Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату
Gespeichert in:
| Datum: | 2007 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Ukrainian |
| Veröffentlicht: |
Інститут історії України НАН України
2007
|
| Schriftenreihe: | Регіональна історія України |
| Schlagworte: | |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/29581 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату / І. Студенніков // Регіональна історія України: Зб. наук. ст. — К.: Інститут історії України НАН України, 2007. — Вип. 1. — С. 67-78. — Бібліогр.: 43 назв. — укр. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-29581 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-295812014-12-15T22:55:02Z Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату Студенніков, І. Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії 2007 Article Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату / І. Студенніков // Регіональна історія України: Зб. наук. ст. — К.: Інститут історії України НАН України, 2007. — Вип. 1. — С. 67-78. — Бібліогр.: 43 назв. — укр. XXXX-0087 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/29581 uk Регіональна історія України Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії |
| spellingShingle |
Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії Студенніков, І. Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату Регіональна історія України |
| format |
Article |
| author |
Студенніков, І. |
| author_facet |
Студенніков, І. |
| author_sort |
Студенніков, І. |
| title |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| title_short |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| title_full |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| title_fullStr |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| title_full_unstemmed |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| title_sort |
регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2007 |
| topic_facet |
Теоретико-методологічні проблеми регіональної історії |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/29581 |
| citation_txt |
Регіоналістика і регіонознавство: проблеми методології та категоріального апарату / І. Студенніков // Регіональна історія України: Зб. наук. ст. — К.: Інститут історії України НАН України, 2007. — Вип. 1. — С. 67-78. — Бібліогр.: 43 назв. — укр. |
| series |
Регіональна історія України |
| work_keys_str_mv |
AT studenníkoví regíonalístikaíregíonoznavstvoproblemimetodologíítakategoríalʹnogoaparatu |
| first_indexed |
2025-07-03T09:48:43Z |
| last_indexed |
2025-07-03T09:48:43Z |
| _version_ |
1836618743143202816 |
| fulltext |
²ãîð Ñòóäåíí³êîâ
ÐÅòÎÍÀ˲ÑÒÈÊÀ ²
ÐÅòÎÍÎÇÍÀÂÑÒÂÎ:
ÏÐÎÁËÅÌÈ ÌÅÒÎÄÎËÎò¯
ÒÀ ÊÀÒÅÃÎвÀËÜÍÎÃÎ
ÀÏÀÐÀÒÓ
ß òâåðäî äîòðèìóþñü òîãî
ïðèíöèïó, ùî ³ñòîð³ÿ,
çàëèøàþ÷èñü íàóêîâîþ çà
ñâî¿ì ìåòîäîì, ìàº
ïåðåñë³äóâàòè ïðàêòè÷íó ö³ëü.
²íøèìè ñëîâàìè, âîíà ìຠíå
ò³ëüêè çíàéîìèòè ÷èòà÷à ç
ìèíóëèì, àëå é
âèïðàöüîâóâàòè éîãî ïîãëÿä
íà ñüîãîäåííÿ, éîãî óÿâëåííÿ
ïðî ìàéáóòíº.
Äæîí Ðîáåðò ѳë³,
“Ðîç øè ðåííÿ Àíã볿”
Ïðî öåñ ðåã³îíàë³çàö³¿, ùî ñòàâ íåâ³ä’ºìíîþ ñêëà äî âîþ
ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷ íèõ ³ åêî íîì³÷íèõ ïåðå òâî ðåíü íà ïîñòðà äÿ íñüêîìó ïðî -
ñòîð³, ïîñòà âèâ íà ïîðÿ äîê äåí íèé íå ò³ëüêè ïèòàííÿ ïðî íåîáõ³äí³ñòü
åôåê òèâ íî¿ ðåã³îíàëü íî¿ ïîë³òèêè, à é ïðî áëåìó íàóêî âîãî îñìèñ ëåííÿ
ïåðå äó ìîâ ³ ïðî öåñó ôîð ìó âàííÿ îêðå ìèõ ðåã³îí³â êðà¿íè â ³ñòî ðè÷ íîìó
òà êóëü òó ðî ëîã³÷íîìó âèì³ðàõ, âèòîê³â ðåã³îíàëü íî¿ ñàìîñâ³äîìîñò³.
Ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷íà æ ñèòóàö³ÿ, ùî ñêëà ëàñü â Óêðà¿í³ ï³ä ÷àñ ïðåçè -
äåíòñüêèõ ³ ïàð ëà ì åíòñüêèõ âèáîð³â 2004-2006 ðð. ³ ³ñíóº é äîñ³, ùå ðàç
íàî÷íî ñâ³ä÷èòü ïðî íåîáõ³äí³ñòü ñòâî ðåííÿ ì³öíîãî òåî ðå òèêî-ìåòî äî -
ëîã³÷íîãî ï³ä´ðóíòÿ, ÿêå á íà íàóêî âîìó ð³âí³ äîç âî ëÿëî ðîç ðîá ëÿòè çàñàäè
äåð æàâ íîãî áóä³âíèö òâà ç óðà õó âàí íÿì ðåã³îíàëü íîãî ÷èí íèêà, âïëèâ
ÿêîãî â ìàé áóò íüîìó ëèøå ïîñè ëþ âà òè ìåòüñÿ.
Ñàìå òîìó ðåã³îíàë³ñòèêà, ÿêà çàçíàëà ñâîãî ï³äéîìó â Ðîñ³¿ ó äðóã³é
ïîëî âèí³ 1990-õ – íà ïî÷àòêó 2000-õ ðð., íåóõèëüíî çì³öíþº ñâî¿ ïîçèö³³ â
ñó÷àñí³é óêðà¿íñüê³é íàóö³.
Àíàë³çóþ÷è ïðè ÷èíè äèíàì³÷íîãî ðîç âèòêó ðîñ³éñüêî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè,
ñàì³ æ ðîñ³éñüê³ â÷åí³ ïîÿñ íþ âàëè öå òèì, ùî “âîíà [ðåã³îíàë³ñòèêà] áåðå
ïåâ íèé ðåâàíø ó òèõ ïðåä ìåò íèõ îáëàñ òÿõ, ÿê³ ðàí³øå áóëè çàêðèò³ äëÿ
íàóêîâî-äîñë³äíîãî ïîøóêó.., [à ñàìå] ïðî áëåì ðåàëü íîãî ôåäå ðàë³çìó,
© Ðåã³îíàëüíà ³ñòîð³ÿ Óêðà¿íè. Çá³ðíèê íàóêî âèõ ñòà òåé. Âèïóñê 1. – Ñ. 67-78. © ²ãîð Ñòóäåíí³êîâ, 2007
òåðè òîð³àëü íèõ àñè ìåòð³é, ðåã³îíàëü íèõ äåï ðåñ³é, ì³æáþä æåò íèõ â³äíî -
ñèí, çîâí³øíüî å êî íîì³÷íî¿ ðåã³îíàëü íî¿ ä³ÿëü íîñò³, íåêå ðî âà íî¿ ì³ãðàö³¿
íàñå ëåííÿ, åòíî ïîë³òè÷ íèõ êîíôë³êò³â òîùî”1.
Ïðîòå á³ëüø âàæ ëè âîþ º ³íøà òåçà – “êð³ì òîãî, ðåã³îíàë³ñòèêà
ïî÷èíຠïåðå òâî ðþ âà òèñÿ ç âçàºìîïîâ ’ÿ çà íèõ, àëå âñå æ òðà äèö³éíî ³çîëü î -
âà íèõ îáëàñ òåé âèâ ÷åííÿ ðåã³îíàëü íèõ ïðî öåñ³â ð³çíèìè íàóêàìè
(ïîë³òîëî㳺þ, ãåîã ðàô³ºþ, åêî íîì³êîþ, ñîö³îëî㳺þ, äåìîã ðàô³ºþ, åêî -
ëî㳺þ òîùî) â ºäèíó ì³æäèñ öèïë³íàðíó ãàëóçü çíàííÿ ç âèê ëþ÷íî âèñî -
êèì ð³âíåì ñèñ òåì íîñò³”2, – àäæå âíóòð³øíÿ ëîã³êà íàóêî âîãî ïðî öåñó
òàêîæ çíà÷ íîþ ì³ðîþ îáóìîâëþº äèíàì³êó ðîç âèòêó íîâèõ íàóêî âèõ
íàïðÿì³â.
Ãîâî ðÿ÷è ïðî ñó÷àñ íèé ñòàí óêð à¿íñüêî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè, ìîæíà êîí ñòà -
òó âàòè, ùî âîíà âèõî äèòü íà ÿê³ñíî íîâèé åòàï ñâîãî ðîç âèòêó. Âåëè êîþ
ì³ðîþ öå â³äáóâàºòüñÿ çàâäÿêè çàëó ÷åííþ ïðî ôåñ³éíèõ â÷å íèõ-³ñòî ðèê³â ç
¿õ ìåòî äî ëîã³÷íèì ³íñòðó ìåí òàð³ºì ³ çäàòí³ñòþ çàñòî ñó âàííÿ êîì ïëåê -
ñíîãî ï³äõîäó äî âèâ ÷åííÿ ïðî öåñó ðåã³îíàë³çàö³¿ êðà¿íè, “ôîð ìó âàííÿ
íîâèõ ïîë³òîëîã³÷íèõ ³ êóëü òó ðî ëîã³÷íèõ ìîäå ëåé ñó÷àñ íîãî ðîç âèòêó â
êîîð äè íà òàõ îïî çèö³¿ ”öåíòð-ðåã³îíè" (àáî “öåíòð-ïðîâ³íö³ÿ”) ³ êðè òèêè
òðà äèö³éíî¿ ìîäåë³ ðåã³îíó, ÿêà çàêëà äà ëàñÿ â Öåíòð³ (³ìïå ðñüêîìó, ðàäÿ -
íñüêîìó, ïîñòðà äÿ íñüêîìó) ç ¿¿ ñïðèé íÿò òÿì ðåã³îí³â-ïðîâ³íö³é ÿê âèðîá íè -
÷î¿ ³íôðàñ òðóê òóðè"3. Äëÿ Óêðà¿íè æ, ÿê çàçíà÷ຠß. Âåð ìå íè÷, îñìèñ ëåííÿ
âçàºìîâ³äíî ñèí â ñèñ òåì³ “öåíòð-ðåã³îíè” º îñîá ëèâî âàæ ëè âèì, àäæå
âîíà ñàìà äîíå äàâíà áóëà ðåã³îíîì Ðàäÿ íñüêîãî Ñîþçó ³ ÷èìàëî äåôîð -
ìàö³é ñÿãà þòü êîð³ííÿì â òó äîáó4.
