Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников
Рассматриваются вопросы самоопределения старшеклассников и влияние факторов мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера на выбор молодыми людьми профессии ученого....
Gespeichert in:
| Datum: | 2006 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Russian |
| Veröffentlicht: |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України
2006
|
| Schriftenreihe: | Наука та наукознавство |
| Schlagworte: | |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49578 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников / Н.Л. Гиндилис // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 86-98. — Бібліогр.: 13 назв. — рос. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-49578 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-495782013-09-22T03:06:41Z Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников Гиндилис, Н.Л. Наука та освіта Рассматриваются вопросы самоопределения старшеклассников и влияние факторов мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера на выбор молодыми людьми профессии ученого. Розглядаються питання самовизначення старшокласників і вплив факторів світоглядного, соціально-економічного, психологічного порядку на вибір молодими людьми професії вченого. The discussion concerns issues relating with high school graduates’ choices and implications of outlook, socio-economic and psychological factors for their preference for the researcher’s profession. 2006 Article Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников / Н.Л. Гиндилис // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 86-98. — Бібліогр.: 13 назв. — рос. 0374-3896 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49578 ru Наука та наукознавство Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| topic |
Наука та освіта Наука та освіта |
| spellingShingle |
Наука та освіта Наука та освіта Гиндилис, Н.Л. Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников Наука та наукознавство |
| description |
Рассматриваются вопросы самоопределения старшеклассников и влияние факторов мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера на выбор молодыми людьми профессии ученого. |
| format |
Article |
| author |
Гиндилис, Н.Л. |
| author_facet |
Гиндилис, Н.Л. |
| author_sort |
Гиндилис, Н.Л. |
| title |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| title_short |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| title_full |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| title_fullStr |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| title_full_unstemmed |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| title_sort |
факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников |
| publisher |
Центр досліджень науково-технічного потенціалу та історії науки ім. Г.М. Доброва НАН України |
| publishDate |
2006 |
| topic_facet |
Наука та освіта |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/49578 |
| citation_txt |
Факторы мировоззренческого, социально-экономического и психологического характера в профессиональном самоопределении современных старшеклассников / Н.Л. Гиндилис // Наука та наукознавство. — 2006. — № 2. — С. 86-98. — Бібліогр.: 13 назв. — рос. |
| series |
Наука та наукознавство |
| work_keys_str_mv |
AT gindilisnl faktorymirovozzrenčeskogosocialʹnoékonomičeskogoipsihologičeskogoharakteravprofessionalʹnomsamoopredeleniisovremennyhstaršeklassnikov |
| first_indexed |
2025-07-04T10:45:50Z |
| last_indexed |
2025-07-04T10:45:50Z |
| _version_ |
1836712932856037376 |
| fulltext |
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
Ôàê òî ðû ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êî ãî,
ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî è
ïñè õî ëî ãè ÷åñ êî ãî õà ðàê òå ðà â
ïðî ôåñ ñè î íàëü íîì ñà ìî îï ðå äå ëå íèè
ñî âðå ìåí íûõ ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ
Ðàñ ñìàò ðè âà þò ñÿ âîï ðî ñû ñà ìî îï ðå äå ëå íèÿ ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ è âëè ÿ íèå ôàê òî ðîâ
ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êî ãî, ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî è ïñè õî ëî ãè ÷åñ êî ãî õà ðàê òå ðà íà âû -
áîð ìî ëî äû ìè ëþäü ìè ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî ãî.
Ïðî ôåñ ñè î íàëü íîå ñà ìî îï ðå äå ëå íèå ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ
 ïî ñëåä íåå âðå ìÿ â ðîñ ñèé ñêîé íà -
óêå ïðî èñ õî äÿò ñó ùåñ òâåí íûå èç ìå íå -
íèÿ. Äëÿ ñòî ðîí íå ãî íà áëþ äà òå ëÿ íà è -
áî ëåå çà ìåò íûì ÿâ ëÿ åò ñÿ íå ñî äåð æà -
òåëü íûé è èí ñòè òó öè î íàëü íûé, íî öåí -
íîñ òíûé àñ ïåêò ýòèõ èç ìå íå íèé. Äàí -
íîå îá ñòî ÿ ò åëü ñòâî îò ðà æà åò ñÿ ïðå æäå
âñå ãî íà ðåç êîì ñíè æå íèè ïðè òî êà â íà -
óêó íî âûõ êàä ðîâ1: íà óêà íå ïðè âëå êà åò
ìî ëî äåæü â êà ÷åñ òâå ñôå ðû ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íîé äå ÿ òåëü íîñ òè2. Àíàëèòèêè âû -
äâè ãà þò ðàç ëè÷ íûå îá ú ÿñ íå íèÿ ýòî ìó
ôàê òó. Ïîï ðî áó åì ñóì ìè ðî âàòü íà è áî -
ëåå çíà ÷è ìûå èç íèõ.
