Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки
Рецензія на книгу: Сільське господарство України — від минулого до сьогодення. У 4 т. / Голова ред. колегії М. Зубець, заст. В. Вергунов. — К.: Аграрна наука, 2005.
Збережено в:
| Дата: | 2007 |
|---|---|
| Автори: | , |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Ukrainian |
| Опубліковано: |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
2007
|
| Назва видання: | Наука та наукознавство |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49181 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки / Б. Панасюк, В. Канівець // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 144-147. — укр. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-49181 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-491812013-09-14T03:04:40Z Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки Панасюк, Б. Канівець, В. Рецензії Рецензія на книгу: Сільське господарство України — від минулого до сьогодення. У 4 т. / Голова ред. колегії М. Зубець, заст. В. Вергунов. — К.: Аграрна наука, 2005. 2007 Article Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки / Б. Панасюк, В. Канівець // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 144-147. — укр. 0374-3896 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49181 uk Наука та наукознавство Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Рецензії Рецензії |
| spellingShingle |
Рецензії Рецензії Панасюк, Б. Канівець, В. Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки Наука та наукознавство |
| description |
Рецензія на книгу: Сільське господарство України — від минулого до сьогодення. У 4 т. / Голова ред. колегії М. Зубець, заст. В. Вергунов. — К.: Аграрна наука, 2005. |
| format |
Article |
| author |
Панасюк, Б. Канівець, В. |
| author_facet |
Панасюк, Б. Канівець, В. |
| author_sort |
Панасюк, Б. |
| title |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| title_short |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| title_full |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| title_fullStr |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| title_full_unstemmed |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| title_sort |
історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки |
| publisher |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| publishDate |
2007 |
| topic_facet |
Рецензії |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49181 |
| citation_txt |
Історичний розвиток аграрної політики і науки, освіти та техніки / Б. Панасюк, В. Канівець // Наука та наукознавство. — 2007. — № 3. — С. 144-147. — укр. |
| series |
Наука та наукознавство |
| work_keys_str_mv |
AT panasûkb ístoričnijrozvitokagrarnoípolítikiínaukiosvítitatehníki AT kanívecʹv ístoričnijrozvitokagrarnoípolítikiínaukiosvítitatehníki |
| first_indexed |
2025-07-04T10:09:59Z |
| last_indexed |
2025-07-04T10:09:59Z |
| _version_ |
1836710678065315840 |
| fulltext |
Î âû ñî êîì òâîð ÷åñ êîì íà êà ëå â ïå ðè îä ñòà íîâ -
ëå íèÿ Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëå íèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ, îä íî ãî
èç ãëàâ íûõ ñî áû òèé ìè ðî âîé íà óêè ÕÕ âåêà, ãî âî -
ðèò ñÿ â î÷åð êå «Âàøà ñëà âà áó äåò è ìîåé ñëà âîé»,
ïî ñâÿ ùåí íîì âû äà þ ùå ìó ñÿ ó÷å íî ìó è îðãà íè çà -
òî ðó íà óêè àêà äå ìè êó Àíäðåþ Àëåêñååâè÷ó Òðî -
ôè ìó êó. Àâòîð ïè øåò: «Âñå ÷åò âå ðî îò öîâ-îñíî âà -
òå ëåé Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëå íèÿ ÀÍ ÑÑÑÐ —
Ì.À.Ëàâ ðåí òüåâ, Ñ.À.Õðèñ òè à íî âè÷, Ñ.Ë.Ñî áî -
ëåâ, À.À.Òðî ôè ìóê — áûëè øè ðî êî èç âåñ òíû ìè è
ïî ïó ëÿð íû ìè â ñòðà íå ó÷å íû ìè ñ ÿðêî âû ðà æåí -
íû ìè ñïî ñîá íîñ òÿ ìè ê îðãà íè çà òîð ñêîé äå ÿ òåëü -
íîñ òè, íàä å ëåí íû ìè îñòðûì ÷ó âñòâîì äîë ãà. Íî,
ïî æà ëóé, íà è áî ëåå êî ëî ðèò íû ìè áûëè ïåð âûé —
ñà ìûé ñòàð øèé, ëè äåð ïî âñå ìó ñêëà äó õà ðàê òå ðà,
è ïî ñëåä íèé — ñà ìîé ìî ëî äîé, ñòàâ øèé ñðà çó çà -
ìåñ òè òå ëåì ïðåä ñå äà òå ëÿ Ïðå çè äè ó ìà ÑÎ ÀÍ
ÑÑÑÐ, à ñ 1962 ã. — ïåð âûì çà ìåñ òè òå ëåì. Äëÿ
Òðî ôè ìó êà ïî ëî æå íèå âòî ðî ãî ïî îò âå òñòâåí íîñ -
òè ëèöà ïðè ðàç âåð òû âà íèè äå ÿ òåëü íîñ òè îò äå ëå -
íèÿ â Ñè áè ðè è íà Äàëü íåì Âîñ òî êå áûëî âïîë íå
çà êî íî ìåð íûì: îí ôîð ìè ðî âàë â Íî âî ñè áèð ñêîì
íà ó÷íîì öåí òðå ìíî ãîï ðî ôèëü íûé Èíñòè òóò ãå î -
ëî ãèè è ãå î ôè çè êè, ïðÿ ìî ñâÿ çàí íûé ñ îñâî å íè åì
âàæ íåé øå ãî ðå ñóð ñíî ãî ïî òåí öè à ëà âîñ òî êà ñòðà -
íû íà áàçå àêà äå ìè ÷åñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé. Êðî ìå
òîãî, â âå äå íèå Òðî ôè ìó êà áûëî ïå ðå äà íî íà -
ó÷íî-îðãà íè çà öè îí íîå ðó êî âî äñòâî âñå ìè ïå ðè -
ôå ðèé íû ìè îðãà íè çà öè ÿ ìè Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëå -
íèÿ âïëîòü äî Òèõîãî îêåàíà» (ñ. 185).
