Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)

Статья посвящена методологическим аспектам эволюции дисциплинарной структуры науковедения и становлению демографии науки как нового направления исследований в комплексе разделов науковедения....

Повний опис

Збережено в:

Бібліографічні деталі
Дата:	2006
Автор:	Аллахвердян, А.Г.
Формат:	Стаття
Мова:	Russian
Опубліковано:	Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України 2006
Назва видання:	Наука та наукознавство
Теми:	Логіка та методологія науки
Онлайн доступ:	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49575
Теги:	Додати тег Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
Назва журналу:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Цитувати:	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР) / А.Г. Аллахвердян // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 60-68. — Бібліогр.: 22 назв. — рос.

Репозитарії

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	irk-123456789-49575
record_format	dspace
spelling	irk-123456789-495752013-09-22T03:07:01Z Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР) Аллахвердян, А.Г. Логіка та методологія науки Статья посвящена методологическим аспектам эволюции дисциплинарной структуры науковедения и становлению демографии науки как нового направления исследований в комплексе разделов науковедения. Статтю присвячено методологічним аспектам еволюції дисциплінарної структури наукознавства та становленню демографі науки як нового напряму досліджень у комплексі розділів наукознавства. a New Sub-section of the Science of Science Discipline (to the 40th Anniversary of Science of Science in the USSR) The paper is devoted to methodological aspects of the structural evolution of science of science, and to establishment of science demography as a new research area within science of science. 2006 Article Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР) / А.Г. Аллахвердян // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 60-68. — Бібліогр.: 22 назв. — рос. 0374-3896 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49575 ru Наука та наукознавство Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Russian
topic	Логіка та методологія науки Логіка та методологія науки
spellingShingle	Логіка та методологія науки Логіка та методологія науки Аллахвердян, А.Г. Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР) Наука та наукознавство
description	Статья посвящена методологическим аспектам эволюции дисциплинарной структуры науковедения и становлению демографии науки как нового направления исследований в комплексе разделов науковедения.
format	Article
author	Аллахвердян, А.Г.
author_facet	Аллахвердян, А.Г.
author_sort	Аллахвердян, А.Г.
title	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)
title_short	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)
title_full	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)
title_fullStr	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)
title_full_unstemmed	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)
title_sort	эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в ссср)
publisher	Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
publishDate	2006
topic_facet	Логіка та методологія науки
url	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49575
citation_txt	Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР) / А.Г. Аллахвердян // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 60-68. — Бібліогр.: 22 назв. — рос.
series	Наука та наукознавство
work_keys_str_mv	AT allahverdânag évolûciâstrukturynaukovedeniâistanovleniedemografiinaukikaknovojsubnaukovedčeskojdisciplinyk40letiûzaroždeniânaukovedeniâvsssr
first_indexed	2025-07-04T10:45:35Z
last_indexed	2025-07-04T10:45:35Z
_version_	1836712917583527936
fulltext	Ëîã³êà òà ìå òî äî ëîã³ÿ íà óêè À.Ã.Àëëàõâåðäÿí Ýâî ëþ öèÿ ñòðóê òó ðû íà óêî âå äå íèÿ è ñòà íîâ ëå íèå äå ìîã ðà ôèè íà óêè êàê íî âîé ñóá íà ó êî âåä ÷åñ êîé äèñ öèï ëè íû (ê 40-ëå òèþ çà ðîæ äå íèÿ íà óêî âå äå íèÿ â ÑÑÑÐ) Ñòàòüÿ ïî ñâÿ ùå íà ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèì àñ ïåê òàì ýâî ëþ öèè äèñ öèï ëè íàð íîé ñòðóê - òó ðû íà óêî âå äå íèÿ è ñòà íîâ ëå íèþ äå ìîã ðà ôèè íà óêè êàê íî âî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå - äî âà íèé â êîì ïëåê ñå ðàç äå ëîâ íà óêî âå äå íèÿ. Îïðå äå ëå íèå âíóò ðåí íåé ñòðóê òó ðû è ïðî áëå ìà òè êè íà óêî âå äå íèÿ ââè äó åãî ñòà íîâ ëå íèÿ êàê íà óêè äî ïóñ êà åò ñó ùåñ òâåí íûå èç ìå íå íèÿ è óòî÷ íå íèÿ, êî òî ðûå ïî ñëå äó þò ïîä âëè ÿ íè åì áó äó ùå ãî ðå àëü íî ãî îïû òà. Ã.Ì. Äîá ðîâ, 1989 ã. Â 1966 ã. ñ èí òåð âà ëîì â äâà ìå ñÿ öà â ñâåò âû øëè äâå íî âà òîð ñêèå ðà áî òû: ìî - íîã ðà ôèÿ Ã.Ì.Äîá ðî âà «Íà ó êà î íà óêå: Ââå äå íèå â îá ùåå íà óêîç íà íèå» è æóð - íàëü íàÿ ñòàòüÿ (Âîï ðî ñû ôè ëî ñî ôèè, ¹ 5) Ñ.Ð.Ìè êó ëèí ñêî ãî è Í.È.