Карта науки
Рассматриваются проблемные вопросы, касающиеся разработки карты науки. К таким вопросам относятся понятие отдельной науки, выделение наиболее общих типов наук, выработка общей системы координат для карты науки. Решение этих вопросов позволяет расположить на карте науки в упорядоченном виде общие тип...
Gespeichert in:
| Datum: | 2007 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Russian |
| Veröffentlicht: |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
2007
|
| Schriftenreihe: | Наука та наукознавство |
| Schlagworte: | |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49170 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Карта науки / В.П. Леонов // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 66-73. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-49170 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-491702013-09-14T03:03:02Z Карта науки Леонов, В.П. Методологія та соціологія науки Рассматриваются проблемные вопросы, касающиеся разработки карты науки. К таким вопросам относятся понятие отдельной науки, выделение наиболее общих типов наук, выработка общей системы координат для карты науки. Решение этих вопросов позволяет расположить на карте науки в упорядоченном виде общие типы наук и частные науки. В результате на карту науки нанесено 6 общих типов наук, внутри которых располагаются 64 крупные науки и около 1300 частных наук. Розглядаються проблемні питання, що стосуються розробки карти науки. До таких питань відносяться поняття окремої науки, виділення найбільш загальних типів наук, встановлення загальної системи координат для карти науки. Вирішення цих питань дозволяє розмістити на карті науки у впорядкованому вигляді загальні типи наук та окремі науки. Як наслідок на карті науки розмішено 6 загальних типів наук, всередині яких знаходиться 64 великі науки та близько 1300 часткових наук. The paper examines problematic issues related with designing a map of science. Such issues include the notion of a science, classification of broader categories of sciences, setting a broad system of coordinates for a map of science. Dealing of these issues enables to locate systematically broader categories of sciences and individual sciences on the map of science. As a result, 6 broader categories of sciences are located on the map, incorporating 64 big sciences and about 1300 partial sciences. 2007 Article Карта науки / В.П. Леонов // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 66-73. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. 0374-3896 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49170 ru Наука та наукознавство Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| topic |
Методологія та соціологія науки Методологія та соціологія науки |
| spellingShingle |
Методологія та соціологія науки Методологія та соціологія науки Леонов, В.П. Карта науки Наука та наукознавство |
| description |
Рассматриваются проблемные вопросы, касающиеся разработки карты науки. К таким вопросам относятся понятие отдельной науки, выделение наиболее общих типов наук, выработка общей системы координат для карты науки. Решение этих вопросов позволяет расположить на карте науки в упорядоченном виде общие типы наук и частные науки. В результате на карту науки нанесено 6 общих типов наук, внутри которых располагаются 64 крупные науки и около 1300 частных наук. |
| format |
Article |
| author |
Леонов, В.П. |
| author_facet |
Леонов, В.П. |
| author_sort |
Леонов, В.П. |
| title |
Карта науки |
| title_short |
Карта науки |
| title_full |
Карта науки |
| title_fullStr |
Карта науки |
| title_full_unstemmed |
Карта науки |
| title_sort |
карта науки |
| publisher |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| publishDate |
2007 |
| topic_facet |
Методологія та соціологія науки |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49170 |
| citation_txt |
Карта науки / В.П. Леонов // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 66-73. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. |
| series |
Наука та наукознавство |
| work_keys_str_mv |
AT leonovvp kartanauki |
| first_indexed |
2025-07-04T10:09:07Z |
| last_indexed |
2025-07-04T10:09:07Z |
| _version_ |
1836710623837159424 |
| fulltext |
1. OECD. Science, Technology and Industry Outlook. — Paris, 2000.
2. Ìî è ñå å âà Í.Ê., Àíèñêèí Þ.Ï. Êîí êó ðåí òîñ ïî ñîá íîñòü, ìàð êå òèíã, îá íîâ ëå íèå. — Â 2 ò. — Ì.:
Âíåø òîð ãèç äàò, 1993. — Ò. 2.
3. Îñíî âû âíåø íå ý êî íî ìè ÷åñ êèõ çíà íèé / Ðåä. Ñ.È.Äîë ãîâ è äð. — Ì.: Âûñø. øê., 1990.
4. Ãî ëî ñîâ ñêèé Ñ.È. Ýôôåê òèâ íîñòü èñ ñëå äî âà íèé â ïðî ìûø ëåí íîñ òè. — Ì.: Ýêî íî ìè êà, 1986.
5. Èííî âà öè îí íàÿ ýêî íî ìè êà / Ðåä. À.À.Äûí êèí, Í.È.Èâà íî âà. — Ì.: Íà ó êà, 2004.
6. Innovation. Start up. Growth and Survival of Small, New Technology Firms. — Wash, 1980.
7. The Economist. — 2003. — May 31.
8. Small Business Innovation and Research Legislation. — Wash., 1981.
9. Small Business Innovation Development Act. — Wash., 1982.
10. Ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êàÿ ýô ôåê òèâ íîñòü: îïûò ÑØÀ. Ñèñ òå ìà ñà ìî ðàç âè òèÿ / Îòâ. ðåä.
Â.È.Ìàð öè êå âè÷. — Ì.: Íà ó êà, 2000.
Îäåð æà íî 15.06.2007
À.È. ßêîâ ëåâ
Ñóù íîñòü è ïî êà çà òå ëè íà óêî åì êîñ òè
Âû ïîë íåí àíà ëèç ïî íÿ òèÿ íà óêî åì êîñ òè. Ïðåä ëà ãà åò ñÿ ïî íÿ òèå íà óêî åì êîñ òè ñ ó÷å òîì ñî âðå ìåí íî ãî
ýòà ïà èí íî âà öè îí íûõ ñäâè ãîâ, ðàç âè òèÿ ýêî íî ìè êè çíà íèé. Ïðåä ëî æåí êîì ïëåêñ ïî êà çà òå ëåé íà óêî åì êîñ -
òè íà ìàê ðî-, ìåçî- è ìèê ðî ý êî íî ìè ÷åñ êîì óðîâ íÿõ.
Â.Ï. Ëå î íîâ
(������ �����
Ðàñ ñìàò ðè âà þò ñÿ ïðî áëåì íûå âîï ðî ñû, êà ñà þ ùè å ñÿ ðàç ðà áîò êè êàð òû íà óêè. Ê
òà êèì âîï ðî ñàì îò íî ñÿò ñÿ ïî íÿ òèå îò äåëü íîé íà óêè, âû äå ëå íèå íà è áî ëåå îá ùèõ
òè ïîâ íàóê, âû ðà áîò êà îá ùåé ñèñ òå ìû êî îð äè íàò äëÿ êàð òû íà óêè. Ðå øå íèå ýòèõ
âîï ðî ñîâ ïî çâî ëÿ åò ðàñ ïî ëî æèòü íà êàð òå íà óêè â óïî ðÿ äî ÷åí íîì âèäå îá ùèå òèïû
íàóê è ÷àñ òíûå íà óêè.  ðå çóëü òà òå íà êàð òó íà óêè íà íå ñå íî 6 îá ùèõ òè ïîâ íàóê,
âíóò ðè êî òî ðûõ ðàñ ïî ëà ãà þò ñÿ 64 êðóï íûå íà óêè è îêî ëî 1300 ÷àñ òíûõ íàóê.
Íàã ëÿä íîå ïðåä ñòàâ ëå íèå ñó ùåñ òâó þ -
ùèõ íàóê íà îä íîé êàð òå ìî æåò èìåòü
íå ñêîëü êî àñ ïåê òîâ ïðàê òè ÷åñ êî ãî ïðè -
ìå íå íèÿ.