³äçíà ÷à þ÷è ñòàëó òåí äåíö³þ äî çðîñ òàííÿ ³íòå ðåñó äî ïðî áëåì
³ñòî𳿠ðåã³îí³â, Ò.Ïîïîâà íàãî ëîøóº, ùî âîíà ö³ëêîì ñï³âïàäຠç çàãàëü -
íîþ òåí äåíö³ºþ, ùî ÷³òêî ïîçíà ÷è ëàñÿ â ïîñòó ïî âîìó ðóñ³ ñâ³òîâîãî
³ñòîð³îãðàô³÷íîãî ïðî öåñó îñòàí íüî¿ òðå òèíè ÕÕ ñòîë³òòÿ ³ ïîâ’ÿ çàíà ç
àêöåí òîì íà âèâ ÷åííÿ ðåã³îíàëü íèõ êóëü òóð òà ¿õ âçàºìîâ ïëèâó, àíàë³çîì
âïëèâó íà ëîêàëüí³ îá’ºêòè ïðè ðîäíî-ãåîã ðàô³÷íèõ, ñîö³îåòí³÷íèõ, ãåî -
ïîë³òè÷ íèõ, ³ñòî ðèêî-êóëü òóð íèõ ÷èí íèê³â5.
Òîìó, ïðî äîâæóº Ò.Ïîïîâà, â ñòðóê òóð³ íàóêî âèõ äîñë³äæåíü ôîð ìó -
þòüñÿ íîâ³ íàïðÿìè – ðåã³îíî ëîã³ÿ (ðåã³îíàë³ñòèêà, ðåã³îíîç íà âñòâî),
ïðîâ³íö³îëîã³ÿ.
Àëå ÷è ³äåí òè÷í³ ö³ ïîíÿòòÿ?
Îäíà ç ïåð øèõ ñïðîá îá´ðóí òó âàòè ïðåä ìåòíå ïîëå ³ çàâäàííÿ
ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü áóëà çðîá ëåíà â Óêðà¿í³ ó ñåðå äèí³ 1990-õ ðð.
68
âîê³ííåäó
ò
Ñ ðîã²
1 Ðåãè î íî âå äå íèå: Ó÷åá íîå ïîñî áèå / Îòâ. ðåä. Âîë êîâ Þ. Ã. – Ðîñ òîâ íà Äîíó,
2002. – Ñ. 4.
2 Òàì æå. – Ñ. 5.
3 Ïîïîâà Ò. Í. Ïðîá ëåìû êàòå ãî ðè àëü íîãî àïïà ðàòà èñòî ðèêî-ðåãè î íàëü íûõ
èññëå äî âà íèé â ñîâðå ìåí íîé ðîñ ñèé ñêîé èñòî ðè îã ðà ôèè // Çàïèñêè ³ñòî ðè÷ -
íîãî ôàêóëü òåòó. – Âèï. 11. – Îäåññà, 2001. – Ñ. 22.
4 Âåð ìå íè÷ ß. Â. Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³ ïðî áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè
â Óêðà¿í³. – Ê., 2003. – Ñ. 3-4.
5 Ïîïîâà Ò. Í. Óêàç. ñî÷. – Ñ. 22.
Îäíàê äîì³íóâàííÿ â óêðà¿íñüê³é ðåã³îíàë³ñòèö³ ïðåä ñòàâ íèê³â åêî -
íîì³÷íèõ ³ ãåîã ðàô³÷íèõ íàóê äîñèòü òðè âà ëèé ÷àñ îáìå æó âàëî ðåçóëü òàòè
öèõ ñïðîá ñóòî ¿õ ðàì êàìè ³ çàâäàí íÿìè. Íàï ðèê ëàä, ðàä íèê ²íñòè òóòó ãåîã -
ðàô³¿ ÍÀÍ Óêðà¿í³ àêà äåì³ê Ì.Ïàëà ìàð ÷óê òàê âèç íà ÷èâ çàãàëüíó ìåòó
ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü: “âèÿâ ëÿòè ìàòåð³àëüí³ òà ³íø³ ðåçåðâè, ìîæ ëè -
âîñò³ óäîñ êî íà ëåííÿ ñóñï³ëüíî¿ îðãàí³çàö³¿ òà óïðàâë³ííÿ ðàéî íàìè, åôåê -
òèâ íîãî çðîñ òàííÿ îáñÿã³â ìàòåð³àëü íîãî âèðîá íèö òâà ³ ïîêðà ùåííÿ
äîá ðî áóòó, óìîâ æèòòÿ íàñå ëåííÿ, ñóñï³ëüíîãî ïðî ãðåñó â ö³ëîìó. Ùîäî
êîí êðåò íèõ çàâäàíü ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü, òî öå – îïðà öþ âàííÿ íàóêî -
âèõ îñíîâ âèð³øåííÿ âàæ ëè âèõ ïðî áëåì ñîö³àëüíî-åêî íîì³÷íîãî ðîç âèòêó
ðàéîí³â”6. Ïðàâäà, â³í çàçíà÷àº, ùî ðåã³îíàëüí³ äîñë³äæåííÿ íå îáìå æó -
þòüñÿ ò³ëüêè åêî íîì³÷íîþ íàóêîþ – ðåã³îíàëü íîþ åêî íîì³êîþ.
“Ðåã³îíàëüí³ äîñë³äæåííÿ ðîç ãëÿ äà þòü òàêîæ ïðè ðîäí³ ðåñóðñè, åêî -
íîì³÷í³ é ñîö³àëüí³ îá’ºêòè òà ïðî öåñè â ¿õ ñóêóï íîñò³”7. “Çàâ äàííÿ
ðåã³îíî ëî㳿, – ïðî äîâæóº Ì.Ïàëà ìàð ÷óê, – ïîëÿãຠó âèâ ÷åíí³ ôàê òîð³â ³
çàêî íîì³ðíîñ òåé ñóñï³ëüíî-òåðè òîð³àëü íèõ êîì ïëåêñ³â, ðîç ðîáö³ íàóêî âèõ
îñíîâ ïðî ãíî çó âàííÿ ¿õ ðîç âèòêó”8. ³í ðîç ãëÿäຠðåã³îíî ëîã³þ ÿê ñêëà -
äîâó êðà¿ íî ëî㳿, îá’ºêòîì ÿêî¿, íà éîãî äóìêó, º “êðà¿íè ÿê îñíîâí³ îäè íèö³
ñóñï³ëüíî-ïîë³òè÷ íî¿ îðãàí³çàö³¿ ëþäåé òà ¿õ âåëèê³ òåðè òîð³àëüí³ ÷àñ òèíè
– ðåã³îíè, à òàêîæ ðåã³îíàëüí³ óãðó ïó âàííÿ êðà¿í”9.
Âàðòî çàçíà ÷èòè, ùî ïîøóê ïðåä ìåò íîãî ïîëÿ ðåã³îíàëü íèõ
äîñë³äæåíü â Ðîñ³¿ òàêîæ çàçíàâ çíà÷ íîãî âïëèâó ïðåä ñòàâ íèê³â åêî -
íîì³÷íèõ ³ ãåîã ðàô³÷íèõ íàóê. Òàê Ò.Ìîðî çîâà, îäèí ç àâòîð³â ³ ðåäàê òîð
íàâ÷àëü íîãî ïîñ³áíèêà “Ðåã³îíîç íà âñòâî”, âèç íà ÷èëà ðåã³îíîç íà âñòâî ÿê
“ãàëóçü íàóêî âèõ çíàíü, ùî âèâ÷ຠòåðè òîð³àëüíó îðãàí³çàö³þ ãîñ ïî äà -
ðñòâà”, à â ÿêîñò³ éîãî ïðåä ìåòà – åêî íîì³÷í³ ðàéîíè óñ³õ ð³âí³â10. Òàêà
ïîçèö³ÿ çàçíàëà êðè òèêè ç áîêó àâòîð³â ³íøîãî ðîñ³éñüêîãî íàâ÷àëü íîãî
ïîñ³áíèêà ï³ä òàêîþ ñàìîþ íàçâîþ Â.²ãíà òîâà òà Â.Áóòîâà, ÿê³ âèç íà ÷èëè
ðåã³îíîç íà âñòâî ÿê “êîì ïëåê ñíó, ³íòåã ðàëüíó ñîö³àëüíî-åêî íîì³÷íó äèñ -
öèïë³íó, ÿêà âèâ÷ຠçàêî íîì³ðíîñò³ ïðî öåñó ôîð ìó âàííÿ ³ ôóíêö³îíó âàííÿ
(âêëþ ÷à þ÷è óïðàâë³ííÿ) ñîö³àëüíî-åêî íîì³÷íî¿ ñèñ òåìè ðåã³îíó (ñóá’ºêòó
Ðîñ³éñüêî¿ Ôåäå ðàö³¿) ç óðà õó âàí íÿì ³ñòî ðè÷ íèõ, äåìîã ðàô³÷íèõ,
íàö³îíàëü íèõ, ðåë³ã³éíèõ, åêî ëîã³÷íèõ, ïîë³òèêî-ïðà âî âèõ, ïðè -
ðîäíî-ðåñóð ñíèõ îñîá ëè âîñ òåé, ì³ñöÿ ³ ðîë³ â çàãàëü íî ðîñ³éñüêîìó ³ ì³æíà -
ðîä íîìó ïîä³ë³ ïðàö³”11.
Óò³ì, ÿê çàçíà÷ຠîäíà ç ïðîâ³äíèõ óêð à¿íñüêèõ â÷å íèõ-ðåã³îíàë³ñò³â ß.
Âåð ìå íè÷, â êîí òåêñò³ “ãëî áî ëî êàë³çìó” (local-global nexus) òðà äèö³éí³
69
Ð
åã³î
íà
ë³ñò
è
êà
³ ð
åã³î
íî
çíà
âñò
âî
: ï
ð
î
á
ëåì
è
ì
åò
î
ä
î
ëî
㳿
6 Ïàëà ìàð ÷óê Ì. Ðåã³îíàëüí³ äîñë³äæåííÿ: çàâäàííÿ ³ íàóêîâ³ ï³äõîäè //
Ðåã³îíàëüíà åêî íîì³êà. – ¹ 1. – 1996. – Ñ. 33.
7 Òàì ñàìî. – Ñ. 34.
8 Òàì ñàìî.
9 Òàì ñàìî.
10 Ðåãè î íî âå äå íèå / Ïîä ðåä. Ò. Ìîðî çî âîé. – Ì., 1998. – Ñ. 6.
11 Èãíà òîâ Â. Ï., Áóòîâ Â. È. Ðåãè î íî âå äå íèå: Ó÷åá íîå ïîñî áèå. – Ìîñ êâà-Ðîñ -
òîâ íà Äîíó, 2004. – Ñ. 10.
àñïåêòè àíàë³çó ðåã³îíàëü íî¿ ñïå öèô³êè êð³çü ïðè çìó êàòå ãîð³é åêî -
íîì³÷íî¿ ãåîã ðàô³¿ ³ òåî𳿠óïðàâë³ííÿ âèç íà þòüñÿ íåäîñ òàòí³ìè. “Íà ïåð -
øèé ïëàí âèõî äèòü ¿¿ ðîç ãëÿä â ³ñòî ðèêî-êóëü òó ðî ëîã³÷íîìó àñïåêò³, ï³ä
êóòîì çîðó òîãî, ÿê âïëèâຠðåã³îíàëüíà ñòðî êàò³ñòü íà æèòòºä³ÿëüí³ñòü
ñîö³óì³â”12.
