) â
îïè ñè 1830 ã., ãäå âïåð âûå ïî ÿâ ëÿ åò ñÿ ïî çè öèÿ «Ëå òî ïè ñåö Ïî äî ëÿ», îä íî âðå -
ìåí íî èñ ÷å çà åò Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê, òîã äà êàê Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü
âðÿä ëè ìîã ïî çâî ëèòü ñåáå îñòàòü ñÿ áåç êíè ãè, îïè ñû âà þ ùåé æèçíü è äå ÿ íèÿ êè -
å âî-ïå ÷åð ñêèõ ïîä âèæ íè êîâ; â) â ïåð âîì ïî âðå ìå íè ðå åñ òðå ñðå äè êíèã, ïðè îá -
ðå òåí íûõ îá è òåëüþ äî 1532 ã., Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê îïè ñàí êàê êíè ãà ìà ëî -
ãî ôîð ìà òà (óïîò ðåá ëå íà óìåíü øè òåëü íàÿ ôîð ìà êíèæ êà)52, ÷òî ñî îò âå òñòâó åò
ðå àëü íûì ðàç ìå ðàì ñáîð íè êà 1519 ã. (â ÷åò âåð êó).
 ðàç ëè÷ íûõ ïî âðå ìå íè ñî ñòàâ ëå íèÿ îïè ñÿõ ñóï ð àñëüñêèõ êíèã óïî ìè íà íèÿ
Êè å âî-Ïå ÷åð ñêî ãî ïà òå ðè êà è Ëå òî ïèñ öà Ïî äîëüÿ îêà çû âà þò ñÿ â îò íî øå íè ÿõ
äî ïîë íè òåëü íîé äèñ òðè áó öèè (÷òî âïîë íå åñ òåñ òâåí íî äëÿ äâóõ ÷àñ òåé îä íî ãî
ñáîð íè êà), êîòîðàÿ íàãëÿäíî ïðåäñòàâëåíà íèæå:
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè 157
47 Î íåì ñì.: Òâî ðî ãîâ Î. Â. Õðî íîã ðàô Âè ëåí ñêèé. Â: Ëè õà ÷åâ Ä. Ñ. (ðåä.). Ñëî âàðü êíèæ íè êîâ
è êíèæ íîñ òè Äðåâ íåé Ðóñè. Âûï. 1: XI–ïåð âàÿ ïî ëî âè íà XIV â. Ë., 1987. Ñ. 476.
48 Ñì.: Ìî ðî çî âà Í. À., Òåì ÷èí Ñ. Þ. Äðåâ íåé øèå ðó êî ïè ñè Ñóï ð àñëüñêî ãî Áëà ãî âå ùåí ñêî ãî
ìî íàñ òû ðÿ. Â: Charkiewicz J. (ed.). Z dziejów monasteru supraskiego: Materiaùy miædzynarodowej
konferencji naukowej „Supraski monaster Zwiastowania Przenajúwiætszej Bogarodzicy i jego
historyczna rola w rozwoju spoùecznoúci lokalnej i dziejach pañstwa” (Supraúl–Biaùystok, 10–11
czerwca 2005 r.). Biaùystok, 2005. S. 131–132.
49 Àðõåîãðàôè÷åñêèé ñáîð íèê äî êó ìåí òîâ… Ò. 9. Ñ. 242.
50 Òàì æå. Ñ. 204.
51 Òàì æå. Ñ. 54.
52 Î ñïî ñî áàõ îá îçíà ÷å íèÿ ôîð ìà òà êíèã â îïè ñè 1557 ã. ñì.: Ìî ðî çî âà Í. À., Òåì ÷èí Ñ. Þ.
Äðåâ íåé øèå ðó êî ïè ñè… Ñ. 124–125.