 àêà äå ìè ÷åñ êîì ïëà íå ïî ëåç íî âè -
äåòü íà óêó â öå ëîì, ÷òî áû ïî ëó ÷èòü îò -
âå òû íà âîï ðî ñû: èç ÷åãî îíà ñî ñòî èò,
êà êî âà îò íî ñè òåëü íàÿ âå ëè ÷è íà ðàç ëè÷ -
íûõ íàóê, â êà êèõ íà óêàõ íà è áî ëåå èí -
òåí ñèâ íî âå äóò ñÿ èñ ñëå äî âà íèÿ, â êà -
êîì îá ú å ìå ôè íàí ñè ðó þò ñÿ ðàç ëè÷ íûå
îò ðàñ ëè íà óêè, ïî êà êèì íà ïðàâ ëå íè ÿì
ãî òî âèòü ñïå öè à ëèñ òîâ äëÿ íà ðîä íî ãî
õî çÿ éñòâà, êàê ïî ñòðî èòü ñòðóê òó ðó íà -
ó÷íûõ ñïå öè àëü íîñ òåé äëÿ ðàâ íî ìåð íî -
ãî îõâà òà âñåõ íà ïðàâ ëå íèé íàóêè?
Äëÿ ïî ñòðî å íèÿ îá øèð íûõ èí ôîð ìà -
öè îí íûõ ñèñ òåì òèïà áèá ëè î òå÷ íûõ
êëàñ ñè ôè êà öèé èëè ïî èñ êî âûõ ñèñ òåì
äëÿ ñåòè Èíòåð íåò æå ëà òåëü íî îïè ðàòü -
ñÿ íà âñå îáú åì ëþ ùóþ è íà ãëÿä íóþ
êàð òó íà óêè, îá ú å äè íÿ þ ùóþ â ñåáå ñà -
ìûå ðàç íûå îò ðàñ ëè íà ó÷íî ãî çíà íèÿ.
 îá ðà çî âà òåëü íîì ïëà íå ñòó äåí òàì,
àñ ïè ðàí òàì è äàæå øêîëü íè êàì íà -
ãëÿä íîå èçî áðà æå íèå íà óêè ïî ìîã ëî áû
â íåé áûñ òðåå îðè åí òè ðî âàòü ñÿ, óâè äåòü
áëè çîñòü ëèáî îò äà ëåí íîñòü òåõ èëè
èíûõ îá ëàñ òåé çíà íèÿ, òî÷ íåå îïðå äå -
ëèòü êðóã ñâî èõ ïî çíà âà òåëü íûõ èí òå -
ðå ñîâ. Â ýòîì àñ ïåê òå ïðîô. Ê.Áîð íåð
ñòà âèò âîï ðîñ î òîì, ÷òî áû êàð òà íà óêè,
êàê è ïî ëè òè ÷åñ êàÿ êàð òà ìèðà, áûëà â
êàæ äîé øêî ëå �1�.
Åùå îäíî âàæ íîå íà ïðàâ ëå íèå ïðàê -
òè ÷åñ êî ãî èñ ïîëü çî âà íèÿ êàð òû íà óêè,
�� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
��
� Â.Ï.Ëå î íîâ, 2007
â êî òî ðîé çíà íèÿ ðàñ ïî ëà ãà þò ñÿ â óïî -
ðÿ äî ÷åí íîì âèäå, ñâÿ çà íî ñ ðà áî òà ìè
íàä ñî çäà íè åì «ìè ðî âî ãî ìîç ãà» �2�.
Êîí öåï öèÿ «ìè ðî âî ãî ìîç ãà» ïðåä ïî -
ëà ãà åò ïî ñòðî å íèå òà êîé èí ôîð ìà öè îí -
íîé ñèñ òå ìû, êî òî ðàÿ ìîã ëà áû íå òîëü -
êî ìãíî âåí íî äà âàòü èí ôîð ìà öèþ î ñó -
ùåñ òâó þ ùèõ çíà íè ÿõ ïî ëþ áûì íà -
ïðàâ ëå íè ÿì, íî è ñèí òå çè ðî âàòü íî âûå
çíà íèÿ íà îñíî âå èçâåñòíûõ.
Ðà áî òû íàä ñî çäà íè åì êàð òû íà óêè
âå äóò ñÿ â ðàç ëè÷ íûõ ñòðà íàõ, íà ïðè ìåð
â Ðîñ ñèè è ÑØÀ �3—5�. Îäíà êî íà ýòîì
ïóòè âñ¸ åù¸ îñòà þò ñÿ íå ðåø¸ííûå
ïðî áëå ìû. Îíè ñâÿ çà íû íå òîëü êî ñ
ìíî ãî îá ðà çè åì îêðó æà þ ùå ãî íàñ ìà òå -
ðè àëü íî ãî ìèðà è ïðî ÿâ ëå íèé ñî ñòàâ -
ëÿ þ ùèõ ýòîò ìèð ìà òå ðè àëü íûõ îá ú åê -
òîâ, íî òàê æå ñ âîç ìîæ íîñ òüþ èõ ðàñ -
ñìîò ðå íèÿ â ðàç ëè÷ íûõ àñ ïåê òàõ (è òå,
è äðó ãèå ìî ãóò âû ñòó ïàòü â êà ÷åñ òâå
ïðåä ìå òîâ èç ó÷å íèÿ îò äåëü íûõ íàóê).
Ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëèç ñó ùåñ òâó þ -
ùèõ íà ñå ãî äíÿø íèé äåíü êàðò íà óêè
�3,5� ïî êà çû âà åò, ÷òî îíè îá ëà äà þò íå -
äîñ òà òî÷ íîé ïî ëíî òîé, âçà èì íîå ðàñ -
ïî ëî æå íèå íàóê íå èìå åò êîí êðåò íî ãî
îá îñíî âà íèÿ è ó ðàç íûõ àâ òî ðîâ ñó ùåñ -
òâåí íî îò ëè ÷à åò ñÿ.  îò ìå ÷åí íûõ ïî -
ñòðî å íè ÿõ âçà èì íîå ðàñ ïî ëî æå íèå íàóê
íå äèê òó åò ñÿ êà êè ìè-ëèáî ïðè íöè ïà -
ìè, òî åñòü îíè ñðàâ íè òåëü íî ïðî èç -
âîëü íî ðàñ ïî ëà ãà þò ñÿ îäíà îò íî ñè òåëü -
íî äðó ãîé. Èçâåñ òíûå ïîä õî äû ê êàð -
òîã ðà ôè ðî âà íèþ íà óêè �3—5� îá ëà äà þò
òåì îá ùèì íå äîñ òàò êîì, ÷òî â íèõ íå
èñ ïîëü çó åò ñÿ êà êàÿ-ëèáî ñèñ òå ìà êî îð -
äè íàò.
Öåëüþ íà ñòî ÿ ùåé ñòàòüè ÿâ ëÿ åò ñÿ
ðàñ ñìîò ðå íèå ïðî áëåì íûõ âîï ðî ñîâ,
êà ñà þ ùèõ ñÿ ðàç ðà áîò êè êàð òû íà óêè. Ê
òà êèì âîï ðî ñàì îò íî ñÿò ñÿ ïî íÿ òèå îò -
äåëü íîé íà óêè (÷òî ìû ñî áè ðà åì ñÿ íà -
íî ñèòü íà êàð òó íà óêè?), âû äå ëå íèå íà -
è áî ëåå îá ùèõ òè ïîâ íàóê, èõ âçà èì íàÿ
êî îð äè íà öèÿ, âû ðà áîò êà îá ùåé ñèñ òå -
ìû êîð äè íàò äëÿ êàð òû íà óêè, ðàñ ïî ëî -
æå íèå íà êàð òå íà óêè â óïîðÿäî÷åííîì
âèäå îáùèõ òèïîâ íàóê è ñðàâíèòåëüíî
êðóïíûõ íàóê.
Äëÿ ïî ëó ÷å íèÿ îá îñíî âàí íîé èëè îá ú -
åê òèâ íîé êàð òû íà óêè íå îá õî äè ìî âñ¸
ìíî ãî îá ðà çèå íàóê ðàñ ïî ëà ãàòü íà îä íîì
èí ôîð ìà öè îí íîì ïîëå â ñî îò âå òñòâèè ñ
ñó ùåñ òâó þ ùè ìè ìåæ äó íèìè îá ú åê òèâ -
íû ìè âçà è ìîñ âÿ çÿ ìè. Ðàç ëè÷ íûå íà óêè
íóæ íî îò ëè ÷àòü ïî êà êèì-òî êðè òå ðè ÿì
è ýòè êðè òå ðèè äîë æíû äà âàòü èí ôîð ìà -
öèþ äëÿ èõ âçà èì íî ãî ðàñ ïî ëî æå íèÿ èëè
êî îð äè íè ðî âà íèÿ.