Ðîä íî ãî «Íà ó êà êàê ïðåä ìåò ñïå öè àëü íî ãî èñ - ñëå äî âà íèÿ (Ê ôîð ìè ðî âà íèþ “íà óêè î íà óêå” — íà óêî âå äå íèÿ)». Ýòè äâå ïóá - ëè êà öèè — óê ðà èí ñêî ãî è ðîñ ñèé ñêèõ ó÷å íûõ — ïî ëî æè ëè íà ÷à ëî àê òèâ íî ìó ôîð ìè ðî âà íèþ íà óêî âå äå íèÿ â ÑÑÑÐ êàê íî âî ãî, êîì ïëåê ñíî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå äî âà íèé íà óêè. Îíè íà äîë ãèå ãîäû îïðå äå ëè ëè ñòðà òå ãè ÷åñ êîå ðàç âè - òèå íà óêî âå äå íèÿ â íà øèõ îá å èõ ñòðà - íàõ. Íà ó êî âå äå íèå óæå èìå åò ñî ðî êà ëåò - íþþ èñ òî ðèþ ñî ñâî è ìè âçëå òà ìè è ïà - äå íè ÿ ìè â ñî âåò ñêèé è ïî ñòñî âåò ñêèé ïå ðè î äû ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî ãî ðàç âè òèÿ. Çà ïðî øåä øèå äå ñÿ òè ëå òèÿ èç ó÷à ëèñü ìíî ãèå àñ ïåê òû íà óêî âå äå íèÿ, òà êèå êàê ïðåä ìåò, ñòðóê òó ðà, çà äà ÷è, ìå òî äû è äðó ãèå ãðà íè ýòî ãî íî âî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå äî âà íèé. Ìû îñ òà íî âèì ñÿ ëèøü íà îä íîì àñ ïåê òå — èç ó÷å íèè ñòðóê òó ðû íà óêî âå äå íèÿ êàê ìåæ äèñ öèï ëè íàð íî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå - äî âà íèé íà óêè. * * * Ñîâ ðå ìåí íàÿ íà óêà ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñî áîé ñëîæ íóþ è ðàç âåò âëåí íóþ ñèñ òå ìó ðàç - ëè÷ íûõ íà ó÷íûõ äèñ öèï ëèí. Îäíè èç íèõ èìå þò ñî ëèä íóþ èñ òî ðèþ, äðó ãèå ñëî æè ëèñü ñðàâ íè òåëü íî íå äàâ íî. Íî íè íî âûå, íè äàâ íî ñëî æèâ øè å ñÿ íà ó÷íûå äèñ öèï ëè íû íå ïðå áû âà þò â çà ñòûâ øåì, ñòà òè÷ íîì ïî ëî æå íèè. Îíè äè íà ìè÷ íû, íà õî äÿò ñÿ â ñî ñòî ÿ íèè ïî ñ òî ÿí íî ãî âíóò ðåí íå ãî ðàç âè òèÿ è âçà è ìî äå éñòâèÿ 60 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ã.Àëëàõâåðäÿí ÝÂÎËÞÖÈß ÑÒÐÓÊÒÓÐÛ ÍÀÓÊÎÂÅÄÅÍÈß È ÑÒÀÍÎÂËÅÍÈÅ ÄÅÌÎÃÐÀÔÈÈ ÍÀÓÊÈ ÊÀÊ ÍÎÂÎÉ ÑÓÁÍÀÓÊÎÂÅÄ×ÅÑÊÎÉ ÄÈÑÖÈÏËÈÍÛ © À.Ã.Àëëàõâåðäÿí, 2006 ñ äðó ãè ìè íà ó÷íû ìè äèñ öèï ëè íà ìè. Íà - ÷àâ øà ÿ ñÿ âî âòî ðîé ïî ëî âè íå ïðî øëî ãî âåêà íà ó÷íî-òåõ íè ÷åñ êàÿ ðå âî ëþ öèÿ ñïî ñî áñòâî âà ëà åùå áîëü øå ìó óñè ëå íèþ çà êî íî ìåð íîñ òè äèô ôå ðåí öè à öèè è èí - òåã ðà öèè íà ó÷íî ãî çíà íèÿ, åùå áîëü øå - ìó ðàç âåò âëå íèþ è îä íî âðå ìåí íî âçà è - ìîï ðî íèê íî âå íèþ ðàç ëè÷ íûõ îá ëàñ òåé ñî âðå ìåí íîé íà óêè, ÷òî ÿâ ëÿ åò ñÿ ñó ùåñ - òâåí íîé è îò ëè ÷è òåëü íîé îñî áåí íîñ òüþ ðàç âè òèÿ íà óêè âòî ðîé ïî ëî âè íû ÕÕ — íà ÷à ëà ÕÕI ââ. «Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ íà - ñ÷è òû âà åò ñÿ áî ëåå äâóõ òû ñÿ÷ íà ó÷íûõ äèñ öèï ëèí è íåò îñíî âà íèé ïî ëà ãàòü, ÷òî ýòîò ïðî öåññ “ðàç âåò âëå íèÿ” íà óêè ìî æåò â áëè æàé øåå âðå ìÿ çà ìåä ëèòü ñÿ. Âîç ðàñ òà þò ïî òî êè íà ó÷íî-òåõ íè ÷åñ êîé èíôîð ìà öèè, óñè ëè âà þò ñÿ èõ âçà è ìî äåé - ñòâèå è âçà è ìîñ âÿçü. Îáíà ðó æè âà åò ñÿ ñâî å îá ðàç íàÿ öåï íàÿ ðå àê öèÿ, êî òî ðàÿ ïðè âî äèò ê òîìó, ÷òî ïðàê òè ÷åñ êè êàæ - äîå íî âîå îò êðû òèå â îä íîé îò ðàñ ëè âû - çû âà åò ñåðü åç íûå ñäâè ãè â äðó ãèõ. Íà ó êà ïðå âðà ùà åò ñÿ âî âñå áî ëåå ñëîæ íóþ êîì - ïëåê ñíóþ ñèñ òå ìó, óïðàâ ëå íèå êî òî ðîé âû äâè ãà åò ïðè íöè ïè àëü íî íî âûå çà äà ÷è, íå âîç íè êàâ øèå â ïðî øëîì» [1, c.176]. Ñëå äó åò îò ìå òèòü, ÷òî àê òèâ íàÿ ðàç ðà - áîò êà ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèõ ïðî áëåì âçà è - ìî äå éñòâèÿ íàóê áûëà îñî áåí íî õà ðàê - òåð íà äëÿ ðàç âè òèÿ èñ òî ðèè è ôè ëî ñî - ôèè íà óêè 60—80-õ ãî äîâ ïðî øëî ãî âåêà [2—9]. «Âçà è ìî äå éñòâèå íà ó÷íûõ äèñ - öèï ëèí, — îò ìå ÷àë À.Í. Êî ÷åð ãèí, — èìå ëî ìåñ òî íà âñåõ ýòà ïàõ ðàç âè òèÿ íà - óêè. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ìîæ íî êîí ñòà - òè ðî âàòü êà ÷åñ òâåí íî íî âîå ñî ñòî ÿ íèå âçà è ìî äå éñòâèÿ íàóê, ïðî ÿâ ëÿ þ ùå å ñÿ â òîì, ÷òî îíî èç ÷àñ ò íî ãî ýïè çî äà âñå áî - ëåå ïðå âðà ùà åò ñÿ â ãëî áàëü íûé ïðî öåññ, çà õâà òû âà þ ùèé ïðàê òè ÷åñ êè âñå íà - ó÷íûå äèñ öèï ëè íû, è äàæå òå èç íèõ, êî - òî ðûå òðà äè öè îí íî äà ëå êî îò ñòî ÿ ëè äðóã îò äðó ãà. Óñè ëå íèå âçà è ìîñ âÿ çè è âçà è - ìî äå é ñò âèÿ íàóê ÿâ ëÿ åò ñÿ ñåé ÷àñ îä íîé èç ãëàâ íûõ òåí äåí öèé ðàç âè òèÿ ñî âðå - ìåí íîé íà óêè, î ÷åì ñâè äå ò åëüñòâó åò, â ÷àñ òíîñ òè, îá ðà çî âà íèå íà “ñòû êàõ” íàóê íî âûõ ÷ðåç âû ÷àé íî ïëî äîò âîð - íûõ íà ó÷íûõ íà ïðàâ ëå íèé» [10, c.3]. Íåò íè êà êî ãî ñî ìíå íèÿ, ÷òî è â ïî - ñëå äó þ ùèå ãîäû ïðî öåñ ñû «ðàç âåò âëå - íèÿ» è âçà è ìî äå éñòâèÿ íà ó÷íûõ äèñ - öèï ëèí ïðî äîë æà ëè òàê æå àê òèâ íî ðàç âè âàòü ñÿ, îäíà êî òå î ðå òè ÷åñ êîå îñìûñ ëå íèå ýòèõ ïðî öåñ ñîâ, ñïå öè - àëü íûå èñ ñëå äî âà íèÿ â îá îçíà ÷åí íîì ðà êóð ñå îòî øëè íà ïå ðè ôå ðèþ ôè ëî - ñîô ñêî-ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êî ãî àíà ëè çà. Ýòî â ïî ëíîé ìåðå ìî æåò áûòü îò íå ñå - íî è ê àíà ëè çó ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèõ ïðîá - ëåì íà óêî âå äå íèÿ êàê êîì ïëåê ñíî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå äî âà íèé, âêëþ ÷à - þùå ìó àíà ëèç âçà è ìîñ âÿ çè è âçà è ìî - äåé ñòâèÿ ÷àñ òíûõ íà óêî âåä ÷åñ êèõ äèñ - öèï ëèí (ýêî íî ìè êè íà óêè, ñî öè î ëî - ãèè íà óêè, ïñè õî ëî ãèè íà óêè è äð.). Ìíî ãèå âîï ðî ñû ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êî ãî õà ðàê òå ðà, ïî ñòàâ ëåí íûå â äèñ êóñ ñè - îí íîé ôîð ìå, îñòà ëèñü áåç äàëü íåé - øåé ðàç ðà áîò êè. Ìîæ íî ñêà çàòü, ÷òî â 1990-å ãîäû âîç íèê ñâî å îá ðàç íûé âà - êó óì äèñ êóñ ñèé, îá îðâà ëàñü íèòü îñ - ìûñ ëå íèÿ è àíà ëè çà ìå òî äî ëî ãè ÷åñ - êèõ ïðî áëåì íà óêî âå äå íèÿ. Ïîñ ëåä íåå äå ñÿ òè ëå òèå îçíà ìå íî âà ëîñü ïðå æäå âñå ãî èç ó÷å íè åì àê òó àëü íî- ïðè êëàä - íûõ, «ñî öè àëü íî-îñòðûõ» íà óêî âåä - ÷åñ êèõ ïðî áëåì (ðåç êîå ñî êðà ùå íèå ôè íàí ñè ðî âà íèÿ íà óêè, ôîð ìè ðî âà - íèå íà ó÷íûõ ôîí äîâ, îá âàëü íîå óìåíü øå íèå ÷èñ ëà íà ó÷íûõ êàä ðîâ è «óòå÷ êà óìîâ», ìà òå ðè àëü íîå ðàñ ñëî å - íèå íà ó÷íî ãî ñî öè ó ìà è äð.) â óñëî âè - ÿõ ðû íî÷ íîé äåç îðãà íè çà öèè óïðàâ ëå - íèÿ íà óêîé. Â íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ íà ðÿ äó ñ ïðî äîë æà þ ùåé ñÿ ðàç ðà áîò êîé ïðè - êëàä íûõ ïðî áëåì íà óêî âå äå íèÿ íà - áëþ äà åò ñÿ ðå íåñ ñàíñ èí òå ðå ñà ê åãî ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèì ïðî áëå ìàì: ïðåä - ìå òó è ñòðóê òó ðå íà óêî âå äå íèÿ, åãî ìåñ òó â ñèñ òå ìå äðó ãèõ íàóê, èí òåã ðà - öèè ÷àñ òíûõ íà óêî âåä ÷åñ êèõ äèñ öèï - ëèí è äðó ãèì. Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 61 ÝÂÎËÞÖÈß ÑÒÐÓÊÒÓÐÛ ÍÀÓÊÎÂÅÄÅÍÈß È ÑÒÀÍÎÂËÅÍÈÅ ÄÅÌÎÃÐÀÔÈÈ ÍÀÓÊÈ ÊÀÊ ÍÎÂÎÉ ÑÓÁÍÀÓÊÎÂÅÄ×ÅÑÊÎÉ ÄÈÑÖÈÏËÈÍÛ Ýâî ëþ öèÿ äèñ öèï ëè íàð íîé ñòðóê òó ðû íà óêî âå äå íèÿ Ïîä ñòðóê òó ðîé íà óêî âå äå íèÿ ïðè íÿ - òî ïî íè ìàòü êîì ïëåêñ êîí êðåò íûõ íà - ïðàâ ëå íèé èç ó÷å íèÿ íà óêè (ýêî íî ìè êà íà óêè, ñî öè î ëî ãèÿ íà óêè, ïñè õî ëî ãèÿ íà óêè è äð.) èëè, ïî òåð ìè íî ëî ãèè Ã.Ì.Äîá ðî âà, ðàç äå ëîâ íà óêî âå äå íèÿ [3, ñ.29]. Ýòè íà ïðàâ ëå íèÿ èç ó÷å íèÿ íà - óêè òàê æå íà çû âà þò ñÿ «÷àñ òíû ìè íà - óêî âåä ÷åñ êè ìè äèñ öèï ëè íà ìè», «ñïå - öè àëü íû ìè íà óêî âåä ÷åñ êè ìè äèñ öèï - ëè íà ìè», «êîì ïî íåí òà ìè íà óêî âå äå - íèÿ», «ñî ñòàâ ëÿ þ ùè ìè íà óêî âå äå íèÿ», «ïîä ðàç äå ëå íè ÿ ìè íà óêî âå äå íèÿ» è äð. Â ýòîò ðÿä ñè íî íè ìè ÷åñ êèõ ïî íÿ òèé äî áà âèì åùå îäíî: ñóá íà ó êî âåä ÷åñ êàÿ äèñ öèï ëè íà («ñóá… îò ëà òèí ñêî ãî sub — ïîä; ýòî ïåð âàÿ ñî ñòàâ íàÿ ÷àñòü ñëîæ - íûõ ñëîâ, îá îçíà ÷à þ ùàÿ:1) ðàñ ïî ëî - æåí íûé âíè çó, ïîä» [11, ñ.488]). Íà ÷è íàÿ ñ ñå ðå äè íû 60-õ ãî äîâ ÕÕ â. âîï ðîñ î ñòðóê òó ðå íà óêî âå äå íèÿ ïðî - äîë æà åò îñòà âàòü ñÿ îä íîé èç àê òèâ íî äèñ êóòèðóåìûõ ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèõ ïðîá - ëåì. Â íå äàâ íî âû øåä øåé êîë ëåê òèâ - íîé ðà áî òå óêðà èí ñêèõ íà óêî âå äîâ «Ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû íà óêî - âå äå íèÿ» ÷å ðåç òðè ñ ïî ëî âè íîé äå ñÿ - òè ëå òèÿ ïî ñëå íà ÷à ëà èí ñòè òó à ëè çà öèè íà óêî âå äå íèÿ êàê êîì ïëåê ñíî ãî íà - ïðàâ ëå íèÿ èñ ñëå äî âà íèÿ íà óêè îò ìå - ÷à åò ñÿ: «Ñóì ìè ðóÿ îïûò ôîð ìè ðî âà - íèÿ íà óêî âå äå íèÿ, ñî çäàâ øèé îñíî âó äëÿ ðå øå íèÿ âîï ðî ñà î åãî ïðåä ìå òå è ñòðóê òó ðå, ñëå äó åò îò ìå òèòü, ÷òî â íà - ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ åùå íåò öå ëîñ òíî ãî ïðåä ñòàâ ëå íèÿ î ñòðóê òó ðå (ðàç äå ëàõ, êîì ïî íåí òàõ) è ïðåä ìå òå ýòîé îò ðàñ ëè çíà íèÿ. Äàí íàÿ ïðî áëå ìà äî ñèõ ïîð ìàëî èñ ñëå äî âà íà. Áó äó ÷è ñëîæ íîé, ìíî ãî àñ ïåê òíîé ñèñ òå ìîé, íà óêî âå äå - íèå ÿâ ëÿ åò ñÿ îá ú åê òîì èç ó÷å íèÿ ôè ëî - ñî ôîâ, ñî öè î ëî ãîâ, èñ òî ðè êîâ íà óêè, ñòðå ìÿ ùèõ ñÿ ê îñìûñ ëå íèþ åãî ëî ãè - êî-ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êî ãî, ãíî ñå î ëî ãè ÷åñ - êî ãî è ñî öè àëü íî ãî ñî äåð æà íèÿ. Ýòî âû çâà íî íå âîç ìîæ íîñ òüþ äàòü ïî ëíîå îñâå ùå íèå âíóò ðåí íå ãî ñî äåð æà íèÿ íà óêî âå äå íèÿ â ðàì êàõ îä íîé íà ó÷íîé äèñ öèï ëè íû. Îäíà êî â òðàê òîâ êå ïðåä - ìå òà è ñòðóê òó ðû íà óêî âå äå íèÿ íåò åäè í - ñòâà, ïî ý òî ìó ñèñ òå ìà òè çà öèÿ âçãëÿ äîâ íà íà óêî âåä ÷åñ êèå ïðî áëå ìû ïðåä ñòàâ ëÿ - åò ñÿ àê òó àëü íîé, òàê êàê ïî çâî ëÿ åò íà è - áî ëåå àäåê âàò íî îò ðà çèòü íà ó÷íûé ñòà òóñ ýòîé äèñ öèï ëè íû, óãëó áèòü ñÿ â èç ó÷å íèå ýòî ãî ñëîæ íî ãî ôå íî ìå íà» [12, ñ.5]. Äå éñòâè òåëü íî, ðàç áðîñ ìíå íèé îò íî - ñè òåëü íî ñòðóê òó ðû íà óêî âå äå íèÿ âåñü - ìà øè ðîê: îò íå ñêîëü êèõ äî äâóõ äå ñÿò - êîâ ñóá íà ó êî âåä ÷åñ êèõ äèñ öèï ëèí, âõî - äÿ ùèõ â ñòðóê òó ðó íà óêî âå äå íèÿ. Òàê, â îä íîé èç ïåð âûõ ðà áîò (Ñ.Ð.Ìè êó ëèí - ñêèé, Í.È.Ðîä íûé, 1966), çà òðà ãè âà þ - ùèõ ñòðóê òó ðó íà óêî âå äå íèÿ êàê êîì - ïëåê ñíî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èç ó÷å íèÿ íà óêè, îò ìå ÷à åò ñÿ, ÷òî íà óêî âå äå íèå âêëþ ÷à åò 5 ÷àñ òíûõ äèñ öèï ëèí, îðè åí òè ðî âàí íûõ íà èç ó÷å íèå «èñ òî ðèè íà óêè è òåõ íè êè, ñî öè î ëî ãè ÷åñ êèõ ïðî á ëåì íà óêè, ëî ãè êè è ýêî íî ìè êè íà óêè, ïñè õî ëî ãèè íà ó÷ - íî-òåõ íè ÷åñ êî ãî òâîð ÷åñ òâà» [2, c.29]. Çäåñü, ïî ìíå íèþ àâ òî ðîâ, íà óêî âåä ÷åñ - êèé êîì ïëåêñ âêëþ ÷à åò êàê òðà äè öè îí - íûå (ëî ãè êà íà óêè è èñ òî ðèÿ íà óêè), òàê è íî âûå (ýêî íî ìè êà íà óêè, ñî öè î ëî ãèÿ íà óêè è ïñè õî ëî ãèÿ íà óêè) ñóá íà ó êî âåä - ÷åñ êèå äèñ öèï ëè íû. Â äðó ãîé ñòðóê òóð - íîé êëàñ ñè ôè êà öèè (Í.È.Ðîä íûé, 1972) ïðåä ëà ãà åò ñÿ âû ÷ëå íÿòü â ñèñ òå ìå íà óêî - âå äå íèÿ 8 íà ïðàâ ëå íèé èç ó÷å íèÿ íà óêè: ìå òî äî ëî ãèþ íà óêè, ëî ãè êó ðàç âè òèÿ íà - óêè, ñî öè î ëî ãèþ íà óêè, íà óêî ìåò ðèþ, ýêî íî ìè êó íà óêè, îðãà íè çà öèþ íà óêè, ïñè õî ëî ãèþ íà óêè è íà ó÷íóþ ïî ëè òè êó [13, ñ.52]. Ñîã ëàñ íî äðó ãèì ïðåä ñòàâ ëå íè ÿì (Ï.À.Ðà÷ êîâ, 1974) íà óêî âå äå íèå âêëþ ÷à åò 17 ñóá íà ó êî âåä ÷åñ êèõ äèñ öèï ëèí: îá ùóþ òå î ðèþ íà óêè, èñ òî ðèþ íà óêè, ñî öè î ëî - ãèþ íà óêè, ýêî íî ìè êó íà óêè, ïñè õî ëî ãèþ íà óêè, íà ó÷íóþ ïî ëè òè êó, òå î ðèþ íà ó÷íî - ãî ïðî ãíî çè ðî âà íèÿ, îïå ðà öè î íàëü íîñòü íà óêè, ìî äå ëè ðî âà íèå íà óêè, íà óêî ìåò - ðèþ, íà ó÷íóþ îðãà íè çà öèþ òðó äà, ïëà íè - ðî âà íèå è óïðàâ ëå íèå íà ó÷íû ìè èñ ñëå äî - âà íè ÿ ìè, ýòè êó íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè, ýñ - 62 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ã.