Òàê, îá ñóæ äàÿ íà «êðóã ëîì ñòî ëå»
«Âîï ðî ñîâ ôè ëî ñî ôèè» 26 íî ÿá ðÿ
2004 ãîäà ïðî áëå ìû ðîñ ñèé ñêîé íà -
óêè, íå êî òî ðûå ó÷àñ òíè êè ãî âî ðè ëè
îá èç ìå íå íèè ðà öè î íà ëèñ òè ÷åñ êî ãî,
ñöè åí òè ñòñêè îðè åí òè ðî âàí íî ãî ìè -
ðî âîç çðå íèÿ çà ïàä íî ãî îá ùåñ òâà, â
êî òî ðîì íà óêà âû ñòó ïà ëà â êà ÷åñ òâå
ïðè âè ëå ãè ðî âàí íîé «âû ñøåé» ôîð ìû
çíà íèÿ, íà áî ëåå «ñèí òå òè ÷åñ êîå» ìè ðî -
âîç çðå íèå, â êî òî ðîì îíà ÿâ ëÿ åò ñÿ
îäíèì èç òè ïîâ íà ðÿ äó ñ äðó ãè ìè òè ïà ìè
çíà íèÿ [4]. Îùó ùå íèå òîãî, ÷òî ãëàâ íîå
óæå îò êðû òî, à «êî ïàòü ñÿ» â äå òà ëÿõ
ìîæ íî áåñ êî íå÷ íî, æèçíü æå äà åò ñÿ åäè -
íîæ äû è ïðî æèòü åå íàäî ñ óäî â îëüñòâè -
åì, ñìå ùà åò öåí íîñ òíûé ôî êóñ ìî ëî äå -
æè íà èí äóñ òðèþ ðàç âëå ÷å íèé (â òîì
÷èñ ëå èí òåë ëåê òó àëü íûõ, òà êèõ, íà ïðè -
ìåð, êàê êîì ïüþ òåð íûå èãðû, êðîñ ñâîð -
äû è ïð.), à íà ó÷íîå ïî çíà íèå óòðà ÷è âà åò
ñâîé ðî ìàí òèçì. Ýòî îäíà ñòî ðî íà ìå äà -
ëè. Ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, ÷åì äàëü øå, òåì
ñèëü íåå âû ñòó ïà þò íå ãà òèâ íûå ñòî ðî íû
íà ó÷íî-òåõ íè ÷åñ êî ãî ïðî ãðåñ ñà, ïðè îá -
ðå òà þ ùèå õà ðàê òåð ãëî áàëü íîé ýêî ëî ãè -
÷åñ êîé êà òàñ òðî ôû. Âåðà âî âñå ìî ãó ùåñò -
âî íà óêè óñòó ïà åò ìåñ òî ðàñ òå ðÿí íîñ òè è
ðàç î÷à ðî âà íèþ. Ýòî ôàê òî ðû ìè ðî âî ç -
çðåí ÷åñ êî ãî ïî ðÿä êà.
86 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ  ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
1 Åñëè ñìîò ðåòü øèðå, òî ñëå äó åò ãî âî ðèòü íå òîëü êî î ñíè æå íèè ïðè òî êà â íà óêó íî âûõ êàä ðîâ, íî è
îá èç ìå íå íèè ñî ñòàâ ëÿ þ ùèõ êàä ðî âî ãî ñî ñòà âà íà óêè (ñì., íà ïðè ìåð, [1] ).
2 Â.Í.Øóá êè íûì åùå â 60-å ãîäû ÕÕ ñò. áûëè íà ÷à òû èñ ñëå äî âà íèÿ ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî âû áî ðà ìî -
ëî äå æè, êî òî ðûå ïðî äîë æà þò ñÿ ïîä åãî ðó êî âî äñòâîì è ïî çâî ëÿ þò ïðî ñëå äèòü äè íà ìè êó ýòî ãî âû -
áî ðà. Èññëå äî âà íèÿ ïðî ôåñ ñè î íàëü íûõ îðè åí òà öèé øêîëü íè êîâ Íî âî ñè áèð ñêîé, Ëå íèí ãðàä ñêîé
îá ëàñ òåé è äðó ãèõ ðà éî íîâ (ñåë, ìåë êèõ è êðóï íûõ ãî ðî äîâ) â ïå ðè îä ñ 1962 ïî 1970 ãã. âû ÿ âè ëè
ïðåä ïî÷ òå íèå ãî ðîä ñêîé ìî ëî äåæüþ óìñòâåí íî ãî òðó äà, ïðè ÷åì ïðî ôåñ ñè î íàëü íàÿ îðè åí òà öèÿ íà
íà óêó áûëà âûøå, ÷åì íà äðó ãèå ïðî ôåñ ñèè, â òîì ÷èñ ëå è óìñòâåí íî ãî òðó äà [2]. Èíàÿ êàð òè íà âû -
ðè ñî âû âà åò ñÿ íà îñíî âà íèè äàí íûõ, îò íî ñÿ ùèõ ñÿ ê 90-ì ãî äàì: ïðè òîì, ÷òî òåí äåí öèÿ âû ïóñ êíè -
êîâ øêîë îò äà âàòü ïðåä ïî÷ òå íèå ïðî ôåñ ñè ÿì óìñòâåí íî ãî òðó äà íå òîëü êî ñî õðà íè ëàñü, íî è óâå ëè -
÷è ëàñü â 80—90-å ãîäû, îðè åí òà öèÿ íà íà óêó ðåç êî ñíè çè ëàñü [3].