Ïåð âåé øèå âîï ðî ñû, âîç íè êà þ ùèå
ïðè êëàñ ñè ôè êà öèè íàóê, êà ñà þò ñÿ âû -
äå ëå íèÿ ðàñ ñìàò ðè âà å ìûõ îá ú åê òîâ.
Äå éñòâè òåëü íî, êàê âû äå ëèòü òó èëè
èíóþ íà óêó? Ïî êà êèì êðè òå ðè ÿì ñó -
äèòü î å¸ ñó ùåñ òâî âà íèè? Âîï ðî ñû íå -
ïðîñ òûå â ñâÿ çè ñ äó õîâ íîé ïðè ðî äîé
íà óêè è å¸ ðàñ ñðå äî òî ÷åí íîñ òüþ ïî ïå -
÷àò íûì èç äà íè ÿì è óìàì ó÷¸íûõ. Åñëè
âñå-òàêè ïû òàòü ñÿ âû äå ëèòü îá ëàñòü
çíà íèé, îïðå äå ëÿ å ìóþ êàê êîí êðåò íóþ
íà óêó, òî ñëå äó åò èñ õî äèòü èç ñïå öè ôè -
êè ñïî ñî áà å¸ ôîð ìè ðî âà íèÿ (òî åñòü
ïðåäìåòà, íà êîòîðîì îíà ñïå öè à ëè çè -
ðó åò ñÿ), îòäåëüíîñòè, ðàçìåðîâ è ñòå ïå -
íè çðåëîñòè.
Äëÿ êîí êðåò íûõ íàóê òðóä íî äàòü êà -
êîå-òî îäíî óíè âåð ñàëü íîå îïðå äå ëå -
íèå, ïðè ãîä íîå äëÿ âñåõ ñëó ÷à åâ, íî â òî
æå âðå ìÿ ìîæ íî óêà çàòü âàæ íåé øèå
îñî áåí íîñ òè, ïî êî òî ðûì îíè âû äå ëÿ -
þò ñÿ. Òà êèõ îñî áåí íîñ òåé èìå åò ñÿ öå -
ëûé ðÿä, ÷òî â êà ÷åñ òâå ñâî å ãî ëî ãè ÷åñ -
êî ãî ñëå äñòâèÿ äàåò îãðîì íîå ðàç íî îá -
ðà çèå íàóê. Âàæ íåé øèå ôàê òî ðû äëÿ
îá ðà çî âà íèÿ íàóê — ïðè ðî äà ìà òå ðè -
àëü íûõ òåë, óðî âåíü ñòðóê òóð íîé ñëîæ -
íîñ òè, ãå íå òè ÷åñ êîå ðî äñòâî îá ú åê òîâ,
òèïû ïðî ÿâ ëå íèé — ôîð ìû äâèæåíèÿ,
îñîáûé ïîäõîä èëè àñïåêò ðàñ ñìîò ðå -
íèÿ ïðåäìåòîâ, ìåòîä èçìåðåíèÿ.
Òà êèì îá ðà çîì, êàæ äàÿ êîí êðåò íàÿ
íà óêà èç ó÷à åò îá ú åê òû îïðå äå ëåí íîé
ïðè ðî äû èëè ñòðóê òó ðû íå êî òî ðîé ãå -
íå òè ÷åñ êîé âåò âè ðàç âè òèÿ, ôîð ìó äâè -
æå íèÿ, ïî ëüçó åò ñÿ îñî áûì ïîä õî äîì ê
èç ó÷à å ìûì ïðåä ìå òàì èëè ñâî å îá ðàç -
íûì ìå òî äîì èç ìå ðå íèÿ. Êîí êðåò íàÿ
íà óêà, êî òî ðàÿ ñôîð ìè ðî âà ëàñü, èìå åò
ñâîé ïî íÿ òèé íûé, ìà òå ìà òè ÷åñ êèé èëè
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ��
�
��
��
���
òåõ íè ÷åñ êèé àï ïà ðàò (ñî âî êóï íîñòü èç -
ìå ðè òåëü íûõ ïðèáîðîâ), ìåòîäîëîãèþ
(òî åñòü ñïîñîá ïîëó÷åíèÿ íîâûõ çíà -
íèé) è òåîðèþ.
Äà äèì êðàò êóþ õà ðàê òå ðè ñòè êó êà æ -
äî ãî èç îñ íî âà íèé, íà êî òî ðûõ ïðî èñ -
õî äèò ôîð ìè ðî âà íèå íàóê. Ñó ùå ñò âó þò
äîñ òà òî÷ íî êðóï íûå íàó êè, êî òî ðûå
èçó ÷à þò îáú åê òû îï ðå äå ëåí íîé ïðè ðî -
äû. Ãåî ëî ãèÿ èçó ÷à åò ñî ñòàâ, ñòðîå íèå è
ðàç âè òèå çåì íîé êîðû. Åå îá ðà çó åò öàð -
ñò âî íå îð ãà íè ÷å ñêèõ è îð ãà íè ÷å ñêèõ
íå æè âûõ òåë. Ìèê ðî áèî ëî ãèÿ èçó ÷à åò
ìèê ðî îð ãà íèç ìû, áî òà íè êà — ðàñ òå -
íèÿ, çîî ëî ãèÿ — æè âîò íûõ, ñî öèî ëî ãèÿ
— ÷å ëî âå ÷å ñêîå îá ùå ñò âî. Ýòîò ðÿä
íàóê ôîð ìè ðó åò ñÿ ïó òåì îáú å äè íå íèÿ
çíà íèé î òà êèõ îá ëàñ òÿõ ïðè ðî äû, êî -
òî ðûå ïðåä ñòàâ ëÿ þò ñî áîé ñòó ïå íè ðàç -
âè òèÿ íà äëèí íîì èñ òî ðè ÷å ñêîì ïóòè
óñ ëîæ íå íèÿ ìà òå ðèè îò íå æè âîé ïðè -
ðî äû äî ÷åëîâåêà.
Îáùåå äâè æå íèå, êî òî ðîå ïðî èñ õî äèò
â ïðè ðî äå, â ôè ëî ñî ôèè ïðè íÿ òî ðàç äå -
ëÿòü íà ôîð ìû. Ïðè ýòîì âû äå ëÿ þò ñÿ
êàê îá ùèå, òàê è áî ëåå ÷àñ òíûå ôîð ìû
äâè æå íèÿ �6�. Îáùèå ôîð ìû äâè æå íèÿ
ñî ïîñ òàâ ëÿ þò ñÿ ñ èç ìå íå íè ÿ ìè ñî âî -
êóï íîñ òåé òåë, êî òî ðûå îá ðà çó þò ñòó -
ïå íè ðàç âè òèÿ ìà òå ðèè. Ïî ý òî ìó ðàç äå -
ëå íèå íàóê ïî îá ùèì ôîð ìàì äâè æå -
íèÿ ñîâïàäàåò ñ èõ äåëåíèåì ïî ñòó ïå -
íÿì ðàçâèòèÿ.
Îòìå ÷åí íûå êðóï íûå íà óêè èìå þò
ãî ðè çîí òàëü íîå è âåð òè êàëü íîå äå ëå íèå
íà ìå íåå îá ùèå íà óêè. Ïðè ãî ðè çîí -
òàëü íîì äå ëå íèè áîëü øèõ íàóê âû äå ëÿ -
þò ñÿ ñî âî êóï íîñ òè çíà íèé î òå ëàõ îò -
äåëü íûõ ãå íå òè ÷åñ êèõ âåò âåé ðàç âè òèÿ.