Î÷åð êó î À.À.Òðî ôè ìó êå ïðåä ïîñ ëàí ïîä çà ãî -
ëî âîê «Ëè÷ íîñòü â èñ òî ðèè Ñè áèð ñêî ãî îò äå ëå íèÿ
Àêàäåìèè íàóê». Ýòî áûëà äå éñòâè òåëü íî ñèëü íàÿ
ëè÷ íîñòü: «Òðî ôè ìóê áûë ãå î ëî ãîì-íåôò ÿ íè êîì
îò Áîãà, îò ìå ÷åí íûì âû ñøèì ïðè çíà íè åì ãî ñó äà -
ðñòâà, ñî çíà þ ùèì ñâîé äîëã ïå ðåä íèì çà ñî ñòî ÿ -
íèå òîï ëèâ íî-ýíåð ãå òè ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà ñòðà -
íû» (ñ. 188). Ýòî áûë áî ðåö â ïî ëíîì ñìûñ ëå ñëî âà,
íå äà ðîì îí íà çâàë ñâîþ êíè ãó «Ñî ðîê ëåò áî ðå íèÿ
çà ðàç âè òèå íåôò å ãà çî äî áû âà þ ùåé ïðî ìûø ëåí -
íîñ òè Ñè áè ðè». Õîòÿ îí áûë ëè øåí êàðü å ðè ñòñêèõ
óñòðåì ëå íèé, åãî íà ó÷íàÿ è äå ëî âàÿ êàðü å ðà áûëà
ñòðå ìè òåëü íîé: çà ôå íî ìå íàëü íûé óñïåõ ïðè îò -
êðû òèè Êèí çå áó ëà òîâ ñêî ãî ìåñ òî ðîæ äå íèÿ íåôòè
(«Âòî ðîå Áàêó») îí ïåð âûì ñðå äè ãå î ëî ãîâ ñòðà íû
â 33 ãîäà áûë íà ãðàæ äåí Çî ëî òîé çâåç äîé Ãå ðîÿ
Ñî öè à ëèñ òè ÷åñ êî ãî Òðó äà, â 37 ëåò çà ùè òèë äîê -
òîð ñêóþ äèñ ñåð òà öèþ, â íà ÷à ëå 50-õ ãî äîâ ñòàë
ãëàâ íûì ãå î ëî ãîì Ìè íèñ òå ðñòâà íåôò ÿ íîé ïðî -
ìûø ëåí íîñ òè. Åãî âû ñî ÷àé øèé àâ òî ðè òåò ñðå äè
ó÷å íûõ è ïðàê òè êîâ-íåôò ÿ íè êîâ óïðî ÷è ëî îò êðû -
òèå íåôòè â Çàïàäíîé Ñèáèðè.
Â.È.Âåð íàä ñêî ìó â êíè ãå ïî ñâÿ ùå íû î÷åð êè
«Âåð íàä ñêèé è ÕÕ âåê» è «Íå êî òî ðûå ðàç ìûø ëå -
íèÿ î áè îñ ôå ðå, êîí öåï öèè ãå î ìå ðè äû è íî îñ ôå -
ðû», êî òî ðûå ñî äåð æàò îðè ãè íàëü íûé ìà òå ðè àë
ïî èäåéíîìó íàñëåäèþ âåëèêîãî ó÷åíîãî.
Ïîñ ëåä íåå óâëå ÷å íèå Á.Ñ.Ñî êî ëî âà — êðà å âå -
äå íèå. Â êíè ãå ïóá ëè êó þò ñÿ åãî ñòàòüè «Êðà å âå -
äå íèå ó èñ òî êîâ ðîñ ñèé ñêîé êóëü òó ðû», «Ê ìî ëî -
äûì êðà å âå äàì è ýêî ëî ãàì», â êî òî ðûõ àâ òîð íà
ïðè ìå ðå èñ òî ðèè ñâî åé ìà ëîé ðî äè íû — Âàë äàé -
ñêîé çåì ëè — òåì ïå ðà ìåí òíî è óáå äè òåëü íî ãî âî -
ðèò î äó õîâ íûõ öåí íîñ òÿõ íà ðî äà, î ðîëè êóëü -
òóð íî ãî íà ñëå äèÿ â ôîð ìè ðî âà íèè ëè÷ íîñ òè. Èç
êðàÿ, ãäå ðî äèë ñÿ, è ëþ áîâü ê êî òî ðî ìó ñî õðà íèë
íà âñåã äà Á.Ñ. Ñî êî ëîâ, âû øëî ìíî ãî âû äà þ ùèõ -
ñÿ äå ÿ òå ëåé. Îäèí èç î÷åð êîâ ýòî ãî öèê ëà ïî ñâÿ -
ùåí çà ìå ÷à òåëü íî ìó èñ ñëå äî âà òå ëþ âíóò ðåí íåé
Àçèè Â.È. Ðî áî ðîâ ñêî ìó, äðóãîé — îñíîâàòåëþ
êàçàíñêîé ãåîëîãè÷åñêîé øêîëû ïðîôåññîðó
À.À.Øòóêåíáåðãó, çåì ëÿêàì Á.Ñ. Ñîêîëîâà.
Òåìà ìà ëîé ðî äè íû — ýòî òåìà ýêî ëî ãèè êóëü -
òó ðû, è îá ýòîì Áî ðèñ Ñåð ãå å âè÷ ïè øåò ãëó áî êî è
òà ëàí òëè âî. Â 2007 ã. Ñàíêò-Ïå òåð áó ðãñêèì óíè -
âåð ñè òå òîì è Ìó çå åì-èí ñòè òó òîì ñåìüè Ðå ðè õîâ
èç äà íà ïðå êðàñ íàÿ êíè ãà Á.Ñ.Ñî êî ëî âà «Çà ïèñ êè
ñ áå ðå ãîâ Èìî ëîæüÿ», â êî òî ðîé ñóäü áû ìíî ãèõ
çíà ìå íè òûõ ðîñ ñè ÿí, íå ðàç ðûâ íî ñâÿ çàí íûõ ñ
ìà ëîé ðî äè íîé àâ òî ðà — Âûø íå âî ëîö êèì êðà åì,
ñòà ëè äî êó ìåí òàëü íîé îñíîâîé äëÿ ðàçìûøëåíèé
î åäèíîì äóõîâíîì ïðîñòðàíñòâå Ðîññèè.
