Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти

Пропонується підхід до історико-наукових досліджень як до ключового фактору в процесі формування наукового світогляду майбутнього спеціаліста та підвищення його зацікавленості профільною дисципліною. Даний підхід знайшов свою реалізацію у методичних рекомендаціях для підготовки кандидатських та докт...

Повний опис

Збережено в:

Бібліографічні деталі
Дата:	2006
Автори:	Литвинко, А.С., Пономаренко, Л.П.
Формат:	Стаття
Мова:	Ukrainian
Опубліковано:	Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України 2006
Назва видання:	Наука та наукознавство
Теми:	Наука та освіта
Онлайн доступ:	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49577
Теги:	Додати тег Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
Назва журналу:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Цитувати:	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти / А.С. Литвинко, Л.П. Пономаренко // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 76-85. — Бібліогр.: 3 назв. — укр.

Репозитарії

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	irk-123456789-49577
record_format	dspace
spelling	irk-123456789-495772013-09-22T03:07:19Z Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти Литвинко, А.С. Пономаренко, Л.П. Наука та освіта Пропонується підхід до історико-наукових досліджень як до ключового фактору в процесі формування наукового світогляду майбутнього спеціаліста та підвищення його зацікавленості профільною дисципліною. Даний підхід знайшов свою реалізацію у методичних рекомендаціях для підготовки кандидатських та докторських дисертацій з історії фізики (спеціальності 07.00.07 — історія науки та техніки, 01.06.01 історія фізико-математичних наук). Показано, що впровадження у навчальний процес технічних університетів історико-наукових курсів дозволяє підвищити якість фундаментальної підготовки майбутніх спеціалістів, що в свою чергу сприяє покращанню якості вищої технічної освіти в цілому. Предлагается подход к историко-научным исследованиям как к ключевому фактору в процессе формирования научного мировоззрения будущего специалиста и повышения его интереса к профильной дисциплине. Данный подход наша свое воплощение в методических рекомендациях для подготовки кандидатских и докторских диссертаций по истории физики <специальности 07.00.07— история науки и техники, 01.06.0! — история физико-математических наук). Показано, что введение в учебный процесс технических университетов историко-научных курсов позволяет повысить качество фундаментальной подготовки будущих специалистов, что в свою очередь способствует улучшению качества высшего технического образования в целом. The paper offers an approach to historical studies as a key factor in fostering the scientific outlook of the future specialist and increasing his/her interest in his/her major discipline. This approach has been implemented in methodical recommendations for the preparation of Candidate and Doctor theses on the history of physics (specialties 07.00.07 — history of science and technology; 01.06.01 — history of phys & math sciences). It’s shown that introduction of the courses on history in the training process at engineering universities allows to up-grade the quality of basic training of future specialists, thus improving the quality of the higher engineering education in general. 2006 Article Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти / А.С. Литвинко, Л.П. Пономаренко // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 76-85. — Бібліогр.: 3 назв. — укр. 0374-3896 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49577 uk Наука та наукознавство Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Ukrainian
topic	Наука та освіта Наука та освіта
spellingShingle	Наука та освіта Наука та освіта Литвинко, А.С. Пономаренко, Л.П. Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти Наука та наукознавство
description	Пропонується підхід до історико-наукових досліджень як до ключового фактору в процесі формування наукового світогляду майбутнього спеціаліста та підвищення його зацікавленості профільною дисципліною. Даний підхід знайшов свою реалізацію у методичних рекомендаціях для підготовки кандидатських та докторських дисертацій з історії фізики (спеціальності 07.00.07 — історія науки та техніки, 01.06.01 історія фізико-математичних наук). Показано, що впровадження у навчальний процес технічних університетів історико-наукових курсів дозволяє підвищити якість фундаментальної підготовки майбутніх спеціалістів, що в свою чергу сприяє покращанню якості вищої технічної освіти в цілому.
format	Article
author	Литвинко, А.С. Пономаренко, Л.П.
author_facet	Литвинко, А.С. Пономаренко, Л.П.
author_sort	Литвинко, А.С.
title	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
title_short	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
title_full	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
title_fullStr	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
title_full_unstemmed	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
title_sort	ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти
publisher	Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
publishDate	2006
topic_facet	Наука та освіта
url	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49577
citation_txt	Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти / А.С. Литвинко, Л.П. Пономаренко // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 76-85. — Бібліогр.: 3 назв. — укр.
series	Наука та наукознавство