Íàï ðè ìåð, â ñî ñòà âå áî òà íè êè ïî ýòî ìó
ïðè çíà êó ðàç ëè ÷à åò ñÿ òà êîé ðÿä íàóê:
àëü ãî ëî ãèÿ èç ó÷à åò âî äî ðîñ ëè, ëè õå íî -
ëî ãèÿ — ëè øàé íè êè, áðè î ëî ãèÿ — ìõè
è ò.ä. Ïî äîá íûé ðÿä ìîæ íî ïðè âåñ òè
äëÿ çî î ëî ãèè.  èõ òè î ëî ãèè èç ó÷à þò ñÿ
ðûáû, â ãåðïåòîëîãèè — ïðå ñìû êà þ -
ùè å ñÿ, â ýíòîìîëîãèè — íàñåêîìûå, â
îðíèòîëîãèè — ïòèöû è ò.ï.
Äëÿ ñî çäàí íûõ ÷å ëî âå êîì ïðåä ìå òîâ
ñìûñë ãå íå òè ÷åñ êîé ñâÿ çè èìå åò íå -
ñêîëü êî èíîå ñî äåð æà íèå, ÷åì äëÿ æè -
âûõ ñó ùåñòâ. ×å ëî âåê ñî çäà åò ïðåä ìå òû
îïðå äå ëåí íî ãî ôóíê öè î íàëü íî ãî íà -
çíà ÷å íèÿ äëÿ óäîâ ëåò âî ðå íèÿ ñâî èõ ïî -
òðåá íîñ òåé. Ïðåä ìå òû, êî òî ðûå âû ïîë -
íÿ þò îäíó òåõ íè ÷åñ êóþ ôóíê öèþ, ïî -
ñòî ÿí íî ñî âåð øå íñòâó þò ñÿ, ðàç âè âà þò -
ñÿ è èõ ðàç íûå ïî êî ëå íèÿ ìåæ äó ñî áîé
«ãå íå òè ÷åñ êè» ñâÿ çà íû. Ãå íå òè ÷åñ êèé
ïðè çíàê ñëó æèò ôàê òî ðîì äëÿ âû äå ëå -
íèÿ íàóê îá àâòîìîáèëÿõ, çåìëåðîéíîé
òåõíèêå, ïëàâàþùèõ ñóäàõ, ëåòàòåëüíûõ
àïïàðàòàõ è ìíîãèõ äðóãèõ.
Óðî âåíü ñòðóê òóð íîé ñëîæ íîñ òè ìà òå -
ðè àëü íûõ òåë ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñî áîé îñ íî âó
äëÿ âîç íèê íî âå íèÿ ìíî ãèõ íàóê. Ïî ýòî -
ìó ïðè çíà êó ïðî èñ õî äèò âåð òè êàëü íîå
äå ëå íèå îá ùèõ íàóê, êî òî ðûå îò íî ñÿò ñÿ
ê ðàç íûì îá ëàñ òÿì ïðè ðî äû. Â ñî ñòà âå
ãå î ëî ãèè òà êèì îá ðà çîì âû äå ëÿ þò ñÿ òåê -
òî íè êà, ïåò ðî ëî ãèÿ, ìè íå ðà ëî ãèÿ. Âíóò -
ðè ôè çè êè â ïî ðÿä êå ñíè æå íèÿ ñòðóê òóð -
íîé ñëîæ íîñ òè èñ ñëå äó å ìûõ îá ú åê òîâ
ðàñ ïî ëà ãà þò ñÿ: ôè çè êà òâåð äî ãî òåëà,
ìî ëå êó ëÿð íàÿ, àòîì íàÿ, ÿäåð íàÿ è ôè çè -
êà ýëå ìåí òàð íûõ ÷àñ òèö.
Âåð òè êàëü íîå äå ëå íèå áè î ëî ãèè ïðî -
èñ õî äèò ñëå äó þ ùèì îá ðà çîì. Ýêî ëî ãèÿ
èç ó÷à åò æè âîå íà óðîâ íå ñî îá ùåñòâ, êî -
òî ðûå âçà è ìî äå éñòâó þò ñ íå æè âîé ïðè -
ðî äîé, öå íî ëî ãèÿ èç ó÷à åò âçà è ìî îò íî -
øå íèÿ ðàç ëè÷ íûõ âè äîâ íà íå êî òî ðîì
ïðè ðîä íîì ó÷àñ òêå, ïðåä ìå òîì àíà òî -
ìèè ÿâ ëÿ þò ñÿ îðãà íèç ìû, öè òî ëî ãèè —
êëåò êè, ìî ëå êó ëÿð íîé áè î ëî ãèè — áè î -
ìî ëå êó ëû. Ïî äîá íîå äåëåíèå ïî ñòðóê -
òóð íûì óðîâíÿì èìååò ìåñòî è â
ñîñòàâå òåõíè÷åñêèõ íàóê.
Ïðè âå äåì ïðè ìå ðû íàóê, êî òî ðûå èñ -
ïîëü çó þò íå êî òî ðûé àñ ïåêò ðàñ ñìîò ðå -
íèÿ èëè ïîä õîä ê ìà òå ðè àëü íûì òå ëàì.
 ãåî ãðà ôèè èçó ÷à åò ñÿ ðàñ ïðå äå ëå íèå
ðàç íî ïðè ðîä íûõ òåë è ñîç äàí íûõ ÷å ëî -
âå êîì ñî îðó æå íèé ïî ïî âåðõ íî ñòè Çåì -
ëè. Ýòó íàó êó èí òå ðå ñó þò íå ñàìè ïî
ñåáå ìà òå ðè àëü íûå òåëà, à èìåí íî àñ -
ïåêò èõ ðàñ ïðå äå ëå íèÿ ïî ïî âåðõ íî ñòè
Çåì ëè. Ïðåä ìå òîì êè áåð íå òè êè ñëó æèò
àñ ïåêò óïðàâ ëå íèÿ â ïðè ðîä íûõ è èñ -
êóñ ñò âåí íûõ ñèñ òå ìàõ. Ïðåä ìå òîì òî -
�� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
Â.Ï. Ëå î íîâ
ïî ãðà ôèè ÿâ ëÿ åò ñÿ ïî âåðõ íîñòü Çåì ëè
â àñ ïåê òå åå ðåëü åô íî ãî ñòðîå íèÿ.
Ðàç ëè÷ íûå ñïî ñî áû èç ìå ðå íèé òàê æå
ñïî ñî áñòâó þò ïî ÿâ ëå íèþ ðÿäà íàóê.
Ñïåê òðîñ êî ïèÿ èç ó÷à åò ñâî éñòâà ìèê -
ðîñ êî ïè ÷åñ êèõ è ìàê ðîñ êî ïè ÷åñ êèõ òåë
ïî èõ ñïåê òðàì èç ëó ÷å íèÿ è ïî ãëî ùå -
íèÿ. Â ðåí òãå íîñ êî ïèè èç ìå ðè òåëü íûì
«èíñòðó ìåí òîì» ñëó æèò ðåí òãå íîâ ñêîå
èç ëó ÷å íèå. Ýëåê òðî íîã ðà ôèÿ èñ ïîëü çó -
åò â êà ÷åñ òâå ìåòîäà èçó÷åíèÿ òåë ðàñ -
ñå ÿ íèå èìè óñêîðåííûõ ýëåêòðîíîâ.
Êîí êðåò íûå íà óêè âîç íè êà þò ïó òåì
ïî ñòå ïåí íî ãî ïå ðå õî äà èç ïî òåí öè àëü -
íîé îò äåëü íîñ òè â àê òó àëü íóþ. Ïî òåí -
öè àëü íàÿ îò äåëü íîñòü âîç íè êà åò òîã äà,
êîã äà îäíèì ó÷å íûì èëè èõ ãðóï ïîé
îñìûñ ëå íà âàæ íîñòü èç ó÷å íèÿ îïðå äå -
ëåí íîé ñïå öè ôè ÷åñ êîé ïðè ðîä íîé îá -
ëàñ òè, âçà è ìîñ âÿ çàí íîé ñî âî êóï íîñ òè
ïðî èñ õî äÿ ùèõ â íåé ïðîöåññîâ èëè
àñïåêòà ðàññìîòðåíèÿ òåõ è äðóãèõ.