Ðå öåí çè ðó å ìàÿ êíè ãà Á.Ñ.Ñî êî ëî âà âû øëà â
ñå ðèè ÐÀÍ «Ïà ìÿò íè êè îò å ÷åñ òâåí íîé íà óêè. ÕÕ
âåê». Îíà, íå ñîì íåí íî, íà é äåò ìíî ãî ÷èñ ëåí íûõ
÷è òà òå ëåé, â èõ ÷èñ ëå èñòîðèêîâ íàóêè è
íàóêîâåäîâ.
Â.È. Îíîï ðè åí êî,
ä-ð ôè ëîñ. íàóê, ïðî ôåñ ñîð
0
�����"� �!�������������#����� �����������
�� �����E��
����������� ���
ѳëüñüêå ãîñ ïî äà ðñòâî Óêðà¿ íè — â³ä ìè íó ëî ãî äî ñüî ãî äåí íÿ. Ó 4 ò. / Ãî ëî âà ðåä.
êî ëå㳿 Ì. Çó áåöü, çàñò. Â. Âåð ãó íîâ. — Ê.: Àãðàðíà íà óêà, 2005.
Ó ñóñï³ëüñòâ³ òà íà ñòîð³íêàõ ïðå ñè îá ãî âî ðþ -
þòü ñÿ ïðî áëå ìè ïîä àëü øî ãî ðîç âèò êó åêî íîì³êè
êðà¿ íè, àëå íà ïåð øî ìó ì³ñö³ òàê ³ çà ëè øàºòüñÿ ¿¿
àã ðàð íèé ñåê òîð. ³í âè ìà ãຠïî ãëèá ëå íî ãî âèâ -
÷åí íÿ òà îñìèñ ëåí íÿ äëÿ ðîç ðîá êè ³ âïðî âàä æåí -
íÿ íî âî¿ àã ðàð íî¿ ïîë³òèêè, ÿêà á â³äïîâ³äàëà
ðèí êî âèì â³äíî ñè íàì. Âñå á³ëüøå ñòຠçðî çó -
ì³ëèì, ùî ñâî¿ ïî çè òèâí³ ÿêîñò³ òà íå ãà òèâí³ ðó -
äè ìåí òè ç ìè íó ëî ãî ñ³ëüñüêå ãîñ ïî äà ðñòâî íà êî -
ïè ÷ó âà ëî ïåð³î äè÷ íè ìè õâè ëÿ ìè âïðî äîâæ áà -
��� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
ãàòü îõ ñòîë³òü, íàâ³òü òè ñÿ ÷îë³òü. Òîìó ïîòð³áíî
áóëî ñïðÿ ìó âà òè íà óêî âèé ïî ãëÿä â ñèâó äàâ íè íó,
ïî áà ÷è òè âè òî êè ïî çè òèâ íèõ ³ íå ãà òèâ íèõ åëå -
ìåíò³â, ùîá âè íàé òè ñïî ñî áè àäåê âàò íî íà íèõ
âïëè âà òè.
Íà ìîþ äóì êó, â áà ãàòü îõ àñ ïåê òàõ öþ âàæ ëè âó
ïðî áëå ìó âèð³øó þòü óêðà¿íñüê³ â÷åí³ ó ï³äãî òîâ -
ëåí³é Äåð æà âíîþ íà óêî âîþ ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà -
ðñüêîþ á³áë³îò å êîþ ôóí äà ìåí òàëüí³é ïðàö³
«Ñ³ëüñüêå ãîñ ïî äà ðñòâî Óêðà¿ íè — â³ä ìè íó ëî ãî
äî ñüî ãî äåí íÿ» â ÷î òèðü îõ òî ìàõ, ÿêà ïî áà ÷è ëà
ñâ³ò ó 2005 ðîö³. Ïðà öÿ â³äíîâ ëþº, íà óêî âî âèâ ÷àº
³ ñèí òå çóº ³ñòî ðè÷ íèé ðîç âè òîê âñ³õ ñôåð æèò -
òºä³ÿëü íîñò³, ÿê³ â³äíî ñÿòü ñÿ äî àã ðàð íî ãî ñåê òî ðó
åêî íîì³êè Óêðà¿ íè. Ó öüî ìó êîí òåêñò³ âîíà º
îäí³ºþ ç ï³îíåð íèõ â ³ñòî ðè÷ íî ìó âèâ ÷åíí³ íà é -
âàæ ëèâ³øî¿ ãà ëóç³ óêð à¿íñüêî¿ åêî íîì³êè — ñ³ëü -
ñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà.  óêðà¿íñüê³é íå çà ëåæí³é
äåð æàâ³ ïîä³áíî ãî âñåá³÷íî ãî ³ ãëè áî êî ãî âèâ ÷åí -
íÿ ö³º¿ ãà ëóç³ â ³ñòî ðè÷ íî ìó àñ ïåêò³ ùå íå áóëî.
Îñîá ëè âó óâà ãó ÷è òà÷³â ïðè âåð òຠ(Ò.1.Çåì ëå -
ðî áñòâî Óêðà¿ íè) ïî ÷àò êî âå çà ðîä æåí íÿ âåê òîð -
íî ãî ðóõó åò íîñ³â ñëîâ ’ÿí, ïî ÷è íà þ ÷è ùå ç 12—8
òèñ. ðîê³â äî í.å., ç ïåð âèí íî¿ ïðà áàòüê³âùè íè
³íäîºâðî ïåéö³â. Àâòîðè ïî êà çà ëè ïåðâ³ñíèé
(12—8 òèñ. ðîê³â äî í.å.) ³ âòî ðèí íèé (8—4 òèñ.