work_keys_str_mv	AT litvinkoas klûčovarolʹístoríínaukidlâformuvannâsvítoglâdufahívcâtapídviŝennââkostíviŝoítehníčnoíosvíti AT ponomarenkolp klûčovarolʹístoríínaukidlâformuvannâsvítoglâdufahívcâtapídviŝennââkostíviŝoítehníčnoíosvíti
first_indexed	2025-07-04T10:45:45Z
last_indexed	2025-07-04T10:45:45Z
_version_	1836712927697043456
fulltext	À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî Êëþ ÷î âà ðîëü ³ñòîð³¿ íà óêè äëÿ ôîð ìó âàí íÿ ñâ³òîã ëÿ äó ôàõ³âöÿ òà ï³äâè ùåí íÿ ÿêîñò³ âè ùî¿ òåõí³÷íî¿ îñâ³òè Ïðî ïî íóºòüñÿ ï³äõ³ä äî ³ñòî ðè êî-íà óêî âèõ äîñë³äæåíü ÿê äî êëþ ÷î âî ãî ôàê òî ðó â ïðî öåñ³ ôîð ìó âàí íÿ íà óêî âî ãî ñâ³òîã ëÿ äó ìàé áóò íüî ãî ñïåö³àë³ñòà òà ï³äâè ùåí íÿ éîãî çàö³êàâ ëå íîñò³ ïðîô³ëüíîþ äèñ öèïë³íîþ. Äà íèé ï³äõ³ä çíàé øîâ ñâîþ ðåàë³çàö³þ ó ìå òî äè÷ íèõ ðå êî ìåí äàö³ÿõ äëÿ ï³äãî òîâ êè êàí äè äà òñüêèõ òà äîê òî ðñüêèõ äèñ åð - òàö³é ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè (ñïåö³àëü íîñò³ 07.00.07 — ³ñòîð³ÿ íà óêè òà òåõí³êè, 01.06.01 — ³ñòîð³ÿ ô³çèêî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê). Ïî êà çà íî, ùî âïðî âàä æåí íÿ ó íà â÷àëü íèé ïðî öåñ òåõí³÷íèõ óí³âåð ñè òåò³â ³ñòî ðè êî-íà óêî âèõ êóðñ³â äîç âî ëÿº ï³äâè ùè òè ÿê³ñòü ôóí äà ìåí òàëü íî¿ ï³äãî òîâ êè ìàé áóòí³õ ñïåö³àë³ñò³â, ùî â ñâîþ ÷åð ãó ñïðèÿº ïî êðà ùàí íþ ÿêîñò³ âè ùî¿ òåõí³÷íî¿ îñâ³òè â ö³ëîìó. Äî çà ãàëü íî öèâ³ë³çàö³éíèõ òåí - äåíö³é, ùî ó XXI ñòîë³òò³ ïî ñè ëþ âà òè - ìóòü ñâ³é âïëèâ íà âñ³ ñôå ðè æèòòºä³ÿëü íîñò³ ëþ äè íè, íà ëå æàòü ãëî áàë³çàö³ÿ ñóñï³ëüíî ãî ðîç âèò êó, ÿêà õà ðàê òå ðè çóºòüñÿ çáëè æåí íÿì íàö³é ³ äåð æàâ òà êðî êà ìè äî ñòâî ðåí íÿ ñï³ëü - íî ãî åêî íîì³÷íî ãî òà ³íôîð ìàö³éíî ãî ïðî ñòî ðó, à òà êîæ ïå ðåõ³ä â³ä ³íäóñò - ð³àëü íèõ äî íà óêî âî-³íôîð ìàö³é íèõ òåõ íî ëîã³é, êîò ðèé â çíà÷í³é ì³ð³ áà - çóºòüñÿ íà ³íòå ëåê òó àëüí³é âëàñ íîñò³ òà çíàí íÿõ ÿê ñóá ñòàíö³¿ âè ðîá íèö òâà. Ñè òó àö³ÿ óñêëàä íþºòüñÿ òèì, ùî çà ðàç çìi íà ³äåé, çíàíü ³ òåõ íî ëîã³é â³äáó - âàºòüñÿ íà áà ãà òî øâèä øå, í³æ çì³íà ïî êîë³íü ëþ äåé, ó çâ’ÿç êó ç ÷èì íà ÷àñ³ ïî ñòàº ïî øóê øëÿõ³â óçãîä æåí íÿ ëà - âè íî ïîä³áíî ãî ðîç âèò êó çíàíü ³ ëþ ä - ñüêî¿ çäàò íîñò³ ¿õ òâîð ÷î çà ñâî¿ òè. Ö³ òåí äåíö³¿ â ñó êóï íîñò³ âå äóòü äî òîãî, ùî íàéá³ëüø ïð³îðè òåò íè ìè äëÿ ñó ñï³ëüíî ãî ïî ñòó ïó ñòà þòü íà óêà òà îñ - â³òà, à êîí êó ðåí òîñ ïðî ìîæí³ñòü êðà¿í âè ç íà ÷à òè ìåòü ñÿ ïåðø çà âñå ð³âíåì ëþ ä ñüêî ãî ðîç âèò êó òà ñòà íîì ¿õ íà óêî - âî ãî ïî òåíö³àëó. Ñàìå òîìó ñüî ãîäí³ â ñâ³òë³ çðîñ òó ³íòåð íàö³îíàë³çàö³¿ òà ãëî áàë³çàö³¿ âñ³õ ñôåð ä³ÿëü íîñò³ ëþ äè íè, âêëþ ÷åí íÿ Óê ðà¿ íè â ñâ³òî âèé íà óêî âî-òåõí³÷íèé ³ ãå î ïîë³òè÷ íèé ïðî ñò³ð òà íå îáõ³äíîñò³ ïå - ðå âå äåí íÿ ¿¿ åêî íîì³êè íà ³ííî âà ö³é íèé øëÿõ ðîç âèò êó ôîð ìó âàí íÿ ñâ³òî ã ëÿ äó ñó - ÷àñ íî ãî íà óêîâ öÿ íà áó âàº îñîá ë è âî¿ àê òó - àëü íîñò³. Ðèí êîâ³ â³ä íî ñè íè âè ìà ãà þòü íà ÿâ íîñò³ òà êî ãî ñïåö³àë³ñòà, ÿêèé ìîæå æèòè ³ ïðà öþ âà òè ó âè ñî êî³íòåã ðî âà íî ìó, çà ñíî âà íî ìó íà âè êî ðèñ òàíí³ ñó ÷àñ íèõ òåõ íî ëîã³é ñâ³ò³. Â³í ìàº øâèä êî îð³ºíòó - âà òè ñÿ â ñâ³òî âî ìó ³íôîð ìàö³é íî-êóëü - òóð íî ìó ïðî ñòîð³, âèç íà ÷à òè íàéá³ëüø àê - òó àëüí³ íà ïðÿ ìè ðîç âèò êó íà óêè, òåõí³êè òà ïðî ìèñ ëî âîñò³, òâîð ÷î ³ íå ñòàí äàð òíî âèð³øó âà òè íà óêîâ³ òà òåõí³÷í³ ïðî áëå ìè. Ñâ³òî âèé äîñâ³ä ïî êà çóº, ùî îäíèì ç ïî òóæ íèõ çà ñîá³â, çäàò íèõ ñïðè ÿ òè çðîñ - òàí íþ ÿêîñò³ ðî áî ÷î¿ ñèëè òà ï³ä âè ùåí - íþ ñóñï³ëüíî ãî ñòà òó ñó îñâ³÷å íî ãî, êâà - ëi ô³êî âà íî ãî ïðàö³âíè êà, ïå ðå îð³ºíòàö³¿ ñèñ òå ìè ï³äãî òîâ êè êàäð³â íà ïî òðå áè ðå àëü íî¿ åêî íîì³êè Óêðà¿ íè ÿê ºâðî ïå é - ñüêî¿ äåð æà âè, º âè êî ðèñ òàí íÿ ³ñòîð³¿ íà óêè ïðè ï³äãîòîâö³ íà óêî âî- òåõí³÷íèõ êàäð³â. ßäðîì, íà âêî ëî ÿêî ãî â³äáó âàºòüñÿ ôîð ìó âàí íÿ ñâ³òîã ëÿ äó íà óêîâ öÿ, âèñ òó - ïàº ïî íÿò òÿ «íà óêî âî¿ êàð òè íè ñâ³òó». Öå ö³ë³ñíà êàð òè íà óÿâ ëåíü ïðî ñâ³ò, éîãî çà ãàëüí³ âëàñ òè âîñò³ òà çà êî íîì³ðíîñò³, ÿêà óòâî ðþºòüñÿ íà îñíîâ³ óçà ãàëü íåí íÿ ïî íÿòü, ïðè íöèï³â òà çà êîí³â, à òà êîæ 76 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²̄ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ © À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî, 2006 îá ðàç³â, ùî äà þòü çìî ãó ôàõ³âöÿì ðî - çóì³òè îäèí îä íî ãî íå çà ëåæ íî â³ä âóçü êî¿ ñïåö³àë³çàö³¿. Òàê, ïðî ô³çè÷ íó êàð òè íó ñâ³òó À.Åéíø òåéí ïè ñàâ: «Ëþ äè íà ïðàã - íå ÿêè ìîñü ïðî ñòèì òà ÿñ íèì ñïî ñî áîì óÿ âè òè ïðî ñòó òà ÿñíó êàð òè íó ñâ³òó äëÿ òîãî, ùîá â³äîê ðå ìè òèñü â³ä ñâ³òó â³ä ÷óò - ò³â, ùîá äî ïåâ íî¿ ì³ðè ñïðî áó âà òè çà - ì³íèòè öåé ñâ³ò ñòâî ðå íîþ ó òà êèé ñïîñ³á êàð òè íîþ. ... ßêå ì³ñöå çà é ìàº êàð òè íà ñâ³òó ô³çèê³â-òå î ðå òèê³â ñå ðåä óñ³õ ìîæ - ëè âèõ êàð òèí? Çàâ äÿ êè âè êî ðèñ òàí íþ ìîâè ìà òå ìà òè êè öÿ êàð òè íà çà äî âîëü - íÿº íàéá³ëüø âèñîêèì âè ìî ãàì ùîäî ñòðîãîñò³ òà òî÷íîñò³ â³ä òâî ðåí íÿ âçàºìîçâ’ÿçê³â» [1, ñ. 40]. Ñë³ä çà çíà ÷è òè, ùî íà óêî âà êàð òè íà ñâ³òó (íà â³äì³íó â³ä òåîð³¿) â³ääçåð êà ëþº îá’ºêò, àáñòðà ãó þ ÷èñü â³ä ïðî öå ñó îäåð - æàí íÿ çíàí íÿ. Òîìó âîíà ò³ñíî ïî â’ÿ çà íà ç³ ñâ³òîã ëÿ äîì òà âèñ òó ïàº îäíèì ³ç äi - ºâèõ çà ñîá³â éîãî ôîð ìó âàí íÿ. Çà ãàëü íî - êóëü òóð íèé çì³ñò íà óêî âî¿ êàð òè íè ñâ³òó ïî ëÿ ãàº ó ïî øó êó íî âèõ ñâ³òîã ëÿä íèõ ³äåé, à òà êîæ íî âèõ øëÿõ³â öè â³ë³çà ö³é - íî ãî ðîç âèò êó. Ó ì³ðó ïðî ãðå ñó íà óêè êîì ïëåêñ óÿâ ëåíü ïðî ñâ³ò òðàíñ ôîð ìóºòüñÿ, ùî ïðè âî äèòü äî çì³í íà óêî âèõ êàð òèí ñâ³òó â õîä³ òàê çâà íèõ íà óêî âèõ ðå âî ëþö³é. Ãî ëîâ íà â³ä - ì³íí³ñòü íà óêî âî¿ êàð òè íè ñâ³òó â³ä íå íà ó - êî âî¿ ïî ëÿ ãàº â òîìó, ùî âîíà áó äóºòüñÿ íà îñíîâ³ ôóí äà ìåí òàëü íî¿ íà óêî âî¿ òåîð³¿ àáî òåîð³é, ÿê³ ñëó ãó þòü ¿¿ îá´ðóí òó âàí íÿì. Òîìó ðîç ð³ç íÿ þòü äåê³ëüêà ³ñòî ðè÷ íèõ òèï³â