 ñâÿ çè ñ ïðè íöè ïè àëü íî íå çà âåð øåí -
íûì õà ðàê òå ðîì íà ó÷íî ãî çíà íèÿ äàæå
òðà äè öè îí íûå äîñ òà òî÷ íî ðàç âè òûå íà -
óêè èìå þò ïîä âèæ íûå ãðà íè öû è ñî äåð -
æàò ïî òåí öè àëü íî âîç ìîæ íóþ êîì ïî íåí -
òó. Â åù¸ áîëü øåé ñòå ïå íè ýòî êà ñà åò ñÿ
ìî ëî äûõ äèñ öèï ëèí. Îíè, êàê ïðà âè ëî,
ïðå îá ëà äà þ ùåé ñâî åé ÷àñ òüþ ñó ùåñ òâó þò
â ïî òåí öèè, â åù¸ íå ðå à ëè çî âàí íîì ñî -
ñòî ÿ íèè. Àêòóàëü íàÿ îò äåëü íîñòü êîí -
êðåò íîé íà óêè âîç íè êà åò ïà ðàë ëåëü íî ñ
íà êîï ëå íè åì çíà íèé î ñî îò âå òñòâó þ ùåé
îá ëàñ òè è îïóá ëè êî âà íè åì èõ â ñïå öè ôè -
÷åñ êèõ èç äà íè ÿõ. Ñôîð ìè ðî âàâ øà ÿ ñÿ
çðå ëàÿ íà óêà èìå åò ñâîé ïî íÿ òèé íûé, ìà -
òå ìà òè ÷åñ êèé èëè òåõ íè ÷åñ êèé àï ïà ðàò,
ìå òî äî ëî ãèþ (òî åñòü ñïî ñîá ïî ëó ÷å íèÿ
íî âûõ çíà íèé) è òå î ðèþ.
Ïî íà øèì îöåí êàì íà ñå ãî äíÿø íèé
äåíü ìîæ íî âû äå ëèòü áî ëåå 1300 ðàç íî -
îá ðàç íûõ íàóê, êî òî ðûå îò ëè ÷à þò ñÿ ïî
èç ó÷à å ìûì ïðè ðîä íûì îá ëàñ òÿì, îá ú åê -
òàì, ðàç ìå ðàì, ñïî ñî áàì ôîð ìè ðî âà íèÿ.
Óïî ðÿ äî ÷å íèå òà êî ãî êî ëè ÷åñ òâà íàóê
íå âîç ìîæ íî ïðî âåñ òè ïî êà êî ìó-òî îä -
íî ìó ïðè çíà êó. Âñþ èõ ñî âî êóï íîñòü öå -
ëå ñî îá ðàç íî âíà ÷à ëå ðàç áèòü íà îïðå äå -
ëåí íûå òèïû.
Íà è áî ëåå âàæ íûå ñî îá ðà æå íèÿ äëÿ
êî îð äè íè ðî âà íèÿ íàóê äà¸ò íàì ïî íÿ -
òèå îá ú åê òà íà ó÷íî ãî ïî çíà íèÿ (÷òî èç -
ó÷à åò íà óêà â öå ëîì?). Òà êèì îá ú åê òîì,
êàê ìû ïî ëà ãà åì, ÿâ ëÿ åò ñÿ ïðàê òè ÷åñ -
êîå âçà è ìî äå éñòâèå ÷å ëî âå êà ñ âíåø -
íèì ìè ðîì. Àíàëèç äàí íî ãî îá ú åê òà,
âû äå ëå íèå â åãî ñî ñòà âå íà è áî ëåå êðóï -
íûõ ñòî ðîí (ãðà íåé) è àñ ïåê òîâ ðàñ -
ñìîò ðå íèÿ ìî æåò óêà çàòü íàì îá ùèå
òèïû íàóê. Òåì ñàìûì äîñòèãàåòñÿ
óêðóïíåííàÿ ñèñòåìàòèêà íàóê íà
óðîâíå òèïîâ.
 ðàñ ÷ëå íåí íîì âèäå îá ú åêò íà ó÷íî ãî
ïî çíà íèÿ ñî äåð æèò òðè êðóï íûå ñòî ðî -
íû èëè ãðà íè: âíåø íèé ìèð, ìà òå ðè -
àëü íóþ äå ÿ òåëü íîñòü ÷å ëî âå êà è ñà ìî ãî
÷å ëî âå êà. Êàæ äîé èç îò ìå ÷åí íûõ ñòî -
ðîí íå îá õî äè ìî ñî ïîñ òà âèòü îò äåëü -
íûé òèï íàóê.  ðå çóëü òà òå ïî ëó ÷à åì:
1) íà óêè î åñ òåñ òâåí íûõ ìà òå ðè àëü íûõ
îá ú åê òàõ (åñ òåñ òâåí íûå), 2) íà óêè î ìà -
òå ðè àëü íîé äå ÿ òåëü íîñ òè ÷å ëî âå êà (òåõ -
íè ÷åñ êèå), 3) íà óêè î ÷å ëî âå êå è äó õîâ -
íîé äå ÿ òåëü íîñ òè (ãó ìà íè òàð íûå). Ýòè
òðè òèïà íàóê èçó÷àþò ìàòåðèàëüíûå
îáúåêòû è ïðîèñõîäÿùèå ñ íèìè ïðî -
öåñ ñû íåïîñðåäñòâåííî.
Îáúåê òó íà ó÷íî ãî ïî çíà íèÿ ìîæ íî
ñî ïîñ òà âèòü äâå íå ìà òå ðè àëü íûå ñòî ðî -
íû — àáñòðàê òíóþ è âðå ìåí íóþ. Êðî ìå
òîãî, äëÿ âñåõ ãðà íåé îá ú åê òà íà ó÷íî ãî
ïî çíà íèÿ ìî ãóò áûòü óñòà íîâ ëå íû íà è -
áî ëåå îá ùèå çà êî íî ìåð íîñ òè ñòðî å íèÿ,
äâè æå íèÿ, ðàç âè òèÿ. Òà êèì îá ðà çîì,
äî ïîë íè òåëü íî âîç íè êà þò òðè àñ ïåê òà
ðàñ ñìîò ðå íèÿ îá ú åê òà ïî çíà íèÿ, êî òî -
ðûì ñî îò âå òñòâó þò åùå òðè òèïà íàóê:
4) àáñòðàêòíûå, 5) èñòîðè÷åñêèå, 6) ôè -
ëî ñîô ñêèå.
Ïîñ ëåä íèå òðè òèïà íàóê òàê æå íà -
ïðàâ ëå íû íà èç ó÷å íèå ìà òå ðè àëü íûõ
ñèñ òåì è ïðî öåñ ñîâ, íî âû ïîë íÿ þò îíè
ñâîþ ðîëü îïîñ ðå äî âàí íî. Àáñòðàêòíûå
íà óêè îïîñ ðå äó þò ñÿ ñ ðå àëü íîñ òüþ ÷å ðåç
àáñòðàê òíûå îá ú åê òû è èõ îò íî øå íèÿ,
èñ òî ðè ÷åñ êèå — ÷å ðåç «ìà òå ðè àëü íûõ
ñâè äå òå ëåé», ñî õðà íèâ øèõ äî íà øå ãî
âðå ìå íè ñëå äû äàâ íî ïðî øåä øèõ ñî áû -
òèé, à ôè ëî ñîô ñêèå — ÷å ðåç ýêñ ïå ðè -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ��
�
��
��
���
�� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
Â.Ï. Ëå î íîâ
ìåí òàëü íûå äàí íûå è çà êî íî ìåð íîñ òè,
óñòà íàâ ëè âà å ìûå îñòàëü íû ìè íà óêà ìè.