Íàá ëè æà þ ÷èñü äî âèç íà ÷åííÿ ïîíÿòü “ðåã³îíàë³ñòèêà” ³ “ðåã³îíîç íà -
âñòâî”, ìè õîò³ëè á òàêîæ çâåð íó òèñÿ äî ñëóø íîãî ñïîñ òå ðå æåííÿ á³ëîðóñü -
êî¿ äîñë³äíèö³ Ê. Äîìîðü î íîê ñòî ñîâíî òîãî, ùî “ðåã³îíàë³çì â ªâðîï³
íàáóâຠâæå íå ïîâåð õíå âîãî ³ñòî ðèêî-ðåë³ã³éíîãî, à ³íøîãî, ãëè áèí íîãî
íàïîâ íåííÿ, ñóòòþ ÿêîãî º ð³âåíü ðåã³îíàëü íîãî ðîç âèòêó òà ñï³ââ³äíî -
øåííÿ ïîòðåá ³ ðåñóðñ³â îêðå ìèõ ðåã³îí³â â ïðî öåñ³ ðîç â’ÿ çàííÿ
ñîö³àëüíî-åêî íîì³÷íèõ ïðî áëåì, ùî ñòî ÿòü ïåðåä íèìè”13.
̳æ öèìè òåçàìè íåìຠïðî òèð³÷÷ÿ, àäæå ïîíÿòòÿ “ðåã³îíàëü íèé ðîç âè -
òîê” â ñó÷àñ íîìó ðîçóì³íí³ íàáà ãàòî øèðøå, í³æ ðîç âè òîê ñîö³àëüíî-åêî -
íîì³÷íèé, ³ âêëþ÷ຠòàê³ åëå ìåíòè, ÿê ãóìàí³òàð íèé ðîç âè òîê ³ åêî ëîã³÷íó
ñêëà äîâó.
Òîæ, ñòàâ ëÿ÷è çíàê ð³âíîñò³ ì³æ ïîíÿò òÿìè “ðåã³îíàëüí³
äîñë³äæåííÿ” ³ “ðåã³îíàë³ñòèêà”, ìè ïðî ïîíóºìî äàë³ ðîç ãëÿ äàòè ¿õ ÿê
íàïðÿ ìîê íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ä³ÿëü íîñò³ íà îñíîâ³ ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî
ï³äõîäó, íàö³ëåíèé íà âèâ ÷åííÿ çàêî íîì³ðíîñ òåé ïðî öåñó ðåã³îíàë³çàö³¿
êðà¿íè ç óðà õó âàí íÿì ïðè ðîäíî-ãåîã ðàô³÷íèõ, ³ñòî ðè÷ íèõ, åòíî êóëü òóð -
íèõ, åêî íîì³÷íèõ, ñîö³àëüíî-äåìîã ðàô³÷íèõ ÷èí íèê³â, à òàêîæ íà
äîñë³äæåííÿ ðåã³îíàëü íîãî ðîç âèòêó â éîãî âçàºìîç â’ÿçêó ç ïðè íöè ïàìè
äåð æàâ íîãî óïðàâë³ííÿ é îñíîâ íèìè íàïðÿ ìàìè äåð æàâ íîãî áóä³âíèö òâà.
Ðåã³îíîç íà âñòâî ìè ðîç ãëÿäàºìî ÿê êîì ïëåê ñíó íàóêîâó äèñ öèïë³íó,
ùî âèâ÷ຠíà îñíîâ³ ïðè íöèïó ³ñòî ðèçìó çàêî íîì³ðíîñò³ ôîð ìó âàííÿ ³ ðîç -
âèòêó ðåã³îí³â. Ïðè ÷îìó, ÿê îá’ºêò âèâ ÷åííÿ â ðàì êàõ ðåã³îíîç íà âñòâà
ðåã³îíè ö³êàâ ëÿòü íàñ âæå íå ò³ëüêè ³ íå ñò³ëüêè ÿê àäì³í³ñòðà òèâíî-òåðè -
òîð³àëüí³ óòâî ðåííÿ ³ ñóá’ºêòè ïðàâà, ñê³ëüêè ÿê ³ñòî ðèêî-ãåîã ðàô³÷í³
ÿâèùà, ôîð ìó âàííÿ é åâî ëþö³ÿ ÿêèõ îáóìîâ ëåí³ “â³äì³ííîñ òÿìè â ³ñòî ðè÷ -
íîìó ðîç âèòêó ð³çíèõ çåìåëü.., ¿õí³õ ïðè ðîä íèõ óìîâ ³ ïðè ðîäíî-ðåñóð -
ñíîãî ïîòåíö³àëó, åòíî êóëü òóð íèõ ³ ñîö³àëüíî-äåìîã ðàô³÷íèõ
îñîá ëè âîñ òåé, ð³âíÿ ðîç âèòêó ïðî äóê òèâ íèõ ñèë òåðè òîð³é, ¿õíüî¿ íàðîä íî -
ãîñ ïî äà ðñüêî¿ ñïåö³àë³çàö³¿ ³ ñòðóê òóðè ãîñ ïî äà ðñòâà. À îñòàíí³ì ÷àñîì
³ñòîò íèì ôàê òî ðîì ðåã³îíàë³çàö³¿ ñòຠåêî ëîã³÷íà ñèòóàö³ÿ, íàÿâí³ñòü
çàãàëü íèõ äëÿ ðåã³îíó ïðè ðî äî î õî ðîí íèõ ³ ñîö³àëüíî-åêî ëîã³÷íèõ ïðî -
áëåì”14.
Çàó âà æèìî, ùî ñåðåä îá’ºêò³â ðåã³îíîç íà âñòâà ñüî ãîäí³ ìàþòü áóòè íå
ò³ëüêè ðåã³îíè êðà¿í, à é òðàíñ êîð äîíí³ ðåã³îíè, àäæå òðàíñ ôîð ìàö³ÿ
70
âîê³ííåäó
ò
Ñ ðîã²
12 Âåð ìå íè÷ ß.Â. ²ñòî ðè÷íà ðåã³îíàë³ñòèêà â Óêðà¿í³ // Óêð à¿íñüêèé ³ñòî ðè÷ íèé
æóð íàë. – 2001. – ¹ 6. – Ñ. 6.
13 Äîìî ðå íîê Å.Â. Åâðî ïåé ñêèé ðåãè î íà ëèçì: êîí öåï öèè è ïîä õîäû //
http://europa.ehu.unibel.by/club/domorionok.htm , 2001
14 Òîï÷³ºâ Î.Ã. Òåî ðå òè÷í³ îñíîâè ðåã³îíàëü íî¿ åêî íîì³êè (íàâ÷àëü íèé
ïîñ³áíèê). – Ê., 1997. – Ñ. 10.
ïîãëÿä³â íà ðîëü ³ ôóíêö³¿ äåð æàâ íèõ êîð äîí³â íà ªâðî ïå éñüêîìó êîí òè -
íåíò³, ïîñè ëåííÿ ³äå¿ “ªâðîïè ðåã³îí³â” ³ ïðàê òè÷íà ³ìïëå ìåí òàö³ÿ êîí -
öåïö³¿ “ªâðîïè áåç âíóòð³øí³õ êîð äîí³â” (íà äàíîìó ³ñòî ðè÷ íîìó â³äð³çêó
÷àñó ÷èòàé – “ªÑ áåç âíóòð³øí³õ êîð äîí³â”) äàëè ïðèâ³ä âåñòè ðîç ìîâó ïðî
òàêå ÿâèùå, ÿê òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îíàë³çì, ï³ä ÿêèì â³äîìèé äîñë³äíèê ³
òåî ðå òèê òðàíñ êîð äîí íîãî ñï³âðîá³òíèö òâà â ªâðîï³ Äæ. Ñêîòò ðîçó쳺
“ïðî ñòî ðîâî ³íòåã ðî âàíó ôîðìó ïîë³òè÷ íîãî ñï³âðîá³òíèö òâà ³ ðîç â’ÿ -
çàííÿ ïðî áëåì, ÿêà ïåðå òèíຠêîð äîíè íàö³îíàëü íèõ àäì³í³ñòðà òèâ íèõ
ïðàê òèê ³ íàìàãàºòüñÿ ñôîð ìó âàòè, âñó ïå ðå÷ öèì êîð äî íàì, óñâ³äîì ëåííÿ
çâ’ÿ çà íîñò³, âçàºìîçà ëåæ íîñò³ òà ñï³ëüíèõ ³íòå ðåñ³â”15.
Ïîíÿòòÿ “òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îí”, “ºâðî ðåã³îí” âõî äÿòü äî
òåðì³íîëîã³÷íîãî àðñå íàëó ðåã³îíàë³ñòèêè, íà ùî òàêîæ çâåðòຠóâàãó ß.
Âåð ìå íè÷ ó ñâî¿é ôóí äà ìåí òàëüí³é ïðàö³ “Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³ ïðî -
áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè â Óêðà¿í³”16. ̄ õ ÷³òêå íàóêîâå âèç íà ÷åííÿ º
íàãàëü íîþ ïîòðå áîþ, àäæå íåóñâ³äîì ëåíå âèêî ðèñ òàííÿ “ìîä íèõ”
òåðì³í³â, ùî óâ³éøëè äî øèðî êîãî ìîâ íîãî îá³ãó, ïðè çâî äèòü äî òàêèõ
êàçóñ³â, ÿê íàçâà çá³ðíèêà íàóêî âèõ ïðàöü “Òðàí ñêîð äîíí³ òåðè òîð³¿
Óêðà¿íè (Ïðîá ëåìè ðîç âèòêó)”17, ñïðîáà îõà ðàê òå ðè çó âàòè ϳâäåíü
Óêðà¿íè ÿê òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îí ó çá³ðö³ àíàë³òè÷ íèõ ìàòåð³àë³â
Ðåã³îíàëü íîãî ô³ë³àëó ͲÑÄ ó ì. Îäåñ³ “Ïðîá ëåìè ðåã³îíàëü íîãî ðîç âèòêó
ϳâäíÿ Óêðà¿íè”18, ôàê òè÷íå îòî òîæ íåííÿ ºâðî ðåã³îí³â ç â³ëüíèìè åêî -
íîì³÷íèìè çîíàìè äåÿ êèìè äîñë³äíè êàìè19.
Ñâîãî ÷àñó íàìè áóëî ïðèä³ëåíî äîñèòü äåòàëüíó óâàãó îá´ðóí òó -
âàííþ ³ âèç íà ÷åííþ ïîíÿòü “òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îí” ³ “ºâðî ðåã³îí”20.
Îòæå, íå ïîâåð òà þ ÷èñü äî âèê ëà äåííÿ óñüîãî ëîã³÷íîãî ëàí öþæêà, ïðî ñòî
â³äòâîðþºìî çàïðî ïî íî âàí³ íàìè äåô³í³ö³¿.