ô³çè÷ íî¿ êàð òè íè ñâ³òó — ìå õà í³ñ - òè÷ íó, åëåê òðî äè íàì³÷íó, êâàí òî âî- ðå ëÿ - òè â³ñò ñüêó, åâî ëþö³éíó. Ñüî ãîäí³ ôîð ìó - ºòüñÿ êàð òè íà ñâ³òó, ÿêà õà ðàê òå ðè çóºòüñÿ ïî ñè ëåí íÿì ïðî öå ñó ì³æäèñ öèï ë³íà ðíî ãî ñèí òå çó çíàíü íà îñíîâ³ ïðè íöè ïó ãëî - áàëü íî ãî åâî ëþö³îí³çìó òà ³äå¿ ñà ìî îð - ãàí³çàö³¿ ñèñ òå ìè. Âîíà âæå íå º áåç ïî ñå - ðåä íüî íà î÷íîþ «êàð òèí êîþ», àëå â òîé æå ÷àñ äàº á³ëüøå íà áëè æåí íÿ äî ðå àëü íî¿ ä³éñíîñò³. Äëÿ òîãî, ùî îïà íó âà òè ñó ÷àñ íó êàð òè - íó ñâ³òó òà óñâ³äî ìè òè ³ñòî ðè÷í³ åòà ïè ¿¿ ñòà íîâ ëåí íÿ, òîá òî ñôîð ìó âà òè ñâ³òî - ãëÿä ñó ÷àñ íî ãî íà óêîâ öÿ, íå îá õ³ä íèì º âèâ ÷åí íÿ çà êî íîì³ðíîñ òåé ðîç âèò êó íà óêè ³ òåõí³êè ÿê íåâ³ä’ºìíî¿ ñêëà äî - âî¿ çà ãàëü íî ëþ äñüêî¿ êóëü òó ðè. Ñàìå öå ñòàíîâèòü ïðåä ìåò ³ñòî ðè êî-íà óêî - âèõ äî ñëi äæåíü, ÿê³ íà áó âà þòü ñüî ãîäí³ îñîá ëè âî¿ àê òó àëü íîñò³, äîç âî ëÿ þ ÷è íà óêîâ öþ ïî áà ÷è òè âåñü êîì ïëåêñ âçàºìî ïîâ ’ÿ çà íèõ íà óêî âèõ íà ïðÿì³â òà ì³ñöå ñâî¿õ äîñë³äæåíü â íüî ìó. Â³äîìî, ùî â ïðî öåñ³ ³ñòî ðè÷ íî ãî ðîç - âèò êó ñêëà ëî ñÿ ïðî òèñ òî ÿí íÿ ì³æ òåõ - í³÷ íîþ òà ãó ìàí³òàð íîþ êóëü òó ðà ìè, ÿêå ïðè ç âå ëî äî âèê ðèâ ëåí íÿ ö³ë³ñíî ãî ñâ³òî ñ ïðèé íÿò òÿ ëþ äè íîþ. ²ñòî ðè êî- íà óêîâ³ äîñë³äæåí íÿ âèñ òó ïà þòü ä³ºâèì ³íñòðó ìåí òîì, ÿêèé äîç âî ëÿº ðîç â’ÿ çà òè öå ïðî òèð³÷÷ÿ òà ñòâî ðè òè íî âèé ñâ³òî - ãëÿä íèé ñèí òåç. Çîê ðå ìà, äëÿ ôàõ³âö³â ïðè ðîä íè ÷î ãî òà òåõí³÷íî ãî íà ïðÿì³â ³ñ òîð³ÿ íà óêè º òèì øëÿ õîì, ÿêèé äàº ìîæ ëèâ³ñòü äî ëó ÷è òè ñÿ äî ö³ííîñ òåé ñâ³òî âî¿ êóëü òó ðè â ö³ëîìó. Ó òîé æå ÷àñ âîíà äîç âî ëÿº ïåâ íîþ ì³ðîþ êîì ïåí ñó - âà òè íå äîñ òàò íþ ïðè ðîä íè ÷î-íà óêî âó ï³äãî òîâ êó ãó ìàí³òàð³ÿ, à ÷à ñîì ³ ïî âíó ¿¿ â³ä ñóòí³ñòü. Àêòóàëüí³ñòü ³ñòîð³¿ íà óêè, çîê ðå ìà ³ñ - òî ð³¿ ô³çèêè, øè ðî êî óñâ³äîì ëþºòüñÿ â ñâ³ò³. Ä³þòü óñòà íî âè òà òî âà ðèñ òâà, ùî çà é ìà þòü ñÿ ³ñòî ðè êî-íà óêî âîþ ïðî - áëå ìà òè êîþ. Öå ²íñòè òóò Ìàê ñà Ïëàí - êà (Áåð ë³í), Öåíòð ³ñòîð³¿ ô³çèêè ïðè Àìå ðè êàíñüêîìó ³íñòè òóò³ ô³çèêè, Öåíòð ³ñòîð³¿ íà óêè ³ì. Î.Êîé ðå (Ïà - ðèæ), Ìó çåé ³ñòîð³¿ òåõí³êè Îêñô îðä - ñüêî ãî óí³âåð ñè òå òó, Ì³æ íà ðîä íèé êî - ì³òåò ç ³ñòîð³¿ òåõ íî ëîã³¿, Ì³æíà ðîä íà ñï³ëêà ç ³ñòîð³¿ òà ìå òî äî ëîã³¿ íà óêè, ²íñòè òóò ³ñòîð³¿ ïðè ðî äîç íà âñòâà ³ òåõ - í³êè Ðîñ³éñüêî¿ àêà äåì³¿ íàóê òîùî. Âè - õî äÿòü òà êîæ ÷èñ ëåíí³ ïðîô³ëüí³ æóð - íà ëè, íà ïðèê ëàä «Íà ó êà òà íà óêîç íà â - ñòâî», «Íà ðè ñè ç ³ñòîð³¿ ïðè ðî äîç íà âñò - âà ³ òåõí³êè», ²SIS, «British Journal for the His tory of Science», «Studies in History and Phi lo sophy of Science». Â Óêðà¿í³ äîñë³äæåí íÿ ç ³ñòîð³¿ íà óêè ³ òåõí³êè ìà þòü äàâí³ òðà äèö³¿. Îêðåì³ ðîç ðîá êè çä³éñíþ âà ëè ñÿ ùå â 20-ò³ ðîêè XX ñò., êîëè Â.Â.Äà íè ëå âñüêèé ðîç ïî - Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 77 ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²¯ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ ÷àâ ÷è òà òè ó âèù³é øêîë³ êóðñ ³ñòîð³¿ òåõí³êè ³ îðãàí³çó âàâ ïåð øó â Óêðà¿í³ êà ôåä ðó ç ³ñòîð³¿ òåõí³êè ó Õàð êîâ³. Ó 40—50-ò³ ðî êè â³äáó ëà ñÿ ³íñòè òó ö³à - ë³çàö³ÿ öèõ äî ñëi äæåíü: â Àêàäåì³¿ íàóê ñòâî ðþ þòü ñÿ ñïå ö³àëüí³ ïðîô³ëüí³ â³ää³ëè, ï³çí³øå — ñåê òîð ³ñòîð³¿ ïðè ðî - äîç íà âñòâà ³ òåõí³êè, ùî ñòàâ ïðåä òå ÷åþ Öåí òðó äîñë³äæåíü íà óêî âî-òåõí³÷íî ãî ïî òåíö³àëó òà ³ñòîð³¿ íà óêè ³ì. Ã.Ì.Äîá - ðî âà ÍÀÍ Óêðà¿ íè. Öåé Öåíòð òà Óêð à - ¿í ñüêå òî âà ðèñ òâî ³ñ òî ðèê³â íà óêè îá’ºäíó þòü òà êî îð äè íó þòü çó ñèë ëÿ ÿê ïðî ôåñ³éíèõ ³ñòî ðèê³â íà ó êè, òàê ³ â÷å - íèõ ó ð³çíèõ ãà ëó çÿõ, ùî âèâ ÷à þòü ³ñ - òîð³þ ðîç âèò êó ñâîº¿ äèñ öèï ë³íè. Çîê - ðå ìà, äîñëi äæåí íÿ ç ³ñòîð³¿ ôi çè êè ï³ä - òðè ìó þòü ñÿ òà êîæ Óêð à¿íñüêèì ô³çè÷ - íèì òî âà ðèñ òâîì. Îäíèì ç åôåê òèâ íèõ øëÿõ³â ðîç áó - äî âè ³ñ òîð³¿ íà óêè òà âè õî âàí íÿ íà óêî - âèõ êàä ð³â â ö³é ãà ëóç³ â Óêðà¿í³ âèñ òó - ïàº ï³äãî òîâ êà äèñ åð òàö³éíèõ ðîá³ò ³ñòî ðè êî-íà óêî âî ãî ïðîô³ëþ. Ñêàæi - ìî, òàê³ ðî áî òè òðà äèö³éíî âè êî íó - þòü ñÿ â ÖÄÏ²Í ÍÀÍ Óêðà¿ íè, äå ïðà - öþº ñïåö³àë³çî âà íà â÷å íà ðàäà ³ç çà - õèñ òó êàí äè äà òñüêèõ ³ äîê òî ð ñü êèõ äè - ñ åð òàö³é çà ñïåö³àëüí³ñòþ 07.00.07 — ³ñòîð³ÿ íàóêè ³ òåõí³êè. Ñüî ãîäí³ â Óêðà¿í³ ñïîñ òåð³ãàºòüñÿ çíà÷ íå çðîñ òàí íÿ ³íòå ðå ñó íà óêîâö³â äî ïðî âå äåí íÿ ³ñòî ðè êî-íà óêî âèõ äî - ñë³ äæåíü. Îäíàê áà ãà òîð³÷íèé äîñâ³ä â³ä ä³ëó ³ñòîð³¿ íà óêè Öåí òðó äî ñëi - äæåíü íà óêî âî-òåõí³÷ íî ãî ïî òåíö³àëó òà ³ñòîð³¿ íà óêè ³ì. Ã.Ì.Äîá ðî âà ñâ³ä - ÷èòü, ùî ó á³ëüøîñò³ çäî áó âà÷³â íà óêî - âî ãî ñòó ïå íÿ âè íè êà þòü ïåâí³ òðóä íî - ù³ é ìà þòü ì³ñöå òè ïîâ³ ïî ìèë êè ïðè ðî áîò³ íàä äèñ åð òàö³ÿìè ³ñòî ðè êî-íà - óêî âî ãî ïðîô³ëþ. Ñàìå òîìó íà çð³ëà íå îáõ³äí³ñòü ñèñ òå ìà òè çó âà òè çà ãàëü í³ âè ìî ãè äî íà ïè ñàí íÿ äèñ åð òàö³éíèõ ðîá³ò ç ³ñòîð³¿ íà óêè, óçà ãàëü íè òè íà é - àê òó àëü í³ø³ ïðî áëå ìè, ùî âè íè êà þòü íà ð³ç íèõ åòà ïàõ äîñë³äæåíü, ³ äî íåñ òè â³äïîâ³ä³ íà íèõ äî øè ðî êî ãî êîëà íà - óêîâö³â òà ïðàö³âíèê³â ñïåö³àë³çî âà - íèõ â÷å íèõ ðàä. Ïåð øèì ç òà êèõ ïîñ³áíèê³â, ÿê³ ðîç ðîá - ëåí³ ó â³ää³ë³ ³ñòîð³¿ íà óêè ÖÄÏ²Í ÍÀÍ Óêðà¿ íè äëÿ äî ïî ìî ãè çäî áó âà ÷àì íà óêî - âî ãî ñòó ïå íÿ â ãà ëóç³ ³ñòîð³¿ íà óêè, º «Ïî - ðà äè ùîäî íà ïè ñàí íÿ êàí äè äà ò ñü êèõ òà äîê òî ðñüêèõ äèñ åð òàö³é ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè (ñïåö³àëü íîñò³: 07.00.07 – ³ñòîð³ÿ íà óêè ³ òåõí³êè, 01.06.01 – ³ñòîð³ÿ ô³çè êî-ìà òå ìà - òè÷ íèõ íàóê)» (óêëà äà÷³: êàíä. ô³ç.- ìàò. íàóê, äîê òî ðàíò ÖÄÏ²Í ÍÀÍ Óê ðà¿ íè À.Ñ. Ëèò âèí êî òà êàíä. ô³ç.- ìàò. íàóê, äî - öåíò Íàö³îíàëü íî ãî òåõí³÷íî ãî óíi âåð ñè - òå òó Óêðà¿ íè «Êè¿âñüêèé ïî ë³òåõ í³÷íèé ³íñòè òóò» Ë.