Ãîä îïèñè
Óïîìèíàíèå
Êèåâî-Ïå÷åðñêîãî ïàòåðèêà Ëåòîïèñöà Ïîäîëüÿ
1557 «Êíèæ êà Ïà òå ðèê Ïå ÷åð ñêèé» —
1645 «Ïà òå ðèê îò öîâ ñâÿ òûõ Êè åâ ñêèõ» —
1668 «Ïðèê ëà äû Ðóñ ñêèå, àáî Ïà òå ðèê 1 [ýê çåì ïëÿð]» —
1830 — «Ëå òî ïè ñåö Ïî äî ëÿ»
1836 — —
 ïî ñëåä íåé ïî âðå ìå íè îïè ñè 1836 ã. ñáîð íèê 1519 ã. íå óïî ìÿ íóò: ïî çè öèÿ
¹ 1190 «Ëå òî ïè ñåö îò ìíî ãèõ Ëå òî ïèñ öåâ ñî áðàí íûé» ýòîé îïè ñè ñî îò âå òñòâó -
åò èíîé ñóï ð àñëüñêîé ðó êî ïè ñè — õðî íîã ðà ôó ðó áå æà XVI–XVII ââ. (Áèá ëè î òå -
êà ÀÍ Ëèò âû, ô. 19, ¹ 111)53, èìå þ ùå ìó ñëå äó þ ùèé çà ãî ëî âîê (âÿçüþ): «Ïðè -
ëîã ñè ðå÷ü ñî áðà íèå îò ìíî ãèõ ëå òî ïè ñåöü». Âî èç áå æà íèå íå äî ðà çó ìå íèé îò ìå -
òèì, ÷òî óïî ìÿ íó òàÿ â îïè ñè 1668 ã. «Õðî íè êà Ðóñ ñêàÿ» îòî æäå ñòâëÿ åò ñÿ íå ñ
Ñóï ð àñëüñêîé ëå òî ïèñüþ, à ñ ëå òî ïèñ íûì ñáîð íè êîì 1515–1530 ãã., ñî äåð æà -
ùèì Âî ëûí ñêóþ êðàò êóþ ëå òî ïèñü54.
Êàê âè äèì, çà âðå ìÿ áû òî âà íèÿ ñáîð íè êà 1519 ã. åãî âîñ ïðè ÿ òèå íå îäíîê ðàò íî
ìå íÿ ëîñü. Ïå ðå ïèñ ÷èê, âû øåä øèé èç ñðå äû áå ëî ãî äó õî âå íñòâà è ðà áî òàâ øèé
äëÿ ìèð ñêî ãî çà êàç ÷è êà, íà çâàë åãî ëå òî ïèñ öåì (ïî ïåð âîé ÷àñ òè)55. Îäíà êî ïî ç -
æå, óæå â ìî íàñ òûð ñêîé ñðå äå, òîò æå ñáîð íèê äîë ãîå âðå ìÿ íà çû âàë ñÿ Êè å -
âî-Ïå ÷åð ñêèì ïà òå ðè êîì — ïî âòî ðîé ÷àñ òè, ñòàâ øåé áî ëåå âàæ íîé â íî âûõ
óñëî âè ÿõ.  îïè ñè 1830 ã. ðó êî ïè ñè áûëî âîç âðà ùå íî ïåð âî íà ÷àëü íîå íà çâà íèå.
Ýòî ìó ìîã ëî ñïî ñî áñòâî âàòü íå òîëü êî ïðè çíà íèå ìî íà øåñ êîé ñðå äîé èñ êëþ ÷è -
òåëü íîé âàæ íîñ òè ëå òî ïèñ íîé ÷àñ òè, ñòè ìó ëè ðî âàí íîå íà ó÷íû ìè èñ ñëå äî âà íè ÿ -
ìè ïåð âîé òðå òè XIX â., íî è óòðà òà ïî ñëåä íèõ ëèñ òîâ êî äåê ñà, ñî äåð æàâ øèõ
îêîí ÷à íèå Êè å âî-Ïå ÷åð ñêî ãî ïàòåðèêà, ÷òî, íåñîìíåííî, ñóùåñòâåííî ñíèçèëî
ôóíêöèîíàëüíîñòü ïàòåðèêîâîé ÷àñòè.