71
Ð
åã³î
íà
ë³ñò
è
êà
³ ð
åã³î
íî
çíà
âñò
âî
: ï
ð
î
á
ëåì
è
ì
åò
î
ä
î
ëî
㳿
15 Ñêîòò Äæ. Ñòè ìó ëè ðî âà íèå êîî ïå ðà öèè: ìîãóò ëè åâðî ðå ãè îíû ñòàòü ìîñ -
òàìè êîì ìó íè êà öèè? // Êî÷ó þ ùèå ãðà íèöû. Ìàòå ðè àëû ìåæ äó íà ðîä íîãî
ñåìèíàðà (Íàðâà, 12-16 íîÿáðÿ 1998 ã.). / Ïîä ðåä. Áåð äíè êî âîé Î., Âîðîí êîâà
Â. // Òðóäû ÖÍÑÈ. – Âûï. 7. – ÑÏá., 1999 // http://www.indepsocres.spb.ru/7r.htm
èëè www.indepsocres.spb.ru/scott_r.htm
16 Âåð ìå íè÷ ß. Â. Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³ ïðî áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè
â Óêðà¿í³. – Ñ. 86.
17 Òðàí ñêîð äîíí³ òåðè òî𳿠Óêðà¿íè (Ïðîá ëåìè ðîç âèòêó) / Ðåäàê òîðè-óïî ðÿä -
íèêè Þ. Á³ëîêîíü, ². Ôîì³í. – Ê., 1999. – 265 ñ.
18 Ïðîá ëåìè ðåã³îíàëü íîãî ðîç âèòêó ϳâäíÿ Óêðà¿íè (Àíàë³òè÷í³ îö³íêè) / Çà ðåä.
Ìèõàé ëþê Î. Ë., Õîìè÷ Ë. Â. – Îäåñà, 2006.
19 Äåð ãà ÷åâ Â. À. Ãåî ý êî íî ìèêà Óêðà èíû (òåî ðå òè ÷åñ êèå è ïðè êëàä íûå îñíîâû).
– Îäåññà, 2002. – Ñ. 91-93; Äåð ãà ÷åâ Â., Äåì ÷åíêî Â. Ãåî ïî ëè òè ÷åñ êàÿ è ãåî ý -
êî íî ìè ÷åñ êàÿ òðàíñ ôîð ìà öèÿ Óêðà èí ñêîãî Ïðè äó íàâüÿ. – Ê., 2005. – Ñ. 62-64.
20 Äèâ.: Ñòó äåíí³êîâ ². Òðàí ñêîð äîííå ñï³âðîá³òíèö òâî òà éîãî ì³ñöå â
ðåã³îíàëü íîìó ðîç âèòêó // Ðåã³îíàëüíà ïîë³òèêà â êðà¿ íàõ ªâðîïè: Óðîêè äëÿ
Óêðà¿íè. / Çà ðåä. Ñ.Ìàê ñè ìåíêà. – Ê., 2000. – Ñ. 138-140; Ñòó äåíí³êîâ ². Â.
Òåî ðå òè÷í³ ïðî áëåìè äîñë³äæåííÿ ºâðî ðåã³îí³â â Óêðà¿í³ (íà ìàòåð³àëàõ ªâðî -
ðåã³îíó “Íèæí³é Äóíàé”) // Çàïèñêè ³ñòî ðè÷ íîãî ôàêóëü òåòó. – Âèï. 12. – Îäåñà,
2002. – Ñ. 505-515; Ñòó äåíí³êîâ ². Ôåíî ìåí ºâðî ðåã³îí³â â êîí òåêñò³ ìåòî äî -
ëî㳿 ³ñòî ðèêî-ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü // ²ñòîð³ÿ Óêðà¿íè. Ìàëîâ³äîì³ ³ìåíà,
ïî䳿, ôàêòè. (Çá³ðíèê ñòà òåé). Âèï. 22-23. – Ê., 2003. – Ñ. 187-201. (Åëåê òðîííà
âåðñ³ÿ: http://www.crs.org.ua/data/Studennikov%20art.%20for%20Hist.of.Ukr.doc)
ϳä òðàíñ êîð äîí íèì ðåã³îíîì ðîçó쳺ìî ïåâíó òåðè òîð³þ, ÿêà õàðàê -
òå ðèçóºòüñÿ íàÿâí³ñòþ ñõî æèõ ïðè ðîäíî-ãåîã ðàô³÷íèõ óìîâ ³ îõîïëþº
ïðè êîð äîíí³ òåðè òî𳿠äâîõ àáî ê³ëüêîõ äåð æàâ, ùî ìàþòü ñï³ëüíèé êîð -
äîí. Ìè âæå ñàì³ ðàí³øå â³äçíà ÷àëè íåäîñ êî íàë³ñòü öüîãî âèç íà ÷åííÿ,
àäæå ðèñè, ïðè òà ìàíí³ òðàíñ êîð äîí íèì ðåã³îíàì, íå âè÷åð ïó þòüñÿ ïðè -
ðîäíî-ãåîã ðàô³÷íèìè òà ãåî ïîë³òè÷ íèìè õàðàê òå ðèñ òè êàìè, à òàêîæ âèðîá -
íè ÷èìè ³ ñîö³àëüíî-åêî íîì³÷íèìè çâ’ÿç êàìè ì³æ ïðè êîð äîí íèìè
òåðè òîð³ÿìè. Íå ìåíø, à ìîæ ëèâî é á³ëüø, âàãî ìèìè õàðàê òå ðèñ òè êàìè º
íàÿâí³ñòü ì³öíèõ åòíî êóëü òóð íèõ çâ’ÿçê³â, ÿê³ çäàòí³ äîëàòè äåð æàâí³
êîðäîíè, ³ ñï³ëüíå ³ñòî ðè÷íå ìèíóëå, îñê³ëüêè ó áàãàòüîõ âèïàä êàõ ò³ ÷è
³íø³ ïðè êîð äîíí³ òåðè òî𳿠ªâðîïè (³ öå ïîâíîþ ì³ðîþ ñòîñóºòüñÿ ïðè êîð -
äîí íèõ òåðè òî𳿠ñó÷àñ íî¿ Óêðà¿íè) âõî äèëè äî êîëèøí³õ, âæå íå ³ñíó þ ÷èõ
äåð æàâ íèõ óòâî ðåíü àáî ³íøèõ äåð æàâ, í³æ ò³, äî ÿêèõ âîíè íàëå æàòü ñüî -
ãîäí³. Äîäàìî, ùî â ïðî öåñ³ äîñë³äæåííÿ ôåíî ìåíà òðàíñ êîð äîí íèõ
ðåã³îí³â òàêîæ ââàæàºìî äîö³ëüíèì ³ ïðî äóê òèâ íèì çàñòî ñó âàííÿ êîí -
öåïö³¿ “³ñòî ðèêî-êóëü òóð íèõ çîí”21, çàïðî ïî íî âà íî¿ ãðó ïîþ â÷å íèõ ç
Ñàíêò-Ïåòåð áó ðçüêîãî äåð æàâ íîãî óí³âåð ñè òåòó, ³ ÿêà â ö³ëîìó º ö³ííîþ
äëÿ ðîç âèòêó ìåòî äî ëîã³÷íîãî ³íñòðó ìåí òàð³þ ðåã³îíàë³ñòèêè, à òàêîæ
ïîíÿòòÿ “³ñòî ðèêî-ãåîã ðàô³÷íèé ðåã³îí”22, ÿêå, íà äóìêó ß.Âåð ìå íè÷, º
íàéá³ëüø ïðè äàò íèì äëÿ ðåã³îíàë³ñòèêè áàçî âèì òåðì³íîì.
Ñêëàäí³ñòü âèç íà ÷åííÿ ïîíÿòòÿ “òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îí” îáóìîâ -
ëþºòüñÿ íå ò³ëüêè êîì ïëåê ñíèì õàðàê òå ðîì öüîãî ÿâèùà, à é òðóä íî ùàìè ó
âèç íà ÷åíí³ áàçî âîãî äëÿ ðåã³îíàë³ñòèêè ïîíÿòòÿ – “ðåã³îí”. Ìè íå ðîç ãëÿ -
äà òè ìåìî òóò öþ ïðî áëåìó, àäæå ¿é áóëî ïðèä³ëåíî äîñèòü óâàãè ³ â
çàðóá³æí³é, â òîìó ÷èñë³ ðîñ³éñüê³é, ³ â óêðà¿íñüê³é ðåã³îíàë³ñòèö³23. Âò³ì,
âîíà çíèêຠñàìà ïî ñîá³, êîëè ìè ï³äõî äèìî äî âèç íà ÷åííÿ ïîíÿòòÿ “ïðè -
êîð äîí íèé ðåã³îí”, àäæå ç ïëî ùèíè ñóòî òåî ðå òè÷ íî¿ ìè ïåðåì³ùóºìîñü
äî ïðà âî âî¿ ñôåðè, äå ðåã³îí âæå – íå àáñòðàê òíå ïîíÿòòÿ, à ñóá’ºêò ïðà âî -
âèõ â³äíî ñèí ³ àäì³í³ñòðà òèâíî-òåðè òîð³àëüíà îäè íèöÿ äåð æàâè. Òîìó
72
âîê³ííåäó
ò
Ñ ðîã²
21 “Èñòî ðèêî-êóëü òóð íàÿ çîíà ââî äèòñÿ êàê ïîíÿ òèå, ïîçâî ëÿ þ ùåå èññëå äî -
âàòü îïðå äå ëåí íîå àðå àëü íîå åäè íñòâî, êîòî ðîå âûäå ëÿ åòñÿ ïî äàí íûì
àðõå î ëî ãèè, ýòíîã ðà ôèè, àíòðî ïî ëî ãèè, ÿçû êîç íà íèÿ, èñòî ðèè, ãåî ëî ãèè,
ïàëå îã ðà ôèè, ãåîã ðà ôèè, à òàêæå ðÿäà äðó ãèõ ãóìà íè òàð íûõ äèñ öèï ëèí”
(Áóë êèí Â. À., Ãåðäò À. Ñ., Ëåáå äåâ Ã. Ñ., Ñåäûõ Â. Í. Îñíî âà íèÿ ðåãè î íà ëèñ -
òèêè: Ôîð ìè ðî âà íèå è ýâî ëþ öèÿ èñòî ðèêî-êóëü òóð íûõ çîí Åâðî ïåé ñêîé Ðîñ -
ñèè / Ïîä ðåä. À. Ñ. Ãåðäà, Ã. Ñ. Ëåáå äåâà. – ÑÏá., 1999. – Ñ. 9.)
22 ²ñòî ðèêî-ãåîã ðàô³÷íèé ðåã³îí ß. Âåð ìå íè÷ ïðî ïîíóº ðîç ãëÿ äàòè ÿê “òàê ñî -
íîì³÷íó îäè íèöþ, âèä³ëåíó çà îçíà êàìè ñâîºð³äíîñò³ óìîâ ïðî æè âàííÿ ëþäåé
íà ïåâ íèõ òåðè òîð³ÿõ, îñîá ëè âîñ òåé ³ñòî ðè÷ íîãî ðîç âèòêó, ñïå öèô³÷íîñò³
ðèñ ìàòåð³àëü íî¿ ³ äóõîâ íî¿ êóëü òóðè, ðåã³îíàëü íî¿ ³äåí òè÷ íîñò³” (Âåð ìå íè÷
ß. Â. Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³ ïðî áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè â Óêðà¿í³. –
Ñ. 90.).