Ï. Ïî íî ìà ðåí êî). Äà íèé ïî - ñ³á íèê º ñïðî áîþ êîì ï ëåê ñ íî ãî âèñâ³ò - ëåí íÿ ñó ÷àñ íèõ âè ìîã äî ï³äãî òîâ êè òà îôîð ìëåí íÿ äèñ åð òà ö³é íèõ ðîá³ò ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè òà ìàº íà ìå ò³ äî ïî ìîã òè íà óêîâ - öÿì â íà ïè ñàíí³ äèñ åð òàö³é ³ñòî ðè êî- ô³çè÷ íî ãî íà ïðÿì êó. Çàï ðî ïî íî âàí³ ðå êî ìåí äàö³¿ â³äïî â³äà - þòü ÷èí íèì íîð ìà òèâ íèì äî êó ìåí òàì Âè ùî¿ àòåñòàö³éíî¿ êîì³ñ³¿ Óêðà¿ íè ùî äî íà ïè ñàí íÿ òà îôîð ìëåí íÿ äèñ åð òà ö³é - íèõ ðîá³ò, à òà êîæ äåð æàâ íèì ñòàí äàð - òàì ç ïîä àí íÿ íàóêîâî¿ ³íôîðìàö³¿. Ïåðø çà âñå â äàí³é íà óêî âî-ìå òî - äè÷í³é ïðàö³ ï³äêðåñ ëþºòüñÿ ðîëü ô³çè - êè ÿê îäí³º¿ ç ôóí äà ìåí òàëü íèõ íàóê ñó - ÷àñ íî ãî ïðè ðî äîç íà âñòâà, ÿêà âèç íà ÷àº éîãî ðîç âè òîê. Ó ì³ðó íà êî ïè ÷åí íÿ åì - ï³ðè÷ íî ãî ìà òåð³àëó, éîãî óçà ãàëü íåí íÿ òà îñìèñ ëåí íÿ, â ïðî öåñ³ äè ôå ðåí ö³àö³¿ íà óêî âî ãî çíàí íÿ òà âè ä³ëåí íÿ ç íüî ãî îêðå ìèõ íàóê ô³çèêà ïå ðå òâî ðè ëà ñÿ íà íà óêî âó äèñ öèïë³íó ïðî âëàñ òè âîñò³ òà áó äî âó ìà òåð³¿ ³ ôîð ìè ¿¿ ðóõó, ÿêà âèâ - ÷àº íàéá³ëüø çà ãàëüí³ çà êî íî ì³ðíîñò³ ÿâèù ó ñâ³ò³. Êëþ ÷î âà ðîëü ô³çèêè â ñèñ òåì³ íàóê ðî áèòü íàä çâè ÷àé íî àê òó - àëü íèì âèâ ÷åí íÿ ÿê ñà ìî¿ ô³çè êè, òàê ³ ¿¿ ³ñòîð³¿, ÿêå ñïðèÿº ôîð ìó âàí íþ ìå - õàí³çì³â ñòðî ãî ãî ìèñ ëåí íÿ òà íà óêî âî ãî ñâ³òîã ëÿ äó. Äëÿ äî ïî ìî ãè íà óêîâ öÿì, êîòð³ ïðà - öþ þòü â ãà ëóç³ ³ñòîð³¿ ô³çèêè, â ðîç ðîá - ëå íèõ ìå òî äè÷ íèõ ðå êî ìåí äàö³ÿõ: v Âèñâ³òëþ þòü ñÿ îñîá ëè âîñò³ äèñ åð òà - ö³é íèõ ðîá³ò â ãà ëóç³ ³ñòîð³¿ ô³çè êè íà çäî áóò òÿ íà óêî âî ãî ñòó ïå íÿ êàí äè äà - 78 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî òà òà äîê òî ðà íàóê, à òà êîæ ïî ÿñ íþ - þòü ñÿ â³äì³ííîñò³ ì³æ íèìè. v Ïî äà þòü ñÿ âè ìî ãè äî îá ñÿ ãó, âèê ëà äåí - íÿ, îôîð ìëåí íÿ òà àï ðî áàö³¿ íà ó êî âî¿ ³íôîð ìàö³¿ â äèñ åð òàö³¿ ç ³ñòî ð³¿ ô³çèêè. Ïðî ïî íóºòüñÿ ñòðóê òó ðà âñòó ïó, îãëÿ - äó ë³òå ðà òó ðè òà âèñ íîâ ê³â, âêà - çóºòüñÿ íà íå îáõ³äí³ñòü â³ä ïîâ³ä íîñò³ çà âäàíü òà âèñ íîâê³â. v Äå òàëü íî îá´ðóí òî âóºòüñÿ ð³çíè öÿ ðî á³ò ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè, ÿê³ âè êî íó þòü ñÿ çà ñïåö³àëü íîñ òÿ ìè 07.00.07 – ³ñòîð³ÿ íà ó - êè ³ òåõí³êè òà 01.06.01 – ³ñòîð³ÿ ô³çèêî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê; ôîð ìó ëþ - þòü ñÿ ï³äõî äè äî âè áî ðó òåìè äîñëi - äæåí íÿ òà ï³äêðåñ ëþºòüñÿ îá î â’ÿç êî - â³ñòü â³äïîâ³äíîñò³ òåìè äè ñ åð òàö³¿ ïàñ - ïîð òó ñïåö³àëü íîñò³. v Çâåð òàºòüñÿ îñîá ëè âà óâà ãà íà òå, ùî ìà òåð³àë äèñ åð òàö³éíî¿ ðî áî òè îá î - â’ÿç êî âî ìàº áóòè ïîä à íèé ç óðà õó âàí - íÿì êîí òåê ñòó ñâ³òî âî¿ íà óêè. v Íà âî äÿòü ñÿ ïðè êëà äè ôîð ìó ëþ âàí íÿ îá’ºêòà, ïðåä ìå òà, íî âèç íè, ìåòè òà çà - âäàíü ³ñòî ðè êî-ô³çè÷ íèõ äîñë³äæåíü. v Âèê ëà äà þòü ñÿ îñíîâí³ ìå òî äè äîñëi - äæåí íÿ, ÿê³ çà ñòî ñî âó þòü ñÿ ïðè ïðî âå - äåíí³ ³ñòî ðè êî-ô³çè÷ íèõ äîñë³äæåíü. v Ó äî äàò êàõ íà âî äèòü ñÿ ñïè ñîê íà ó êî - âèõ æóð íàë³â òà çá³ðíèê³â ñòà òåé, ùî ì³ñòÿòü ³ñòî ðè êî-ô³çè÷í³ ìà òå ð³à ëè, à òà êîæ ñïè ñîê óêð à¿íñüêèõ íà ó êî âèõ æóð íàë³â òà çá³ðíèê³â ñòà òåé, â ÿêèõ òðà äèö³éíî äðó êó þòü ñÿ ³ñ òî ðè êî- ô³çè÷í³ ìà òåð³àëè; ïîä à þòü ñÿ ïðè êëà - äè îôîð ìëåí íÿ á³áë³î ãðàô³÷íèõ îïè ñ³â; íà âî äÿòü ñÿ ïàñ ïîð òè ñïåö³àëü íîñò³ 07.00.07 – ³ñòîð³ÿ íà óêè ³ òåõí³êè òà ñïåö³àëü íîñò³ 01.06.01 – ³ñòîð³ÿ ôi çè - êî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê. Ñë³ä çà çíà ÷è òè, ùî äî íî ìåí êëà òó ðè ñïåö³àëü íîñ òåé ÂÀÊ Óêðà¿ íè âõî äÿòü äâ³ ñïåö³àëü íîñò³ ³ñòî ðè êî-ô³çè÷ íî ãî ïðî - ô³ëþ, êîæ íà ç ÿêèõ ìàº ñâ³é øèôð. Öå ñïåö³àëü íîñò³ «³ñòîð³ÿ íà óêè» (øèôð 07.00.07) òà «³ñòîð³ÿ ô³çèêî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê» (øèôð 01.06.01). Ó ïàñ ïîðò³ êîæ íî¿ ñïåö³àëü íîñò³ çà çíà ÷àºòüñÿ ¿¿ ôîð ìó ëà, íà - ïðÿ ìè äîñëi äæåíü ³ ãà ëóçü íàóê, ç ÿêèõ ïðè - ñóä æó ºòüñÿ íà óêî âèé ñòó ï³íü. Íàç âà äèñ åð - òàö³¿ ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè îá îâ’ÿç êî âî ìàº â³äïîâ³äàòè çà ñâî¿ì çì³ñòîì îä íî ìó ç íà - ïðÿì³â äîñë³äæåíü, çà çíà ÷å íèõ ó ïàñ ïîð - ò³ â³äïîâ³äíî¿ ñïåö³àëü íîñò³. Ïðè îá ðàíí³ òåìè äèñ åð òàö³¿ òà âèç - íà ÷åíí³ ñïåö³àë³çî âà íî¿ â÷å íî¿ ðàäè äëÿ ¿¿ çà õèñ òó ñë³ä âðà õî âó âà òè, ùî äè - ñ åð òà ö³é í³ äîñë³äæåí íÿ ç ³ñòîð³¿ ô³çè - êè, ÿê³ ïðåä ñòàâ ëÿ þòü ñÿ íà çäî áóò òÿ íà óêî âî ãî ñòó ïå íÿ êàí äè äà òà ÷è äîê - òî ðà ³ñòî ðè÷ íèõ íàóê (ñïåö³àëü í³ñòü 07.00.07 — ³ñòîð³ÿ íà óêè ³ òåõ í³êè), ñóò òºâî â³äð³çíÿ þòü ñÿ â³ä äèñ åð òàö³é - íèõ äîñë³äæåíü, ùî ïðåä ñòàâ ëÿ þòü ñÿ íà çäî áóò òÿ íà óêî âî ãî ñòó ïå íÿ êàí äè - äà òà ÷è äîê òî ðà ô³çèêî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê (ñïåö³àëüí³ñòü 01.06.01 — ³ñòîð³ÿ ô³çèêî-ìàòåìàòè÷íèõ íàóê). Ó ìå òî äè÷ íèõ âêàç³âêàõ àâ òî ðà ìè îá ́ðóí òî âóºòüñÿ, ùî ïåðø çà âñå öÿ â³ä ì³í í³ñòü ïî ëÿ ãàº â íà ñòóï íî ìó. Õî - ÷à îá èä âà òèïè ðîá³ò º ì³æäèñ öèïë³íàð - íèìè äîñëi äæåí íÿ ìè, ÿê³ ïðî âî äÿòü ñÿ íà ïå ðå òèí³ ³ñòî ðè÷ íî¿ ³ ô³çè÷ íî¿ íàóê, à òà êîæ ìî æóòü âè êî íó âà òèñü çà íà - ïðÿ ìà ìè äî ñë³äæåíü, äåÿê³ ç ÿêèõ ñï³âïà äà þòü (âèâ ÷åí íÿ åâî ëþö³¿ íà - óêî âèõ ³äåé ó ãà ëóç³ ôi çè êî-ìà òå ìà òè÷ - íèõ íàóê, òâîð ÷à ä³ÿëü í³ñòü â÷å íèõ òà íà óêî âèõ øê³ë, äîñëi äæåí íÿ ïð³îðè - òåò³â çà ïðî âàä æåí íÿ ó ôi çè êó ïî íÿòü òà êîí öåïö³é òîùî), àëå ñòóï³íü âè êî - ðèñ òàí íÿ ï³äõîä³â ³ ìå òîä³â êîæ íî¿ ç öèõ íàóê º ð³çíèì. Ðî áî òè ç³ ñïåö³àëü íîñò³ 01.06.01, çà ÿêè ìè ïðî âî äÿòü ñÿ ðàç îâ³ çà õèñ òè ó ñïåö³àë³çî âà íèõ â÷å íèõ ðà äàõ, ùî ïðè - ñóä æó þòü íà óêî âèé ñòóï³íü êàí äè äà òà ÷è äîê òî ðà ô³çèêî-ìà òå ìà òè÷ íèõ íàóê, ïî òðå áó þòü äå òàëü íî ãî âèñâ³ò - ëåí íÿ ñâ³òî âî ãî êîí òåê ñòó ðîç âèò êó äîñë³äæó âà íî¿ ãà ëóç³ ô³çè÷ íî¿ íà óêè, òîá òî ¿¿ ãå íå çè ñó òà åâî ëþö³¿, òà îêðåñ - ëåí íÿ ¿¿ ñòà íó ³ òåí äåíö³é ðîç âèò êó íà ïî ÷à òîê ïåð³îäó, ùî ðîç ãëÿ äàºòüñÿ. Ó ðî áî òàõ ç äà íî¿ ñïå ö³àëü íîñò³ îá îâ’ÿç - êî âè ìè º òà êîæ á³ëüø øè ðî êå âè êî - ðèñ òàí íÿ ìà òå ìà òè÷ íî ãî àïà ðà òó, ãëè - áî êå ðîç êðèò òÿ çì³ñòó íà óêî âèõ ô³çè÷ - íèõ ïî ëî æåíü, ³äåé ³ òåîð³é òà îö³íêà Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 79 ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²¯ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ ïè òàíü, ïðî ÿê³ éäåòü ñÿ â äèñ åð òàö³¿, ç òî÷ êè çîðó ïî ãëÿä³â ñó ÷àñ íî¿ ôi çè÷ íî¿ íà óêè. Ïðè ï³äãî òîâö³ äèñ åð òàö³¿ íà çäî áóò òÿ íà óêî âî ãî ñòó ïå íÿ êàí äè äà òà ÷è äîê òî - ðà ³ñòî ðè÷ íèõ íàóê (ñïåö³àëüí³ñòü 07.00.07) îá îâ’ÿç êî âèì º ´ðóí òîâ íå âèñâ³òëåí íÿ ñîö³îêóëü òóð íî ãî êîí òåê - ñòó äîñë³äæó âà íî¿ òåìè, òîá òî òèõ ³ñòî - ðè÷ íèõ ³ ñîö³àëü íèõ ïðî öåñ³â òà ïîä³é, íà òë³ ÿêèõ â³äáó âà ëè ñÿ ôîð ìó âàí íÿ òà ðîç âè òîê ð³çíèõ àñ ïåêò³â äîñë³äæó âà íî¿ ïðî áëå ìè. Ðÿä íà ïðÿì³â ³ñòî ðè êî-ôi - çè÷ íèõ äîñë³äæåíü ìî æå ðîç ãëÿ äà òèñü ò³ëüêè â ðî áî òàõ íà çäî áóò òÿ íà óêî âî ãî ñòó ïå íÿ â ãà ëóç³ ³ñòî ðè÷ íèõ íàóê. Öå, çîê ðå ìà, äîñë³äæåí íÿ ìå òî äî ëîã³÷íèõ çà ñàä ðîç âèò êó ô³çè÷ íî¿ íà óêè â ö³ëîìó, ³ñòîð³¿ ñòà íîâ ëåí íÿ íà óêî âèõ êî ëåê - òèâ³â, òî âà ðèñòâ, ³íñòè òóò³â ³ âè ùèõ íà - â÷àëü íèõ çà êëàä³â, íà óêî âî- îð ãàí³çà - ö³é íî¿ ä³ÿëü íîñò³ â÷å íèõ- ô³çè ê³â, ðîç - âèò êó íà óêî âî-òåõí³÷íî ãî ïî òåí ö³àëó êðà¿ íè, åâî ëþö³¿ ñîö³àëü íî¿ ôóíê ö³¿ íà - óêè, ³ñòîð³¿ ïî ïó ëÿ ðè çàö³¿ ô³çè÷ íî¿ íà - óêè òîùî. Ïðèí öè ïî âèì ìî ìåí òîì ³ñòî ðè - êî-íà óêî âî ãî äîñë³äæåí íÿ º éîãî ìå - òî äî ëîã³ÿ. Äè ñåð òàö³éíà ðî áî òà ç ³ñòî - ð³¿ ô³çèêè ìàº ìå òî äî ëîã³÷íèé õà ðàê - òåð ³ ´ðóí òóºòüñÿ íà êîì ïëåê ñíî ìó âè - êî ðèñ òàíí³ ïðè íöèï³â ³ñòî ðèç ìó ³ îá’ºêòèâ íîñò³, ÿê³ îá óìîâ ëþ þòü ìå òî - äè äîñë³äæåí íÿ: ïîð³âíÿëü íî- ³ñ òî ðè÷ - íèé, ïðåä ìåò íî-ëîã³÷íèé, ñèñ òåì íî- ôóíê ö³îíàëüíèé. Òàê, ïîð³âíÿëü íî-³ñòî ðè÷ íèé ìå òîä äàº çìî ãó äîñë³äèòè âè íèê íåí íÿ, ôîð - ìó âàí íÿ òà ðîç âè òîê ïðî öåñ³â òà ïîä³é ó õðî íî ëîã³÷í³é ïîñë³äîâ íîñò³ ç ìå òîþ âè ÿâ ëåí íÿ âíóòð³øí³õ òà çîâí³øí³õ çâ’ÿçê³â, çà êî íî ì³ðíîñ òåé òà ñó ïå ðå÷ - íîñ òåé. Ïðåä ìåò íî-ëîã³÷íèé ìå òîä ïå ðå äáà - ÷àº ô³çè÷ íèé àíàë³ç çì³ñòó îðèã³íà - ëüíèõ ìî íîã ðàô³é òà ñòà òåé ç òî÷ êè çîðó ñó ÷àñ íî¿ íà óêè, ³ñòî ðè êî-íà óêî - âèé àíà ë³ç é ç³ñòàâ ëåí íÿ ð³çíèõ äæå ðåë îä íå ç îäíèì òà ³ç çà ãàëü íîþ ñè òó à - ö³ºþ â íàóö³ â ïåâí³ õðî íî ëîã³÷í³ ïå - ð³îäè, à òà êîæ ïîð³âíÿëü íèé àíàë³ç ïðàöü óêð à¿íñüêèõ òà çà ðóá³æíèõ â÷å íèõ ç ìå òîþ âèç íà ÷åí íÿ âíåñ êó â³ò÷èç íÿ íèõ ô³çèê³â ó ñâ³òîâó íà óêó, âñòà íîâ ëåí íÿ ïð³îðè òåò³â òà ñï³âñòàâ ëåí íÿ îñíîâ íèõ ðå çóëü òàò³â ç íà ÿâ íè ìè â³äî ìîñ òÿ ìè ó ñó - ÷àñí³é äîâ³äêîâ³é, á³îãðàô³÷í³é òà ³ñòî - ðè êî-íà óêîâ³é ë³òå ðà òóð³. Ñèñ òåì íî-ôóíêö³îíàëü íèé ï³äõ³ä ïî - ëÿ ãàº ó êîì ïëåê ñíî ìó äîñë³äæåíí³ âå ëè - êèõ ³ ñêëàä íèõ îá’ºêò³â (ñèñ òåì) (çîê ðå - ìà, òà êè ìè ñèñ òå ìà ìè âèñ òó ïà þòü ôi çè÷ - íà íà óêà â ö³ëîìó, ¿¿ ãà ëóç³, íà óêîâ³ íà - ïðÿì êè, ³äå¿ òà òåîð³¿, ïðî öåñ ³íñòè - òóö³îíàë³çàö³¿ íà óêè, íà óêîâ³ øêî ëè, îñî áèñò³ñòü â íàóö³ òîùî) òà âèâ ÷åíí³ ¿õ ÿê ºäè íî ãî ö³ëîãî ç óçãîä æåí íÿì ôóíê - ö³îíó âàí íÿ âñ³õ åëå ìåí ò³â ³ ÷àñ òèí ñèñ òå - ìè. Òà êèé ï³äõ³ä ïå ðå ä áà ÷àº äîñë³äæåí íÿ êîæ íî ãî åëå ìåí òó ñèñ òå ìè ó éîãî çâ’ÿç êó òà âçà ºìîä³¿ ç ³íøè ìè åëå ìåí òà ìè, âè ÿâ - ëåí íÿ âïëè âó âëàñ òè âîñ òåé îêðå ìèõ ÷àñ - òèí ñèñ òå ìè íà ¿¿ ïî âåä³íêó â ö³ëîìó, âñòàíîâëåííÿ îïòèìàëüíèõ òà ãðà íè÷ íèõ óìîâ ôóíêö³îíóâàííÿ ñèñòåìè. Äëÿ ³ñòî ðè êî-ô³çè÷ íèõ äîñë³äæåíü çà - ñòî ñó âàí íÿ ñèñ òåì íî-ôóíêö³îíàëü íî ãî ï³äõî äó ïåðø çà âñå îçíà ÷àº óç ãîä æåí íÿ îäåð æà íèõ ðå çóëü òàò³â ç ðîç âèò êîì ô³çèêè â ö³ëîìó òà ïå ðå äáà ÷àº îá îâ’ÿç êî - âå âðà õó âàí íÿ êîí òåê ñòó ðîç âèò êó ñâ³òî - âî¿ íàóêè. Ïîºäíàí íÿ ê³ëüêîõ ç ðîç ãëÿ íó òèõ ìå - òîä³â äîñë³äæåí íÿ äîç âî ëÿº, íå îá ìå æó þ - ÷èñü ò³ëüêè ñèñ òå ìà òè çàö³ºþ áà ãà òî ãî ôàê òî ëîã³÷íî ãî ìà òåð³àëó, ìàê ñè ìàëü íî âñåá³÷íî âèâ ÷è òè ïðåä ìåò äî ñëi äæåí íÿ òà âèé òè íà ð³âåíü ô³ëî ñî ô ñü êèõ òà ñâ³òî - ãëÿä íèõ óçà ãàëü íåíü. Îáãî âî ðþ þ ÷è çíà ÷åí íÿ ³ñòî ðè êî-íà - óêî âèõ êóðñ³â äëÿ âè ùî¿ îñâ³òè, ñë³ä çà çíà - ÷è òè, ùî ñó ÷àñ íèé åòàï ðîç âèò êó â³ò÷èç - íÿ íî¿ ñèñ òå ìè âè ùî¿ îñâ³òè âèç íà ÷àºòüñÿ ïî ëî æåí íÿ ìè Áî ëî íñüêî¿ äåê ëà ðàö³¿, ÿêó Óêðà¿ íà îô³ö³éíî ï³äïè ñà ëà 19 òðàâ íÿ 2005 ðîêó íà Áåð ãåíñüê³é êîí ôå ðåíö³¿. Îñê³ëüêè äåê ëà ðàö³ÿ íà ãî ëî øóº íà íå - îáõ³äíîñò³ ºâðî ïå éñüêî¿ ñï³âïðàö³ ó çà áåç - ïå ÷åíí³ ÿêîñò³ âè ùî¿ îñâ³òè, ï³äâè ùåíí³ ÿêîñò³ ï³äãî òîâ êè ôà õ³âö³â, çì³öíåíí³ 80 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî äîâ³ðè ì³æ ñóá’ºê òà ìè îñâ³òè, äî ñÿã íåíí³ ìîá³ëü íîñò³, ñó ì³ñ íîñò³ ñèñ òåì êâà ë³ô³êà - ö³é, òî ôàê òè÷ íî ¿¿ âïðî âàä æåí íÿ ñòâî ðþº ï³ä ́ðóí òÿ äëÿ ³íòåã ðàö³¿ ñèñ òå ìè âè ùî¿ îñâi òè Óêðà¿ íè äî ºâðî ïå éñüêî ãî îñâ³ò - íüî ãî ïðî ñòî ðó. Òà êèé ï³äõ³ä âèç íà ÷àº øëÿõ âñåá³÷íî ãî çà ëó ÷åí íÿ íî âèõ ïî êî - ë³íü äî çà ãàëü íî ëþ äñüêèõ ö³ííîñòåé. ßäðîì ó÷áî âî ãî ïðî öå ñó âè ùî¿ øêî ëè âèñ òó ïà þòü îñâ³òí³ ïðî ãðà ìè. Âè ìî ãè ùîäî ¿õ óí³ô³êàö³¿ ñïðè ÿ òè ìóòü çà áåç ïå - ÷åí íþ ºäè íèõ ï³äõîä³â äî ïðî ôå ñ³î íàëü - íî¿ êâàë³ô³êàö³¿ íà ñå ëåí íÿ êðà¿í ªâ ðî ïè, à öå â ñâîþ ÷åð ãó äîç âî ëèòü ñòâî ðè òè ð³âí³ ìîæ ëè âîñò³ âñ³ì ó÷àñ íè êàì çà ãàëü íîºâðî - ïå éñüêî ãî ðèí êó ïðàö³. Â îñíî âó îäåð æàí - íÿ âè ùî¿ îñâ³òè ïî êëà äå íî äâîñ òó ïå íå âó ï³äãî òîâ êó ôàõ³âö³â – «áà êà ëàâð – ìàã³ñòð». Ìå òîþ ïåð øî ãî ñòó ïå íÿ âè ùî¿ îñâ³òè º ôîð ìó âàí íÿ ôàõ³âöÿ (áà