ðîê³â äî í.å.) íà ïðÿ ìîê ðóõó ³íäîºâðî ïåéö³â ç³
ñâ ïðà áàòüê³âùè íè, òîá òî ç òå ïåð³øíüî¿ óêð à -
¿íñüêî¿ òå ðè òîð³¿, â íà ïðÿì êó ²í䳿, ²ðàíó, Àðà⳿,
à äàë³ Áàëò³¿, ͳìå÷ ÷è íè òà íà ï³âí³÷íèé ³ ï³âäåí -
íèé ñõ³ä. Àâòîðè äî âî äÿòü ö³êàâ³ ÿâè ùà, ÿê³ ïî ëÿ -
ãà þòü â òîìó, ùî, ïðÿ ìó þ ÷è â ³íø³ çåìë³, åò íî ñè
³íäîºâðî ïå éñüêî ãî òèïó çà âæäè áðà ëè ³ç ñî áîþ
íàñ³ííÿ õë³áíî¿ ïøå íèö³ òà çó ïè íÿ ëè ñÿ íà çåì -
ëÿõ, äå âè ÿâ ëÿ ëè ñÿ ñïðè ÿò ëèâ³ óìî âè äëÿ âè ðî ùó -
âàí íÿ ö³º¿ êóëü òóð íî¿ ðîñ ëè íè. ßê öå ñõî æå ç ïðè -
ðî äîþ, çîê ðå ìà ç ìó ðàø êà ìè, ÿê³, ïå ðå ñå ëÿ þ ÷èñü
äëÿ ñòâî ðåí íÿ íî âèõ êî ëîí³é ïî ïó ëÿö³¿, îá îâ’ÿç -
êî âî çà ïà ñà þòü ñÿ ñïî ðà ìè ãðèá íèöü äëÿ ðîç âå -
äåí íÿ îñòàíí³õ íà íî âî ìó ì³ñö³, ùî çà áåç ïå ÷óº ¿õ
õàð ÷à ìè.
Ö³íí³ñòü òà êî ãî äîñë³äæåí íÿ ïî ëÿ ãຠâ òîìó,
ùî ï³ñëÿ çäî áóò òÿ Óêðà¿ íîþ íå çà ëåæ íîñò³ âè íèê -
ëà ïðè ðîä íà ïî òðå áà ïî òóð áó âà òè ñÿ ïðî ñâîþ äó -
õîâ íó ñïàä ùè íó, î÷èñ òè òè çà ìó ëåí³ äæå ðå ëà
êóëü òóð íèõ íàä áàíü óêðà¿íö³â, çîê ðå ìà â ãà ëóç³
ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà. Ïðî òå äî öüî ãî ÷àñó
êîì ïëåê ñíî ãî äîñë³äæåí íÿ ³ñòî𳿠â³ò÷èç íÿ íî ãî
ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà ïðàê òè÷ íî ùå íå ïðî âî -
äè ëîñü, ³ öå ï³äòâåðäæóº ö³íí³ñòü ïðàö³ òà ðå çóëü -
òàò³â äîñë³äæåíü â í³é.
×è íå âïåð øå â óêðà¿íñüê³é íà óêîâ³é äóìö³
äàºòüñÿ êðè òè÷ íèé àíàë³ç ñòà íó ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî -
äà ðñòâà â ïåð³îä îêó ïàö³¿ óêð à¿íñüêî¿ òå ðè òîð³¿
àâñòðî-í³ìåöü êè ìè â³éñüêà ìè 1918 ð., âîºííî ãî
êî ìóí³çìó, êîë ãîñ ïíî-ðàä ãîñ ïíî¿ ñèñ òå ìè ãîñ ïî -
äà ðþ âàí íÿ, ôîð ñî âà íî¿ êî ëåê òèâ³çàö³¿, ÿê³ ïî ðî -
äè ëè áåçë³÷ ñòðàæ äàíü ñå ëÿí òà âòðàò âñ³º¿ ãà ëóç³.
Ãî ëî äî ìîð 1921—1922 ðð. âè êî ðèñ òî âó âàâ ñÿ êî -
ìóí³ñòà ìè äëÿ ïî ãðà áó âàí íÿ ñåëà ³ ñå ëÿí. «Ñàìå
òå ïåð ³ ò³ëüêè òå ïåð, êîëè â ãî ëîä íèõ ì³ñöå âîñ òÿõ
¿äÿòü ëþ äåé ³ íà äî ðî ãàõ âà ëÿ þòü ñÿ ñîòí³, ÿêùî íå
òè ñÿ÷³ òðóï³â, ìè ìî æå ìî (³ òîìó ïî âèíí³) ïðî -
âåñ òè âè ëó ÷åí íÿ öåð êîâ íèõ ö³ííîñ òåé ³ç ñà ìîþ
ñêà æå íîþ ³ íå ùàä íîþ åíåð㳺þ ³ íå çó ïè íÿ þ ÷èñü
ïå ðåä ïðè äó øåí íÿì ÿêî ãî çà âãîä íî îïî ðó...»
(Èçâåñ òèÿ ÖÊ ÊÏÑÑ. — 1981. — ¹ 4. — Ñ.7—9;
öèò. çà ðå öåí çî âà íèì âè äàí íÿì, ò.1, ñ. 116). Àâ -
òîðè äà þòü øè ðî êèé ñïåêòð ïðè êëàä³â ãå íî öèä -
íî ãî ãî ëî äî ìî ðó ÿê ïî ðîä æåí íÿ òî òàë³òàð íî¿ ñèñ -
òå ìè óïðàâë³ííÿ. Íå êðà ùèì áóëî ñòà íî âè ùå ñå -
ëÿ íñòâà ï³ä ÷àñ í³ìåöü êî¿ îêóïàö³¿ 1941—1945 ðð.
òà â³äíîâëþþ÷îãî ïðîöåñó â ñ³ëüñüêîìó ãîñ ïî -
äàðñòâ³, êîëè äîâîäèëîñÿ ïðàöþâàòè çàäàðìà, â
ãîëîä³ é õîëîä³.