23 Äåòàëüí³øå ïðî öå äèâ.: Ìàêà ðû ÷åâ À. Ñ. Ðåãè î íà ëèçì è ðåãè î íàëü íàÿ êóëü -
òóð íàÿ èäåí òè÷ íîñòü // Ó÷å íûå çàïèñêè Ñàðà òîâ ñêîãî ãîñó äà ðñòâåí íîãî óíè -
âåð ñè òåòà. – Âûï. 11. – 1997.; Âåð ìå íè÷ ß. Â. Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³
ïðî áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè â Óêðà¿í³. – Ñ. 75-83; Ñòó äåíí³êîâ ². Â.
Òåî ðå òè÷í³ ïðî áëåìè äîñë³äæåííÿ ºâðî ðåã³îí³â â Óêðà¿í³...; Ôåíî ìåí ºâðî -
ðåã³îí³â â êîí òåêñò³ ìåòî äî ëî㳿 ³ñòî ðèêî-ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü.
íàéá³ëüø àäåê âàò íèì âèç íà ÷åííÿì ïîíÿòòÿ “ðåã³îí” òóò º òå, ùî éîãî
çàïðî ïî íî âàíî ó “Äåê ëà ðàö³¿ Àñàìáëå¿ ºâðî ïå éñüêèõ ðåã³îí³â”24.
Îòæå, ïðè êîð äîí íèé ðåã³îí – öå àäì³í³ñòðà òèâíî-òåðè òîð³àëüíà
îäè íèöÿ, ùî çíà õî äèòüñÿ íà ð³âí³, íàñòóï íîìó ï³ñëÿ äåð æàâ íîãî, ³ ðîç òà -
øî âàíà áåç ïî ñå ðåä íüî óçäîâæ äåð æàâ íîãî êîð äîíó.
ªâðî ðåã³îí – öå ôîðìà òðàíñ êîð äîí íîãî ñï³âðîá³òíèö òâà ì³æ òåðè -
òîð³àëü íèìè ãðî ìà äàìè àáî ì³ñöå âèìè îðãà íàìè âëàäè ïðè êîð äîí íèõ
ðåã³îí³â äâîõ àáî á³ëüøå äåð æàâ, ùî ìàþòü ñï³ëüíèé êîð äîí, ñïðÿ ìî âàíà
íà êîîð äè íàö³þ âçàºìíèõ çóñèëü ³ çä³éñíåííÿ íèìè óçãîä æå íèõ çàõîä³â ó
ð³çíèõ ñôå ðàõ æèòòºä³ÿëü íîñò³ â³äïîâ³äíî äî íàö³îíàëü íèõ çàêî íî äàâñòâ
³ íîðì ì³æíà ðîä íîãî ïðàâà äëÿ ðîç â’ÿ çàííÿ ñï³ëüíèõ ïðî áëåì ³ â ³íòå ðå ñàõ
ëþäåé, ùî íàñå ëÿ þòü éîãî òåðè òîð³þ ïî ð³çí³ ñòî ðîíè äåð æàâ íîãî êîð -
äîíó.
Âàðòî çàçíà ÷èòè, ùî ó 2004 ð. â Óêðà¿í³ ç’ÿ âè ëîñÿ çàêî íî äàâ÷î
çàêð³ïëåíå âèç íà ÷åííÿ ïîíÿòòÿ “ºâðî ðåã³îí” ÿê “îðãàí³çàö³éíî¿ ôîðìè
ñï³âðîá³òíèö òâà àäì³í³ñòðà òèâíî-òåðè òîð³àëü íèõ îäè íèöü ºâðî ïå éñüêèõ
äåð æàâ, ùî çä³éñíþºòüñÿ â³äïîâ³äíî äî äâî- àáî áàãà òîñ òî ðîíí³õ óãîä ïðî
òðàíñ êîð äîííå ñï³âðîá³òíèö òâî”25. Ïðîòå, âëàñíó äåô³í³ö³þ ââàæàºìî
á³ëüø àäåê âàò íîþ â íàóêî âîìó ñåíñ³ ³ òàêîþ, ùî âðà õîâóº âñ³ ðèñè, ïðè òà -
ìàíí³ ôåíî ìåíó ºâðî ðåã³îí³â26.
Äîñë³äæåííÿ òàêèõ ÿâèù íîâ³òíüî¿ ³ñòîð³¿, ÿê ïðè êîð äîíí³ ðåã³îíè,
òðàíñ êîð äîíí³ ðåã³îíè òà ºâðî ðåã³îíè º íå ò³ëüêè ñåðåä îá’ºêò³â
ðåã³îíàë³ñòèêè ³ ðåã³îíîç íà âñòâà, à é (çàëåæíî â³ä ñèòóàö³¿) ìîæå â³ä³ãðà -
âàòè ïåâíó ðîëü ó âèâ ÷åíí³ òàêîãî ôåíî ìåíó, ÿê “ïðè êîð äîííÿ”, ÿêå “ïðè -
âåðòຠîñîá ëèâó óâàãó åòíî ëîã³â ³ ³ñòî ðèê³â – íàñàì ïå ðåä ÿê çîíà êîí òàêò³â
òà ³íòåí ñèâ íî¿ êîí öåí òðàö³¿ ñîö³àëüíî-ïñè õî ëîã³÷íî¿ åíåð㳿 …”27
Ðàí³øå íàì âæå äîâî äè ëîñÿ îá´ðóí òî âó âàòè ñâîþ ïîçèö³þ ñòî ñîâíî
òîãî, ùî, íå äèâ ëÿ ÷èñü íà íèçêó ïîä³áíèõ ðèñ, òðàíñ êîð äîíí³ ðåã³îíè òà
ºâðî ðåã³îíè – ÿâèùà íå òîòîæí³28. ϳäòâåð äæåí íÿì öüîãî º íàøå
äîñë³äæåííÿ ªâðî ðåã³îíó “Íèæí³é Äóíàé”, äî ñêëàäó ÿêîãî âõî äÿòü
73
Ð
åã³î
íà
ë³ñò
è
êà
³ ð
åã³î
íî
çíà
âñò
âî
: ï
ð
î
á
ëåì
è
ì
åò
î
ä
î
ëî
㳿
24 “Ðåã³îí – öå òåðè òîð³àëüíà îäè íèöÿ-ñóá’ºêò ïóáë³÷íîãî ïðàâà, ñôîð ìî âàíà
íà ð³âí³, ÿêèé º áåç ïî ñå ðåä íüî íèæ÷èì ï³ñëÿ äåð æàâ íîãî, ³ íàä³ëåíà ïðà âîì
ïîë³òè÷ íîãî ñàìîâ ðÿ äó âàííÿ. Ðåã³îí âèç íà âà òè ìåòüñÿ íàö³îíàëü íîþ êîí -
ñòè òóö³ºþ àáî çàêî íî äà âñòâîì, ùî ãàðàíòóº éîãî àâòî íîì³þ, ñàìî -
áóòí³ñòü, âëàäí³ ïîâíî âà æåííÿ é îðãàí³çàö³éíó ñòðóê òóðó” (Declaration of
the Assembly of European Regions on Regionalism in Europe (Basel, 4th
December 1996). – Strasbourg, 1995, – Ð. 2 // http://www.are-regions-europe.org/
GB/A4/A41.html).
25 Çàêîí Óêðà¿íè “Ïðî òðàíñ êîð äîííå ñï³âðîá³òíèö òâî” (26.06.2004 ð. ¹ 1861-IV)
// “Ãîëîñ Óêðà¿íè”. –2004. – 22 ëèïíÿ.
26 Äîê ëàäí³øå äèâ.: Ñòó äåíí³êîâ ². Òðàí ñêîð äîííå ñï³âðîá³òíèö òâî òà éîãî
ì³ñöå â ðåã³îíàëü íîìó ðîç âèòêó. – Ñ. 151; éîãî æ. Òðàí ñêîð äîííå ñï³âðîá³òíèö -
òâî â íîâ³òí³é ³ñòî𳿠Óêðà¿íè: ïðî áëåìè äîñë³äæåííÿ // Çàïèñêè ³ñòî ðè÷ íîãî
ôàêóëü òåòó. – Âèï. 11. – Îäåñà, 2001. – Ñ. 139.
27 Âåð ìå íè÷ ß. Â. Òåî ðå òèêî-ìåòî äî ëîã³÷í³ ïðî áëåìè ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè
â Óêðà¿í³. – Ñ. 41.
28 Äèâ.: Ñòó äåíí³êîâ ². Â. Òåî ðå òè÷í³ ïðî áëåìè äîñë³äæåííÿ ºâðî ðåã³îí³â â
Óêðà¿í³… – Ñ. 507; Äî ïèòàííÿ ïðî ïåðå äó ìîâè ôîð ìó âàííÿ ªâðî ðåã³îíó
Îäåñüêà îáëàñòü (Óêðà¿íà), ïîâ³òè Áðå¿ëà, Òóëü÷à, Ãàëàö (Ðóìóí³ÿ),
ðàéîíè Êàãóë ³ Êàí òåì³ð (Ìîë äîâà). Íåç âà æà þ÷è íà òå, ùî âñÿ Îäåñüêà
îáëàñòü º ÷ëå íîì ºâðî ðåã³îíó, äî Íèæ íüî äó íà éñüêîãî òðàíñ êîð äîí íîãî
ðåã³îíó âïåâ íåíî ìîæóòü áóòè â³äíå ñåí³ ëèøå ÷îòèðè ¿¿ ðàéîíè, ùî óòâî -
ðþ þòü ðåã³îí Óêð à¿íñüêîãî Ïðè äó íàâ’ÿ, – Áîë ãðà äñüêèé, Ðåí³éñüêèé,
²çìà¿ëüñüê³é òà Êèë³éñüêèé. ϳäñòà âîþ äëÿ â³äíå ñåííÿ ñàìå ö³º¿ ÷àñ òèíè
Îäåñü êî¿ îáëàñò³ äî Íèæ íüî äó íà éñüêîãî òðàíñ êîð äîí íîãî ðåã³îíó º
íàÿâí³ñòü ì³öíèõ åòíî êóëü òóð íèõ òà ìîâ íèõ çâ’ÿçê³â, ùî ñêëà ëèñü ì³æ
ïðè äó íà éñüêèìè ðàéî íàìè Óêðà¿íè, Ìîë äîâè ³ ïîâ³òàìè Ðóìóí³¿ ïðî òÿ -
ãîì òðè âà ëîãî ³ñòî ðè÷ íîãî ÷àñó. Íàìà ãà þ ÷èñü âèç íà ÷èòè òåðè òîð³þ Íèæ -
íüî äó íà éñüêîãî òðàíñ êîð äîí íîãî ðåã³îíó, ïîìèë êîþ áóëî á çàëè øèòè
ïîçà ¿õ ìåæ àìè ïðè äó íà éñüêó ÷àñ òèíó Áîë ãàð³¿, àäæå ãåîã ðàô³÷íî âîíà
òàêîæ âõîäèòü äî ðåã³îíó Íèæ íüîãî Äóíàþ, à íàä çâè ÷àéíî ì³öí³ åòíî -
êóëü òóðí³ çâ’ÿçêè ì³æ Óêð à¿íñüêèì Ïðè äó íàâ’ÿì, äå ³ñíóº îäíà ç
íàéá³ëüøèõ ó ñâ³ò³ áîë ãà ðñüêèõ ä³àñïîð, ùî çáåð³ãຠêóëü òóðí³ òà ìîâí³
òðà äèö³¿, ³ Áîë ãàð³ºþ äຠäëÿ öüîãî óñ³ ï³äñòàâè. Ùå îäí³ºþ îçíà êîþ, çà
ÿêîþ Íèæ íüî äó íà éñüêèé òðàíñ êîð äîí íèé ðåã³îí ìîæå áóòè âèç íà ÷å íèé
ñàìå ó öèõ ìåæàõ, º âèêî ðèñ òàííÿ òðàíñ êîð äîí íèõ ïðè ðîä íèõ ðåñóðñ³â;
íàÿâí³ñòü òðàíñ êîð äîí íèõ ïðè ðîä íèõ îá’ºêò³â, ÿê³ ç òî÷êè çîðó åêî ñèñ -
òåì íîãî ï³äõîäó º ºäèíèì ö³ëèì, íàïðèê ëàä, – äåëüòà Äóíàþ; ñï³ëüí³ åêî -
ëîã³÷í³ ïðî áëåìè òðàíñ êîð äîí íîãî õàðàê òåðó, îáóìîâ ëåí³ â äàíîìó
âèïàäêó íàñàì ïå ðåä íàÿâí³ñòþ òðàíñ êîð äîí íèõ âîäî òîê³â, âêëþ ÷à þ÷è ð.
Äóíàé.
Ó ïðî öåñ³ äîñë³äæåííÿ ôåíî ìåíà òðàíñ êîð äîí íèõ ðåã³îí³â (³ âçà ãàë³
äëÿ ðåã³îíàë³ñòèêè) ïðî äóê òèâ íèì ìîæå áóòè çàñòî ñó âàííÿ ìåòîä³â ãåîã -
ðàô³¿ îáðàçó æèòòÿ – íàïðÿìêó ãåîã ðàô³÷íî¿ íàóêè, ùî çàðàç àêòèâíî
ôîðìóºòüñÿ â Ðîñ³¿. ßê íàóêîâà êàòå ãîð³ÿ îáðàç æèòòÿ òóò ðîç ãëÿäàºòüñÿ “ÿê
ñêëàäíà ñïå öèô³÷íà ñèñ òåìà æèòòºä³ÿëü íîñò³, ùî ñêëà ëàñü â êîí êðåò íèõ
êóëü òóðíî-³ñòî ðè÷ íèõ ³ ãåîã ðàô³÷íèõ óìî âàõ, ³ â³äáèâຠíàêî ïè ÷å íèé
äîñâ³ä, ö³ííîñò³ ³ ôîðìè â³äíî øåííÿ äî ñâ³òó, ÿê³ º õàðàê òåð íèìè äëÿ ïåâ -
íîãî ëþäñüêîãî ñóñï³ëüñòâà, â ðàì êàõ ÿêîãî â³äáóâàºòüñÿ ôîð ìó âàííÿ
áàãàòüîõ ð³çíî ìàí³òíèõ ñïî ñîá³â ³ ñòèë³â æèòòÿ”29.
Âèê ëà äåíå âèùå âïðè òóë ï³äâî äèòü íàñ äî òàêî¿ âàæ ëè âî¿ ìåòî äî -
ëîã³÷íî¿ ïðî áëåìè, ÿê ì³æäèñ öèïë³íàðíèé õàðàê òåð ðåã³îíàëü íèõ
äîñë³äæåíü.
Ãîëîâíà ïðî áëåìà, ïîâ’ÿ çàíà ç³ ñïðî áîþ âèç íà ÷èòè ì³ñöå ì³æäèñ -
öèïë³íàðíîãî ï³äõîäó â ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåí íÿõ, ïîëÿãຠâ òîìó, ùî
“³äåÿ ì³æäèñ öèïë³íàðíîñò³ âñå ùå íå îòðè ìàëà çàãàëü íîãî âèç íàííÿ ³ êàòå -
74
âîê³ííåäó
ò
Ñ ðîã²
“Íèæí³é Äóíàé” // Ìóçåé. ²ñòîð³ÿ. Îäåñà. Çá³ðíèê òåç, äîïîâ³äåé òà ïîâ³äîì ëåíü
Äðó ãî¿ íàóêîâî-ïðàê òè÷ íî¿ êîí ôå ðåíö³¿, ïðè ñâÿ ÷å íî¿ 45-ð³÷÷þ Îäåñü êîãî ³ñòî -
ðèêî-êðàºçíàâ ÷îãî ìóçåþ. – Îäåñà, 2001. – Ñ. 110-112; ªâðî ðåã³îí “Íèæí³é
Äóíàé” ÿê îá’ºêò ³ñòî ðèêî-ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü // Ñòó䳿 ç àðõ³âíî¿ ñïðàâè
òà äîêó ìåí òîç íà âñòâà. – Ò. 9. – 2003. – Ñ. 117.
29 Ùèòîâà Í. À. Ãåîã ðà ôèÿ îáðàçà æèçíè: òåî ðèÿ è ïðàê òèêà ðåãè î íàëü íîãî
èññëå äî âà íèÿ. Àâòîðåôåðàò äèñ ñåð òà öèè íà ñîèñ êà íèå ó÷å íîé ñòå ïåíè äîê -
òîðà ãåîã ðà ôè ÷åñ êèõ íàóê. – Ì., 2005. – Ñ. 3.
ãîð³àëü íîãî îôîð ìëåííÿ, ó çâ’ÿçêó ç ÷èì âèíè êà þòü ïåâí³ òðóä íîù³ ìåòî äî -
ëîã³÷íîãî òà òåðì³íîëîã³÷íîãî õàðàê òåðó ïðè ¿¿ ðåàë³çàö³¿ íà ð³âí³
êîí êðåò íèõ äîñë³äæåíü”30.
Ñâ³é ïðîÿâ öÿ êàòå ãîð³àëüíà “íåîôîð ìëåí³ñòü” ìຠíàñàì ïå ðåä ó
â³äñóò íîñò³ ðîç ìå æó âàííÿ ì³æ äâîìà êëþ ÷î âèìè êàòå ãîð³ÿìè “ì³æäèñ -
öèïë³íàðí³ äîñë³äæåííÿ” ³ “ì³æäèñ öèïë³íàðíèé ï³äõ³ä ó äîñë³äæåí íÿõ”.
Ñâîãî ÷àñó, îá´ðóí òó âàâøè äîö³ëüí³ñòü òàêîãî ðîç ìå æó âàííÿ31, ìè çàïðî ïî -
íó âàëè ðîç ãëÿ äàòè ï³ä ì³æäèñ öèïë³íàðíèìè äîñë³äæåí íÿìè ôîðìó
îðãàí³çàö³¿ íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ä³ÿëü íîñò³, ñïðÿ ìî âà íî¿ íà êîì ïëåê ñíå
äîñë³äæåííÿ ºäèíîãî îá’ºêòà ïðåä ñòàâ íè êàìè ð³çíèõ äèñ öèïë³í, íàóêî âèõ
ñïåö³àëü íîñ òåé ³ ãàëó çåé íàóêè, îá’ºäíà íèõ äëÿ ðåàë³çàö³¿ çàâäàíü, ùî ñòî -
ÿòü ïåðåä íèìè, íà îñíîâ³ ñòâî ðåííÿ ïîñò³éíèõ àáî òèì ÷à ñî âèõ ñòðóê òóð -
íèõ îäè íèöü (íàóêîâî-äîñë³äíèõ ³íñòè òóò³â ³ öåíòð³â, ïðî ãðàì ³ ïðî åêò³â,
ï³äðîçä³ë³â ³ ãðóï).
ϳä ì³æäèñ öèïë³íàðíèì ï³äõî äîì ðîçó쳺ìî íàñàì ïå ðåä ñèí òåç
ðåçóëü òàò³â íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ä³ÿëü íîñò³ ïðåä ñòàâ íèê³â ð³çíèõ äèñ öèïë³í
â ïðî öåñ³ êîì ïëåê ñíîãî âèâ ÷åííÿ êîí êðåò íîãî îá’ºêòà ³ ïîâ’ÿ çà íîãî ç íèì
êîëà ïðî áëåì.
Òóò âàðòî çâåð íóòè óâàãó íà çàóâà æåííÿ Á.Ìîãèëü íèöü êîãî: “Íå ³ñíóº
ºäèíî¿ ìîäåë³ ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî ñèí òåçó, ÿê íå ìîæå áóòè ³ ºäèíîãî
íàáîðó äèñ öèïë³í, ùî áåðóòü â íüîìó ó÷àñòü. Âñå çàëå æèòü â³ä ïðåä ìåòó
äîñë³äæåííÿ, éîãî ìàñ øòàá íîñò³”32.
Öå çàóâà æåííÿ ö³ëêîì ñëóøíå, êîëè éäåòüñÿ ïðî çàñòî ñó âàííÿ ì³æäèñ -
öèïë³íàðíîãî ï³äõîäó ³ â ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåí íÿõ, àäæå êîì ïëåê ñíèé
õàðàê òåð îñòàíí³õ ïåðå äáà÷ຠíàÿâí³ñòü äîñèòü øèðî êîãî êîëà äîñë³äæó âà -
íèõ ïðî áëåì ³ áàãà òîð³âíåâó ñòðóê òóðó äîñë³äíîãî ïðî öåñó, íàé âè ùèì
ð³âíåì ÿêîãî âèñ òóïຠñèí òå òè÷íå óçà ãàëü íåííÿ íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ðîáîòè
ïðåä ñòàâ íèê³â ð³çíèõ äèñ öèïë³í ³ íàóêî âèõ ñïåö³àëü íîñ òåé ç ìåòîþ êîì -
ïëåê ñíîãî çîá ðà æåííÿ îá’ºêòà äîñë³äæåííÿ.