Èòàê, ñáîð íèê 1519 ã. ïî ñòó ïèë â Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü ðà íåå 1532 ã. Ïðè -
ñó òñòâó þ ùåå â ðó êî ïè ñè ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ, ñî äåð æà ùåå ôàê òè ÷åñ -
êèå îøèá êè (îá ñòî ÿ ò åëüñòâà æèç íè Àííû, äî ÷å ðè Êîí ðà äà Ìà çî âåö êî ãî, ïå ðåíå -
ñå íû íà åå ñåñ òðó Ñî ôèþ, è íà î áî ðîò) è äà òè ðî âàí íîå À. À. Øàõ ìà òî âûì
1530–1534 ãî äà ìè56, áûëî âïè ñà íî â êî äåêñ óæå ïî ñëå åãî ñî çäà íèÿ57, íî äî ïî -
ñòóï ëå íèÿ êíè ãè â ìî íàñ òûðü (ãäå íà ïè ñà íèå òà êî ãî òåê ñòà âðÿä ëè èìå ëî ïðàê -
158 Ñåðãåé Òåì÷èí
53 Î ðó êî ïè ñè ñì.: Äîá ðÿí ñêèé Ô. Í. Îïè ñà íèå ðó êî ïè ñåé Âè ëåí ñêîé ïóá ëè÷ íîé áèá ëè î òå êè, öåð -
êîâ íî-ñëà âÿí ñêèõ è ðóñ ñêèõ. Âèëü íà, 1882. Ñ. 258–259 (êðàò êîå îïè ñà íèå); Ìî ðî çî âà Í. À.,
Òåì ÷èí Ñ. Þ. Äðåâ íåé øèå ðó êî ïè ñè… Ñ. 121 (óòî÷ íå íèå äà òè ðîâ êè).
54 Ñì.: Íè êî ëàé (Äàë ìà òîâ). Ñóï ð àñëüñêèé Áëà ãî âå ùåí ñêèé ìî íàñ òûðü… Ñ. 535, ïðèì. 30.
55 Smolka S. Najdawniejsze pomniki dziejopisarstwa rusko-litewskiego: Rozbiür krytyczny. In:
Pamiætnik Akademii Umiejætnoúci w Krakowie, Wydziaùy: Filologiczny i Historyczno-Filozoficzny.
T. 8. Kraków, 1890. S. 3; Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 5.
56 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 12–13.
57 Çà ïè ñè íà ëë. 125 îá.–126 (ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ è ïðî øå íèå íà èìÿ êî ðî ëÿ)
À. À. Øàõ ìà òîâ â îä íîì ìåñ òå öè òè ðî âàí íîé ðà áî òû äà òè ðî âàë XVII â. (ñ. 4), à â èíîì —
òè ÷åñ êèé ñìûñë). Ñëå äî âà òåëü íî ñ èç âåñ òíîé äî ëåé óñëîâ íîñ òè ðî äîñ ëî âèå êíÿ -
çåé ìà çî âåö êèõ ìîæ íî äà òè ðî âàòü îê. 1530 ã., à ïî ñòóï ëå íèå êîäåêñà â
Ñóïðàñëüñêèé ìîíàñòûðü — îê. 1531 ã., ò. å. ïîä êîíåö èãóìåíñòâà Èîíû
(1512–1532 ãã.).