Àëëàõâåðäÿí òå òè êó íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè, íà óêó è ïðà - âî, ÿçûê íà óêè, êëàñ ñè ôè êà öèþ íàóê. Ïðè ýòîì, îò ìå ÷à åò àâ òîð ýòîé êëàñ ñè - ôè êà öèè, «ñî âî êóï íîñòü íà çâàí íûõ ýëå - ìåí òîâ íå ëüçÿ, î÷å âèä íî, íà çâàòü ñòðî - ãîé, ëî ãè ÷åñ êè âïîë íå ïî ñëå äî âà òåëü íîé è òåì áî ëåå ñî âåð øåí íîé ñèñ òå ìîé. Çäåñü åùå íå èñ êëþ ÷å íû çíà ÷è òåëü íûå ïå ðå êðå ùè âà íèÿ ðàç äå ëîâ, íå êî òî ðûå ðàç äå ëû, âå ðî ÿò íî, íå íà çâà íû; íå ïðî - âå äå íî äîñ òà òî÷ íî ÿñ íîå ðàç ãðà íè ÷å íèå ìåæ äó îá ùè ìè (òå î ðå òè ÷åñ êè ìè) è ïðè - êëàä íû ìè ðàç äå ëà ìè. Ñî îò âå òñòâó þ ùàÿ ÿñ íîñòü áó äåò, âè äè ìî, äîñ òèã íó òà â äàëü íåé øåì â ñâÿ çè ñ ðàç âè òè åì äàí íîé íà óêè, îñî áåí íî åå ñïå öè ôè ÷åñ êî ãî ïî - íÿ òèé íî ãî àï ïà ðà òà» [4, ñ.19—20]. Íà êî íåö, â ñà ìîé ïî ñëåä íåé èç ïðåä - ëî æåí íûõ â ëè òå ðà òó ðå êëàñ ñè ôè êà öèé (Â.Ï.Êà øè ðèí, 2002) ïîä ÷åð êè âà åò ñÿ, ÷òî ñòðóê òó ðà íà óêî âå äå íèÿ ïðî äîë æà åò íà õî äèòü ñÿ â ñòà äèè àê òèâ íî ãî ôîð ìè - ðî âà íèÿ. «Çäåñü ïîêà åùå íåò äîñ òà òî÷ íî ïî ëíîé ïðåä ìåò íîé íî ìåí êëà òó ðû, äèñ - öèï ëè íàð íûå ãðà íè öû íå ðåä êî ïîä - âèæ íû è âû çû âà þò ñïî ðû. Âìåñ òå ñ òåì àê òèâ íî ðàç ðà áà òû âà þò ñÿ îò äåëü - íûå ïðåä ìå òû íà óêè, èõ ÿçû êè è ñî á - ñòâåí íûå ìå òî äû èñ ñëå äî âà íèÿ, à èõ êà ÷åñ òâåí íàÿ ðàç ãðà íè ÷åí íîñòü, îò ðà - æà å ìàÿ â ñèñ òå ìà òè çè ðî âàí íîì íà - ó÷íîì çíà íèè, ïî çâî ëÿ åò äîñ òà òî÷ íî óâå ðåí íî âû äå ëèòü â ñòðóê òó ðå íà óêî - âå äå íèÿ ñëå äó þ ùèå êîì ïî íåí òû: 1) ôè ëî ñî ôèÿ íà óêè, 2) îá ùàÿ òå î ðèÿ íà óêè, 3) èñ òî ðèÿ íà óêè, 4) ñî öè î ëî - ãèÿ íà óêè, 5) ïñè õî ëî ãèÿ íà óêè, 6) ýòè êà íà óêè, 7) èí ôîð ìî ëî ãèÿ íà óêè, 8) òå î ðèÿ íà ó÷íûõ èñ ñëå äî âà íèé, 9) òå î ðèÿ íà ó÷íî ãî òâîð ÷åñ òâà, 10) ýñ òå - òè êà íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè, 11) ìî äå - ëè ðî âà íèå íà óêè, 12) íà óêî ìåò ðèÿ, 13) íà ó÷íûé ïî òåí öè àë, 14) íà ó÷íîå ïðî - ãíî çè ðî âà íèå, 15) ýêî íî ìè êà íà óêè, 16) íà ó÷íîå ïðà âî, 17) íà ó÷íàÿ ïî ëè - òè êà, 18) îðãà íè çà öèÿ íà óêè, 19) ïëà - íè ðî âà íèå è óïðàâ ëå íèå íà óêè, 20) êëàñ ñè ôè êà öèÿ íàóê» [14, ñ.28]. Äèñ öèï ëè íàð íàÿ ñòðóê òó ðà íà óêî âå äå íèÿ êàê «îò êðû òàÿ ñèñ òå ìà» «Ñòðóê òó ðà ëþ áîé íà óêè ïîä âèæ íà, ñî âðå ìå íåì îíà èç ìå íÿ åò ñÿ, ïðå îá ðà çó åò ñÿ. Ïî ý òî ìó è ñòðóê òó ðó íà óêî âå äå íèÿ íå ëüçÿ ðàñ ñìàò ðè âàòü êàê ðàç íà âñåã äà óñòà íî âèâ - øó þ ñÿ. Íà ó êî âå äå íèå îò íî ñè òåëü íî ìî - ëî äàÿ îò ðàñëü íà óêè, ãäå ìíî ãîå åùå íå óñòî ÿ ëîñü; â ñèëó êîì ïëåê ñíîñ òè è ñëîæ - íîñ òè åãî ïðåä ìå òà â îò íî øå íèè ñòðóê òó - ðû íà óêî âå äå íèÿ âîç ìîæ íû ðàç ëè÷ íûå òî÷ êè çðå íèÿ» [7, ñ. 22]. Ýòî âû ñêà çû âà íèå ïî ëíîñ òüþ ñî âïà äà åò ñ ïî çè öè åé Ã.Ì. Äîá ðî âà, êî òî ðûé ïè ñàë: «Îïðå äå ëå - íèå âíóò ðåí íåé ñòðóê òó ðû è ïðî áëå ìà òè - êè íà óêî âå äå íèÿ ââè äó åãî ñòà íîâ ëå íèÿ êàê íà óêè äî ïóñ êà åò ñó ùåñ òâåí íûå èç ìå - íå íèÿ è óòî÷ íå íèÿ, êî òî ðûå ïî ñëå äó þò ïîä âëè ÿ íè åì áó äó ùå ãî ðå àëü íî ãî îïû òà» [3, c. 31]. Èíà ÷å ãî âî ðÿ, ñòðóê òó ðà íà óêî - âå äå íèÿ íå çà ìêíó òàÿ, «ðàç íà âñåã äà» ñëî - æèâ øà ÿ ñÿ ñèñ òå ìà ÷àñ òíûõ äèñ öèï ëèí, à ñèñ òå ìà îò êðû òàÿ, ïðåä ïî ëà ãà þ ùàÿ åå òðàíñ ôîð ìà öèþ íà îñíî âå äàëü íåé øå ãî îïû òà ðàçâèòèÿ íàóêîâåäåíèÿ. Â ðàç âè òèè ñòðóê òó ðû ïî ñòñî âåò ñêî - ãî íà óêî âå äå íèÿ, ïî ìè ìî óæå ñëî æèâ - øèõ ñÿ, îñíîâ íûõ íà ïðàâ ëå íèé èç ó÷å - íèÿ íà óêè (ýêî íî ìè êè íà óêè, ñî öè î - ëî ãèè íà óêè è äð.), èìå åò ìåñ òî ïðî - öåññ ôîð ìè ðî âà íèÿ ñóá íà ó êî âåä ÷åñ - êèõ äèñ öèï ëèí, ðàç ðà áîò êà êî òî ðûõ íà ÷è íà ëàñü åùå â 80-õ ãî äàõ ÕÕ â. Òàê, â «Îñíî âàõ íà óêî âå äå íèÿ» (1985) îò - ìå ÷à ëîñü, ÷òî íà çðå ëà «íå îá õî äè ìîñòü â ñïå öè àëü íîé, ñèñ òå ìà òè ÷åñ êîé ðàç - ðà áîò êå ïðà âî âûõ ïðî áëåì íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè. Ó÷è òû âàÿ âîç ìîæ íûå ãëî áàëü íûå ïî ñëå äñòâèÿ íà ó÷íûõ îò - êðû òèé è ñî âðå ìåí íîé òåõ íî ëî ãèè, ñòà íî âèò ñÿ àê òó àëü íîé ïî òðåá íîñòü ïðà âî âî ãî ðå ãó ëè ðî âà íèÿ íà ó÷íîé äå - ÿ òåëü íîñ òè è èñ ïîëü çî âà íèÿ åå ðå çóëü - òà òîâ» [7,ñ.25—26]. Â óñëî âè ÿõ ñî âåò ñ - êîé àä ìè íèñ òðà òèâ íî-êî ìàí äíîé ýêî - íî ìè êè ïðà âî âîå ðå ãó ëè ðî âà íèå íî ñè - ëî âåñü ìà «îãðà íè ÷åí íûé» õà ðàê òåð, îíî íå ìîã ëî, êàê ýòî ïî êà çàë ïå ðå - Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 63 ÝÂÎËÞÖÈß ÑÒÐÓÊÒÓÐÛ ÍÀÓÊÎÂÅÄÅÍÈß È ÑÒÀÍÎÂËÅÍÈÅ ÄÅÌÎÃÐÀÔÈÈ ÍÀÓÊÈ ÊÀÊ ÍÎÂÎÉ ÑÓÁÍÀÓÊÎÂÅÄ×ÅÑÊÎÉ ÄÈÑÖÈÏËÈÍÛ ñòðî å÷ íûé ïå ðè îä, ñòè ìó ëè ðî âàòü ðà - äè êàëü íóþ òðàíñ ôîð ìà öèþ ñëî æèâ - øèõ ñÿ ôîðì íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè è èñ ïîëü çî âà íèå åå ðå çóëü òà òîâ. Â ïî ñò - ñî âåò ñêèé ïå ðè îä â óñëî âè ÿõ íà ÷àâ - øèõ ñÿ ðû íî÷ íûõ ïðå îá ðà çî âà íèé è â îñî áåí íîñ òè èí íî âà öè îí íûõ ïðî öåñ - ñîâ ïî òðåá íîñòü â ïðà âî âîì ðå ãó ëè ðî - âà íèè ñòà ëà âåñü ìà àê òó àëü íîé. Ðàç ðà - áîò êà íîð ìà òèâ íî-ïðà âî âîé áàçû, ñî - âåð øåí íî íî âîé ñèñ òå ìû çà êî íî äà - òåëü íûõ àê òîâ ñòà ëà íà ñòî ÿ òåëü íîé íå - îá õî äè ìîñ òüþ â óñëî âè ÿõ ðûí êà. Íåëü çÿ íå ñî ãëà ñèòü ñÿ ñ íà óêî âå äà ìè Ã.À. Ëàõ òè íûì è Ë. Ý. Ìèí äå ëè, êî òî - ðûå ðå çîí íî çà ìå ÷à þò, ÷òî íûíå «ñêîëü êî áû íå ïðî èç íî ñè ëîñü ôðàç î êëþ ÷å âîé ðîëè íà óêè, î åå ñî öè àëü - íîì ëè äå ðñòâå è ò.