²íøèìè ñëî âàìè, ÿê çàçíà÷ຠåñòî íñüêèé äîñë³äíèê À. Óéáî, “…ÿêùî
äèñ öèïë³íàðíèé ï³äõ³ä äຠìîæ ëèâ³ñòü îòðè ìó âàòè ð³çíî ìàí³òí³ ñ³÷åííÿ
äîñë³äæó âà íîãî îá’ºêòà, òî çàâäàííÿ ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî ï³äõîäó ïîëÿãàº
â éîãî îá’ºìíîìó â³äîá ðà æåíí³. …ì³æäèñ öèïë³íàðíèé ï³äõ³ä ïîêëè êà íèé,
ïîºäíó þ÷è äàí³ îêðå ìèõ äèñ öèïë³í ïðî áóäîâó îá’ºêòà ³ ðîç êðè âà þ÷è íîâ³
75
Ð
åã³î
íà
ë³ñò
è
êà
³ ð
åã³î
íî
çíà
âñò
âî
: ï
ð
î
á
ëåì
è
ì
åò
î
ä
î
ëî
㳿
30 Óéáî À. Ðåêî íñòðóê öèÿ èñòî ðè ÷åñ êîãî ïðî øëîãî êàê ìåæ äèñ öèï ëè íàð íàÿ
çàäà÷à // Ó÷å íûå çàïèñêè Òàð òóñ ñêîãî óíè âåð ñè òåòà. «Ñìûñ ëî âûå êîí öåïòû
èñòî ðèêî-ôèëî ñîô ñêîãî çíà íèÿ». Òðóäû ïî ôèëî ñî ôèè. – Ò. XXXV. – 1990. –
Ñ. 76-92 // http:abuss.narod.ru/Biblio/uibo.htm
31 Äèâ.: Ñòó äåí íè êîâ È. Â. Î ìåæ äèñ öèï ëè íàð íûõ èññëå äî âà íèÿõ: ê âîï ðîñó î
ñîäåð æà íèè ïîíÿ òèÿ // Çàïèñêè èñòî ðè ÷åñ êîãî ôàêóëü òåòà. – Âûï. 1. – Îäåññà,
1995. – Ñ. 46-65. (Ýëåê òðîí íàÿ âåð ñèÿ: http://www.crs.org.ua/data/zap.doc)
32 Ìîãèëü íèö êèé Á. Ã. Ìåæ äèñ öèï ëè íàð íûé ñèí òåç: óðîêè øêîëû Àííàëîâ //
http://klio.tsu.ru/annals.htm
çâ’ÿçêè ì³æ éîãî ð³çíèìè ð³âíÿìè, äàòè òåî ðå òè÷íå ñèñ òåìíå óÿâ ëåííÿ ïðî
îñíîâí³ çàêî íîì³ðíîñò³ ôóíêö³îíó âàííÿ ³ ðîç âèòêó îá’ºêòà ÿê ö³ëîãî”33.
Âàðòî çâåð íóòè óâàãó íà ùå îäíó äóìêó À.Óéáî: “̳æäèñ -
öèïë³íàðí³ñòü ÿê ìåòî äî ëîã³÷íèé ïðè íöèï ñó÷àñ íîãî íàóêî âîãî
äîñë³äæåííÿ ïåðå äáà÷ຠøèðîêå âèêî ðèñ òàííÿ íàóêî âî¿ ³íôîð ìàö³¿ íåçà -
ëåæíî â³ä ¿¿ äèñ öèïë³íàðíî¿ ïðè íà ëåæ íîñò³, òîáòî ïðåä ñòàâëÿº ñîáîþ ìåòî -
äî ëîã³÷íå îôîð ìëåííÿ ðåàëü íîãî ñèí òåçó íàóêî âèõ äîñÿã íåíü
ð³çíî ìàí³òíèõ äèñ öèïë³í â êðóï íèõ íàóêî âèõ ïðî åê òàõ ³ äîñë³äæåí íÿõ”34.
Îòæå, ì³æäèñ öèïë³íàðíèé ï³äõ³ä â³ä³ãðຠâ ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåí íÿõ
(ðåã³îíàë³ñòèö³) ðîëü îäíîãî ç êëþ ÷î âèõ ìåòî äî ëîã³÷íèõ ³íñòðó ìåíò³â,
çàâäÿêè ÿêîìó çä³éñíþºòüñÿ ñèí òåç ðåçóëü òàò³â íàóêîâî-äîñë³äíî¿ ä³ÿëü -
íîñò³ ïðåä ñòàâ íèê³â ð³çíèõ äèñ öèïë³í ³ íàóêî âèõ ñïåö³àëü íîñ òåé, íàá³ð
ÿêèõ âàð³þºòüñÿ çàëåæíî â³ä äîñë³äæó âà íîãî îá’ºêòà ³ êîëà ïîñòàâ ëå íèõ
çàâäàíü, ðåçóëü òà òîì ÷îãî º êîì ïëåê ñíå (îá’ºìíå) â³äîá ðà æåííÿ îá’ºêòà
äîñë³äæåííÿ. Ìóñèìî íàãî ëî ñèòè, ùî öÿ êîì ïëåêñí³ñòü ó áóäü-ÿêîìó
âèïàäêó áóäå â³äíîñ íîþ, àäæå âîíà îáóìîâëþºòüñÿ áàãàòüìà ÷èí íè êàìè,
ñåðåä ÿêèõ – ïîâíîòà ³ äîñ òóïí³ñòü äæå ðåëü íî¿ áàçè äîñë³äæåííÿ; êîí -
êðåòíå êîëî çàâäàíü, ùî ñòî ÿòü ïåðåä äîñë³äíè êîì àáî êîëåê òè âîì
äîñë³äíèê³â; äèíàì³çì ñàìîãî îá’ºêòà äîñë³äæåííÿ, ïîâ’ÿ çà íèé ÿê ³ç
äèíàì³êîþ éîãî ðîç âèòêó, òàê ³ ç ïîñò³éíèì çàëó ÷åí íÿì íîâèõ äæå ðåë ³
³íôîð ìàö³¿. Âàæêî íå ïîãî äèñü ç À.Óéáî, ùî “íàé âàæ ëèâ³øèì äæå ðå ëîì
ì³æäèñ öèïë³íàðíîñò³ â íàóêî âîìó ï³çíàíí³ âèñ òóïຠñàìà îá’ºêòèâíà
ðåàëüí³ñòü, ¿¿ ñèñ òåìíî-³ºðàðõ³÷íà áóäîâà ³ îáóìîâ ëåíà öèì áàãà òîð³âíåâà
äåòåðì³íàö³ÿ ðåàëü íî¿ ïîâåä³íêè ñêëàä íèõ îá’ºêò³â”35. ³í ââàæàº, ùî
ð³âåíü ì³æäèñ öèïë³íàðíîñò³ íàóêè çðîñòຠïî ì³ð³ ïðî ñó âàííÿ â³ä ôóí äà -
ìåí òàëü íèõ äî á³ëüø ñêëàä íèõ ñòðóê òóð, ùî ïîâ’ÿ çàíå ç áàãà òîð³âíå âîþ
äåòåðì³íàö³ºþ îñòàíí³õ. ³äïîâ³äíî, çàçíà÷ຠâ³í, ìîæíà âèä³ëèòè ³
ì³æäèñ öèïë³íàðí³ îáëàñò³ íàóêî âîãî ï³çíàííÿ, äî ÿêèõ, íà äóìêó À.Óéáî,
íàëå æèòü ³ ñîö³àëüíî-ãóìàí³òàðíå çíàííÿ.  ãðà äàö³¿ íàóê ñîö³àëüíî-
ãóìàí³òàð íîãî öèêëó çà ñòó ïå íåì ì³æäèñ öèïë³íàðíîñò³ ïîðÿä ³ç ô³ëî -
ñîô³ ºþ, ÿêó â³í ñòà âèòü íà ïåðøå ì³ñöå, ðîç òà øî âàíà ³ñòîð³ÿ, “ÿêà çà ñàìîþ
ñâîºþ ïðè ðî äîþ íå ìîæå íå áóòè ì³æäèñ öèïë³íàðíîþ íàóêîþ”36.
Á.Ìîãèëü íèöü êèé, äîñë³äæó þ÷è ðîëü øêîëè “Àííàë³â” ó çàïðî âàä -
æåíí³ òà ðîç ïîâ ñþä æåíí³ ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî ï³äõîäó, õàðàê òå ðèçóº éîãî
ÿê “ïðî äóêò êîëåê òèâ íèõ çóñèëü â÷å íèõ ð³çíèõ ñïåö³àëü íîñ òåé. Àëå
îñê³ëüêè â³í çä³éñíþºòüñÿ íà äîñë³äíèöü êîìó ïîë³ ³ñòîð³¿, ñàìå âîíà äàº
éîìó íåîáõ³äí³ ïåð ñïåê òèâó ³ ñïðÿ ìî âàí³ñòü, ñòâî ðþ þ÷è ñòðè æåíü ì³æäèñ -
öèïë³íàðíîãî ñèí òåçó”37.
76
âîê³ííåäó
ò
Ñ ðîã²
33 Óéáî À. Óêàç. ñî÷.
34 Òàì æå.
35 Òàì æå.
36 Óéáî À. Óêàç. ñî÷.
37 Ìîãèëü íèö êèé Á. Ã. Óêàç. ñî÷.
Ö³ ì³ðêó âàííÿ âàæ ëèâ³ äëÿ íàñ, àäæå ñëó ãó þòü ñâîºð³äíèì ì³ñòêîì äî
³íøî¿ ïðî áëåìè – ì³ñöÿ ³ ðîë³ ³ñòî ðè÷ íîãî çíàííÿ â ðåã³îíàë³ñòèö³. Çâåð òà þ -
÷èñü äî ö³º¿ ïðî áëåìè, ß.Âåð ìå íè÷ çàçíà÷àº: “Î÷å âèä íîþ º íåîáõ³äí³ñòü
ïåðå õîäó â³ä ôðàã ìåí òàð íîãî äîñë³äæåííÿ òîãî àáî ³íøîãî ðåã³îíó äî êîì -
ïëåê ñíîãî îñìèñ ëåííÿ ðåã³îíàë³çìó ³ ïîðîä æó âà íèõ íèì ïðî áëåì. Çðî -
áèòè öå áåç çàãëèá ëåííÿ â ïëàñòè ³ñòî𳿠íåìîæ ëèâî”38.
Ñüî ãîäí³ àêòèâíî éäå ôîð ìó âàííÿ íîâîãî íàóêî âîãî íàïðÿìó – ³ñòî -
ðèêî-ðåã³îíàëü íèõ äîñë³äæåíü, àáî ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè, ÿêà “íèí³
ä³ñòàëà ìîæ ëèâ³ñòü âèõîäó íà íîâèé ð³âåíü ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî ñèí òåçó –
ç àíàë³çîì ”ñåì³îòèêè êóëü òóð íîãî ïðî ñòîðó", ðåã³îíàëü íî¿ ñàìîñâ³äî-
ìîñò³, àñèì³ëÿö³éíèõ ³ òðàíñ ôîð ìàö³éíèõ ïðî öåñ³â"39.