Ìîæ íî äó ìàòü, ÷òî ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ áûëî âïè ñà íî â êî äåêñ,
ïðåä ïî ëî æè òåëü íî ñî çäàí íûé íà çà ïà äå Ñìî ëåí ùè íû, êîã äà òîò óæå áû òî âàë íà
Ïîä ëÿøüå — èìåí íî òàì îíî áûëî íà è áî ëåå àê òó àëü íûì: ñ 1391 ã. ðå ãè îí íà õî -
äèë ñÿ ïîä ñèëü íûì ìà çî âåö êèì âëè ÿ íè åì58. Â ìåñ òíîé îôè öè àëü íîé ïèñü ìåí -
íîñ òè äðåâ íå ðóñ ñêèé ÿçûê ïå ðå ñòà åò óïîò ðåá ëÿòü ñÿ èìåí íî â òðèä öà òûõ ãî äàõ
XVI âåêà59, êîã äà çà âåð øà åò ñÿ ÿçû êî âàÿ ïî ëî íè çà öèÿ ïîä ëÿø ñêîé øëÿõ òû60.
Óòî÷ íåí íàÿ äà òè ðîâ êà äàí íî ãî ðî äîñ ëî âèÿ (îê. 1530 ã.), íà ïè ñàí íî ãî ïî-äðåâ íå -
ðóñ ñêè, óêà çû âà åò, ñêî ðåå âñå ãî, íà Áå ëüñêóþ çåì ëþ, ãäå â ïåð âîé òðå òè XVI â.
âñå åùå ïðå îá ëà äàë äðåâ íå ðóñ ñêèé ÿçûê (â îò ëè ÷èå îò çå ìåëü Äðî ãè ÷èí ñêîé è
Ìåëü íèö êîé, ïî ëî íè çè ðî âàí íûõ íå ñêîëü êî ðà íåå è â çíà ÷è òåëü íî áîëü øåé ñòå -
ïå íè)61. Òà êèì îá ðà çîì, ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìàçîâåöêèõ ñêîðåå âñåãî ïîÿâèëîñü â
ñáîðíèêå 1519 ã., êîãäà òîò óæå áûòîâàë âáëèçè Ñóïðàñëüñêîé îáèòåëè, íî âñå
åùå âíå ìîíàñòûðñêèõ ñòåí.
Âè äè ìî, ïðàê òè ÷åñ êè îä íî âðå ìåí íî ñ ðî äîñ ëî âè åì êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ ê ðó êî -
ïè ñè áûëî ïðè ïè ñà íî è ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé Îäèí öå âè ÷åé, äëÿ ïðåä ñòà âè òå ëÿ êî -
òî ðî ãî äå ñÿ òè ëå òè åì ðà íåå è áûë íà ïè ñàí âåñü ñáîð íèê. Ýòî çíà ÷èò, ÷òî âñå ýòî
âðå ìÿ êî äåêñ îñòà âàë ñÿ â ðîäå çà êàç ÷è êà — êíÿ çÿ Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè -
÷à62. Ïîñ ëåä íåå ðî äîñ ëî âèå, ïðè áàâ ëåí íîå ê ðó êî ïè ñè íà êà íó íå åãî ïî ñòóï ëå -
íèÿ â Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü, íà âî äèò íà ìûñëü, ÷òî îê. 1531 ã. êî äåêñ áûë
âëî æåí òóäà êåì-òî èç ðîäà Îäèí öå âè ÷åé. È. Í. Äà íè ëî âè÷ ïî ëà ãàë, ÷òî ðî äîñ ëî -
âèå ìîã ëî áûòü ñî áñòâåí íî ðó÷ íî ïðè ïè ñà íî Ñå ìå íîì Èâà íî âè ÷åì, çà êàç ÷è êîì
âñå ãî êî äåê ñà63. Ýòî ïðåäïîëîæåíèå óäîâëåòâîðèòåëüíî îáúÿñíÿåò îòñóòñòâèå â
ðîäîñëîâèè Îäèíöåâè÷åé ñàìîãî Ñåìåíà Èâàíîâè÷à.