Ðîç ãëÿ äà þ ÷è åâî ëþö³þ çå ìåëü íèõ â³äíî ñèí
(Ò.2. ³ä ñòà íîâ ëåí íÿ çå ìåëü íèõ â³äíî ñèí äî êîì -
ïëåê ñíî¿ ìå õàí³çàö³¿), àâ òî ðè âè ÿ âè ëè, ùî ñõ³äí³
ñëîâ ’ÿ íè ñå ëè ëè ñÿ â îñíîâ íî ìó íå âå ëè êè ìè ãðó -
ïà ìè â óêð³ïëå íèõ ì³ñòàõ, ðîç êè äà íèõ íà áå ðå ãàõ
ð³ê ³ îçåð. Çåìë³ íà âêî ëî öèõ ïî ñå ëåíü ââà æà ëè ñÿ
çà ãàëü íè ìè, ¿õ ïîä³ëÿëè ì³æ îêðå ìè ìè ðî äè íà ìè
çà æå ðåá êó âàí íÿì, à òîìó â ïåðø³ ñòîë³òòÿ íî âî¿
åðè òóò ç’ÿ âè ëè ñÿ îçíà êè çå ìåëü íî¿ âëàñ íîñò³.
Òîá òî ùå â ñèâó äàâ íè íó ïî ÷à ëè ðîç âè âà òè ñÿ íîâ³
ñóñï³ëüíî-åêî íîì³÷í³ ôîð ìàö³¿, ñòâî ðþ þ ÷è ö³ëå -
ñ ïðÿ ìî âà íó îðãàí³çàö³þ âèêîðèñòàííÿ çåìåëü ³
ðåãóëþâàííÿ çåìåëüíèõ â³äíîñèí.
Ïðè ðîç ãëÿä³ òðàíñ ôîð ìó âàí íÿ ñèñ òå ìè çåì ëå -
êî ðèñ òó âàí íÿ ³ çå ìåëü íèõ â³äíî ñèí â ïîä àëü øî ìó
â ïðàö³ ïðèä³ëÿºòüñÿ âå ëè êà óâà ãà ñêà ñó âàí íþ
ïðè âàò íî¿ âëàñ íîñò³ íà çåì ëþ, îñîá ëè âî òðåòü î ìó
åòà ïó çå ìåëü íèõ ðå ôîðì â óêð à¿íñüêèõ ñå ëàõ
1917—1920 ðîê³â. Ïîò³ì áóëà çä³éñíå íà êî ëåê -
òèâ³çàö³ÿ çå ìåëü, ùî ïðàê òè÷ íî çà âåð øè ëàñü ó
1931—1933 ðî êàõ, â îñíî âó ÿêî¿ áóëî ïî êëà äå íî,
çà ðîç ’ÿñ íåí íÿì Â.Ëåí³íà, «ñêà ñó âàí íÿ ïðè âàò íî¿
âëàñ íîñò³ íà çåì ëþ» ÿê êîíô³ñêàö³þ çåìë³ ó
ïîì³ùèê³â ³ áóð æó à糿 «áåç áóäü-ÿêî ãî âè êó ïó»
(ò.2, ñ.57). Çâè ÷àé íî, ï³ä òà êèì ãàñ ëîì çåì ëþ áå ç -
îï ëàò íî çà áðà ëè â óñ³õ, íå ò³ëüêè â ñå ðåäí³õ ãîñ -
ïî äàð³â, àëå íàâ³òü ó á³äíèõ, ÿê³ çà ñâîº æèò òÿ
ïðè äáà ëè êëàï òèê çåìë³. Çíà÷ íà óâà ãà ó ïðàö³
ïðè ä³ëÿ ºòüñÿ ðîç âèò êó âæå êî ëåê òèâ íî ãî ãîñ ïî -
äà ðñòâà, îñîá ëè âî éîãî ìà òåð³àëü íî-òåõí³÷íî¿ áà -
çè, íî âèõ òåõ íî ëîã³é ³ çà áåç ïå ÷åí íÿ òðó äî âè ìè
ðå ñóð ñà ìè.
Êîí öåí òðî âà íî ïîä à þòü ñÿ äîñë³äæåí íÿ â ³ñòî -
ðè÷ íî ìó àñ ïåêò³ àã ðàð íî¿ ïîë³òèêè ³ áà ãàòü îõ ðå -
ôîðì â³ò÷èç íÿ íî ãî ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà (Ò.3.
Àãðàðíà ïîë³òèêà ³ ìàê ðî å êî íîì³÷í³ â³äíî ñè íè â
àã ðàð íî ìó ñåê òîð³ åêî íîì³êè Óêðà¿ íè). Äîñë³äíè -
êè, àíàë³çó þ ÷è ö³ ïðî áëå ìè, â³äçíà ÷à þòü, ùî äî
ê³íöÿ ÕÕ ñò. Óêðà¿ íà íå ìàëà ìîæ ëè âîñò³ ïðî âà -
äè òè âëàñ íó àã ðàð íó ïîë³òèêó âíàñë³äîê áà ãà -
òîâ³êî âî¿ ïîë³òè÷ íî¿ ³ òå ðè òîð³àëü íî¿ ðîç äðîá ëå -
íîñò³. Êîæ íà ÷àñ òè íà óêð à¿íñüêî¿ çåìë³ áóëà
ï³äïî ðÿä êî âà íà ð³çíèì äåð æà âàì, äå ä³ÿëè ³ ïðî -
âî äè ëèñü ð³çíîï ëà íîâ³, ð³çíîö³ëüîâ³ é ð³çíî âåê -
òîðí³ ðå ôîð ìè. ³äïîâ³äíî äî ïîë³òèêè óòâåð äæó -
âà ëè ñÿ ³ ô³íàíñîâî-êðåäèòí³ â³äíîñèíè.