Ïðåä ìå òû èç ó÷å íèÿ àáñòðàê ò íûõ, èñ òî -
ðè ÷åñ êèõ è ôè ëî ñîô ñêèõ íàóê, â îò ëè ÷èå
îò íàóê ïåð âûõ òðåõ òè ïîâ, íå âîç ìîæ íî
ïî ëó ÷èòü äëÿ íå ïîñ ðå äñòâåí íî ãî âîñ -
ïðè ÿ òèÿ â êà ÷åñ òâå íå êî òî ðî ãî ìà òå ðè -
àëü íî ãî îá ú åê òà èëè ïðî öåñ ñà, íå ëüçÿ,
òàê ñêà çàòü, «ïî òðî ãàòü ðóêàìè».
×òî áû ïðåä ñòà âèòü âñþ íà óêó êàê
åäè íóþ öå ëîñ òíóþ ñèñ òå ìó, ìû äîë æíû
âû äå ëåí íûå øåñòü òè ïîâ íàóê ñâÿ çàòü â
åäè íîå öå ëîå. Èñõî äÿ èç ñòðóê òó ðû îá ú -
åê òà íà ó÷íî ãî ïî çíà íèÿ è ïðè âå äåí íîé
äà ëåå àð ãó ìåí òà öèè, îá ú å äè íÿ åì âñå
òèïû íàóê â îäíî öå ëîå, ÷òî ìîæ íî óâè -
äåòü â òàáë.1. Òà êèì îá ðà çîì, ïî ëó ÷à åì
âçà èì íîå ðàñ ïî ëî æå íèå âñåõ øåñ òè òè -
ïîâ (êîí òè íåí òîâ íàóêè) íà êàðòå èëè
èíôîðìàöèîííîì ïîëå íàóêè.
 íè æíåé ÷àñ òè òàáë.1 ðàñ ïî ëà ãà þò ñÿ
íà óêè ñ 1-ãî ïî 3-é òèï, òî åñòü åñ òåñ òâåí -
íûå, òåõ íè ÷åñ êèå è ãó ìà íè òàð íûå. Ïî îá -
å èì ñòî ðî íàì îò íèõ íà õî äÿò ñÿ äâà òèïà —
àáñòðàê òíûå è èñ òî ðè ÷åñ êèå íà óêè.  ñà -
ìîì âåð õó â êà ÷åñ òâå ïðî èç âîä íî ãî òèïà
ïî ìå ùå íû ôè ëî ñîô ñêèå íà óêè.
Ðÿä åñ òåñ òâåí íûõ íàóê îò ôè çè êè äî
ôàð ìà êî ëî ãèè ïîä ðàç äå ëÿ åò ñÿ íà ÷àñ ò -
íûå íà óêè â çà âè ñè ìîñ òè îò âè äîâ è
ñòðóê òóð íûõ óðîâ íåé èç ó÷à å ìûõ îá ú åê -
òîâ. Ôè çè êó è õè ìèþ êàê íà óêè, èç ó÷à þ -
ùèå íà è áî ëåå ôóí äà ìåí òàëü íûå óðîâ íè
ïðî öåñ ñîâ â ìà òå ðè àëü íûõ îá ú åê òàõ, öå -
ëå ñî îá ðàç íî ðàñ ïî ëî æèòü íè æå äðó ãèõ
åñ òåñ òâåí íûõ íàóê â âèäå îñíî âû, íà êî -
òî ðîé îíè ôîð ìè ðó þò ñÿ.
Òåõ íè ÷åñ êèå íà óêè (òèï 2) èç ó÷à þò
êàê ñïî ñî áû ïî ëó ÷å íèÿ (òåõ íî ëî ãèè èç -
ãî òîâ ëå íèÿ) èñ êó ññòâåí íûõ îá ú åê òîâ,
òàê è èõ óñòðî éñòâî, ôóíê öè î íè ðî âà -
íèå, âçà è ìî äå éñòâèå ñ îêðó æà þ ùè ìè
òå ëà ìè. Òåõ íè ÷åñ êèå íà óêè ïðåä ñòàâ ëå -
íû ðÿ äîì íàóê îò ãîðíîãî äåëà äî
ïèùåâîé ïðîìûøëåííîñòè.
Ìíî ãî îá ðà çèå ãó ìà íè òàð íûõ íàóê
(òèï 3) èç ó÷à åò ðàç ëè÷ íûå ñòî ðî íû
æèç íè ÷å ëî âå ÷åñ êî ãî îá ùåñ òâà, îò ïðî -
áëåì äå ìîã ðà ôèè è ýò íî ëî ãèè äî âîï -
ðî ñîâ êóëüòóðû è äóõîâíîé æèçíè.
×åò âåð òûé îá ùèé òèï ïðåä ñòàâ ëåí
àá ñò ðàêò íû ìè íàó êà ìè — îò ìà òå ìà òè -
êè äî êè áåð íå òè êè. Àá ñò ðàêò íûé õà -
ðàê òåð ìà òå ìà òè êè íå òðå áó åò êîì ìåí -
òà ðè åâ. Ñèñ òå ìî ëî ãèÿ èçó ÷à åò ñèñ òåì -
íî- ñòðóê òóð íûé àñ ïåêò îð ãà íè çà öèè
ìà òå ðè àëü íûõ îáú åê òîâ. Ýêî íî ìè êà
èçó ÷à åò äâè æå íèå ìà òå ðè àëü íûõ öåí íî -
ñòåé â ÷å ëî âå ÷å ñêîì îá ùå ñò âå. Öåí -
íîñòü — ïî íÿ òèå íå ìà òå ðè àëü íîå, àá ñò -
ðàêò íîå, ïî ýòî ìó ñî âî êóï íîñòü ýêî íî -
ìè ÷å ñêèõ íàóê ñëå äó åò îò íå ñòè ê ÷èñ ëó
àá ñò ðàêò íûõ. Êè áåð íå òè êà èçó ÷à åò àñ -
ïåêò óïðàâ ëå íèÿ â ïðè ðîä íûõ è èñ êóñ -
ñò âåí íûõ ñèñòåìàõ.
Ïÿ òûé îá ùèé òèï îõâà òû âà åò èñ òî ðè -
÷åñ êèå íà óêè. Îíè îá ðà çî âà íû ðÿ äîì
íàóê îò èñ òî ðèè ïðè ðî äû äî èñ òî÷ íè -
êî âå äå íèÿ.
 øåñ òîì òèïå îõâà ÷å íû ôè ëî ñîô -
ñêèå íà óêè îò ëî ãè êè äî ñî öè àëü íîé
ôèëîñîôèè.
Äëÿ ðàñ ïî ëî æå íèÿ íàóê âíóò ðè îá -
ùèõ òè ïîâ òðå áó þò ñÿ äî ïîë íè òåëü íûå
êðè òå ðèè, ñëó æà ùèå îñÿ ìè äëÿ äâó ìåð -
íîé ñèñ òå ìû êî îð äè íàò. Ïðè âû áî ðå
ñèñ òå ìû êî îð äè íàò äëÿ êàð òû íà óêè áó -
äåì èñ õî äèòü èç ïðî öåñ ñà ðàç âè òèÿ ìà -
òå ðè àëü íî ãî ìèðà. Â åäè íîì çà êî íî -
ìåð íîì ïðî öåñ ñå ïðî èñ õî äè ëî ñòà íîâ -
ëå íèå ñî âðå ìåí íî ãî ìèðà îò çâ¸çäíî ãî
âå ùåñ òâà äî íå îðãà íè ÷åñ êîé ïðè ðî äû,
âîç íè êà ëè îðãà íè ÷åñ êèå âå ùåñ òâà è
íà÷àëàñü ýâîëþöèÿ æèâûõ ñóùåñòâ ñî
âñ¸ âîçðàñòàþùåé äèôôåðåíöèàöèåé.