© Í.Ë.Ãèí äè ëèñ, 2006
Ñðå äè ôàê òî ðîâ ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ -
êî ãî õà ðàê òå ðà íà çû âà þò ñÿ, âî-ïåð âûõ,
íèç êèé, íå ñðàâ íè ìûé ñ ìè ðî âû ìè ñòàí -
äàð òà ìè óðî âåíü íà ó÷íî-òåõ íè ÷åñ êîé áà -
çû ðîñ ñèé ñêîé íà óêè, ÷òî íå äàåò âîç ìîæ -
íîñ òè òà ëàí òëè âûì ó÷å íûì ðå à ëè çî âàòü
ñâîé òâîð ÷åñ êèé ïî òåí öè àë. Âî-âòî ðûõ,
ýòî íèç êèå çà ðïëà òû ó÷å íûõ, êî òî ðûå íå
òîëü êî íå îá åñ ïå ÷è âà þò íîð ìàëü íî ãî
æèç íåí íî ãî óðîâ íÿ, íî è óíè æà þò èõ ÷ó -
âñòâî ñî áñòâåí íî ãî äîñ òî è íñòâà. Åñëè â
ñî âåò ñêèå âðå ìå íà ñëî âî «ó÷å íûé» çâó ÷à -
ëî ãîð äî êàê â ñèëó ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êèõ
(îí áûë îò êðû âà òå ëåì, òâîð öîì), òàê è â
ñèëó ñî öè àëü íûõ ôàê òî ðîâ (èìåë âû ñî êèé
ñî öè àëü íûé, â òîì ÷èñ ëå ýêî íî ìè ÷åñ êèé
ñòà òóñ), òî â íû íåø íåå âðå ìÿ, êîã äà ìà òå -
ðè àëü íûå ôàê òî ðû âû ñòó ïè ëè íà ïåð âûé
ïëàí, ñëî âî «ó÷å íûé» çâó ÷èò ñíèñ õî äè -
òåëü íî.
È, íà êî íåö, ñðå äè ôàê òî ðîâ ïñè õî ëî ãè -
÷åñ êî ãî õà ðàê òå ðà ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü
ñìå ùå íèå èí òå ðå ñîâ ìî ëî äå æè â äðó ãèå
ñôå ðû, â ÷àñ òíîñ òè â «êîì ïüþ òåð íóþ
æèçíü». Ïîç íà íèå ñó ùåñ òâó þ ùåé äå éñò -
âè òåëü íîñ òè çà ìå íÿ åò ñÿ ñî çäà íè åì íî âî -
ãî, êîì ïüþ òåð íî ãî, ìèðà. Òàê, ðàç äà þò ñÿ
óæå ãî ëî ñà î òîì, ÷òî êëàñ ñè ÷åñ êàÿ íà óêà
óøëà ñî ñöå íû è íà ñìå íó åé ïðè øëè íî -
âûå ôîð ìû èí òåë ëåê òó àëü íî ãî ïðî èç âî -
ä ñòâà (ñì. [4]). Â òî æå âðå ìÿ â ïî ñòñî -
âåò ñêîé äå éñòâè òåëü íîñ òè âîç íèê ëî
áîëü øå âîç ìîæ íîñ òåé äëÿ ðå à ëè çà öèè
òâîð ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà ëè÷ íîñ òè è, òà -
êèì îá ðà çîì, ó òâîð ÷åñ êîé ìî ëî äå æè ïî -
ÿ âè ëîñü áîëü øå àëü òåð íà òèâ ïðè âû áî ðå
òâîð ÷åñ êîé ïðî ôåñ ñèè.
 ñâå òå ýòèõ ãè ïî òåç àâ òî ðîì áûëè
ïðî à íà ëè çè ðî âà íû àí êå òû ñî öè î ëî ãè -
÷åñ êî ãî îïðî ñà ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ ìîñ -
êîâ ñêîé øêî ëû ¹ 1265. Äëÿ îïðî ñà áû -
ëà âû áðà íà íå îá û÷ íàÿ ñòî ëè÷ íàÿ øêî -
ëà, íî øêî ëà-ëà áî ðà òî ðèÿ, â êî òî ðîé ïå -
äà ãî ãè ÷åñ êèì êîë ëåê òè âîì âå äåò ñÿ ñïå -
öè àëü íàÿ ðà áî òà ïî ðàç âè òèþ òâîð ÷åñ êèõ
ñïî ñîá íîñ òåé ó÷å íè êîâ.  ìàå 2003 ãîäà
ïðî âî äè ëîñü àí êå òè ðî âà íèå øêîëü íè êîâ
10-õ (44 ÷å ëî âå êà) è 11-õ (29 ÷å ëî âåê)
êëàñ ñîâ, â ìàð òå 2004 ãîäà — ó÷å íè êîâ
9-õ êëàñ ñîâ (45 ÷å ëî âåê).
Ñðå äè âû ïóñ êíè êîâ òîëü êî äâà ó÷å -
íè êà íå îïðå äå ëè ëèñü ñ ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íûì âû áî ðîì. Ïðî ôåñ ñèþ ó÷å íî -
ãî âû áðà ëè 7 ÷å ëî âåê (4 — åñ òåñ òâåí íî -
íà ó÷ íî ãî ïðî ôè ëÿ è 3 — îá ùåñ òâåí -
íî-ãó ìà íè òàð íî ãî) è, òà êèì îá ðà çîì,
îíà çà íÿ ëà ïåð âîå ìåñ òî â ðåé òèí ãå
ïðî ôåñ ñèé, îá îéäÿ ïðî ôåñ ñèþ ìå íåä -
æå ðà, êî òî ðóþ âû áðà ëè 6 ó÷å íè êîâ.