×è òà÷³ çíàé äóòü ö³êàâ³ â³äî ìîñò³ ùîäî ðå ôîðì â
ïåð³îä ïå ðå áó âàí íÿ Óêðà¿ íè ó ñêëàä³ Âå ëè êî ãî
êíÿç³âñòâà Ëè òî âñüêî ãî, Àâñòðî-Óãîð ùè íè, Ïîëü -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ���
ù³ òà Óãîð ùè íè; ïå ðå áó âàí íÿ óêð à¿íñüêî ãî ñå ëÿ -
íè íà â êð³ïàöòâ³; ïðî âå äåí íÿ ñòî ëèï³íñüêèõ ðå -
ôîðì; çä³éñíåí íÿ ñâîºð³äíèõ ðå ôîðì çà ðà äÿ -
íñüêèõ ÷àñ³â. Àâòîðè ï³äêðåñ ëþ þòü, ùî ðå ôîð ìè
ðà äÿ íñüêî ãî ïåð³îäó «â³ä ïî ÷àò êó äî ê³íöÿ áóëè ãëè -
áî êî ðóéí³âíè ìè äëÿ äîë³ ñåëà ³ ñå ëÿí íå ëèøå òîãî
÷àñó, à é óñ³º¿ ïîä àëü øî¿ ¿õ äîë³. ...³ñòîð³ÿ íå çíà ëà
ïîä³áíèõ ïîë³òè÷ íèõ æîð ñòî êîñ òåé, ç ÿêè ìè ö³ ïå -
ðå òâî ðåí íÿ ñóï ðî âîä æó âà ëè ñÿ ñòî ñîâ íî ñå ëÿ í ñòâà»
(ò. 3, ñ. 6).
Øè ðî êèé ñïåêòð äîñë³äæåíü çä³éñíå íî â ãà ëóç³
àã ðàð íî¿ íà óêè (Ò.4. Àãðàðíà íà óêà: ðîç âè òîê òà
äî ñÿã íåí íÿ). ×è òà÷³ äîâ³äà þòü ñÿ, ùî îñîá ëè âî àã -
ðàð íà íà óêà ñòà ëà çà áåç ïå ÷ó âà òè ïî òðå áè
ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà âïðî äîâæ ÕÕ ñòîë³òòÿ,
ïî ÷è íà þ ÷è ç³ ñòâî ðåí íÿ Âñå óê ð à¿íñüêî¿ àêà äå쳿
ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêèõ íàóê 1931 ðîêó ³ äî íàä -
áàí íÿ íåþ ñà ìîñò³éíîñò³ ó 1990 ð. ÿê Óêð à¿íñüêî¿
àêà äå쳿 àã ðàð íèõ íàóê. Çàñ ëó ãî âó þòü íà óâà ãó ìà -
òåð³àëè â ãà ëóç³ ñå ëåêö³¿, îñîá ëè âî ó òâà ðèí -
íèöòâ³, á³îò åõ íî ëî㳿 ³ ãå íå òèö³, ÿê³ øè ðî êî çà ñòî -
ñî âó þòü ñÿ íà ïðàê òèö³, äîïîìàãàþòü ñ³ëüñü êî ãîñ -
ïî äà ðñüêî ìó âèðîáíèöòâó ³ â³äîì³ çà êîðäîíîì.
Çâè ÷àé íî, àã ðàð íà íà óêà â Óêðà¿í³ ðîç âè âà ëàñü
³ äî ÕÕ ñòîë³òòÿ, àëå øè ðî êî ãî â³äîá ðà æåí íÿ â
ïðî ïî íî âàí³é ïðàö³ öå íå çíàé øëî. Íå îä íîç íà÷ -
íî ñïðèé ìàºòüñÿ ìà òåð³àë ùîäî åâî ëþö³¿ àã ðàð íî¿
åêî íîì³÷íî¿ íà óêè, îñîá ëè âî â ðà äÿ íñüêèé ïåð³îä
³ â ïåð³îä íå çà ëåæ íîñò³ Óêðà¿ íè. Ö³ ïîâ³äîì ëåí íÿ
ïî òðå áó þòü á³ëüø ãëè áî êî ãî îñìèñ ëåí íÿ äëÿ
ìàéáóòíüî¿ óêðà¿íñüêî¿ åêîíîì³÷íî¿ äóìêè.
Ó ö³ëîìó òðå áà â³äçíà ÷è òè çíà÷ íèé ïðî ðèâ ó
äîñë³äæåí íÿõ â ³ñòî ðè÷ íî ìó àñ ïåêò³ óêð à¿íñüêî¿
àã ðàð íî¿ íà óêè, ÿêà â³ä³ãðà âà ëà ³ â³ä³ãðຠïðîâ³äíó
ðîëü â ðîç âèò êó â³ò÷èç íÿ íî ãî ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà -
ðñòâà. Ïðî ïî íî âà íà ïðà öÿ ñâ³ä÷èòü, ùî óêð à -
¿íñüêà àã ðàð íà íà óêà çà é ìຠâà ãî ìå ì³ñöå ó
ñâ³òîâ³é íàóêîâ³é äóìö³.
Á. Ïà íà ñþê,
ïðî ôå ñîð, ä-ð åêîí. íàóê,
çà ñëó æå íèé åêî íîì³ñò Óêðà¿ íè,
àêà äåì³ê ÓÀÀÍ
J�J�J
Âåð ãó íîâ Â.À. Íà ðè ñè ³ñòî𳿠àã ðàð íî¿ íà óêè, îñâ³òè òà òåõí³êè. — Ê.: Àãðàðíà
íà óêà, 2006. — 490 ñ.
Ïîç íà éî ìèâ øèñü ç êíè ãîþ, êîæ íèé íà óêî -
âåöü, êîæ íèé äèñ åð òàíò íå ìຠïðà âà îá³éòè äî -
ñÿã íåí íÿ óêð à¿íñüêèõ äîñë³äíèê³â ïðè ðî äè ³
ñ³ëüñüêî ãî ãîñ ïî äà ðñòâà â äà ëå êî ìó ìè íó ëî ìó. Öå
íàø íà óêî âèé ãðóíò, à ïî ñòàò³ íà óêîâö³â, ÿê³
â³ääà íî ïðà öþ âà ëè íà íàø³é çåìë³ é ïîä å êó äè
áóëè çà áóò³, ìà þòü ñëó ãó âà òè íàì ïðè êëà äîì òà
ïî âèíí³ áóòè ï³äíÿò³ íà êðè æàë³ íà øî ãî áóò òÿ,
çîê ðå ìà ó íà øèõ îñâ³òí³õ çà êëà äàõ.