Âèîê ðåì ëåííÿ ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè â ñàìîñò³éíèé íàóêî âèé
íàïðÿì, íà äóìêó ß. Âåð ìå íè÷, ïî-ïåðøå, äàñòü çìîãó îðãàí³çàö³éíî
îá’ºäíàòè äîñ³ ðîçð³çíåí³ çóñèëëÿ ïðåä ñòàâ íèê³â ð³çíèõ íàóê; ïî-äðóãå,
ñòâîðþº óìîâè äëÿ çîñå ðåä æåííÿ çóñèëü íà íàéá³ëüø ïåð ñïåê òèâ íèõ
íàïðÿ ìàõ; ïî-òðåòº, â³äêðèâຠìîæ ëèâ³ñòü ï³äíÿ òèñÿ ó äîñë³äæåí íÿõ
ðåã³îíàëü íî¿ ñïå öèô³êè â³ä êîí êðåòíî-åìï³ðè÷ íîãî àíàë³çó äî òåî ðå òè÷ -
íèõ óçà ãàëü íåíü40. Óò³ì ñàìà æ àâòîðêà çàçíà÷àº, ùî ñüî ãîäí³ áàãàòî ç
â³äïðàâ íèõ ïîëî æåíü ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè ëèøà þòüñÿ âíóòð³øíüî
ïîëåì³÷íèìè, äèñ êóñ³éíèìè, ìàþòü òåî ðå òèêî-ã³ïîòå òè÷ íèé õàðàê òåð. Äî
öüîãî, â ÿêîñò³ ïîñòà íîâêè ïðî áëåìè, ìè äîäàëè á ùå é òàêå ïèòàííÿ: ÿêîþ
âçà ãàë³ º ïåð ñïåê òèâà ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè? Ïðå òåí äó þ÷è íà ðîëü
ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî íàóêî âîãî íàïðÿìó, çäàò íîãî, ÿê ââàæຠß. Âåð ìå íè÷,
“ñïðà âèòè ïîì³òíèé âïëèâ íà ñïðÿ ìî âàí³ñòü ðåã³îíàëü íî¿ òà åòíî -
íàö³îíàëü íî¿ ïîë³òèêè, ñïðè ÿòè ôîð ìó âàííþ íàö³îíàëü íî¿ ñàìîñâ³äî-
ìîñò³, âèêî ðå íåííþ íåãà òèâ íèõ ÿâèù, ùî ìîæóòü âèíè êàòè íà ́ ðóíò³ ã³ïåð -
òðî ôî âà íîãî ðåã³îíàë³çìó”41, ³ñòî ðè÷íà ðåã³îíàë³ñòèêà ïîêè ùî çàëèøà-
ºòüñÿ “ïîëåì ãðè” äëÿ äîñèòü âóçü êîãî êîëà ôàõ³âö³â â ñôåð³ ìåòî äî ëî㳿
³ñòî ðè÷ íî¿ íàóêè òà ³ñòîð³îãðàô³¿, ÿê³ ñüî ãîäí³ á³ëüøå íàãà äó þòü (õî÷à ³
âèñî êîï ðî ôåñ³éíèé, äóæå äîáðå “ï³äêî âà íèé” ó òåî ðå òèêî-ìåòî äî -
ëîã³÷íèõ ïèòàí íÿõ) êëóá ïî ³íòå ðå ñàõ.
Öÿ êîí ñòà òàö³ÿ íå íåñå íåãà òèâ íîãî àáî êðè òè÷ íîãî â³äò³íêó. Òóò
äàºòüñÿ âçíàêè òðà äèö³éíà, àáî, ³íàêøå êàæó÷è, îô³ö³éíà, ñòðóê òóðà íàóêè
ç ¿¿ ðîç ïîä³ëîì ïî íàóêî âèõ ñïåö³àëü íîñ òÿõ. ², íà íàøó äóìêó, ñàìå ïðåä -
ñòàâ íèêè ³ñòî ðè÷ íî¿ íàóêè â ñèëó êëà ñè÷ íèõ òðà äèö³é ³ñòî ðè÷ íî¿ îñâ³òè,
ùî îáóìîâ ëþ þòü çäàòí³ñòü äî êîì ïëåê ñíîãî áà÷åííÿ, âèÿ âè ëèñÿ á³ëüø
äèíàì³÷íèìè ³ â³äêðè òèìè äî çàëó ÷åííÿ çäî áóòê³â ïðåä ñòàâ íèê³â ³íøèõ
íàóê äî ôîð ìó âàííÿ ³ ðîç âèòêó ïîíÿò³éíî-êàòå ãîð³àëü íîãî àïà ðàòó òà òåî ðå -
òèêî-ìåòî äî ëîã³÷íèõ çàñàä ðåã³îíàë³ñòèêè, í³æ ïðåä ñòàâ íèêè åêî íîì³÷íî¿
³ ãåîã ðàô³÷íî¿ íàóê, ÿê³ òàêîæ ïðå òåí äó þòü íà ë³äåðñòâî â ö³é öàðèí³. (Ìîæ -
77
Ð
åã³î
íà
ë³ñò
è
êà
³ ð
åã³î
íî
çíà
âñò
âî
: ï
ð
î
á
ëåì
è
ì
åò
î
ä
î
ëî
㳿
38 Âåð ìå íè÷ ß. Â. Çàç íà ÷åíà ïðàöÿ. – Ñ. 59.
39 Òàì ñàìî.
40 Òàì ñàìî.
41 Òàì ñàìî.
ëèâî, ïîÿñ íåííÿ ö³º¿ ñèòóàö³¿ 䳺 ñåí òåíö³ÿ Á.Ìîãèëü íèöü êîãî:
“…ïîñë³äîâíå ïðî âå äåííÿ ïðè íöèïó ³ñòî ðèçìó ïðî ãî ëîøóºòüñÿ
íåîáõ³äíîþ ïåðå äó ìî âîþ çàñòî ñó âàííÿ ì³æäèñ öèïë³íàðíîãî ï³äõîäó”42.
Àëå ñïðèé ìàòè öþ òåçó ìàºìî îáå ðåæíî, àäæå âîíà º â êîí òåêñò³ àíàë³çó
Á.Ìîãèëü íèöü êèì òåî ðå òè÷ íîãî äîðîáêó Ë.Ôåâðà äî ïðî áëåìè ì³æäèñ -
öèïë³íàðíîãî ñèí òåçó.)
Âèê ëèê, ÿêèé ïîñòຠïåðåä ³ñòî ðè÷ íîþ ðåã³îíàë³ñòè êîþ, – â òîìó, ùî
ïðàã íó÷è â³ä³ãðà âàòè àêòèâíó ðîëü ó ôîð ìó ëþ âàíí³ ïðè íöèï³â ³ çàñàä
ðåã³îíàëü íî¿ ïîë³òèêè äåð æàâè, âîíà íåìè íó÷å âèéäå çà ðàìêè òðà -
äèö³éíî¿ ³ñòî ðè÷ íî¿ íàóêè (ôàê òè÷íî öå âæå â³äáóâàºòüñÿ), ïðî äó êó þ÷è
ôåíî ìåí “íîâîãî òèïó ³ñòî ðèêà”, “íîâèõ ³íòå ëåê òóàë³â”, ÿê éîãî îõà ðàê òå -
ðè çó âàëà ².Êîëåñ íèê43, ñåðåä ãîëîâ íèõ ðèñ ÿêîãî ìè íà ïåð øèé ïëàí ïîñòà -
âèëè á íàóêîâó ³ ñîö³àëüíó çàòðå áó âàí³ñòü.
Íà ïîðÿäêó äåí íîìó – ³íñòè òóö³àë³çàö³ÿ ³ñòî ðè÷ íî¿ ðåã³îíàë³ñòèêè, áåç
÷îãî âîíà ðèçèêóº çàëè øè òèñÿ â àóò ñàé äå ðàõ ïî â³äíî øåííþ äî ïîòóæ íèõ
â ³íñòè òóö³éíîìó â³äíî øåíí³ “êîí êó ðåíò³â” – åêî íîì³÷íî¿ òà ãåîã ðàô³÷íî¿
íàóê, à òàêîæ âèç íà ÷åííÿ ¿¿ ì³ñöÿ ó çàãàëüí³é ñèñ òåì³ ðåã³îíàëü íèõ
äîñë³äæåíü, ÿê ìè ¿õ îõà ðàê òå ðè çó âàëè âèùå.
̳ðêó âàííÿ, âèê ëà äåí³ â ö³é ñòàòò³, íå ìîæóòü ââà æà òèñÿ çàâåð øå -
íèìè, àäæå ³ñòî ðè÷íà ðåã³îíàë³ñòèêà, ÿê ³ ðåã³îíàë³ñòèêà âçà ãàë³, çíà õî -
äèòüñÿ íà åòàï³ ñâîãî ñòà íîâ ëåííÿ, îñìèñ ëåííÿ ñâ îá’ºêòíî-ïðåä ìåò íî¿
ñôåðè, ïîëåì³êè ñòî ñîâíî êëþ ÷î âèõ êàòå ãîð³é. Òîìó ïîðÿä ç òåî ðå òè÷ íèìè
óçà ãàëü íåí íÿìè ìàþòü ì³ñöå é ³íòó¿ òèâí³ çäî ãàäêè.
 ÿêîñò³ æ ñâîºð³äíîãî ï³äñóìêà õîò³ëîñÿ á çâåð íó òèñÿ äî ñåí òåíö³¿
â³äîìîãî áðè òà íñüêîãî ³ñòî ðèêà Äæ.Ð.Ñ³ë³ (1834-1905), ùî ìè ¿¿ âèíåñëè â
åï³ãðàô, ÿêà ïåâ íîþ ì³ðîþ ìîæå áóòè çàñòî ñî âàíà ³ äî ³ñòî ðè÷ íî¿
ðåã³îíàë³ñòèêè. Àäæå âîíà, îïå ðó þ÷è ìåòî äî ëîã³÷íèì ³íñòðó ìåí òàð³ºì
³ñòî ðè÷ íî¿ íàóêè ³ ´ðóí òó þ ÷èñü íà ì³æäèñ öèïë³íàðíîìó ï³äõîä³, çäàòíà
äàòè íàóêîâî îá´ðóí òî âàíå ïîÿñ íåííÿ áàãàòüîõ ÿâèù, ùî ìàþòü ì³ñöå â
ïðî öåñ³ ðåã³îíàë³çàö³¿ êðà¿íè, ³ çðî áèòè ñâ³é âàãî ìèé âíå ñîê ó ôîð ìó âàííÿ
òàêî¿ êîí öåïö³¿ ðåã³îíàëü íîãî ðîç âèòêó, ÿêà á ïîðÿä ³ç ñîö³àëüíî-åêî -
íîì³÷íîþ òà åêî ëîã³÷íîþ êîì ïî íåí òîþ âðà õî âó âàëà á ³ñòî ðèêî-êóëü òóðíó
ñêëà äîâó ³ íàÿâí³ñòü òàêîãî ôåíî ìåíà, ÿê ðåã³îíàëüíà ñàìîñâ³äîì³ñòü, ÿêà
íå º àíòè òå çîþ ñàìîñâ³äîìîñò³ íàö³îíàëü íî¿.
78
42 Ìîãèëü íèö êèé Á. Ã. Óêàç. ñî÷.
43 Êîëåñ íèê ². ²ñòîð³îãðàô³÷íèé äèñ êóðñ â Óêðà¿í³: ðåà볿 òà ïðî ãíîçè // Ñó÷àñíà
óêð à¿íñüêà ³ñòîð³îãðàô³ÿ: ïðî áëåìè ìåòî äî ëî㳿 òà òåðì³íîëî㳿: Ìàòåð³àëè
Âñå óê ð à¿íñüêîãî íàóêîâî-ìåòî äî ëîã³÷íîãî ñåì³íàðó (Êè¿â, 17 ÷åð âíÿ 2004 ð.). –
Ê., 2005. – Ñ. 28.
|