Ñðå äè äå ñÿ òè êëàñ ñíè êîâ òåõ, êòî íå
îïðå äå ëèë ñÿ ñ ïðî ôåñ ñè î íàëü íûì âû -
áî ðîì, áûëî 7 ÷å ëî âåê; âû áè ðà å ìûå
èìè ïðî ôåñ ñèè îêà çà ëèñü ðàç íî îá ðàç -
íåå, à ðåé òèíã ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî ãî ïå -
ðå ìåñ òèë ñÿ íà òðåòüå ìåñ òî (åå âû áðà ëè
3 ÷å ëî âå êà), ðàç äå ëèâ åãî ñ ïðî ôåñ ñè ÿ -
ìè þðèñ òà, ýêî íî ìèñ òà, æóð íà ëèñ òà.
Ïåð âîå ìåñ òî â ðåé òèí ãå ïðî ôåñ ñèé ó
äå ñÿ òè êëàñ ñíè êîâ çà íÿ ëà ïðî ôåñ ñèÿ
ìå íåä æå ðà — 5 ÷å ëî âåê, âòî ðîå — ïå ðå -
âîä ÷è êà (ñëå äó åò ó÷åñòü, ÷òî ýòî øêî ëà
ñ óãëóá ëåí íûì èç ó÷å íè åì ôðàí öóç ñêî -
ãî ÿçû êà) è ïðî ãðàì ìèñ òà — 4 ÷å ëî âå êà.
Äëÿ äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ õà ðàê òåð íà
íå îïðå äå ëåí íîñòü ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî
âû áî ðà: 6 ÷å ëî âåê «íå çíà þò», êà êóþ
ïðî ôåñ ñèþ èì âû áðàòü, 10 ó÷å íè êîâ
íà çû âà þò äâå èëè íå ñêîëü êî âîç ìîæ -
íûõ ïðî ôåñ ñèé, ìíî ãèå îðè åí òè ðó þò -
ñÿ íå íà ïðî ôåñ ñèþ, à íà ñôå ðó äå ÿ -
òåëü íîñ òè: «÷òî- òî ñâÿ çàí íîå ñ ýêî íî -
ìè êîé» èëè «ñâÿ çàí íîå ñ êîì ïüþ òå -
ðîì», «òó ðèçì», ëèøü 20 ÷å ëî âåê
(ìåíü øå ïî ëî âè íû) íà çû âà þò êîí -
êðåò íóþ ïðî ôåñ ñèþ. Èç íèõ 5 ÷å ëî âåê
âû áè ðà þò ïðî ôåñ ñèþ ìå íåä æå ðà, ïî 3
÷å ëî âå êà — ïðî ôåñ ñèè ïðî ãðàì ìèñ òà
è þðèñ òà, 2 — ýêî íî ìèñ òà è ïî îä íî ìó
÷å ëî âå êó âû áðà ëè ïðî ôåñ ñèè òó ðèñ òè -
÷åñ êî ãî àãåí òà, æóð íà ëèñ òà, äèç àé íå -
ðà, àð õè òåê òî ðà, èí æå íå ðà-òåõ íè êà,
ïî ëè òî ëî ãà, âå òå ðè íà ðà. Ïðî ôåñ ñèþ
ïî ëè òî ëî ãà ìîæ íî ðàñ ñìàò ðè âàòü â êà -
÷åñ òâå ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî ãî-àíà ëè òè êà
â îá ëàñ òè îá ùåñ òâåí íûõ äèñ öèï ëèí è
òà êèì îá ðà çîì ïðî ôåñ ñèÿ ó÷å íî ãî ïî -
ëó ÷à åò ñðå äè äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ 1 âû -
áîð. Îäíà èç ó÷å íèö íà çâà ëà ïðî ôåñ -
ñèþ ó÷å íî ãî (íà ðÿ äó ñ ïðî ôåñ ñè ÿ ìè
ïðîãðàììèñòà è äèçàéíåðà) â êà÷åñòâå
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 87
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
ïðîôåññèè ñâîåé ìå÷òû (âûáèðàåò îíà
ïðîôåññèþ ïðî ãðàì ìèñ òà), ÷òî ìîæíî
ðàññìàòðèâàòü â êà÷åñòâå äî ïîë íè -
òåëü íî ãî áàëëà ê ðåé òèí ãó ýòîé ïðî -
ôåñ ñèè.