Íåñ êîëü êî îá ñòî ÿ òåëüñòâ — âå ðî ÿò íîå áû òî âà íèå êî äåê ñà â Áå ëüñêîé çåì ëå
åùå äî ïî ÿâ ëå íèÿ â Ñóï ð àñëüñêîì ìî íàñ òû ðå, ïðåä ïî ëî æè òåëü íîå ó÷àñ òèå êíÿ çÿ
Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à â íà ïè ñà íèè ñâî å ãî ðî äîñ ëî âèÿ è, íà êî íåö, ïî ÿâ -
ëå íèå ðó êî ïè ñè â Ñóï ð àñëüñêîé îá è òå ëè îê. 1531 ã. — çà ñòàâ ëÿ þò óñîì íèòü ñÿ â
òîì, ÷òî îíà áûëà íà ïè ñà íà â Âîñ òî÷ íîé Áå ëî ðóñ ñèè ëèáî íà çà ïà äå Ñìî ëåí ùè -
íû. Äåëî â òîì, ÷òî â 1519 ã. ñâÿ ùåí íè ÷åñ êèé ñûí Ãðè ãî ðèé Èâà íî âè÷ ïå ðå ïè ñàë
ñáîð íèê ñå ðå äè íû XV â., èìåâ øèé õî ëìñêîå ïðî èñ õîæ äå íèå: îí ñî äåð æàë äðåâ -
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè 159
XVI â. (ñ. 12–13). Ïî âñåé âè äè ìîñ òè, âåð íîé ñëå äó åò ñ÷è òàòü ïî ñëåä íþþ äàòó. Âî-ïåð âûõ,
èìåí íî ïðè íåé ïðè âî äèò ñÿ áî ëåå óçêàÿ äà òè ðîâ êà (ñ òî÷ íîñ òüþ äî íå ñêîëü êèõ ëåò). Âî-âòî -
ðûõ, â XVII â. âðÿä ëè èìå ëî ñìûñë ïå ðå ïè ñû âàòü ðî äîñ ëî âèå, ñî çäàí íîå, ïî îïðå äå ëå íèþ À.
À. Øàõ ìà òî âà, â 1530–1534 ãã., íå ðàñ ïðîñ òðà íÿÿ åãî áî ëåå íî âû ìè ñâå äå íè ÿ ìè.
58 Jab³onowski A. Polska XVI wieku. T. 6, cz. 2: Podlasie. Warszawa, 1909. S. 40.
59 Bardach J. Studia z ustroju i prawa… S. 340.
60 Ïåð âîëüô È. È. Ñëà âÿ íå, èõ âçà èì íûå îò íî øå íèÿ… T. 3, ÷. 2. Ñ. 191–196.
61 Bardach J. Studia z ustroju i prawa… S. 340; Idem, Ruskie przek³ady… S. 21.
62 Øàõ ìà òîâ À. À. Î Ñóï ðà ñà ëüñêîì ñïèñ êå… Ñ. 11.
63 Äà íè ëî âè÷ È. Í. Î ëè òîâ ñêèõ ëå òî ïè ñÿõ… Ñ. 102.