êà ëàâ ðà), ÿêèé âî ëîä³º íà áî ðîì êîí êðåò íèõ âì³íü òà íà âè ÷îê. Íàâ ÷àí íÿ â ìàã³ñòðà òóð³ ïå ðåä - áà÷àº äî ñÿã íåí íÿ á³ëüø âè ñî êî ãî îñ - â³òíüî-êâàë³ô³êàö³éíî ãî ð³âíÿ íà îñíî â³ êâàë³ô³êàö³¿ áà êà ëàâ ðà òà îäåð æàí íÿ ïî - ãëèá ëå íèõ ñïåö³àëü íèõ çíàíü ³ííî - âàö³éíî ãî õà ðàê òå ðó. Òà êèì ÷è íîì, â ðå - çóëü òàò³ ìàã³ñòå ðñüêî¿ ï³äãî òîâ êè ôà õ³âåöü çäà òåí çä³éñíþ âà òè íà óêî âî- äî ñë³äíèöü êó òà ïå äà ãîã³÷íó ä³ÿëüí³ñòü. Ó ñó ÷àñ íî ìó ñóñï³ëüñòâ³, íå â³ä’ºìíè ìè êîì ïî íåí òà ìè ÿêî ãî ñòà ëè íîâ³ ì³æ äèñ öèïë³íàðí³ çíàí - íÿ, êîí êðåòí³ âì³í íÿ òà íà âè÷ êè äóæå øâèä êî çà ñòàð³âà þòü ³ ëþ äè íà ïðè ðîä íèì øëÿ õîì çà ëó ÷àºòüñÿ äî ïðî öå ñó íå ïå ðåð â - íî¿ îñâ³òè ïðî òÿ ãîì óñüî ãî ñâî ãî àê òèâ íî - ãî æèò òÿ. Îñü ÷îìó îñîá ëè âî¿ àê òó àëü íîñò³ íà áó âàº îäåð æàí íÿ ôóí äà ìåí òàëü íèõ çíàíü, îñê³ëüêè ñàìå âîíè âèñ òó ïà þòü ñòðèæ íåì íå ïå ðåð âíî¿ îñâ³òè, ÿêà â çíà÷í³é ì³ð³ âèç íà ÷àº ðîç âè òîê ñóñï³ëü - ñòâà, çà ñíî âà íî ãî íà çíàí íÿõ. Ó öüî ìó çâ’ÿç êó âèâ ÷åí íÿ öèê ëó ôóí äà ìåí òàëü íèõ äèñ öèïë³í ïî òðå áóº ïî øó êó øëÿõ³â ï³äâè - ùåí íÿ ÿêîñò³ ¿õ âèê ëà äàí íÿ, íà ñàì ïå ðåä ó âè ùèõ òåõí³÷íèõ çà êëà äàõ. ¥ðóí òîâ íå âèâ ÷åí íÿ ïðè ðîä íè ÷î-íà - óêî âî ãî öèê ëó ó÷áî âèõ äèñ öèïë³í º îñíî - âîþ ôîð ìó âàí íÿ ìå õàí³çì³â ñòðî ãî ãî ìèñ - ëåí íÿ òà íà óêî âî ãî ñâ³òîã ëÿ äó, ñâ³äî ìî ãî ðî çóì³ííÿ òà ãó ìàí³ñòè÷ íî ãî ñòàâ ëåí íÿ äî ïðî öåñ³â ³ ÿâèù íà âêî ëèø íüî ãî ñâ³òó, äî ñòâî ðåí íÿ íî âî¿ òåõ í³êè òà ¿¿ âè êî ðèñ òàí íÿ. Ñàìå âîíî çà áåç ïå ÷óº ìîæ ëèâ³ñòü ïîä àëü øî ãî ïðî ôåñ³éíî ãî çðîñ òàí íÿ ôàõ³âöÿ. Ñë³ä çà çíà ÷è òè, ùî âà ãî ìîþ ñêëà äî - âîþ çà ãàëü íî ëþ äñüêî¿ êóëü òó ðè º ô³çè - êà, ÿêà âèñ òó ïàº îäí³ºþ ç ôóí äà ìåí - òàëü íèõ íàóê ñó ÷àñ íî ãî ïðè ðî äîç íà â - ñòâà ³ âèç íà ÷àº éî ãî ðîç âè òîê. Ô³çèêà òà êîæ â³ä³ãðàº âàæ ëè âó ìå òî äî ëîã³÷íó ðîëü ó ñó ÷àñí³é íàóö³ òà òåîð³¿ ï³çíàí íÿ. Ñâ³òîã ëÿä íå çíà ÷åí íÿ ôóí äà ìåí òàëü - íèõ ô³çè÷ íèõ òåîð³é çà âæäè áóëî òà º ïðåä ìå òîì ãîñ ò ðèõ ³ ïë³äíèõ äèñ êóñ³é. Ðî çóì³þ÷è íå îá õ³äí³ñòü àê öåí òó âàí íÿ óâà ãè íà êëþ ÷î âî ìó çíà ÷åíí³ ô³çè÷ íî¿ íà óêè äëÿ ïðî ãðå ñó ëþ äñòâà, à òà êîæ â³äçíà ÷à þ ÷è ñòî ð³÷íèé þâ³ëåé â³äêðèò - òÿ ó 1905 ð. Àëüáåðòîì Åéíøòåé íîì ñïåö³àëü íî¿ òåîð³¿ â³äíîñ íîñò³, ÿêå ìàëî ãëè áîê³ ôóí äà ìåí òàëüí³ òà ñâ³òîã ëÿäí³ íàñë³äêè òà çà êëà ëî ïî ÷à òîê ñó ÷àñ íî¿ ô³çèêè, çà ïîä àí íÿì ªâðî ïå éñüêî ãî ô³çè÷ íî ãî òî âà ðèñ òâà, Ì³æíà ðîä íî ãî ñî þ çó ÷èñ òî¿ òà ïðè êëàä íî¿ ôi çè êè òà Ãå íå ðàëü íî¿ êîí ôå ðåíö³¿ ÞÍÅÑ ÊÎ 58-ìà ñåñ³ÿ Ãå íå ðàëü íî¿ àñàì áëå¿ ÎÎÍ ïðè é íÿ ëà ð³øåí íÿ ââà æà òè 2005 ð³ê Ì³æíà ðîä íèì ðî êîì ô³çèêè. Îäíàê, íà æàëü, çà îñòàíí³ 10–15 ðîê³â â óñüî ìó ñâ³ò³ çíà÷ íî çíè çèâ ñÿ ³íòå ðåñ äî âèâ ÷åí íÿ ôóí äà ìåí òàëü íèõ äèñ öèïë³í. Òàê, çà äà íè ìè æóð íà ëó «Physics Today» (2001, Vol. 54, ¹4) ó 1990 – 1999 ðî êàõ ùîð³÷íà ê³ëüê³ñòü áà êà ëàâð³â ç ô³çèêè â ÑØÀ çìåí øè - ëàñü ç 5 òè ñÿ÷ äî 3,5 òè ñÿ÷ ïðè çðîñ - òàíí³ çà ãàëü íî¿ ê³ëüêîñò³ áà êà ëàâð³â ³ç 900 òè ñÿ÷ äî 1200 òè ñÿ÷. Öÿ òåí äåíö³ÿ ïðè çâî äèòü äî íèç ü êî ãî ð³âíÿ çíàíü ñòó äåíò³â ³, â ïîä àëü øî ìó, ôàõ³âö³â íàóêîì³ñòêèõ ãàëóçåé íàóêè ³ òåõí³êè. Ïðî öåñ ïî øó êó øëÿõ³â ðîç âèò êó òà âäîñ êî íà ëåí íÿ ôóí äà ìåí òàëü íî¿ îñâi - òè, ñòâî ðåí íÿ íî âèõ ï³äõîä³â äî ô³çè÷ - íî¿ îñâ³òè çíàé øîâ ñâîº â³äîá ðà æåí íÿ, çîê ðå ìà, â ïðè é íÿò³é ó 1995 ð. ªâðî ïå é - ñü êèì ô³çè÷ íèì òî âà ðèñ òâîì ïðî ãðàì³ Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 81 ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²¯ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ ïðè ñòî ñó âàí íÿ ô³çè÷ íî¿ îñâ³òè äî íî âèõ óìîâ. Â ¿¿ îñíî âó áóëî ïî êëà äå íî âñå - á³÷íó ïî ïó ëÿ ðè çàö³þ ô³çèêè òà âàæ ëè - â³ñòü ¿¿ äî ñÿã íåíü äëÿ ñó ñï³ëüñòâà, óñâi - äîì ëåí íÿ íå îáõ³äíîñò³ ãó ìàí³çàö³¿ ìåí - òàëü íîñò³ — â³äõî äó â³ä âóçü êî¿ ñïåö³àë i - çà ö³¿, íà â÷àí íÿ íå ëèøå çíàí íÿì, à é ìå òî äî ëîã³ÿì, ñòâî ðåí íÿ íî âèõ ì³æäèñ - öèïë³íà ðíèõ êóðñ³â òà íî âî¿ ìî òè âàö³¿ âèâ ÷åí íÿ ô³çèêè. Ñâ³òî âèé äîñâ³ä ïî êà çóº, ùî îäíèì ç íàéá³ëüø åôåê òèâ íèõ øëÿõ³â âèð³øåí - íÿ êîì ïëåê ñíî¿ ïðî áëå ìè çá³ëüøåí íÿ ³íòå ðå ñó äî âèâ ÷åí íÿ öèê ëó ôóí äà ìåí - òàëü íèõ íàóê òà, ÿê íàñë³äîê, ïîë³ïøåí - íÿ ÿêîñò³ òà ð³âíÿ âè ùî¿ îñâ³òè â ö³ëîìó º âêëþ ÷åí íÿ ³ñòî ðè êî-íà óêî âèõ êóðñ³â îê ðå ìèõ äèñ öèïë³í â ó÷áî âèé ïðî öåñ. Ðîç êðèò òÿ ìè íó ëî ãî íà óêè òà ëîã³êè ¿¿ ðîç âèò êó äîç âî ëÿº ñòó äåí òó ïî áà ÷è òè ïðåä ìåò ñâî ãî äîñë³äæåí íÿ íå ³çîëü î âà - íî, à â êîí òåêñò³ ñâ³òî âî¿ êóëü òóð íî¿ ñïàä ùè íè. Òà êèé ï³äõ³ä ôîð ìóº ñâ³äîìå ðî çóì³ííÿ òà ãó ìàí³ñòè÷ íå ñòàâ ëåí íÿ äî ïðî öåñ³â ³ ÿâèù íà âêî ëèø íüî ãî ñâ³òó, ñòà âèòü ïè òàí íÿ ïðî â³äïîâ³äàëüí³ñòü ëþ äè íè çà ñâîþ ïðàê òè÷ íó ä³ÿëüí³ñòü, ïðî íå îá õ³ä í³ñòü âèð³øåí íÿ ãëî áàëü íèõ öèâ³ë³çà ö³é íèõ ïðî áëåì. Â³äáó âàºòüñÿ ÿê³ñíî íî âèé ñâ³òî ã ëÿä íèé ñèí òåç ïðè - ðîä íè ÷î-íà óêî âî¿, òåõí³÷íî¿ òà ãó - ìàí³òàð íî¿ êóëü òóð, ïðî òèñ òî ÿí íÿ ì³æ ÿêè ìè ñêëà ëî ñÿ ³ñòî ðè÷ íî. ²ñòîð³ÿ íà - óêè âè ÿâ ëÿºòüñÿ íà é ìåíø çà ëåæ íîþ â³ä çì³íè ³ñòî ðè÷ íèõ óìîâ òà ïîë³òè÷ íî ãî ëàäó, âèñ òó ïàº òèì øëÿ õîì, ùî äîç âî - ëÿº íà áàç³ äîá ðå â³äî ìî¿ ñïå ö³àë³ñòó ôà - õî âî¿ äèñ öèïë³íè ñôîð ìó âà òè éîãî ö³ë³ñíèé ñâ³òîã ëÿä òà ïî ëåã øè òè ñïðèé - íÿò òÿ ñâ³òî âî¿ êóëü òó ðè â ö³ëîìó. Ðå çóëü òà òîì óñâ³äîì ëåí íÿ íå îáõ³ä - íîñò³ ðåàë³çàö³¿ òà êî ãî ï³äõî äó ñòà ëî ââå äåí íÿ ³ñòî ðè êî-íà óêî âèõ íà â÷àëü - íèõ êóðñ³â â ó÷áî âèé ïðî öåñ óñ³õ ïðî - â³äíèõ óí³âåð ñè òåò³â ñâ³òó. Â Óêðà¿í³ òà êîæ âèê ëà äà þòü ñÿ ³ñòî ðè êî-íà óêîâ³ êóð ñè, çîê ðå ìà â Íà ö³îíàëü íî ìó óíi - âåð ñè òåò³ ³ì. Ò. Øåâ ÷åí êà, Ïå äà ãîã³÷ - íî ìó óí³âåð ñè