ï., îò ñòà âà íèå â îá - ëàñ òè ñî çäà íèÿ ïðà âî âîé îñ íî âû íà - ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè ñó ùåñ òâó åò è îíî ÿâ ëÿ åò ñÿ ñî ñòàâ íûì ýëå ìåí òîì, à ÷àñ - òè÷ íî è ïðè ÷è íîé îá ùå ãî íà ó÷íî- òåõ - íè ÷åñ êî ãî îò ñòà âà íèÿ… Â Ñî âåò ñêîì Ñî þ çå íà óêà êàê ñà ìîñ òî ÿ òåëü íàÿ ñôå ðà äå ÿ òåëü íîñ òè íå èìå ëà åäè íî ãî îñíî âî - ïî ëà ãà þ ùå ãî ïðà âî âî ãî àêòà, ïî äî áíî ãî îñíî âàì çà êî íî äà ò åëüñòâà î íà ðîä íîì îá ðà çî âà íèè èëè çäðà âî îõ ðà íå íèè. Âìåñ òî ýòî ãî äå éñòâî âàë ðÿä íîð ìà òèâ - íûõ àê òîâ ïðà âè ò åëüñòâà ÑÑÑÐ, ìíî ãèå èç êî òî ðûõ ïðè íè ìà ëèñü ñî â ìåñ ò íî ñ ÖÊ ÊÏÑÑ… Ñ ïå ðå õî äîì ê ðû íî÷ íîé ýêî íî ìè êå áîëü øè íñòâî ïî ëî æå íèé, ñî - äåð æà ùèõ ñÿ â ýòèõ äî êó ìåí òàõ, óòðà òè ëî ñèëó. Íà ÷à ëî ðå ôîðì, îõâà òèâ øèõ îá - ùåñ òâî, îá ó ñëî âè ëî íå îá õî äè ìîñòü îá - íîâ ëå íèÿ çà êî íî äà ò åëüñòâà, êà ñà þ ùå ãî - ñÿ íà óêè» [15, ñ. 228—229]. Ñèñ òå ìà òè ÷åñ êàÿ ðàç ðà áîò êà íà çðåâ - øèõ ïðà âî âûõ ïðî áëåì, íî âûõ çà êî íî äà - òåëü íî-íîð ìà òèâ íûõ àê òîâ íûíå âû äâè - íó ëàñü â ÷èñ ëî àê òó àëü íûõ ñî öè àëü íûõ ïðî áëåì ïî ñòñî âåò ñêîé íà óêè è ñïî ñî á - ñòâî âà ëà ñòà íîâ ëå íèþ «ïðà âî âå äå íèÿ íà óêè» êàê îä íîé èç îñíîâ íûõ ñóá íà ó êî - âåä ÷åñ êèõ äèñ öèï ëèí â ñèñ òå ìå íà óêî âå - äå íèÿ. Ïðåä ïî ñûë êè ñòà íîâ ëå íèÿ äå ìîã ðà ôèè íà óêè êàê íî âîé ñóá íà ó êî âåä ÷åñ êîé äèñ öèï ëè íû Â óñëî âè ÿõ êðè çè ñà ïî ñòñî âåò ñêîé íà - óêè íà ðÿ äó ñ ïðà âî âû ìè âàæ íóþ ðîëü ñòà ëè îá ðå òàòü âîï ðî ñû äå ìîã ðà ôè ÷åñ - êî ãî õà ðàê òå ðà, çà òðà ãè âà þ ùèå «ñî öè - àëü íî-îñòðûå» ïðî áëå ìû ðàç âè òèÿ íà - øåé íà óêè 1990-õ ãî äîâ (îá âàëü íîå ñî - êðà ùå íèå ÷èñ ëåí íîñ òè êàä ðîâ, àê òèâ - íàÿ ìèã ðà öèÿ ó÷å íûõ â áèç íåñ è äð.). Ñî öè àëü íàÿ ïî òðåá íîñòü â èõ ñèñ òå ìà - òè ÷åñ êîì èç ó÷å íèè ñïî ñî á ñòâó åò, íà íàø âçãëÿä, ñòà íîâ ëå íèþ íî âîé ñóá íà ó - êî âåä ÷åñ êîé äèñ öèï ëè íû â ïî ñòñî âåò - ñêèé ïå ðè îä — äå ìî ã ðà ôèè íà óêè, èìå - þ ùåé ñâîé ïðåä ìåò è ñïå öè ôè ÷åñ êèé êðóã ïðî áëåì. Íî ïðå æäå ÷åì ïî äîé òè ê îá îñíî âà íèþ äàí íîé ïî çè öèè, íå îá õî - äè ìî ñî îò íåñ òè ïðåä ìåò è ïðî áëå ìà òè - êó äå ìîã ðà ôèè íà óêè ñ ïðåä ìå òîì è ïðî áëå ìà òè êîé äå ìîã ðà ôèè êàê îä íîé èç ñî öè àëü íûõ íàóê, äàâ íî ñëî æèâ øåé - ñÿ â ñèñ òå ìå îá ùåñ òâî âå äå íèÿ. Îáùàÿ äå ìîã ðà ôèÿ è äå ìîã ðà ôèÿ íà óêè Ñîã ëàñ íî ñëî âà ðþ, äå ìîã ðà ôèÿ — ýòî íà óêà, ïðåä ìå òîì èç ó÷å íèÿ êî òî ðîé ÿâ - ëÿ åò ñÿ óñòà íîâ ëå íèå çà êî íî ìåð íîñ òåé «âî ñ ïðî èç âî äñòâà íà ñå ëå íèÿ â èõ îá - ùåñ ò âåí íî-èñ òî ðè ÷åñ êîé îá óñ ëîâ ëåí - íîñ òè» [16, ñ. 50]. Äè à ïà çîí èç ó÷à å ìûõ åþ ïðî áëåì âîñ ïðî èç âî äñòâà íà ñå ëå íèÿ ìíî ãî îá ðà çåí è øè ðîê. Äå ìîã ðà ôèÿ èç - ó÷à åò òà êèå, â ÷àñ ò íîñ òè, ïðî áëå ìû, êàê ÷èñ ëåí íîñòü íà ñå ëå íèÿ, åãî òåð ðè òî ðè - àëü íî-ãå îã ðà ôè ÷åñ êîå ðàñ ïðå äå ëå íèå, ñî ñòàâ è ìèã ðà öè îí íàÿ àê òèâ íîñòü íà - ñå ëå íèÿ, åãî ïî ëî âîç ðàñ òíàÿ è áðà÷ - íî-ñå ìåé íàÿ ñòðóê òó ðà, êî ëè ÷åñ òâåí íûé ïðî ãíîç ÷èñ ëåí íîñ òè è ñî ñòà âà íà ñå ëå - íèÿ. Ñâî å îá ðàç íûì àíà ëî ãîì äå ìîã ðà - ôè ÷åñ êî ãî ïî íÿ òèÿ «íà ñå ëå íèå» ïðè ìå - íè òåëü íî ê íà ó÷íî ìó ñî îá ùåñ ò âó ÿâ ëÿ - åò ñÿ ïî íÿ òèå «êàä ðû» íà óêè. 64 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ã.Àëëàõâåðäÿí Îò «äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ õà ðàê òå ðèñ òèê íà ó÷íûõ êàä ðîâ» ê ñòà íîâ ëå íèþ äå ìîã ðà ôèè íà óêè Â ïåð âûå òðè äå ñÿ òè ëå òèÿ ôîð ìè ðî âà - íèÿ ñî âåò ñêî ãî íà óêî âå äå íèÿ (60—80-å ãîäû ÕÕ â.) èç ó÷å íèå ðÿäà ñïå öè ôè ÷åñ - êèõ ïðî áëåì äå ÿ òåëü íîñ òè ó÷å íûõ, òðà - äè öè îí íî îò íî ñÿ ùèõ ñÿ ê ïðåä ìå òó è ïî - íÿ òèé íî ìó àï ïà ðà òó äå ìîã ðà ôèè, íå âû - äå ëÿ ëîñü ( íà ðÿ äó ñ ñî öè î ëî ãè åé íà óêè, ïñè õî ëî ãè åé íà óêè, ýêî íî ìè êîé íà óêè è äð.) â îò äåëü íîå íà ïðàâ ëå íèå íà óêî âåä - ÷åñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé. Êî íå÷ íî, âû øå ïå - ðå ÷èñ ëåí íûå äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî áëå - ìû (âîç ðàñò, ïîë, ìèã ðà öèÿ è äð.) èç ó÷à - ëèñü è ðà íåå, ïî ñêîëü êó òåñ íî ñî ïðè êà - ñà ëèñü ñ «ïðåä ìåò íûì ïî ëåì» ñî öè î ëî - ãèè íà óêè. Â ÷àñ òíîñ òè, â õîäå ýì ïè ðè - ÷åñ êî ãî ñî öè î ëî ãè ÷åñ êî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ ðåñ ïîí äåí òîâ-ó÷å íûõ èõ äå ìîã ðà ôè ÷åñ - êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè (ïîë, âîç ðàñò è äð.), êàê ïðà âè ëî, ïî ìå ùà ëèñü â êîí öå ñî öè - î ëî ãè ÷åñ êîé «àí êå òû» (òàê íà çû âà å ìàÿ «ïàñ ïîð òè÷ êà»). È, òåì íå ìå íåå, óêà çàí - íûå õà ðàê òå ðèñ òè êè èç íà ÷àëü íî çà ðî äè - ëèñü â ïî íÿ òèé íîì àï ïà ðà òå è èç ó÷à ëèñü òðà äè öè îí íî â ðàì êàõ îá ùåé äå ìîã ðà - ôèè. Îäíà êî ïðè ôîð ìè ðî âà íèè íà óêî - âå äå íèÿ êàê êîì ïëåê ñíî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû íà ó÷íîé äå - ÿ òåëü íîñ òè èç ó÷à ëèñü íå ñà ìîñ òî ÿ òåëü - íî, à â ðàì êàõ ñî öè î ëî ãèè íà óêè. È ýòî íå óäè âè òåëü íî, ïî ñêîëü êó óêà çàí íûå äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî á ëå ìû íà óêè îò íî - ñÿò ñÿ ê ðàç ðÿ äó ñî öè àëü íûõ; ïî ý òî ìó èõ îò íå ñå íèå ê ñî öè î ëî ãèè íà óêè ñòà íî âèò - ñÿ îò ÷àñ òè ïî íÿò íûì. Îäíà êî â îò ëè ÷èå îò êëàñ ñè ÷åñ êèõ, òðà äè öè îí íûõ ïðî áëåì ñî öè î ëî ãèè íà óêè («ðîëü íà óêè â îá ùåñ - òâå», «íà ó÷íûå êîì ìó íè êà öèè», «òè ïî - ëî ãèÿ íà ó÷íûõ îá ú å äè íå íèé») ñó ãó áî äå - ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû (ïîë, âîç ðàñò ó÷å íûõ) îñòà âà ëèñü íà ïå ðè ôå ðèè ñî öè - î ëî ãèè íà óêè è ÷àùå èç ó÷à ëèñü êàê âòî - ðîñ òå ïåí íûå ïðî áëå ìû, â êîí òåê ñòå òàê íà çû âà å ìûõ «ïî ëî âîç ðàñ òíûõ» õà ðàê òå - ðèñ òèê íà ó÷íûõ êàä ðîâ. Ïðîá ëå ìû âîç - ðàñ òà ó÷å íûõ (ñî îò íî øå íèå êîí òèí ãåí - òîâ ìî ëî äûõ è ñòà ðûõ ó÷å íûõ â íà óêå), èõ ïî ëî âîé ïðè íàä ëåæ íîñ òè (óðî âåíü ôå ìè íè çà öèè íà óêè), õîòÿ è îá ñóæ äà - ëèñü â ñî öè î ëî ãèè íà óêè, íî â äîñ òà - òî÷ íî «ñãëà æåí íîé» ôîð ìå êàê ìà ëî - çíà ÷è ìûå ôàê òî ðû, îïîñ ðå äî âàí íî âëè ÿ þ ùèå íà ýô ôåê òèâ íîñòü íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òè. Äðó ãèå äå ìîã ðà ôè ÷åñ - êèå ôå íî ìå íû íà óêè, â ÷àñ òíîñ òè ïðî - áëå ìà ýìèã ðà öè îí íûõ íà ñòðî å íèé ó÷å íûõ, èõ ñâåð øèâ øåé ñÿ (ðå àëü íîé) ýìèã ðà öèè, è âîâ ñå íå ñòà âè ëèñü íè â ñî âåò ñêîé ñî öè î ëî ãèè íà óêè, íè â íà - óêî âå äå íèè â öå ëîì, íî òå ïåðü óæå ïî ñî îá ðà æå íè ÿì èäå î ëî ãè ÷åñ êî ãî õà ðàê - òå ðà. È íå ïî òî ìó, ÷òî â ÑÑÑÐ ýìèã - ðà öèÿ ó÷å íûõ îò ñó òñòâî âà ëà (íà ïðè - ìåð â ïå ðè îä «âòî ðîé âîë íû» èí òåë - ëåê òó àëü íîé ýìèã ðà öèè 1970—1980-õ ãî äîâ ìíî ãèå òû ñÿ ÷è ñî âåò ñêèõ ó÷å - íûõ è èí æå íå ðîâ óå õà ëè íà ïî ñòî ÿí - íîå æè ò åëü ñòâî â Èçðà èëü è Ãåð ìà íèþ â ðàì êàõ òàê íà çû âà å ìîé «ýò íè ÷åñ êîé ýìèã ðà öèè», äå òåð ìè íè ðî âàí íîé ðå - øå íè åì êîí ãðåñ ñà ÑØÀ, èìå íó å ìûì ïî ïðàâ êîé «Äæåê ñî íà—Âå íè êà»), à ïî òî ìó, ÷òî îíà ìîã ëà â íå áëà ãî ïî ëó÷ - íîì ñâå òå âû ñâå òèòü ãî ñó äà ðñòâåí íóþ ýìèã ðà öè îí íóþ ïî ëè òè êó ÑÑÑÐ, íà - ðó øà þ ùóþ îäíî èç ôóí äà ìåí òàëü íûõ ïðàâ ÷å ëî âå êà, â òîì ÷èñ ëå ïðàâ ÷å ëî - âå êà íà óêè — ïðà âî íà ñâî áî äó ïå ðå - äâè æå íèÿ. Â ñî âåò ñêîì îá ùåñ òâî âå äå - íèè ëþ áûå êà òå ãî ðèè ýìèã ðè ðî âàâ - øèõ, â òîì ÷èñ ëå ó÷å íûå-ýìèã ðàí òû, ðàñ ñìàò ðè âà ëèñü ëèøü â ïî ëè òè - êî-èäå î ëî ãè ÷åñ êîì êîí òåê ñòå êàê «ïðåä à òå ëè», «íå âîç âðà ùåí öû», «èç - ìåí íè êè» è ò.ï. È òîëü êî â ãîäû ïå ðå - ñòðîé êè îò êðû òîå èç ó÷å íèå ìèã ðà öè - îí íîé ïðî áëå ìà òè êè ñòà ëî îá ú åê òîì ñïå öè àëü íûõ íà óêî âåä ÷åñ êèõ èñ ñëå äî - âà íèé. Ðàñ ïàä Ñî âåò ñêî ãî Ñî þ çà â äå êàá ðå 1991 ã., ðåç êîå ñíè æå íèå ôè íàí ñè ðî - âà íèÿ íà óêè â ïî ñëå äó þ ùèå ãîäû ñà - ìûì íå ãà òèâ íûì îá ðà çîì îò ðà çè ëèñü ïðå æäå âñå ãî íà êàä ðî âîé ñî ñòàâ ëÿ þ - ùåé íà óêè. Ïîñ òñî âåò ñêèé êðè çèñ 90-õ ãî äîâ ÕÕ ñò. íå ñòîëü êî ïî ðî äèë íî âûå, ñêîëü êî îá íà æèë ïðå æíèå, Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 65 ÝÂÎËÞÖÈß ÑÒÐÓÊÒÓÐÛ ÍÀÓÊÎÂÅÄÅÍÈß È ÑÒÀÍÎÂËÅÍÈÅ ÄÅÌÎÃÐÀÔÈÈ ÍÀÓÊÈ ÊÀÊ ÍÎÂÎÉ ÑÓÁÍÀÓÊÎÂÅÄ×ÅÑÊÎÉ ÄÈÑÖÈÏËÈÍÛ âîç íèê øèå åùå â ñî âåò ñêèå ãîäû ñëîæ íûå äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû êàä ðî âî ãî ïî òåí öè à ëà, ñòè ìó ëè ðî âàë èõ âû õîä èç ëà òåí òíî ãî ñî ñòî ÿ íèÿ. Äå - ìîã ðà ôè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû â êðàò ÷àé - øèå ñðî êè âû äâè íó ëèñü â ÷èñ ëî àê òó - àëü íûõ, ñî öè àëü íî-îñòðûõ ïðî áëåì ðàç âè òèÿ ðîñ ñèé ñêîé íà óêè. Ýòî ïðå - æäå âñå ãî îá âàëü íûé ñïàä ÷èñ ëåí íîñ - òè êàä ðîâ íà óêè â ðå çóëü òà òå èõ ìàñ ñî - âî ãî îò òî êà â áèç íåñ-ñòðóê òó ðû è «óòå÷ êà óìîâ» çà ðó áåæ, ðåç êîå ñî êðà - ùå íèå ïðè òî êà ìî ëî äå æè â íàóêó è, êàê ñëåäñòâèå, óñ êî ðå íèå ïðîöåññà ñòàðåíèÿ íàó÷íîãî ñî öè ó ìà, íà ÷àâ øå - ãî ñÿ â ñîâåòñêîé íàóêå åùå ñî âòîðîé ïîëîâèíû 1960-õ ãîäîâ. Ïî ìè ìî âû øå ó êà çàí íûõ ïî ëî âîç - ðàñ ò íûõ è ìèã ðà öè îí íûõ ïðî áëåì íà - óêè, ñó ùåñ òâó åò åùå öå ëûé ðÿä äðó ãèõ, òðà äè öè îí íî-äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ ïðî - áëåì (ñå ìüÿ, áðà÷ íûé ñòà òóñ ó÷å íî ãî, ïðî äîë æè òåëü íîñòü æèç íè ó÷å íî ãî, âçà è ìî îò íî øå íèÿ ðî äè òå ëåé è äå òåé â ñåìü ÿõ ó÷å íûõ è äð.), êî òî ðûå ðà íåå âî îá ùå íå èç ó÷à ëèñü â ðàì êàõ ñî âåò - ñêîé ñî öè î ëî ãèè íà óêè, íî â ïî ñòñî - âåò ñêèé ïå ðè îä îá ðå ëè îñî áûé íà óêî - âåä ÷åñ êèé èí òå ðåñ. Â ÷àñ òíîñ òè, ïðåä - ñòàâ ëÿ þò èí òå ðåñ ñëå äó þ ùèå âîï ðî ñû: ïî âëè ÿ ëî ëè â óñëî âè ÿõ ðûí êà è â êà - êîé ñòå ïå íè ðåç êîå ñíè æå íèå îá ùåñ - òâåí íî ãî ñòà òó ñà è ìà òå ðè àëü íî ãî óðîâ íÿ æèç íè ó÷åíûõ íà âíóò ðè ñå ìåé - íûé ïñèõîëîãè÷åñêèé êëèìàò, âçà è - ìî îò íî øå íèÿ ñóïðóãîâ-ó÷åíûõ äðóã ñ äðó ãîì è ñ èõ äåòüìè è äð. Ðà äè êàëü íîå èç ìå íå íèå è àê òè âè çà - öèÿ äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ ïðî öåñ ñîâ â íà - ó÷íîì ñî îá ùåñ òâå 1990-õ ãî äîâ óæå íå ìîã ëè áûòü àäåê âàò íî èç ó÷å íû è èí òåð - ïðå òè ðî âà íû ñ ïî çè öèé îä íîé ëèøü ñî - öè î ëî ãèè íà óêè, âíå ñèñ òåì íî ãî àíà ëè - çà êà çà ëîñü áû «âíåø íèõ» ìàê ðî ý êî íî - ìè ÷åñ êèõ è ïî ëè òè ÷åñ êèõ ïðî öåñ ñîâ. Ñî öè àëü íî- ýêî íî ìè ÷åñ êèå êðè çèñ íûå ïðî öåñ ñû 1990-õ óñêî ðè ëè «äîç ðå âà íèå» äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ ïðî áëåì, âû ÿ âè ëè àê - òó àëü íóþ ïî òðåá íîñòü â èõ ñèñ òå ìà òè - ÷åñ êîì èç ó÷å íèè è âû ÷ëå íå íèè èõ â îò - äåëü íûé áëîê ïðî á ëåì, â ôîð ìè ðî âà íèè äå ìîã ðà ôèè íà óêè â êà ÷åñ òâå îò íî ñè òåëü - íî ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ íà óêî - âåä ÷åñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé. Äðó ãè ìè ñëî âà - ìè, èç ó÷å íèå äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ ïðî áëåì