Èòàê, ïðè âå äåí íûå äàí íûå äå ìî íñò -
ðè ðó þò, âî-ïåð âûõ, âïîë íå î÷å âèä íûé
ôàêò, ÷òî ÷åì ñòàð øå ó÷å íè êè, òåì áî -
ëåå ÷åò êèì ñòà íî âèò ñÿ èõ ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íûé âû áîð. Âî-âòî ðûõ, òî, ÷òî ïðî -
ôåñ ñèþ ó÷å íî ãî íå ëüçÿ ñ÷è òàòü àóò ñàé -
äå ðîì íà «ðûí êå» ïðî ôåñ ñèé ñðå äè ó÷å -
íè êîâ øêî ëû ¹ 1265. Â ðàç íîé ñòå ïå íè
îíà ÿâ ëÿ åò ñÿ âîñ òðå áî âàí íîé ó÷à ùè ìè -
ñÿ ðàç íûõ ãðóïï øêî ëû: îò ñà ìîé âîñ -
òðå áî âàí íîé ó îäèí íàä öà òèê ëàñ ñíè êîâ
äî íà è ìå íåå ÷àñ òî âû áè ðà å ìîé ó äå âÿ -
òè êëàñ ñíè êîâ. Ïðè ÷è íû çäåñü ìî ãóò
áûòü ìíî ãî îá ðàç íûå: ðàç ëè ÷èÿ â ñôå ðå
èí òå ðå ñîâ ó÷å íè êîâ, âëè ÿ íèå ðî äè òå -
ëåé, ñâå ðñòíè êîâ, ïå äà ãî ãîâ. Íî òî, ÷òî
â øêî ëå ïðî âî äèò ñÿ ñïå öè àëü íàÿ ðà áî -
òà ïî ðàç âè òèþ èí òåë ëåê òó àëü íîé àê -
òèâ íîñ òè è èñ ñëå äî âà òå ëüñêîé «æèë êè»
ó÷å íè êîâ, äàåò ñâîè ðå çóëü òà òû: íà îá -
ùåì ôîíå íå ïî ïó ëÿð íîñ òè ïðî ôåñ ñèè
ó÷å íî ãî ñðå äè ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ ïî -
ñëåä íå ãî äå ñÿ òè ëå òèÿ (ñì., íà ïðè ìåð,
äàí íûå ðà áîò [3,5—8]) ðåé òèíã ýòîé
ïðî ôåñ ñèè ñðå äè ó÷å íè êîâ «íà øåé»
øêî ëû äîñ òà òî÷ íî âû ñîê. È, íà êî íåö,
íàøè äàí íûå ïîä òâåð æäà þò äàí íûå
äðó ãèõ èñ ñëå äî âà òå ëåé î âû ñî êîì ðåé -
òèí ãå ñðå äè ñî âðå ìåí íûõ øêîëü íè êîâ
òà êèõ ïðî ôåñ ñèé, êàê ìå íåä æåð, ïðî -
ãðàì ìèñò, þðèñò, ýêîíîìèñò.
 ðåé òèí ãå ïðî ôåñ ñèé (ïðåä ëà ãà ëîñü
â ñïèñ êå èç 33 ïðî ôåñ ñèé ïðè ïè ñàòü
áàë ëû îò 1 äî 10 êàæ äîé èç íèõ) ó îäèí -
íàä öà òèê ëàñ ñíè êîâ íà ïåð âîì ìåñ òå
îêà çà ëèñü ïðî ôåñ ñèè ïî ëè òè êà è áàí -
êè ðà (ñðåä íèé áàëë 8), íà âòî ðîì — ïðî -
ãðàì ìèñ òà è òå ëå âå äó ùå ãî (ñðåä íèé
áàëë 7,8), íà òðåòü åì — ïðåä ïðè íè ìà òå -
ëÿ, þðèñ òà è äèï ëî ìà òà (7,7). Ó äå ñÿ òè -
êëàñ ñíè êîâ ïåð âîå ìåñ òî çà íÿë ïî ëè òèê
(ñðåä íèé áàëë 8,3), âòî ðîå — òå ëå âå äó -
ùèé (8,2) è òðåòüå — äèï ëî ìàò (7,9). Ó äå -
âÿ òè êëàñ ñíè êîâ íà ïåð âîì ìåñ òå ïðî ôåñ -
ñèÿ æóð íà ëèñ òà (ñðåä íèé áàëë 8,3), íà âòî -
ðîì — òå ëå âå äó ùå ãî (8,1), íà òðåòü åì —
àð òèñ òà (7,8). Íà è ìå íåå ïî ïó ëÿð íû ïðî -
ôåñ ñèè áèá ëè î òå êà ðÿ (ñðåä íèå áàë ëû 3,1;
2,4; 3,2) è ðà áîò íè êà ñå ëüñêî ãî õî çÿ éñòâà
(3,3; 2,6; 3,1). Ïðî ôåñ ñèÿ ó÷å íî ãî â ýòîì
ñïèñ êå çà íè ìà åò ñðåä íåå ïî ë î æå íèå:
ñðåä íèé áàëë 5,6 ó îäèí íàä öà òèê ëàñ ñíè -
êîâ, 4,9 — ó äå ñÿ òè êëàñ ñíè êîâ è 4,1 — ó äå -
âÿ òè êëàñ ñíè êîâ.