òåò³, Êèºâî- Ìî ãè ëÿíñü - ê³é àêà äåì³¿, Íàö³îíàëü íî ìó òåõí³÷íî - ìó óí³âåð ñè òåò³ «ÊÏ²», Õàð ê³â ñü êî ìó, Îäåñü êî ìó, Äíi ïðî ïåò ðî âñüêî ìó, Ëóöü - êî ìó, Âî ëè í ñü êî ìó óí³âåð ñè òå òàõ òà ³í. Ó Íàö³îíàëü íî ìó òåõí³÷íî ìó óí³âåð ñè - òåò³ Óêðà¿ íè «ÊÏ²» âèê ëà äàºòüñÿ íà â÷àëü - íèé êóðñ «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñíîâ íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» [2]. Éîãî ãî ëîâ íîþ ìå - òîþ âèñ òó ïàº àäåê âàò íå âèñâ³ò ëåí íÿ ãå íå - çè ñó, åâî ëþö³¿ òà îñíîâ íèõ åòàï³â ñòà íîâ - ëåí íÿ ô³çèêè â êîí òåêñò³ ðîç âèò êó ñâ³òî âî¿ íà óêè ç óðà õó âàí íÿì ñîö³àëü íî¿ îá óìîâ ëå - íîñò³ ïðî öå ñó ï³çíàí íÿ. Çàç íà ÷å íèé êóðñ, ïî-ïåð øå, äîç âî ëÿº ñòó äåí òó ÷å ðåç ðîç - êðèò òÿ ìè íó ëî ãî íà óêè òà ëîã³êè ¿¿ ðîç âèò - êó ïî áà ÷è òè ïðåä ìåò ñâî ãî äîñë³äæåí íÿ íå ³çîëü î âà íî, à â êîí òåêñò³ ñâ³òî âî¿ êóëü òóð - íî¿ ñïàä ùè íè, ñôîð ìó âà òè ñâ³äîìå ðî çó - ì³ííÿ òà ãó ìàí³ñòè÷ íå ñòàâ ëåí íÿ äî ïðî - öåñ³â ³ ÿâèù íà âêî ëèø íüî ãî ñâ³òó òà â³ä ïî - â³äàëüí³ñòü çà ñâîþ ïðàê òè÷ íó ä³ÿëüí³ñòü, óñ â³äî ìè òè íå îáõ³äí³ñòü âèð³øåí íÿ ãëî - áàëü íèõ öèâ³ë³çàö³éíèõ ïðî áëåì, çîê ðå ìà åêî ëîã³÷íèõ; ïî-äðó ãå, äî ëó ÷è òè ñòó äåí òà äî ö³ííîñ òåé ñâ³òî âî¿ êóëü òó ðè íà áàç³ äîá - ðå â³äî ìî¿ ôà õî âî¿ äèñ öèïë³íè òà ñôîð ìó - âà òè ö³ë³ñíèé ñâ³òîã ëÿä ñïåö³àë³ñòà; ïî- òðåòº, çó ìî âè òè ³íòå ðåñ äî ñà ìî¿ ôà õî âî¿ äèñ öèïë³íè òà ïî êðà ùè òè ð³âåíü ³ ãëè áè íó ¿¿ îïà íó âàí íÿ. Òà êèì ÷è íîì, âèâ ÷åí íÿ ³ñ - òî ð³¿ êîí êðåò íî¿ äèñ öèïë³íè ñòâî ðþº ÿê³ñíî íî âèé ñâ³òîã ëÿä íèé ñèí òåç ïðè ðîä - íè ÷î-íà óêî âî¿, òåõí³÷íî¿ òà ãó ìàí³òàð íî¿ êóëü òóð. Ñå ðåä ìå òî äî ëîã³÷íèõ ïðî áëåì íà â - ÷àëü íî ãî êóð ñó «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñ íîâ - íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» îñîá ëè âå ì³ñöå çà é ìàº ïè òàí íÿ ïåð³îäè çàö³¿ ô³çè êè òà ïî áó äî âè àäåê âàò íî¿ ïåð³îäè çàö³éíî¿ ñõå ìè, ÿêà äàº ìîæ ëèâ³ñòü ïî êà çà òè âíóòð³øíþ ëîã³êó ðîç âèò êó ô³çè÷ íî¿ íà - óêè, ñêëàä íó âçàºìîä³þ àêó ìó ëÿö³¿ íà ó - êî âèõ çíàíü òà çì³í ïà ðà äèãì. Äîö³ëü - í³ñòü âè áî ðó ñõå ìè òà ¿¿ îá´ðóí òó âàí íÿ áàçóºòüñÿ íà âèä³ëåíí³ åòàï³â ³íòåí ñèâ - íî ãî òà åê ñòåí ñèâ íî ãî ðîç âèò êó ô³çè÷ íî¿ íà óêè òà ¿¿ êëþ ÷î âèõ ïî âî ðîò íèõ ìî - ìåíò³â, ùî êàð äè íàëü íî çì³íþ þòü íà ó - êî âèé ñòèëü ô³çè÷ íî ãî ìèñ ëåí íÿ. Ó êóðñ³ «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñíîâ íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» ïðè é íÿ òî ïåð³îäè - 82 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî çàö³éíó ñõå ìó, ðîç ðîá ëå íó Þ.Î.Õðà ìî - âèì [3]: u Ïåð³îä âè íèê íåí íÿ îêðå ìèõ åëå - ìåíò³â ô³çè÷ íèõ çíàíü (VI ñò. äî í.å. — XVI). u Àíòè÷í³ñòü (VI ñò. äî í.å. – V ñò. í.å.). u Ñå ðåä íüîâ³÷÷ÿ (VI ñò. – XIV ñò.). u Åïî õà Â³äðîä æåí íÿ (XV ñò. – XVI ñò.). u Ñòà íîâ ëåí íÿ ô³çèêè ÿê íà óêè (ïî ÷à òîê XVII ñò. — 80- ò³ ðîêè XVII ñò.). u Êëà ñè÷ íà ô³çèêà (ê³íåöü XVII ñò. — ê³íåöü XIX ñò.): v ïåð øèé åòàï (ê³íåöü XVII ñò. — 60-ò³ ðîêè XIX ñò.); v äðó ãèé åòàï (60-ò³ ðîêè XIX ñò. — 1894 ð.). u Ðå âî ëþö³éí³ ïå ðå òâî ðåí íÿ ó ô³çèö³ (1895 – 1904 ðð.). u Ñó ÷àñ íà ô³çèêà (ç 1905 ð.): v ïåð øèé åòàï (1905—1931 ðð.); v äðó ãèé åòàï (1932—1954 ðð.); v òðåò³é åòàï (ç 1955 ð.). Ïðî ïî íî âà íèé êóðñ íå ÿâëÿº ñî áîþ ìå õàí³÷íå íà ãðî ìàä æåí íÿ ôàê òè÷ íî ãî ³ñòî ðè÷ íî ãî ìà òåð³àëó ³ç ð³çíèõ íà óêî âèõ ãà ëó çåé, à â³ääçåð êà ëþº õ³ä ðîç âèò êó ôóí äà ìåí òàëü íèõ ô³çè÷ íèõ ³äåé òà êîí - öåïö³é. Â³í âèê ëà äàºòüñÿ ñòó äåí òàì, ÿê³ âæå îïà íó âà ëè áà çî âèé öèêë íà â÷àëü íèõ äèñ öèïë³í. Êóðñ ðîç ðà õî âà íî íà 34 ëåê - ö³éí³ ãî äè íè, íà ïè ñàí íÿ ðå ôå ðà òèâ íî¿ ðî áî òè òà ïðî âå äåí íÿ íà óêî âî- ïðàê òè÷ - íî¿ ñòó ä åíòñüêî¿ êîí ôå ðåíö³¿ íà òåìó: «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó íà óêè ³ òåõ íi êè òà îñâ³òè». Äî ó÷àñò³ â êîí ôå ðåíö³¿ çà ïðî øó - þòü ñÿ ìî ëîä³ íà ó êîâ ö³, ñòó ä åí ò ñüêà òà ó÷í³âñüêà ìî ëîäü. Äëÿ ìå òî äè÷ íî ãî çà áåç ïå ÷åí íÿ äà íî ãî ³ñòî ðè êî-ô³çè÷ íî ãî êóð ñó ðîç ðîá ëå íà àâ - òî ðñüêà ïðî ãðà ìà, âè äàí³ ìå òî äè÷ í³ âêà - ç³âêè äî îðãàí³çàö³¿ ñà ìî ñò³éíî¿ ðî áî òè ñòó äåíò³â, ÿê³ âêëþ ÷à þòü êî ðîò êèé çì³ñò ëåêö³éíî ãî ìà òåð³àëó ïåð øî¿ ÷àñ - òè íè êóð ñó, ïëà íè ñåì³íà ðñüêèõ çà íÿòü, òåìè ðå ôå ðà òèâ íèõ ðîá³ò òà âè ìî ãè äî ¿õ îôîð ìëåí íÿ [2]. Ðîç ðîá ëåí³ òà êîæ ìå - òî äè÷í³ ðå êî ìåí äàö³¿ ùîäî íà ïè ñàí íÿ äèï ëîì íèõ ðî á³ò ç ³ñòîð³¿ ô³çèêè. ßê ïðè êëàä íà âî äè ìî òå ìà òè÷ íèé ïëàí ëåêö³éíî¿ ÷àñ òè íè íà â÷àëü íî¿ äèñ öèïë³íè «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñ íîâ - íèõ ôi çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» òà òåìè ñåì³íàð - ñüêèõ çà íÿòü ïåð øî¿ ÷àñ òè íè çàçíà ÷å - íî ãî êóð ñó. Âè íÿò êî âî âàæ ëè âèì äëÿ òèõ ñòó - äåíò³â, ÿê³ â ïîä àëü øî ìó ïëà íó þòü çà é - ìà òè ñÿ âèê ëà äàöü êîþ ä³ÿëüí³ñòþ, º ïðî âåäåííÿ íà óêî âî-ïðàê òè÷ íèõ ñòó äåíò - ñü êèõ êîí ôå ðåíö³é çà òå ìà òè êîþ âè ùå - íàç âà íî ãî êóð ñó, îñê³ëüêè ñüî ãîäí³ ìè ñïîñ òåð³ãàºìî ðîç âè òîê òåí äåíö³é äî ì³ôî ëîã³çàö³¿ êóëü òó ðè é ìà ñî âî¿ ñâ³äî - ìîñò³. ×àñ òî ï³ä ñóìí³â ñòàâ ëÿòü ñÿ ö³ííîñò³ òà ìîæ ëè âîñò³ ï³çíàí íÿ ñâ³òó, ïîì³òíèì º çðîñ òàí íÿ ³íòå ðå ñó äî ì³ñòè - êè, àñ òðî ëîã³¿, íå íà ó êî âèõ òåîð³é. Ó öüî ìó ðà êóðñ³ àê òó àëü íî ãî çíà ÷åí íÿ íà - áó âàº óñâ³äîì ëåí íÿ ñòó ä åíòñüêîþ ìî - ëîä äþ ðîë³ íà óêè, òåõí³êè òà îñâ³òè ó âèð³øåíí³ ãëî áàëü íèõ ñâ³òî âèõ ïðî á - ëåì, îçíà éîì ëåí íÿ ç ³ñòîð³ºþ íà óêè ³ òåõí³êè â Óêðà¿í³ ÿê ñêëà äî âîþ êóëü òó - ðè, à òà êîæ ³ç ñó ÷àñ íèì ñòà íîì íà óêî âèõ äîñë³äæåíü. Äîñâ³ä ïðî âå äåí íÿ òà êèõ êîí ôå - ðåíö³é ñâ³ä÷èòü, ùî îá ãî âî ðåí íÿ ïè - òàíü ðîç âèò êó ôóí äà ìåí òàëü íèõ ³äåé òà òåîð³é ïðè ðî äîç íà âñòâà, ³ñòî ðè÷ íèõ àñ ïåêò³â ñòà íîâ ëåí íÿ ô³çèêî-ìà òå ìà - òè÷ íèõ òà òåõ í³÷íèõ íàóê â Óêðà¿í³ â Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 83 ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²¯ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ Òå ìà òè÷ íèé ïëàí ëåêö³éíî¿ ÷àñ òè íè êóð ñó «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñíîâ íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» Íàé ìå íó âàí íÿ ðîçä³ë³â, òåì Ëåêö³¿ Ñåì³íà ð ñüê³ çà íÿò òÿ Ñà ìîñò³éíà ðî áî òà ñòó äåíò³â Âñüî ãî ãî äèí Ðîçä³ë 1. Ïå ðåä³ñòîð³ÿ ô³çèêè. Ïåð³îä âè íèê íåí - íÿ åëå ìåíò³â ô³çè÷ íèõ çíàíü (VI ñò. äî í. å. – XVI ñò.) 2 1 1 4 Òåìà 1.1. Ô³çèêà àí òè÷ íîñò³ òà ñå ðåä íüîâ³÷÷ÿ (VI ñò. äî í.