Ïðàö³, ðîçì³ùåí³ â çá³ðö³, ñòî ñó þòü ñÿ ïðàê òè÷ -
íî âñ³õ ïðî áëåì àã ðàð íî¿ íà óêè ìè íó ëî ãî òà é áà -
ãàòü îõ ïè òàíü ç íà ðîä íî ãî æèò òÿ. Öå ³ íà ãà äó âàí -
íÿ ïðî òå, ùî ùå çà ÷àñ³â Êè¿âñüêî¿ Ðóñ³ Óêðà¿ íà
áóëà öåí òðîì ðîç ïîâ ñþä æåí íÿ ³ ðîç âèò êó â
Ñõ³äí³é ªâðîï³ îâî÷³âíèö òâà ³ ïëîä³âíèö òâà — â
óêð à¿íñüêèõ ìî íàñ òè ðÿõ. ϳçí³øå ïëîä³âíèö òâî
òà ³íòðî äóêö³ÿ íî âèõ ïîð³ä ³ ñîðò³â ñà äî âèõ êóëü -
òóð ðîç âè âà ëèñü â ë³ñíèö òâàõ ˳ñî ñòå ïó, â ñà äè áàõ
óêð à¿íñüêî¿ ñòàð øè íè. Ðå çóëü òàò öüî ãî — ùå é
íèí³ ïîçà êîí êó ðåíö³ºþ çíà õî äÿòü ñÿ òàê³ ñî ðòè
íà ðîä íî¿ ñå ëåêö³¿, ÿê Ïóò³íêà, Ðå íåò Ñå ìå ðåí êà,
Êàëüâ³ëü ñí³æíèé, äåÿê³ ñî ðòè ãðóø³. Íàâ³òü
ïåðø³ ïî ëå çà õèñí³ ë³ñî ñìó ãè áóëî çà ïðî âàä æå íî
òà êîæ â Óêðà¿í³ (Ìèð ãî ðî äñüêèé ïîâ³ò, Â.ß. Ëî -
ìè êî âñüêèé).
Ó çá³ðö³ ïðî ôå ñî ðà Â.À.Âåð ãó íî âà â³äîá ðà æå íî
³ñòîð³þ ñòà íîâ ëåí íÿ îñâ³òí³õ çà êëàä³â, àã ðî -
õ³ì³÷íèõ ëà áî ðà òîð³é, äîñë³äíèöü êèõ óñòà íîâ ³
ïîë³â, ³ñòîð³ÿ îö³íî÷ íèõ ðîá³ò ùîäî çå ìåëü, ³ñ -
òîð³ÿ ç’¿çä³â àã ðàð³¿â, ñòâî ðåí íÿ íà óêî âèõ öåíòð³â
ó Ïîë òàâ³, Õàð êîâ³, Êèºâ³, Îäåñ³, âèñâ³òëþºòüñÿ
âè äàò íà ðîëü öóê ðî çà âîä ÷èê³â ó ñòà íîâ ëåíí³
äîñë³äíèöü êî¿ ñïðà âè. ×àñ òè íà çãà äà íèõ àâ òî ðîì
îñâ³òí³õ çà êëàä³â íå ä³éøëà äî íà øèõ äí³â, àëå
âîíà çà áåç ïå ÷è ëà âàæ ëè âèé âíå ñîê ó ôîð ìó âàí íÿ
äîñâ³ä÷å íèõ ãîñ ïî äàð³â ³ âè äàò íèõ íà óêîâö³â, íà -
ïðèê ëàä Äåð êà÷³âñüêà øêî ëà (Õàðê³âùè íà). Âè -
ïóñ êíè êîì îñòàí íüî¿, ÿê ïîâ³äîì ëÿº àâ òîð, áóâ
âè äàò íèé óêð à¿íñüêèé îñâ³òÿ íèí — àã ðàð³é, òâî -
ðåöü âå ëè êî¿ ê³ëüêîñò³ âè äàíü ïåð øî¿ ïî ïó ëÿð íî¿
óêðà¿ íî ìîâ íî¿ ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêî¿ ë³òå ðà òó ðè
À.Ã. Òåð íè ÷åí êî. ²ì’ÿ ³ ïðàö³ éîãî ïðè çà áó ëèñü.
³äòâî ðå íî é ³ñòîð³þ âè íèê íåí íÿ óñòà íîâ ïî
óïðàâë³ííþ ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêîþ íà óêîþ, çîê -
ðå ìà ³ñòîð³þ ѳëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêî ãî íà óêî âî ãî
êî ì³òåòó ïðè Íàð êîì çåì³ (ÑÃÍÊÓ). Ðîç ïî â³äà -
ºòüñÿ ïðî îðãàí³çàö³þ á³áë³îò å÷ íî¿ ñïðà âè äëÿ îá -
ñëó ãî âó âàí íÿ ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äà ðñüêî¿ íàóêè.
Îñîá ëè âó óâà ãó â³ääà íî â³äíîâ ëåí íþ ñêëàä íî¿
³ñòî𳿠äîñë³äæåíü â ´ðóí òîç íàâñòâ³ òà ïî ñòà òÿì,
ùî çà áåç ïå ÷è ëè âå ëè êèé âíå ñîê â öþ íà óêó. À
âîíà º îäí³ºþ ç îñíî âî ïî ëîæ íèõ â ïðè ðî äîç íàâ -
ñòâ³ òà çåì ëå ðîáñòâ³. Öå, çîê ðå ìà, ðîçâ³äêè ïðî
ä³ÿëüí³ñòü Ã.Ã. Ìà õî âà òà Ä.Ã. ³ëå íñüêî ãî.
Ö³êàâ³ äóì êè àâ òî ðà ³ ùîäî äå ÿ êèõ çà ãàëü íî íà ó -
êî âèõ ïî íÿòü, ÿê-òî àêà äåì³ÿ, íà óêî âà øêî ëà òà ³í.