íà óêè âû õî äèò èç «òåíè» ñî öè î ëî ãèè íà óêè è ïðåä îïðå äå ëÿ åò çíà ÷è ìîñòü ñòà íîâ ëå íèÿ åùå îä íî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ â ñòðóê òó ðå íà - óêî âå äå íèÿ — äå ìîã ðà ôèè íà óêè, âàæ íåé - øåé ìå òî äè ÷åñ êîé îñíî âîé êî òî ðîé ÿâ ëÿ - åò ñÿ äå ìîã ðà ôè ÷åñ êàÿ ñòà òèñ òè êà íà ó÷íî ãî ñî öè ó ìà — ñî ñòàâ íàÿ ÷àñòü ñòà òèñ òè êè íà - óêè â öå ëîì [17]. Äå ìîã ðà ôèÿ íà óêè êàê ñà - ìîñ òî ÿ òåëü íîå íà ïðàâ ëå íèå â ñòðóê òó ðå íà óêî âå äå íèÿ — ýòî «äèòÿ» ïî ñòñî âåò ñêîé êðè çèñ íîé ñè òó à öèè íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà 1990-õ. Èñòî ðè ÷åñ êàÿ äå ìîã ðà ôèÿ íà óêè Â òî âðå ìÿ êàê äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèé àíà ëèç ðîñ ñèé ñêî ãî íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà êàê ñà - ìîñ òî ÿ òåëü íîå íà ïðàâ ëå íèå íà óêî âå äå - íèÿ â Ðîñ ñèè òîëü êî ôîð ìè ðó åò ñÿ, äå ìî - ãðà ôè ÷åñ êèé àíà ëèç ìè ðî âî ãî íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà â öå ëîì, âêëþ ÷à þ ùèé åãî èñ - òî ðè ÷åñ êèé àíà ëèç, ñòàë ïðåä ìå òîì èí òå - ðå ñà çà ðó áåæ íûõ ó÷å íûõ è ñïå öè àëü íî ãî íà ïðàâ ëå íèÿ èç ó÷å íèÿ íà óêè, íà çâàí íî ãî àâñòðà ëèé ñêèì ñî öè î ëî ãîì íà óêè Ð. Ãàñ - êî íîì «èñ òî ðè ÷åñ êîé äå ìîã ðà ôè åé íà - ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà». Â ñâî åé ðà áî òå îí îïè ñû âà åò ðå çóëü òà òû àíà ëè çà (îñíî âû - âà þ ùå ãî ñÿ íà áè îã ðà ôè ÷åñ êèõ äàí íûõ áî ëåå ÷åì 12 òû ñÿ÷ ó÷å íûõ) ÷èñ ëåí íî ãî ðîñ òà íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà ñ 1450 ã. ïî 1900 ã. êàê â öå ëîì, òàê è ïî îò äåëü íûì ñòðà íàì è äèñ öèï ëè íàì [18]. Ðå çóëü òà òû àíà ëè çà ïî êà çû âà þò, ÷òî íà ïðî òÿ æå íèè 1450—1900 ãã. ÷èñ ëåí íîñòü íà ó÷íî ãî ñî - öè ó ìà ðîñ ëà ïðè áëè çè òåëü íî ïî ýêñ ïî - íåí òå. Òåì ïû ðîñ òà â òà êèõ ñëó ÷à ÿõ õà - ðàê òå ðè çó þò ñÿ äëè òåëü íîñ òüþ ïå ðè î äà óä âî å íèÿ — ÷èñ ëîì ëåò, íå îá õî äè ìûõ äëÿ óâå ëè ÷å íèÿ ÷èñ ëåí íîñ òè ó÷å íûõ âäâîå. Òàê, â ïå ðè îä ÕVIII—ÕIÕ âå êîâ ïå ðè îä óäâî å íèÿ íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà ðàâ íÿë ñÿ 50—60 ãî äàì. Â áî ëåå ðàí íèå ñðåä íèå âåêà ÷èñ ëî ó÷å - íûõ íå óâå ëè ÷è âà ëîñü, â ñå ðå äè íå æå ÕV â. ïðî è çî øåë ðåç êèé ïîä ú åì è â äàëü íåé øåì 66 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ã.Àëëàõâåðäÿí îò ìå ÷àë ñÿ ïî ñòî ÿí íûé åãî ðîñò, íà ôîíå êî òî ðî ãî, îäíà êî, îò ìå ÷à ëèñü ñâîè îò íî - ñè òåëü íûå ïîä ú å ìû è ñïà äû. Àíàëèç äè íà ìè êè ðîñ òà ÷èñ ëåí íîñ òè íà ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà ïî îò äåëü íûì ñòðà íàì (Àíãëèÿ, Ãåð ìà íèÿ, Èòà ëèÿ, Ôðàí öèÿ ) ïî êà çàë ñëåäóþùåå: 1. Íà çàðå «íî âî ãî âðå ìå íè» ëè äè ðó þ - ùåå ïî ëî æå íèå â íà óêå çà íè ìà ëà Èòà ëèÿ: â êîí öå ÕV â. îêî ëî ïî ëî âè íû âñåõ ó÷å íûõ ìèðà áûëè èòàëü ÿí öà ìè. Çà òåì íà ïðî òÿ - æå íèè âñåé ïî ñëå äó þ ùåé èñ òî ðèè ðàç âè - òèÿ íà óêè äîëÿ èòàëü ÿí öåâ (íî íå àá ñî - ëþò íîå ÷èñ ëî ó÷å íûõ â Èòà ëèè) â ìè ðî - âîì íà ó÷íîì ñî îá ùåñ òâå íå óêëîí íî ñíè - æà ëàñü è â êîí öå ÕIÕ â. ñòà ëà ñî âñåì íå - áîëü øîé. Ïî äîá íî ãî ñíè æå íèÿ ÷èñ ëåí - íîñ òè ó÷å íûõ íå ïðî è çîø ëî íè â êà êîé äðó ãîé ñòðàíå. 2. Ñ ÕVI äî ñå ðå äè íû ÕIÕ â. äîëÿ ôðàí - öóç ñêèõ ó÷å íûõ â ìè ðî âîì ñî îá ùåñ òâå íå ïðå òåð ïå ëà çà ìåò íûõ èç ìå íå íèé, õîòÿ è íà áëþ äà ëîñü íå êî òî ðîå åå óâå ëè ÷å íèå â ÕVIII â. Âî âòî ðîé ïî ëî âè íå ÕIÕ â. ïðî èñ - õî äèò îò ÷åò ëè âîå ñíè æå íèå äîëè ôðàí - öóç ñêèõ ó÷å íûõ. 3. Àíãëèÿ, êàê ïî êà çû âà þò äàí íûå, íå èã ðà ëà çà ìåò íîé ðîëè â ðàç âè òèè íà - ó÷íî ãî çíà íèÿ âïëîòü äî íà ÷à ëà ÕVII â., íî ñ ýòî ãî ïå ðè î äà îíà âñòà åò â îäèí ðÿä ñ Ôðàí öè åé è Ãåð ìà íè åé. Â êîí öå ÕIÕ â. íà áëþ äà åò ñÿ íå êî òî ðîå ñíèæåíèå äîëè àíãëèéñêèõ ó÷åíûõ. 4. Äî XVII â. Ãåð ìà íèÿ ïî ÷èñ ëó ó÷å - íûõ áûëà âòî ðîé ïî ñëå Èòà ëèè, íî íà ÷è - íàÿ ñ XVII â. åå ñòà òóñ ïî ñòå ïåí íî ñíè - æàë ñÿ, è ïî êî ëè ÷åñ òâó ó÷å íûõ, ïî ëó ÷èâ - øèõ ïðè çíà íèå, îíà îò ñòà ëà îò Ôðàí öèè è Àíãëèè. Îäíà êî â êîí öå XVIII â. íà ÷à - ëîñü âîç ðîæ äå íèå íà óêè â Ãåð ìà íèè, à ê êîí öó XIX â. íå ìöû ñòàëè ëèäèðóþùåé íàöèåé â íàóêå. 5. Âìåñ òå âçÿ òûå ó÷å íûå âñåõ îñ òàëü - íûõ ñòðàí Åâðî ïû è âíå åå ñî ñòàâ ëÿ ëè ÷åò âåðòü ìè ðî âîé ÷èñ ëåí íîñ òè ó÷å íûõ, ïî ëó ÷èâ øèõ èç âåñ òíîñòü ñ XVI äî ñå ðå - äè íû XIX â. Â êîí öå XIX â. êî ëè ÷åñ òâåí - íûé âêëàä ýòèõ ñòðàí ðåç êî âîç ðîñ, îñî - áåí íî ââè äó ðîñ òà ÷èñ ëåí íîñ òè ó÷åíûõ â äâóõ íî âûõ ïî òåí öè àëü íûõ äåð æà âàõ — ÑØÀ è Ðîñ ñèè. Ìî äåëü ðàç âè òèÿ íà - ó÷íî ãî ñî îá ùåñ òâà â ýòèõ ñòðà íàõ îò - ëè ÷à ëàñü îò åâ ðî ïåé ñêèõ ìî äå ëåé. Ñ êîí öà XVIII â. òåì ïû ðîñ òà ÷èñ ëåí - íîñ òè ó÷å íûõ â ýòèõ äâóõ ñòðà íàõ áûëè ïðè ìåð íî îäè íà êî âû ìè ñ ïå ðè î äîì óäâî å íèÿ â 28 è 25 ëåò [18]. Ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëè çà ÷èñ ëåí íîñ - òè íà ó÷íûõ ñî îá ùåñòâ Ðîñ ñèè è ÑØÀ â ÕÕ â. ïî êà çàë, ÷òî â óñëî âè ÿõ ðåç êî - ãî óñêî ðå íèÿ ïî ñëå âî åí íî ãî ðàç âè òèÿ íà óêè ïå ðè îä óäâî å íèÿ êàä ðî âî ãî ïî - òåí öè à ëà ñî ñòà âèë, íà ïðè ìåð â 1960-õ ãî äàõ, ñî îò âå òñòâåí íî 6 è 11 ëåò [19, ñ. 58]. Îäíà êî â ïî ñëå äó þ ùèå äâà äå ñÿ - òè ëå òèÿ äàí íûé «ðàç áðîñ» ñó ùåñ òâåí - íî ñî êðà òèë ñÿ, à ïî ñëå ðàñ ïà äà ÑÑÑÐ â 1990-õ ãî äàõ òåì ïû êî ëè ÷åñ òâåí íî ãî ðàç âè òèÿ êàä ðî âî ãî ïî òåí öè à ëà íà óêè ÑØÀ è Ðîñ ñèè øëè â äè à ìåò ðàëü íî ïðî òè âî ïî ëîæ íûõ íà ïðàâ ëå íè ÿõ: â òî âðå ìÿ êàê ÷èñ ëåí íîñòü èñ ñëå äî âà òå ëåé ÑØÀ ïðîäîëæàëà óâå ðåí íî ðàñòè, â Ðîññèè, íàîáîðîò, íà áëþ äàë ñÿ êàä ðî - âûé îáâàë (òàá ëèöà). Ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëèç òåì ïîâ èç ìå íå íèÿ ÷èñ ëåí íîñ òè èñ ñëå äî âà òå ëåé ÑØÀ è Ðîñ ñèè â 1990-õ ãî äàõ (òûñ. ÷åë.)* 1993 1999 Ðîñ ñèÿ ÑØÀ Ðîñ ñèÿ ÑØÀ 644,9 962,7 420,2 1261,2 *Ñîñ òàâ ëå íî íà îñíî âå èñ òî÷ íè êîâ [20, c.19; 21, c.28; 22, c.46, 183]. Ïî ëó ÷åí íûå äàí íûå ñâè äå ò åëüñòâó - þò, ÷òî ê êîí öó 1990-õ ãî äîâ ÷èñ ëåí - íîñòü èñ ñëå äî âà òå ëåé ÑØÀ âòðîå ïðå - âîñ õî äè ëà àíà ëî ãè÷ íûé ïî êà çà òåëü â ðîñ ñèé ñêîé íà óêå. Ïî äîá íûé ñðàâ íè - òåëü íûé àíà ëèç êàä ðî âûõ òåí äåí öèé ñòàë âîç ìî æåí áëà ãî äà ðÿ ïå ðå õî äó ðîñ ñèé ñêîé ñòà òèñ òè êè íà óêè íà ìåæ - äó íà ðîä íûå ñòàí äàð òû â 1990-õ ãî äàõ. Â ïðå æíèå äå ñÿ òè ëå òèÿ ïðî âî äèòü ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëèç áûëî çà òðóä íè - òåëü íî, ïî ñêîëü êó ó÷åò ÷èñ ëåí íîñ òè íà ó÷íûõ ðà áîò íè êîâ ÑØÀ è ÑÑÑÐ Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 67 ÝÂÎËÞÖÈß ÑÒÐÓÊÒÓÐÛ ÍÀÓÊÎÂÅÄÅÍÈß È ÑÒÀÍÎÂËÅÍÈÅ ÄÅÌÎÃÐÀÔÈÈ ÍÀÓÊÈ ÊÀÊ ÍÎÂÎÉ ÑÓÁÍÀÓÊÎÂÅÄ×ÅÑÊÎÉ ÄÈÑÖÈÏËÈÍÛ áà çè ðî âàë ñÿ íà ðàç íûõ ìå òî äî ëî ãè ÷åñ - êèõ îñíî âà íè ÿõ. Äëÿ êîð ðåê òíîñ òè àíà ëè çà ïðè õî äè ëîñü ðàç ðà áà òû âàòü è ââî äèòü â íà ó÷íûé îá îðîò ñïå öè àëü - íûå ñðàâ íè òåëü íûå êî ýô ôè öè åí òû. Ðàç âè òèå äå ìîã ðà ôèè íà óêè â ïî ñòñî - âåò ñêîé Ðîñ ñèè, áà çè ðó þ ùå å ñÿ íà íî- âûõ ñòà òèñ òè ÷åñ êèõ ïî êà çà òå ëÿõ, ïî çâî - ëÿ åò íûíå ïðî âî äèòü ìåæ äó íà ðîä íûé ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëèç íå òîëü êî íà - ó÷íî-êàä ðî âî ãî, íî è äðó ãèõ ïî êà çà òå ëåé ïî òåí öè à ëà ðîñ ñèé ñêîé íà óêè â ñî îò íå - ñå íèè ñ àíà ëî ãè÷ íû ìè ïî êà çà òå ëÿ ìè íà - óêè ðàç âè òûõ ñòðàí ìèðà. 1. Ãâè øè à íè Ä.Ì. Ñî öè àëü íàÿ ðîëü íà óêè è ïî ëè òè êà ãî ñó äà ðñòâà â îá ëàñ òè íà óêè // Ñî öè î ëî ãè ÷åñ - êèå ïðî áëå ìû íà óêè. — Ì.: Íà ó êà, 1974. — 488 ñ. 2. Ìè êó ëèí ñêèé Ñ.Ð., Ðîä íûé Í .È. Íà ó êà êàê ïðåä ìåò ñïå öè àëü íî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ // Âîï ðî ñû ôè ëî - ñî ôèè. — 1966. — ¹ 5. — Ñ. 25 — 38. 3. Äîá ðîâ Ã.Ì. Íà ó êà î íà óêå. Íà ÷à ëà íà óêî âå äå íèÿ. — 3-èç äà íèå, äî ïîë íåí íîå è ïå ðå ðà áî òàí íîå.— Êèåâ: Íàóê. äóì êà, 1989. — 302 ñ. 4. Ðà÷ êîâ Ï.À. Íà ó êî âå äå íèå: ïðî áëå ìû, ñòðóê òó ðà, ýëå ìåí òû. — Ì.: ÌÃÓ, 1974. — 242 ñ. 5. Äìèò ðè åí êî Â.À. Ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû íà óêî âå äå íèÿ. — Òîìñê: ÒÃÓ, 1977. — 175 ñ. 6. Ìè êó ëèí ñêèé Ñ.Ð. Åùå ðàç î ïðåä ìå òå è ñòðóê òó ðå íà óêî âå äå íèÿ // Âîï ðî ñû ôè ëî ñî ôèè. — 1982. — ¹ 7. — Ñ. 117 — 131. 7. Îñíî âû íà óêî âå äå íèÿ / Ïîä ðåä. Í.Ñòå ôà íî âà è äð.— Ì.: Íà ó êà, 1985. — 431 ñ. 8. Ëàé òêî X., Ëàí ãå Á. Èç èñ òî ðèè ôîð ìè ðî âà íèÿ íà óêî âå äå íèÿ // Âîï ðî ñû èñ òî ðèè åñ òåñ òâîç íà íèÿ è òåõ íè êè. — 1982. — ¹ 3. — Ñ. 42—53. 9. Êåë ëå Â.Æ. Ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû êîì ïëåê ñíî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ íà ó÷íî ãî òðó äà // Âîï ðî ñû ôè ëî ñî ôèè. — 1977. — ¹ 5. — Ñ. 100—110. 10. Âçà è ìî äå éñòâèå íàóê êàê ôàê òîð èõ ðàç âè òèÿ / Îòâ. ðåä. À.Í. Êî ÷åð ãèí. — Íî âî ñè áèðñê: Íà ó êà. Ñèá. îòä-íèå, 1988. — 287 ñ. 11. Ñëî âàðü èíîñ òðàí íûõ ñëîâ. — Ì.: Ðóñ ñêèé ÿçûê, 1989. — 622 ñ. 12. Ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèå âîï ðî ñû íà óêî âå äå íèÿ / Ïîä ðå äàê öè åé Â.È.Îíîï ðè åí êî. — Êèåâ, 2001. — 327 ñ. 13. Ðîä íûé Í.È. Èñòî ðèÿ íà óêè, íà óêî âå äå íèå, íà óêà // Âîï ðî ñû ôè ëî ñî ôèè. — 1972. — ¹ 5. — Ñ. 51—62. 14. Êà øè ðèí Â.Ï. Ïðîá ëå ìû îá ùåé òå î ðèè íà óêè //Íà ó êî âå äå íèå: ôóí äà ìåí òàëü íûå è ïðè êëàä íûå ïðî áëå ìû. — Êðàñ íî ÿðñê, 2002. 15. Ëàõ òèí Ã.À., Ìèí äå ëè Ë.Ý. Êîí òó ðû íà ó÷íî-òåõ íè ÷åñ êîé ïî ëè òè êè. — Ì.: ÖÈÑÍ, 2000. — 240 ñ. 16. Ìåæ äèñ öèï ëè íàð íûå èñ ñëå äî âà íèÿ: Ñëî âàðü-ñïðà âî÷ íèê. — Ì.: Íà ó êà, 1991. — 247 ñ. 17. Ãîõ áåðã Ë.Ì. Ñòà òèñ òè êà íà óêè. — Ì.: ÒÅÈÑ, 2003. — 478 ñ. 18. Gascoigne R. The Historical Demography of Scientific Community, 1450—1900 // Social Studies of Scien ce. — 1992. — Vol. 22, ¹ 3.— Ð. 545—573. 19. Íà ó÷ íî-òåõ íè ÷åñ êàÿ ðå âî ëþ öèÿ è èç ìå íå íèå ñòðóê òó ðû íà ó÷íûõ êàä ðîâ. — Ì.: Íà ó êà, 1973. — 200 ñ. 20. Íå êè ïå ëî âà Å.Ô. Ýìèã ðà öèÿ è ïðî ôåñ ñè î íàëü íàÿ äå ÿ òåëü íîñòü ðîñ ñèé ñêèõ ó÷å íûõ çà ðó áå æîì.— Ì.: ÖÈÑÍ,1998. — 100 ñ. 21. Íà ó êà Ðîñ ñèè â öèô ðàõ. 2001: Ñòàò. ñá. — Ì.: ÖÈÑÍ, 2001. 22. Íà ó êà Ðîñ ñèè â öèô ðàõ. 2004: Ñòàò. ñá. — Ì.: ÖÈÑÍ, 2004. Ïî ëó ÷å íî 04.04.06 Î.Ã.Àëëàõâåðäÿí Åâî ëþö³ÿ ñòðóê òó ðè íà óêîç íà âñòâà òà ñòà íîâ ëåí íÿ äå ìîã ðàô³¿ íà óêè ÿê íî âî¿ ñóá íà ó êîç íàâ ÷î¿ äèñ öèïë³íè (äî 40-ð³÷÷ÿ çà ðîä æåí íÿ íà óêîç íà âñòâà â ÑÐÑÐ) Ñòàò òþ ïðè ñâÿ ÷å íî ìå òî äî ëîã³÷íèì àñ ïåê òàì åâî ëþö³¿ äèñ öèïë³íà ðíî¿ ñòðóê òó ðè íà óêîç íà âñòâà òà ñòà íîâ ëåí íþ äå ìîã ðàô³¿ íà óêè ÿê íî âî ãî íà ïðÿ ìó äîñë³äæåíü ó êîì ïëåêñ³ ðîçä³ë³â íà óêîç íà âñòâà. 68 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ã.Àëëàõâåðäÿí

Эволюция структуры науковедения и становление демографии науки как новой субнауковедческой дисциплины (к 40-летию зарождения науковедения в СССР)

Репозитарії

Схожі ресурси