Óñëîæ íå íèå âå ùåñ òâà ïðî èñ õî äè ëî âî
âðå ìå íè îò ïðî øëî ãî ê áó äó ùå ìó, îò íå -
îðãà íè ÷åñ êèõ âå ùåñòâ ê îðãà íè ÷åñ êèì,
îò íå îðãà íè çî âàí íîé ìà òå ðèè ê îð ãà íè -
çî âàí íîé. Ñòà íîâ ëå íèå îðãà íè çî âàí íîé
ìà òå ðèè èëè æè âîé ïðè ðî äû ïðî èñ õî äè -
ëî â íà ïðàâ ëå íèè îò ïðî ñòûõ ôîðì ñó -
ùåñ òâî âà íèÿ ê ñëîæ íûì, òî åñòü â ïî ñëå -
äî âà òåëü íî-ïà ðàë ëåëü íîì ïðî öåñ ñå ðàç -
âè òèÿ ôîð ìè ðî âà ëèñü ìèê ðî îð ãà íèç ìû,
ðàñ òå íèÿ, æè âîò íûå.
Ñ ïî ÿâ ëå íè åì ÷å ëî âå êà èç åñ òå ñò âåí -
íîé ïðè ðî äû ðàç âè âà åò ñÿ èñ êóñ ñò âåí -
íàÿ (ñîç äàí íàÿ ÷å ëî âå êîì), ïàñ ñèâ íîå
âîñ ïðè ÿòèå îê ðó æàþ ùå ãî ìèðà è ïî -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ��
�
��
��
���
òðåá ëå íèå òîëü êî òîãî, ÷òî áûëî â ïðè -
ðî äå, ñìå íÿ þò ñÿ òðó äî âûì âîç äåé ñò âè -
åì íà ïðè ðî äó ñ öå ëüþ ñîç äà íèÿ ïðî -
äóê òîâ ïè òà íèÿ, æè ëüÿ è ïðåä ìå òîâ
îáè õî äà. Ïà ðàë ëåëü íî ñ ìà òå ðè àëü íîé
äåÿ òåëü íî ñòüþ ôîð ìè ðó åò ñÿ è ìûñ ëè -
òåëü íàÿ, ñî ïðî âî æ äàþ ùàÿ ñÿ ïî ÿâ ëå íè -
åì è ðàç âè òè åì âñ¸ áî ëåå ìíî ãî îá ðàç -
íî ãî è îá øèð íî ãî äó õîâ íî ãî ìèðà
(ÿçûê, ëè òå ðà òó ðà, êóëü òó ðà, íàóêà).
Ýòîò ýâî ëþ öè îí íûé ïðî öåññ äà¸ò íàì
ñëå äó þ ùèé ðÿä îò ëè ÷è òåëü íûõ ïðè çíà -
êîâ, êî òî ðûå íà ðàñ òà þò â èç ó÷à å ìûõ íà -
óêà ìè îá ú åê òàõ è ìî ãóò èñ ïîëü çî âàòü ñÿ â
êà ÷åñ òâå êî îð äè íàò íûõ îñåé äëÿ êàð òû
íà óêè: âðå ìÿ ïî ÿâ ëå íèÿ (ïðî øëîå — áó -
äó ùåå), ïðî ñòîå — ñëîæ íîå, íå îðãà íè -
÷åñ êîå — îðãà íè ÷åñ êîå, åñ òåñ òâåí íîå —
èñ êó ññòâåí íîå, êîí êðåò íîå — àáñòðàê -
òíîå. Äëÿ âåð òè êàëü íîé è ãî ðè çîí òàëü -
íîé îñåé êî îð äè íàò èñ ïîëü çó þò ñÿ ïðè -
çíà êè, ïðè âå äåí íûå â òàáë. 2.
Ñëå äó åò åù¸ ðàç ïîä ÷åð êíóòü, ÷òî íà -
óêè, êàê è èç ó÷à å ìûå èìè îá ú åê òû, îá -
ëà äà þò ìíî ãî êà ÷åñ òâåí íîñ òüþ, íå ìî -
ãóò áûòü àá ñî ëþò íî ÷åò êî ðàç äå ëå íû ïî
èç ó÷à å ìûì îá ú åê òàì. Ïî ý òî ìó íå äëÿ
âñåõ íàóê óäà¸òñÿ îä íî âðå ìåí íî âû äåð -
æàòü òðå áó å ìóþ ïî ñëå äî âà òåëü íîñòü ïî
âñåì êî îð äè íà òàì. Èíîã äà îêà çû âà åò -
ñÿ, ÷òî ïî ñòå ïå íè ñëîæ íîñ òè èç ó÷à å -
ìûå îá ú åê òû îò ëè ÷à þò ñÿ íå ñó ùåñ òâåí -
íî, íî ïðè ýòîì ñòå ïåíü èõ àáñòðàê -
òíîñ òè îò ëè ÷à åò ñÿ â áîëü øåé ñòå ïå íè è
äëÿ âçà èì íî ãî ðàñïîëîæåíèÿ íàóê
ïðèõîäèòñÿ ïðèíèìàòü âî âíèìàíèå
èçìåíåíèå òîëüêî ýòîãî ïîêàçàòåëÿ.
Ðå øå íèå çà òðî íó òûõ âîï ðî ñîâ äàëî
îá ùèå îðè åí òè ðû è êîí êðåò íóþ ñèñ òå -
ìó êî îð äè íàò äëÿ ïî ñòðî å íèÿ êàð òû íà -
óêè. Íà ýòó êàð òó íà íå ñå íû 6 îá ùèõ òè -
ïîâ íàóê, ñðàâ íè òåëü íî êðóï íûå íà óêè
(64) è ñî ñòàâ ëÿ þ ùèå èõ ÷àñ òíûå íà óêè.
Âñå ãî íà êàð òó íà óêè íà íå ñå íî îêî ëî
1300 íàóê (äå òàëü íîå îïè ñà íèå ÷àñ òíûõ
êàðò íà óêè, îá ðà çó þ ùèõ å¸ àò ëàñ, ñì. â
�7�. Ïðåä ëî æåí íàÿ êàð òà ìî æåò ñëó æèòü
îñíî âîé äëÿ íà ãëÿä íî ãî ïðåä ñòàâ ëå íèÿ
áèáëèîòå÷íûõ êëàññèôèêàöèé, âñå âîç -
ìîæ íûõ èíôîðìàöèîííûõ ñèñòåì.
1. Borner K. Mapping the Landscape of Science. 2004. (http://www.slis.indiana.edu/news/story.php?
story_id=807).
2. Garfield E. Co-Citation Analysis of the Scientific Literature: Henry Small on Mapping the Collective Mind
of Science // Current Content. — 1993, May 10. — Vol. 19. — P.3—13. (//http://www.garfield.library.upenn.
edu/essays/v15p293y1992-93).
3. Øïà êîâ À.À. Ìî äåëü Åäè íî ãî Çíà íèÿ (Óíè âåð ñàëü íàÿ Êëàñ ñè ôè êà öèÿ). — Ì.: Ïîç íà âà òåëü íàÿ
êíè ãà ïëþñ, 1999. — 32 ñ.
4. Garfield E. Mapping the World of Science. — 1998. — P.1—19 (http://www.garfield.library.upenn.edu/
papers/mapsciworld.html).
5. Small H. Visualizing Science by Citation Mapping // Journal of the American Society for Information
Science. — 1999. — ¹ 50(9). — Ð.799—813.
6. Ëå î íîâ Â.Ï. Çà ìåò êè ê ó÷å íèþ î ìà òå ðèè // ³ñí. ÍÒÓ «Õϲ». Ñåð. «Ô³ëî ñîô³ÿ». — 2005. — ¹ 50.
— Ñ.13—23.
7. Ëå î íîâ Â.Ï. Àòëàñ íà óêè. — Õàðü êîâ: ÎÎ ÔÍÒ, 2007. — 228 ñ.