Èç ðàç ëè÷ íûõ íà ó÷íûõ äèñ öèï ëèí ñðå -
äè âû ïóñ êíè êîâ íà è áî ëåå ïî ïó ëÿð íû ìè1
îêà çà ëèñü èñ òî ðèÿ (ñðåä íèé áàëë 7,4),
ëèí ãâèñ òè êà (6,9), ìåæ äó íà ðîä íûå îò íî -
øå íèÿ (6,8); äëÿ äå ñÿ òè êëàñ ñíè êîâ — èñ -
òî ðèÿ (7,2), ïñè õî ëî ãèÿ (7,1), ãå îã ðà ôèÿ
(6,8); ó÷å íè êè 9«À» ïðåä ïî÷ ëè ìåæ äó íà -
ðîä íûå îò íî øå íèÿ (7,0), èñ òî ðèþ (6,8),
ïñè õî ëî ãèþ (6,75); ó÷å íè êè 9«Á» — õè -
ìèþ (5,8), ìåæ äó íà ðîä íûå îò íî øå íèÿ
(5,7), ëèí ãâèñ òè êó (5,1). Â ýòèõ ïðåä ïî÷ -
òå íè ÿõ âû ñòó ïà åò ÿçû êî âàÿ ñïå öè à ëè çà -
öèÿ øêî ëû, ñ îä íîé ñòî ðî íû, è çíà ÷è -
ìîñòü ëè÷ íîñ òè ó÷è òå ëÿ, ñ äðó ãîé. ßðêèå
ïå äà ãî ãè ïî èñ òî ðèè, ãå îã ðà ôèè è ôðàí -
öóç ñêî ìó ÿçû êó ñó ìå ëè ïðî áó äèòü âû ñî -
êèé èí òå ðåñ ê ñâî èì ïðåä ìå òàì. Ïðè ñó ò -
ñòâóÿ íà óðî êå èñ òî ðèè â îä íîì èç êëàñ -
ñîâ, ÿ ñàìà áûëà çà õâà ÷å íà íà áèâ øåé
îñêî ìè íó åùå â ñòó äåí ÷åñ òâå òå ìîé ðàñ -
õîæ äå íèÿ â ïðî ãðàì ìàõ ðàç ëè÷ íûõ ïàð -
òèé ïå ðè î äà 1917 ãîäà. Óðîê ïðî õî äèë íå
â ôîð ìå ñêó÷ íî ãî ïå ðå ÷èñ ëå íèÿ ðàç ëè÷ -
íûõ ïóí êòîâ êàæ äîé ïðî ãðàì ìû, íî â
ôîð ìå æè âîé äèñ êóñ ñèè «ïðåä ñòà âè òå -
ëåé» ýòèõ ïàð òèé, â êî òî ðîé îíè çà èí òå -
ðå ñî âàí íî îò ñòà è âà ëè ïðå è ìó ùåñ òâà
«ñâî åé» ïðî ãðàì ìû. Ó÷å íè êè áûëè íà -
ñòîëü êî ýìî öè î íàëü íî çà õâà ÷å íû äèñ -
êóñ ñè åé, ÷òî ïðî äîë æà ëè îòî æ äå ñò â ëÿòü
ñåáÿ ñ ïðåä ñòà âè òå ëåì îïðå äå ëåí íîé
ïàð òèè è ïî ñëå óðî êà (âåñü êëàññ áûë
ðàç äå ëåí íà íåñêîëüêî ïàðòèé).
Òà êèì îá ðà çîì, ôîð ìè ðî âà íèå ïî çíà âà -
òåëü íî ãî èí òå ðå ñà ê îïðå äå ëåí íîé îá ëàñ òè
88 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
1 Ïðåä ëà ãà ëîñü îöå íèòü â áàë ëàõ îò 0 äî 9 èí òå ðåñ ó÷å íè êà ê êàæ äîé èç 22 íà ó÷íûõ äèñ öèï ëèí, ïå ðå -
÷èñ ëåí íûõ â ñïèñ êå.
çíà íèÿ íà ñòó ïå íè øêîëü íî ãî îá ó÷å íèÿ
èã ðà åò áîëü øóþ ðîëü äëÿ ïðî ôåñ ñè î íàëü -
íî ãî îïðå äå ëå íèÿ ëè÷ íîñ òè: ñòàð øåê ëàñ -
ñíè êè íà øåé âû áîð êè èç ðàç íûõ êëàñ ñîâ
âû áè ðà þò è ïðî ôåñ ñèþ ãå îã ðà ôà, è èñ òî -
ðè ÷åñ êè îðè åí òè ðî âàí íûå ïðî ôåñ ñèè (èñ -
òî ðèê-àð õè âèñò, ïî ëè òî ëîã, ñî öè î ëîã).
Ïî âû øå íèå ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî óðîâ íÿ
ïå äà ãî ãîâ è ïðè âëå ÷å íèå â øêî ëó ÿð êèõ
ëè÷ íîñ òåé, óìå þ ùèõ «çà ðà çèòü» äðó ãèõ
ñâî è ìè èí òå ðå ñà ìè, ìîã ëî áû ïî âû ñèòü
èí òå ðåñ ê íà óêå íà ýòà ïå ïåð âè÷ íî ãî ïðî -
ôåñ ñè î íàëü íî ãî âû áî ðà. ß íå óòâåð æäàþ,
÷òî ïå äà ãîã îïðå äå ëÿ åò âñå: òàê, â íà øåé
âû áîð êå îäèí èç ñà ìûõ ÿð êèõ ó÷å íè êîâ
âû áðàë ïðî ôåñ ñèþ ó÷å íî ãî-áè î ëî ãà âî ï -
ðå êè ïî ÷òè êîí ôëèê òíûì îò íî øå íè ÿì ñ
ïðå ïî äà âà òå ëåì áè î ëî ãèè, ïîä ÷è íÿ ÿñü ñîá -
ñòâåí íî ìó èí òå ðå ñó ê ýòîé îá ëàñ òè çíà íèÿ.
Íî îò ó÷è òå ëÿ çà âè ñèò î÷åíü ìíî ãîå.