Äóæå âå ëè êå çíà ÷åí íÿ äëÿ ôîð ìó âàí íÿ öè -
â³ë³çî âà íî ãî óêð à¿íñüêî ãî ñóñï³ëüñòâà, ëþ äÿ íîñò³,
ïî ðÿä íîñò³, ïî øà íè äî ïî ïå ðåä íèê³â ìà þòü ïî -
âåð íóò³ íàì àâ òî ðîì ³ç çà áóò òÿ ³ìåíà âæå çãà äà íî -
ãî âèùå À.Ã. Òåð íè ÷åí êà, à òà êîæ îðãàí³çà òî ðà
ñ.-ã. íà óêè, áî òàí³êà ³ ãåð áî ëî ãà Î.À. ßíà òè, âè -
��� Science and Science of Science, 2007, ¹ 3
äàò íî ãî àã ðî íî ìà ³ ãðî ìà äñüêî ãî ä³ÿ÷à Ñ.Ì. Áîã -
äà íî âà, ë³ñî âî äà Á.Ã. ²âà íèöü êî ãî, á³áë³îãðà ôà
Ê. Äóá íÿ êà, îä íî ãî ç ôóí äà òîð³â Íàö³îíàëü íî¿
àêà äå쳿 íàóê Óêðà¿ íè Ñ.Ë. Ôðàí êôóð òà òà ³íø³
³ìåíà, çîê ðå ìà ðåï ðå ñî âà íèõ íà óêîâö³â. Íà øîþ
ãîðä³ñòþ º òà êîæ âè äàòí³ âèõ³äö³ ç Óêðà¿ íè, ùî
ïðà öþ âà ëè â Ðîñ³¿, — àêà äåì³ê ª.Â. Áîé êî, ðîñ -
ëèí íèê Ï.Â. Áóäð³í, ´ðóí òîç íà âåöü Ä.Ã. ³ëå í -
ñüêèé òà ³íø³.
Ó òàê³é âå ëèê³é ïðàö³ íå óíèê íó òè ³ äå ÿ êèõ óïó -
ùåíü. Òàê, ³íîä³ òðàï ëÿ þòü ñÿ íå òî÷í³ ³í³ö³àëè,
ïî ìèë êî âîþ º âêà çà íà ñïåö³àëüí³ñòü ó Â.². Êðî êî -
ñà, íå áóëî íå îáõ³äíîñò³ âæè âà òè òàê³ ñëî âà, ÿê
ãåí³àëü íèé, ñëà âåò íèé, âñåñâ³òíüîâ³äîìèé.
Ó ö³ëîìó íå çà ïå ðå÷ íî, ùî ðå öåí çî âà íà êíè ãà º
äóæå ñâîº÷àñ íîþ ³ êî ðèñ íîþ ³ ìîæå áóòè îñíî âîþ
äëÿ ïîä àëü øèõ ðîçâ³äîê, à ñòâî ðå íèé çà ³í³ö³àòè -
âîþ Â.À. Âåð ãó íî âà Öåíòð ³ñòî𳿠àã ðàð íî¿ íà óêè
ïðè Äåð æàâí³é íà óêîâ³é ñ³ëüñüêî ãîñ ïî äàðñüê³é
á³áë³îòåö³ — çà ïî ðó êà ïîä àëü øî¿ óñï³øíî¿ ðîáîòè
â öüîìó íàïðÿìêó.
Ïðî ôå ñîð Â. Êàí³âåöü
ÓÄÊ 551.35(092)(26+262.5)
Ïî ëîâ êà Ñ.Ã. Ñòî ìî ðñüêèõ ãå î ëîã³â Óêðà¿ íè. — Ê.; Óìàíü: ³çàâ³, 2007. — 261 ñ.
Ó çà ïðî ïî íî âàí³é óâàç³ ÷è òà ÷à ìî íîã ðàô³¿
ðîç ãëÿ íó òà ³ñòîð³ÿ ñòà íîâ ëåí íÿ íî âî ãî íà -
óêî âî ãî íà ïðÿì êó â Óêðà¿í³ — ìî ðñüêî¿ ãå î -
ëî㳿 — â ïåð ñî íàë³ÿõ.
Ïðî à íàë³çî âà íî ñòàí ðîç âèò êó äî ñë³äæåíü
â ìî ðÿõ òà îêðå ìèõ ðåã³îíàõ Ñâ³òî âî ãî îêå à -
íó â ð³çíèõ íà óêî âèõ, ó÷áî âèõ òà âè ðîá íè -
÷èõ îðãàí³çàö³ÿõ.
Ðîç ãëÿ íó òî íà ïðÿì êè òà íà óêîâ³ øêî ëè, ¿õ
äî ðî áîê. Ðîç ðà õî âà íà íà ôàõ³âö³â â ãà ëóç³
ãå î ëî㳿 îêå àí³â ³ ìîð³â, ³ñòî𳿠íà óêè ³ òåõ -
í³êè, ñòó äåíò³â òà àñï³ðàíò³â.
³äïîâ³äàëü íèé ðå äàê òîð: ÷ë.-êîð. ÍÀÍ
Óêðà¿ íè Î. Þ. Ìèò ðî ï îëü ñüêèé.
Ðå öåí çåí òè:
äîê òîð ãåîë.-ì³í. íàóê, ïðî ôå ñîð ÎÍÓ
³ì. ² ². Ìå÷ íè êî âà ª. Ï. Ëàð ÷åí êîâ,
äîê òîð ãåîë.-ì³í. íàóê, ãî ëîâ íèé íà óêî âèé
ñï³âðîá³òíèê ²ÃÍ ÍÀÍ Óêðà¿ íè Â.Î. ªìåëü ÿ -
íîâ.
Àäðåñà äëÿ ñï³ëêó âàí íÿ ç ÷è òà ÷à ìè:
Å-mail: sergi_polovka@ukr.net
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2007, ¹ 3 ���
|