å. – XIV ñò. í.å.) 1 84 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî Ïðîäîâæåííÿ òàáëèö³ Íàé ìå íó âàí íÿ ðîçä³ë³â, òåì Ëåêö³¿ Ñåì³íà ð ñüê³ çà íÿò òÿ Ñà ìîñò³éíà ðî áî òà ñòó äåíò³â Âñüî ãî ãî äèí Òåìà 1.2. Ô³çè÷í³ â÷åí íÿ â åïî õó Â³äðîä æåí íÿ (XV ñò. – XVI ñò.) 1 1 Ðîçä³ë 2. Ñòà íîâ ëåí íÿ ô³çèêè ÿê íà óêè (ïî ÷à òîê XVII ñò. – 80- ò³ ðîêè XVII ñò.) 2 1 1 4 Òåìà 2.1. Âè íèê íåí íÿ åê ñïå ðè ìåí òàëü íî ãî ìå - òî äó òà éîãî çà ñòî ñó âàí íÿ â ìå õàí³ö³ ð³äèí òà ãàç³â, â äè íàì³ö³ 2 1 1 Ðîçä³ë 3. Ïåð³îä êëà ñè÷ íî¿ ô³çèêè (XVII ñò. – ïî ÷à òîê XX ñò.) 5 2 2 9 Òåìà 3.1. Ôîð ìó âàí íÿ ìå õàí³ñòè÷ íî¿ êàð òè íè ñâ³òó (80 - ò³ ðîêè XVII cò. – 60-ò³ ðîêè XIX ñò.) 1 1 Òåìà 3.2. Ôîð ìó âàí íÿ åëåê òðî äè íàì³÷íî¿ êàð òè - íè ñâ³òó (20-ò³ ðîêè XIX ñò. – ê³íåöü XIX ñò.) 1 1 Òåìà 3.3. Âè íèê íåí íÿ òåð ìî äè íàì³êè òà ñòà òèñ òè÷ - íî¿ ìå õàí³êè (20-ò³ ð. XIX ñò. – ïî ÷à òîê XX ñò.) 1 Òåìà 3.4. Ïåð³îä ðå âî ëþö³éíèõ çì³í ó ô³çèö³ (ê³íåöü XIX ñò. – 1904 ð.) 1 1 Òåìà 3.5. Âè íèê íåí íÿ íî âèõ ôîðì îðãàí³çàö³¿ íà óêî âèõ äîñë³äæåíü. Ô³çèêà â Óêðà¿í³ â ïåðø³é òðå òèí³ XX ñò. 1 1 Ðîçä³ë 4. Ïåð³îä ñó ÷àñ íî¿ ô³çèêè (ç 1905 ð.) 8 5 4 17 Òåìà 4.1. Ïåð øèé åòàï (1905 – 1931). Ôîð ìó - âàí íÿ êâàí òî âî-ðå ëÿ òèâ³ñòñüêî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 1 Òåìà 4.2. Äðó ãèé åòàï (1932 – 1954). Ôîð ìó âàí - íÿ åâî ëþö³éíî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 1 Òåìà 4.3. Ñòà íîâ ëåí íÿ òà ðîç âè òîê ÿäåð íî¿ ô³çèêè òà ÿäåð íî¿ åíåð ãå òè êè 1 1 1 Òåìà 4.4. Òðåò³é åòàï (ç 1955 ð.). Ïðî íèê íåí íÿ íà ñóá ’ÿ äåð íèé ð³âåíü ìà òåð³¿ 2 1 1 Òåìà 4.5. Âè íèê íåí íÿ êâàí òî âî¿ åëåê òðîí³êè 1 1 Òåìà 4.6. Â³äêðèò òÿ íî âèõ åëå ìåí òàð íèõ ÷àñ òè - íîê, ô³çèêà âè ñî êèõ åíåðã³é 1 1 Òåìà 4.7. Êîñ ìî ëîã³ÿ. Åâî ëþö³ÿ óÿâ ëåíü ïðî Âñåñâ³ò 1 1 Âñüî ãî ãî äèí 34 ñâ³òî âî ìó êîí òåêñò³, âè ñâ³ò ëåí íÿ ðîë³ àêà äåì³÷íèõ ³íñòè òóò³â Óêðà¿ íè ó ôîð ìó - âàíí³ íî âèõ íà óêî âèõ íà ïðÿì³â òîùî ñïðè ÿ þòü ï³ä âè ùåí íþ ÿêîñò³ ô³çè÷ íî¿ îñâ³òè â òåõ í³÷íî ìó óí³âåð ñè òåò³, ðîç âèò- êó òâîð ÷èõ çä³á íîñ òåé òà ï³äòðèìö³ îá - äà ðî âà íî¿ ñòó ä åíòñüêî¿ ìî ëîä³, îáì³íó çíàí íÿì ³ íà áóò òþ ïåð øèõ íà âè ÷îê âè êî íàí íÿ ñà ìî ñò³éíî¿ íà óêî âî-äî - ñë³ä íèöü êî¿ ðî áî òè. 1. Ýéíøòåéí À. Ñîá ðà íèå íà ó÷íûõ òðó äîâ. — Ì.: Íà ó êà, 1967. — Ò. 4. — 599 ñ. 2. Ïî íî ìà ðåí êî Ë.Ï., Ëèò âèí êî À.Ñ. ²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñíîâ íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü: Ìå òî äè÷í³ âêà ç³â - êè äî îðãàí³çàö³¿ ñà ìîñò³éíî¿ ðî áî òè ñòó äåíò³â. – Ê.: ÂÏ² ÂÏÊ «Ïîë³òåõí³êà», 2005. – 48 ñ. 3. Õðà ìîâ Þ.À. Ôè çè êè. Áè îã ðà ôè ÷åñ êèé ñïðà âî÷ íèê. – Ê.: Íàóê. äóì êà, 1977. – 510 ñ. Îäåð æà íî 28.03.2006 À.Ñ.Ëèò âèí êî, Ë.Ï.Ïî íî ìà ðåí êî Êëþ ÷å âàÿ ðîëü èñ òî ðèè íà óêè äëÿ ôîð ìè ðî âà íèÿ ìè ðî âîç çðå íèÿ ñïå öè à ëèñ òà è ïî - âû øå íèÿ êà ÷åñ òâà âû ñøå ãî òåõ íè ÷åñ êî ãî îá ðà çî âà íèÿ Ïðåä ëà ãà åò ñÿ ïîä õîä ê èñ òî ðè êî-íà ó÷íûì èñ ñëå äî âà íè ÿì êàê ê êëþ ÷å âî ìó ôàê òî ðó â ïðî öåñ ñå ôîð ìè ðî âà - íèÿ íà ó÷íî ãî ìè ðî âîç çðå íèÿ áó äó ùå ãî ñïå öè à ëèñ òà è ïî âû øå íèÿ åãî èí òå ðå ñà ê ïðî ôèëü íîé äèñ öèï ëè íå. Äàí - íûé ïîä õîä íà øåë ñâîå âîï ëî ùå íèå â ìå òî äè ÷åñ êèõ ðå êî ìåí äà öè ÿõ äëÿ ïîä ãî òîâ êè êàí äè äàò ñêèõ è äîê òîð - ñêèõ äèñ ñåð òà öèé ïî èñ òî ðèè ôè çè êè (ñïå öè àëü íîñ òè 07.00.07 — èñ òî ðèÿ íà óêè è òåõ íè êè, 01.06.01 — èñ òî - ðèÿ ôè çè êî-ìà òå ìà òè ÷åñ êèõ íàóê). Ïî êà çà íî, ÷òî ââå äå íèå â ó÷åá íûé ïðî öåññ òåõ íè ÷åñ êèõ óíè âåð ñè òå òîâ èñ òî ðè êî-íà ó÷íûõ êóð ñîâ ïî çâî ëÿ åò ïî âû ñèòü êà ÷åñ òâî ôóí äà ìåí òàëü íîé ïîä ãî òîâ êè áó äó ùèõ ñïå öè à ëèñ - òîâ, ÷òî â ñâîþ î÷å ðåäü ñïî ñî áñòâó åò óëó÷ øå íèþ êà ÷åñ òâà âû ñøå ãî òåõ íè ÷åñ êî ãî îá ðà çî âà íèÿ â öå ëîì. Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 85 ÊËÞ×ÎÂÀ ÐÎËÜ ²ÑÒÎÐ²¯ ÍÀÓÊÈ ÄËß ÔÎÐÌÓÂÀÍÍß ÑÂ²ÒÎÃËßÄÓ ÔÀÕ²ÂÖß ÒÀ Ï²ÄÂÈÙÅÍÍß ßÊÎÑÒ² ÂÈÙÎ¯ ÒÅÕÍ²×ÍÎ¯ ÎÑÂ²ÒÈ Òåìè ñåì³íà ðñüêèõ çà íÿòü ïåð øî¿ ÷àñ òè íè êóð ñó «²ñòîð³ÿ ðîç âèò êó îñíîâ íèõ ô³çè÷ íèõ óÿâ ëåíü» ¹ ï.ï Òåìà ñåì³íà ðñüêî ãî çà íÿò òÿ Ê³ëüê³ñòü ãî äèí 1. Åâî ëþö³ÿ êîñ ìî ëîã³÷íèõ ìî äå ëåé Âñåñâ³òó 1 2. Ñòà íîâ ëåí íÿ ìå õàí³ñòè÷ íî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 3. Ôîð ìó âàí íÿ åëåê òðî äè íàì³÷íî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 4. Ïî ÷à òîê ôîð ìó âàí íÿ êâàí òî âî-ðå ëÿ òèâ³ñòñüêî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 5. Ôîð ìó âàí íÿ åâî ëþö³éíî¿ êàð òè íè ñâ³òó 1 6. Ðîç âè òîê ô³çèêè â Óêðà¿í³ íà ïî ÷àò êó XX ñò. Îðãàí³çàö³ÿ ÓÀÍ òà ïåð øèõ ô³çè÷ íèõ ³íñòè òóò³â 1 7. Ñòà íîâ ëåí íÿ òà ðîç âè òîê ô³çèêè íàï³âïðîâ³äíèê³â â Óêðà¿í³ 1 8. Ðîç âè òîê ÿäåð íî¿ ô³çèêè â Óêðà¿í³ 1 9. Êè¿âñüê³ òå î ðå òè÷í³ øêî ëè 1 Âñüî ãî ãî äèí 9

Ключова роль історії науки для формування світогляду фахівця та підвищення якості вищої технічної освіти

Репозитарії

Схожі ресурси