íå ðóñ ñêèé ïå ðå âîä ñòà òåé ïî ëüñêî ãî öåð êîâ íî ãî ïðà âà, âû ïîë íåí íûé äëÿ õî ëì -
ñêî ãî êàñ òå ëÿ íà Èâà íà Êèð äå å âè ÷à64 è ïî ëíûé òåêñò äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ïå ðå âî äà
Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó òà65, àê òó àëü íî ãî äëÿ ïî ëüñêî-ëè òîâ ñêî ãî ïî ãðà íè÷üÿ. Îáà
ïå ðå âî äà îò íî ñÿò ñÿ ê ÷èñ ëó ðà ðè òåò íûõ è èç âåñ òíû ïî åäè íñòâåí íî ìó ñïèñ êó —
ðó êî ïè ñè 1519 ã. Ðà çó ìå åò ñÿ, íå ëüçÿ ïî ëíîñ òüþ èñ êëþ ÷àòü âîç ìîæ íîñ òè òîãî,
÷òî õî ëìñêèé ïî ïðî èñ õîæ äå íèþ ñáîð íèê áûë ïå ðå ïè ñàí íà âîñ òî÷ íîé îêðà è íå
Âå ëè êî ãî êíÿ æåñ òâà Ëè òîâ ñêî ãî, íî áû òî âà íèå ýòî ãî ñïèñ êà íà êðàé íåì çà ïà äå
ãî ñó äà ðñòâà (ò. å. íå ïî äà ëå êó îò ìåñ òà ñî çäà íèÿ àí òèã ðà ôà) óæå âñêî ðå ïî ñëå åãî
íà ïè ñà íèÿ çà ñòàâ ëÿ åò ïðåä ïî ÷åñòü èíîé âà ðè àíò: êî äåêñ 1519 ã. âïîë íå ìîã áûòü
íà ïè ñàí íå äà ëå êî îò ìåñ òà åãî áû òî âà íèÿ (Ïîä ëÿøüå) è ìåñ òà âîç íèê íî âå íèÿ åãî
àí òèã ðà ôà (Õîëì)66. Íà ëè ÷èå æå ðî äî âûõ çå ìåëü íûõ âëà äå íèé êíÿ çåé Îäèí öå -
âè ÷åé â Âîñ òî÷ íîé Áå ëî ðóñ ñèè è íà çà ïà äå Ñìî ëåí ùè íû îò íþäü íå èñ êëþ ÷à åò
áî ëåå èëè ìå íåå ïðî äîë æè òåëü íî ãî ïðå áû âà íèÿ îò äåëü íûõ ïðåä ñòà âè òå ëåé ýòî -
ãî ðîäà íà ïî ëüñêî-ëè òîâ ñêîì ïî ãðà íè÷üå: èç âåñ òíî, ÷òî â XVI â. íå êî òî ðûå èç
êíÿ çåé Îäèí öå âè ÷åé çà íè ìà ëè äî âîëü íî âû ñî êèå ïî ñòû â Öåí òðàëü íîé è Çà ïàä -
íîé Áå ëî ðóñ ñèè67.
Âñêî ðå ïî ñëå ãè áå ëè îò ðóê ïðà âîñ ëàâ íî ãî íà ñå ëå íèÿ Âè òåá ñêà Èî ñà ôà òà Êóí -
öå âè ÷à, óíè àò ñêî ãî àð õè å ïèñ êî ïà ïî ëîö êî ãî (†2 íî ÿá ðÿ 1623 ã. ïî þëè àí ñêî ìó
êà ëåí äà ðþ), â ñáîð íè êå 1519 ã., äàâ íî óæå íà õî äÿ ùåì ñÿ â Ñóï ð àñëüñêîé îá è òå -
ëè, áûëà ñäå ëà íà ñî îò âå òñòâó þ ùàÿ çà ïèñü (ë. 174), ñî ÷ó âñòâó þ ùàÿ ïðà âîñ ëàâ -
íûì. Õîòÿ Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü ÿâíî ïå ðå øåë â óíèþ â 1614 ã., â íåì, î÷å -
âèä íî, åùå íå êî òî ðîå âðå ìÿ öà ðèë ïðà âîñ ëàâ íûé äóõ, òàê ÷òî ñî÷óâñòâåííîå
îòíîøåíèå ê ïðàâîñëàâíûì íå äîëæíî óäèâëÿòü.