Îá îò íî øå íèè ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ íà -
øåé âû áîð êè ê íà óêå ñâè äå ò åëü ñòâó åò
ñðàâ íå íèå áàë ëîâ (îò 0 äî 9), îöå íè âà þ -
ùèõ èí òå ðåñ íà øèõ ó÷å íè êîâ ê ïå ðå ÷èñ -
ëåí íûì â ñïèñ êå ïðî á ëå ìàì ñî âðå ìåí íîé
æèç íè (òàáë. 1).
Êàê âèä íî èç ïðè âå äåí íîé òàá ëè öû,
íà è áîëü øèé èí òå ðåñ ó ñòàð øåê ëàñ -
ñíè êîâ (çà èñ êëþ ÷å íè åì äå âÿ òè êëàñ -
ñíè êîâ) âû çû âà þò ìåæ äó íà ðîä íûå
ïðî áëå ìû, à çà òåì íî âûå èçî áðå òå íèÿ
è òåõ íî ëî ãèè. Èíòå ðåñ ê íà ó÷íûì îò -
êðû òè ÿì òîæå äîñ òà òî÷ íî âû ñîê: îí
íå çíà ÷è òåëü íî íèæå èí òå ðå ñà ê êèíî
è ìó çû êàëü íûì òå ÷å íè ÿì, íî âûøå
èí òå ðå ñà ê ìî ëî äåæ íûì îá ú å äè íå íè -
ÿì, ñïîð òèâ íûì äîñ òè æå íè ÿì, ïðî -
áëå ìàì îá ðà çî âà íèÿ è îêðó æà þ ùåé
ñðå äû. Ó äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ èí òå ðåñ ê
íî âûì èçî áðå òå íè ÿì è íà ó÷íûì îò -
êðû òè ÿì íå ñêîëü êî íèæå.
Äëÿ íå ïîñ ðå äñòâåí íî ãî âû ÿñ íå íèÿ
îò íî øå íèÿ øêîëü íè êîâ ê íà óêå èì
áûëî ïðåä ëî æå íî äàòü ñâîþ îöåí êó
ñëå äó þ ùèì óòâåðæäåíèÿì:
1. Íà ó êà è òåõ íè êà äå ëà þò íàøó
æèçíü áî ëåå çäî ðî âîé, áå çî ïàñ íîé è
óäîáíîé.
2. Â íàøå âðå ìÿ ëþäè ïðè äà þò
ñëèø êîì áîëü øîå çíà ÷å íèå äîñ òè æå -
íè ÿì íà óêè è òåõíèêè.
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 89
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
Òàá ëè öà 1
Îòíî øå íèå ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ ê ïðî áëå ìàì ñî âðå ìåí íîé æèç íè (â ñðåä íèõ áàë ëàõ)*
Ïðîá ëå ìû Êëàñ ñû
11-å 10-å 9-å
Ìåæ äó íà ðîä íûå ïðî áëå ìû 7,1 7,7 6,5
Ýêî íî ìè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû 6,2 6,7 6,0
Ìî ëî äåæ íûå äâè æå íèÿ 6,0 4,9 6,4
Íà ó÷ íûå îò êðû òèÿ 6,7 6,6 5,4
Ìî ëî äåæ íûå îá ú å äè íå íèÿ 5,4 3,9 4,4
Ñîñ òî ÿ íèå îêðó æà þ ùåé ñðå äû 6,6 5,5 5,6
Äîñ òè æå íèÿ â ìå äè öè íå 6,8 5,6 5,1
Ïðîá ëå ìû îá ðà çî âà íèÿ 6,4 6,4 5,9
Íî âûå èçî áðå òå íèÿ è òåõ íî ëî ãèè 7,4 7,1 5,6
Ñïîð òèâ íûå äîñ òè æå íèÿ 6,2 6,0 5,4
Ìó çû êàëü íûå òå ÷å íèÿ 6,9 6,8 6,6
Ëè òå ðà òóð íûå îá ú å äè íå íèÿ 4,6 4,0 3,8
Êèíî 6,7 6,9 6,7
*Äàí íûé è ñëå äó þ ùèé çà íèì îïðîñ íè êè çà è ìñòâî âà íû èç ðà áî òû [9].
3. Íà ó êà è òåõ íè êà ñïî ñîá íû ðå øèòü
áîëü øóþ ÷àñòü ýêî íî ìè ÷åñ êèõ è ñî -
öè àëü íûõ ïðî áëåì, âñòà þ ùèõ ïå ðåä
ëþäü ìè.
4. Íà ó÷ íî-òåõ íè ÷åñ êèå äîñ òè æå íèÿ
áûñ ò ðî ìå íÿ þò íàøó æèçíü è äå ëà þò åå
áî ëåå áåñ ïî êîé íîé.
5. Â íà øåé ïî âñåä íåâ íîé æèç íè íà -
ó÷íûå çíà íèÿ íå î áÿ çà òåëü íû.
6. Ðîñ ñèÿ — ñòðà íà ñ âû ñî êèì óðîâ -
íåì ðàç âè òèÿ íà óêè è òåõ íè êè.
7. Â Ðîñ ñèè õî ðî øèå óñëî âèÿ äëÿ
òîãî, ÷òî áû ó÷å íûå ìîã ëè óñïåø íî ðà -
áî òàòü.
Ðå çóëü òà òû îïðî ñà ïðè âå äå íû â òàáë. 2.