Ïî ëó ÷å íî 26.12.2006
�� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
Â.Ï. Ëå î íîâ
Òàá ëè öà 2
Êî îð äè íàò íûå îñè äëÿ êàð òû íà óêè
Êî îð äè íà òû äëÿ âåð òè êàëü íîé îñè
(ñíè çó — ââåðõ)
Êîí êðåò íîå — àáñòðàê òíîå
Åñòåñ òâåí íîå — èñ êó ññòâåí íîå
Ïðîñ òîå — ñëîæ íîå
Ïðîø ëîå — áó äó ùåå
Êî îð äè íà òû äëÿ ãî ðè çîí òàëü íîé îñè
(ñëå âà — íà ïðà âî)
Ïðîø ëîå — áó äó ùåå
Ïðîñ òîå — ñëîæ íîå
Íå îð ãà íè ÷åñ êîå — îðãà íè ÷åñ êîå
Åñòåñ òâåí íîå — èñ êó ññòâåí íîå
Â.Ï. Ëå î íîâ
Êàð òà íà óêè
Ðîç ãëÿ äà þòü ñÿ ïðî áëåìí³ ïè òàí íÿ, ùî ñòî ñó þòü ñÿ ðîç ðîá êè êàð òè íà óêè. Äî òà êèõ ïè òàíü â³äíî ñÿòü ñÿ
ïî íÿò òÿ îêðå ìî¿ íà óêè, âèä³ëåí íÿ íàéá³ëüø çà ãàëü íèõ òèï³â íàóê, âñòà íîâ ëåí íÿ çà ãàëü íî¿ ñèñ òå ìè êî îð äè -
íàò äëÿ êàð òè íà óêè. Âèð³øåí íÿ öèõ ïè òàíü äîç âî ëÿº ðîçì³ñòè òè íà êàðò³ íà óêè ó âïî ðÿä êî âà íî ìó âèã ëÿä³
çà ãàëüí³ òèïè íàóê òà îêðåì³ íà óêè. ßê íàñë³äîê íà êàðò³ íà óêè ðîçì³ùåíî 6 çà ãàëü íèõ òèï³â íàóê, âñå ðå -
äèí³ ÿêèõ çíà õî äèòü ñÿ 64 âå ëèê³ íà óêè òà áëèçü êî 1300 ÷àñ òêî âèõ íàóê.
È.È. Ìî ÷à ëîâ
.�/��.��� ���
��!���������
����
���
�� ���" �
������"�
����
Ðàñ ñìàò ðè âà þò ñÿ èäåè Â.È. Âåð íàä ñêî ãî î âîç äå éñòâèè èñ êó ññòâà íà òâîð ÷åñ êèé
ïî òåí öè àë ó÷å íî ãî, î ðîëè îá ùå ÷å ëî âåñ êîé êóëü òó ðû äëÿ ðàç âè òèÿ íà ó÷íîé èí òó è -
öèè è ñïî ñîá íîñ òåé èñ ñëå äî âà òå ëÿ.
Èñ êóñ ñò âî çà íè ìà ëî â æèç íè
Â.È.Âåð íàä ñêî ãî áîëü øîå ìå ñòî. Äîñ -
òè ãàå ìîå ÷å ëî âå êîì «âîç ìîæ íî áîëü -
øåå ñ÷à ñòüå, — ïè ñàë îí åùå â 1884 ã.,
— ñî ñòî èò êàê â óì ñò âåí íîì è õó äî æå -
ñò âåí íîì êðó ãî çî ðå, òàê è â ìà òå ðè àëü -
íîé îáåñ ïå ÷åí íî ñòè; óì ñò âåí íûé êðó -
ãî çîð — íàó êà; õó äî æå ñò âåí íûé —
èçÿù íûå èñ êóñ ñò âà, ïî ýçèÿ, ìó çû êà,
æè âî ïèñü, ñêóëüï òó ðà…» [1]. «Õó äî æå -
ñò âåí íóþ ëè òå ðà òó ðó ëþá ëþ è çà íåé
âíè ìà òåëü íî ñëå æó, — ïè ñàë îí ìíî ãî
ëåò ñïóñ òÿ. — Î÷åíü ëþá ëþ èñ êóñ ñò âî,
æè âî ïèñü, ñêóëüï òó ðó. Î÷åíü ëþá ëþ
ìó çû êó, ñèëü íî åå ïå ðå æè âàþ. Áîëü øîå
ìîå ëè øå íèå, ÷òî ðåä êî ìíå åå ïðè õî -
äèò ñÿ ñëó øàòü ïî ìîèì ãî äàì. Äîìà â
èç âåñò íîé ñòå ïå íè ýòî çà ìå íÿ ëî ìíå
õî ðî øåå ðà äèî, êî òî ðîå áûëî ó ìåíÿ â
Ìî ñê âå» [2]. Áëèç êè ìè äðóçü ÿ ìè Âåð -
íàä ñêî ãî áûëè èñ òî ðèê è ëè òå ðà òó ðî âåä
È.Ì.Ãðåâñ, èç âåñò íûé õó äîæ íèê
Â.À.Ôà âîð ñêèé. Ëè÷ íî áûë çíà êîì
Âåð íàä ñêèé ñ âå ëè êè ìè ðóñ ñêè ìè ïè ñà -
òå ëÿ ìè Ë.Í.Òîë ñòûì è À.Ì.Ãîðü êèì,
öå íèâ øè ìè íà ó÷ íîå òâîð ÷å ñò âî Âåð -
íàä ñêî ãî î÷åíü âû ñî êî. Õî ðî øî çíàë
Âåð íàä ñêèé òâîð ÷å ñò âî À.È.Ãåð öå íà,
Ð.Ðî ëà íà, Ì.À.Øî ëî õî âà è äðó ãèõ âû -
äàþ ùèõ ñÿ ïè ñà òå ëåé ñ ìè ðî âû ìè èìå -
íà ìè. Ãåòå è Òþò ÷åâ áûëè åãî ëþ áè ìû -
ìè ïî ýòà ìè.
Âû ñî êî öå íèë Â.È.Âåð íàä ñêèé âêëàä
â ìè ðî âîå èñ êó ññòâî ðóñ ñêèõ åãî ïðåä -
ñòà âè òå ëåé — ïè ñà òå ëåé, ïî ý òîâ, õó -
äîæ íè êîâ, êîì ïî çè òî ðîâ ÕIÕ—ÕÕ ââ.
Òàê, â 1897 ãîäó âî âðå ìÿ ðà áî òû â Ìîñ -
êâå Ìåæ äó íà ðîä íî ãî ãå î ëî ãè ÷åñ êî ãî
êîí ãðåñ ñà Âåð íàä ñêèé âìåñ òå ñ íå êî òî -
ðû ìè èíîñ òðàí íû ìè åãî ó÷àñ òíè êà ìè
ïî ñå òèë Òðåòü ÿ êîâ ñêóþ ãà ëå ðåþ. «Ìåíÿ
ñà ìî ãî, — ïè ñàë Âåð íàä ñêèé, — ïî ðà -
çè ëî åå áî ãà òñòâî, íå ñîì íåí íàÿ îãðîì -
íàÿ òà ëàí òëè âîñòü ðóñ ñêî ãî ãå íèÿ, è ÿ
ïå ðå æèë õî ðî øåå ÷ó âñòâî ïàò ðè î òèç ìà,
êîã äà ïðè ñó òñòâî âàë ïðè èñ êðåí íåì,
ïî ñòå ïåí íî íà ðîæ äà þ ùåì ñÿ â èíîñ -
òðàí öàõ, ÷ó âñòâå óäèâ ëå íèÿ è âîñ õè ùå -
íèÿ» [3, c. 162].
Â.È.Âåð íàä ñêèé îò ìå ÷à åò, ÷òî ïðè
âñåì âå ëè êîì çíà ÷å íèè ðóñ ñêî ãî èñ êó ñ -
ñòâà åãî èñ òî ðè ÷åñ êîå âõîæ äå íèå â ñî -
çíà íèå ÷å ëî âå ÷åñ òâà â öå ëîì, â íà öè î -
íàëü íîå ñà ìî ñîç íà íèå íà ðî äîâ Ðîñ ñèè
â òîì ÷èñ ëå, â ñèëó îïðå äå ëåí íûõ îá -
ñòî ÿ òåëüñòâ ïðî èñ õî äè ëî äà ëå êî íå ñðà -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ��
�(�(�����
����%�����
����������
����
�&��������&�����
� È.È. Ìî ÷à ëîâ, 2007
|