Ïðåä ïî ëà ãà å ìî ìó áû òî âà íèþ ñáîð íè êà 1519 ã. â Ñóï ð àñëüñêîì ìî íàñ òû ðå,
íà ÷è íàÿ ïðè ìåð íî ñ 1531 ã., íà ïåð âûé âçãëÿä, ïðî òè âî ðå ÷èò çà ïèñü î ðîæ äå íèè
ñûíà (÷üå ãî?), ñäå ëàí íàÿ íå ðà íåå 80-õ ãã. XVII â. (íà ýòî óêà çû âà åò íà ëè ÷èå â íåé
ñëî âà êà ëåí äàðü, ÷òî èìå åò ñìûñë ëèøü â óñëî âè ÿõ ïà ðàë ëåëü íî ãî èñ ïîëü çî âà -
íèÿ äâóõ êà ëåí äà ðåé). Íî äàí íóþ çà ïèñü âîâ ñå íå îá ÿ çà òåëü íî ðàñ ñìàò ðè âàòü êàê
ñâè äå ò åëüñòâî áû òî âà íèÿ ðó êî ïè ñè â ñâåò ñêîé ñðå äå68, âåäü ïî çæå çà ïèñü áûëà
çà ìà ðà íà ÷åð íè ëà ìè — âå ðî ÿò íî, èìåí íî ïî òî ìó, ÷òî åå ñî äåð æà íèå ÿâíî íå ñî -
îò âå òñòâî âà ëî ìî íàñ òûð ñêî ìó äóõó. Ìîæ íî ëèøü ãà äàòü î òîì, êòî â ñòå íàõ îá è -
òå ëè ìîã ñäå ëàòü òàêóþ çàïèñü, íî â ëþáîì ñëó÷àå ýòî áûëî ñâåòñêîå ëèöî,
èìåâøåå äîñòóï ê ìîíàñòûðñêîìó êíèæíîìó ñîáðàíèþ.
160 Ñåðãåé Òåì÷èí
64 Þ. Áàð äàõ ñ÷è òàë, ÷òî ðà áî òàâ øèé ïî çà êà çó Èâà íà Êèð äå å âè ÷à ïè ñåö ìîã íà õî äèòü ñÿ ëèáî â
Õîë ìå, ëèáî â âî ëûí ñêèõ âëà äå íè ÿõ çà êàç ÷è êà, ñì.: Bardach J. Studia z ustroju i prawa… S. 345.
65 Ñì. ðå êî íñòðóê öèþ ñî äåð æà íèÿ ïðà âî âîé ÷àñ òè àí òèã ðà ôà ðó êî ïè ñè 1519 ã.: Roman S.
Przepisy prawa… S. 97.
66 Â ñâî åé ïî ñëåä íåé ðà áî òå íà äàí íóþ òåìó Þ. Áàð äàõ áåç âñÿ êèõ äî êà çà òåëüñòâ ïè øåò î òîì,
÷òî ñáîð íèê 1519 ã. áûë ñî çäàí â ñà ìîì Ñóï ð àñëüñêîì ìî íàñ òû ðå, ñì.: Bardach J. Ruskie
przek³ady… S. 23–24.
67 Ñì.: Óëà ùèê Í. Í. Ââå äå íèå â èç ó÷å íèå… Ñ. 32.
68 Ñì. òà êóþ òðàê òîâ êó: Roman S. Przepisy prawa… S. 100–101.
 çà êëþ ÷å íèè óêà æåì îñíîâ íûå ìî ìåí òû èñ òî ðèè áû òî âà íèÿ ñáîð íè êà
1519 ã., ñî äåð æà ùå ãî Ñóï ð àñëüñêóþ ëå òî ïèñü, äî íà÷àëà XIX â.:
• 6 îêòÿá ðÿ 1519 ã. — ñâÿ ùåí íè ÷åñ êèé ñûí Ãðè ãî ðèé Èâà íî âè÷ ïå ðå ïè ñàë (íà
Ïîä ëÿøüå?) äëÿ ñìî ëåí ñêî ãî êíÿ çÿ Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à Îäèí öå âè ÷à õî ëì -
ñêèé ïî ïðî èñ õîæ äå íèþ ñáîð íèê, ñî ñòàâ ëåí íûé â ñå ðå äè íå XV â. è ñî äåð -
æà ùèé Ñó ï ð àñëü ñêóþ ëå òî ïèñü, äðåâ íå ðóñ ñêèé ïå ðå âîä Âèñ ëèö êî ãî ñòà òó -
òà è Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê; â ñâî åì êî ëî ôî íå (ë. 173) ïå ðå ïèñ ÷èê íà -
çâàë âåñü ñáîð íèê ïî ïåð âîé ÷àñ òè ëå òî ïèñ öåì;
• îêî ëî 1530 ã. — â êíè ãó (áû òî âàâ øóþ óæå â Áå ëüñêîé çåì ëå?) âïè ñà íî ðî -
äîñ ëî âèå êíÿ çåé ìà çî âåö êèõ (ëë. 125 îá.–126); ïðàê òè ÷åñ êè îä íî âðå ìåí íî ñ
ýòèì, åùå äî ïî ñòóï ëå íèÿ ðó êî ïè ñè â Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü, â íåå âïè -
ñà íî (ðó êîþ ñà ìî ãî Ñå ìå íà Èâà íî âè ÷à?) ðî äîñ ëî âèå êíÿ çåé Îäèí öå âè ÷åé
(ëë. 1à–2 îá.);
• îêî ëî 1531 ã. — êî äåêñ ïî ïàë (äàí âêëà äîì êåì-òî èç ðîäà Îäèí öå âè ÷åé?) â
Ñóï ð àñëüñêèé ìî íàñ òûðü, ãäå ñòàë íà çû âàòü ñÿ ïî âòî ðîé ÷àñ òè Êè å âî-Ïå -
÷åð ñêèì ïà òå ðè êîì, ÷òî îò ðà æå íî â ìî íàñ òûð ñêèõ îïè ñÿõ 1557, 1645 è
1668 ãã.;
• âñêî ðå ïî ñëå 2 íî ÿá ðÿ 1623 ã. — â ðó êî ïèñü âïè ñà íî ñî îá ùå íèå î êîí ÷è íå
óíè àò ñêî ãî àð õè å ïèñ êî ïà Èî ñà ôà òà Êóí öå âè ÷à (ë. 174), âû äà þ ùåå ñî ÷ó â -
ñòâåí íîå îò íî øå íèå ê ïðà âîñ ëàâ íûì (âè íîâ íè êàì åãî ãè áå ëè);
• íå ðà íåå 80-õ ãã. XVII â. — êî äåêñ ïî ïîë íåí çà ïèñüþ î ðîæ äå íèè ñûíà íå -
óñòà íîâ ëåí íî ãî ëèöà (ë. 173 îá.), âïîñ ëå äñòâèè çà ìà ðàí íîé ÷åð íè ëà ìè;
• â XVIII â. èëè íà ÷à ëå XIX â. — íà ëë. 85 îá. è 174 îá. âû ïè ñà íî íà ÷à ëî ïî ëü -
ñêî ãî ïåñ íî ïå íèÿ Ju¿ Ciæ ¿egnam (èç êà òî ëè ÷åñ êî ãî êàí öè î íà ëà), à íà
ë. 85 îá. — ëà òèí ñêèé ïå ðå ÷åíü ìîñ êîâ ñêèõ âå ëè êèõ êíÿ çåé è öà ðåé;
• 25 ÿí âà ðÿ 1830 ã. — ñáîð íèê âíå ñåí â ìî íàñ òûð ñêóþ îïèñü ïîä íà çâà íè åì
Ëå òî ïè ñåö Ïî äîëüÿ â ÷èñ ëå êíèã, îäîë æåí íûõ À. Þ. Ñîñ íîâ ñêî ìó.
Èíñòèòóò ëèòîâñêîãî ÿçûêà
(Âèëüíþñ)
Î âðåìåíè ïîÿâëåíèÿ Ñóïðàñëüñêîé ëåòîïèñè 161
|