Ïî äàâ ëÿ þ ùåå áîëü øè íñòâî ó÷à ùèõ ñÿ
íà øåé âû áîð êè ñ÷è òà åò, ÷òî íà ó÷ íî-
òåõ íè ÷åñ êèå äîñ òè æå íèÿ ñïî ñî áñòâó þò
áî ëåå çäî ðî âîé, áå çî ïàñ íîé è óäîá íîé
æèç íè, õîòÿ è äå ëà þò åå áåñ ïî êîé íåå
(ñì. óòâåð æäå íèå ¹ 4). Çíà ÷è òåëü íîå
ïðå îá ëà äà íèå òåõ, êòî íå ñî ãëà ñåí ñî
âòî ðûì è ïÿ òûì âû ñêà çû âà íè ÿ ìè, ñâè -
äå ò åëüñòâó åò, ÷òî ñòàð øåê ëàñ ñíè êè ðàñ -
ñìàò ðè âà þò íà óêó â êà ÷åñ òâå âàæ íî ãî
êîì ïî íåí òà ñî âðå ìåí íîé æèç íè. Ëþ -
áî ïûò íî, ÷òî ïðè ýòîì ïå ðå âåñ òåõ, êòî
âè äèò â íà óêå ñðå äñòâî äëÿ ðå øå íèÿ
ýêî íî ìè ÷åñ êèõ è ñî öè àëü íûõ ïðî áëåì,
íàä òåìè, êòî ýòî ãî íå ñ÷è òà åò, âåñü ìà
íå çíà ÷è òå ëåí (óòâåð æäå íèå ¹ 3). Èç
ýòî ãî ìîæ íî çà êëþ ÷èòü, ÷òî, ïî ìíå -
íèþ øêîëü íè êîâ, íà ó÷íûå çíà íèÿ íóæ -
íû íå ñòîëü êî äëÿ ïðàê òè ÷åñ êèõ öå ëåé,
ñêîëü êî äëÿ àäåê âàò íî ãî âè äå íèÿ äå éñòâè -
òåëü íîñ òè. Çíà ÷èò, íà óêà íå ïî òå ðÿ ëà ñâî -
å ãî ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êî ãî çíà ÷å íèÿ äëÿ ìî -
ëî äå æè. Õîòÿ â íàøå âðå ìÿ è íåò òà êî ãî
ïè å òå òà ïå ðåä íà óêîé, êàê ýòî áûëî â XIX
è ïåð âîé ïî ëî âè íå XX âåêà, îäíà êî ïðè -
çíà íèå íå îá õî äè ìîñ òè íà ó÷íûõ çíà íèé â
ñî âðå ìåí íîé æèç íè (óòâåð æäå íèå ¹ 5)
ñâè äå ò åëüñòâó åò, ÷òî îíà ñòà ëà íå îòú åì ëå -
ìîé ÷àñ òüþ ñî âðå ìåí íî ãî ìè ðî âîç çðå íèÿ.
Äðó ãîé âîï ðîñ, ÷òî â íàøè äíè ìå íÿ åò ñÿ
íå òîëü êî ìè ðî âîç çðå íèå â öå ëîì, â êî òî -
ðîì íà óêà óòðà ÷è âà åò ñâîå ãëà âå íñòâó þ -
ùåå ïî ëî æå íèå, íî è ñàìî íà ó÷íîå ìè ðî -
âîç çðå íèå [10].
Îöåí êè óòâåð æäå íèé 6 è 7 àí êå òû äå ìî -
íñòðè ðó þò îò íî øå íèå øêîëü íè êîâ ê ñî -
âðå ìåí íîé ðîñ ñèé ñêîé íà óêå è ïî ëî æå -
íèþ ðîñ ñèé ñêî ãî ó÷å íî ãî.  íà ó÷íûé ïî -
òåí öè àë Ðîñ ñèè âå ðèò ÷óòü áîëü øå ïî ëî -
âè íû ó÷å íè êîâ âû ïóñ ê íûõ è ïðåä âû ïóñ -
êíûõ êëàñ ñîâ è òîëü êî 3 äå âÿ òè êëàñ ñíè êà.
À âîò â îò íî øå íèè ïî ëî æå íèÿ ñî âðå ìåí -
íî ãî ðîñ ñèé ñêî ãî ó÷å íî ãî ïî ÷òè âñå ñòàð -
øåê ëàñ ñíè êè åäè íîã ëàñ íû: ëèøü 1 äå ñÿ -
òè êëàñ ñíèê ñ÷è òà åò, ÷òî â Ðîñ ñèè ñó ùåñ -
òâó þò ïîä õî äÿ ùèå óñëî âèÿ äëÿ óñïåø íîé
ðà áî òû ó÷å íî ãî, ïîä àâ ëÿ þ ùåå æå áîëü øè -
íñòâî íå ñî ãëàñ íî ñ ýòèì óò âåð æäå íè åì è
ëèøü íå ñêîëü êî ó÷å íè êîâ çà òðóä íè ëèñü ñ
îò âå òîì. Òà êèì îá ðà çîì, ñòàð øåê ëàñ ñíè -
êè îñîç íà þò òðóä íîå ïî ëî æå íèå ñî âðå -
ìåí íî ãî ðîñ ñèé ñêî ãî ó÷å íî ãî. Íàäî ñêà -
çàòü, ÷òî øêî ëà, â êî òî ðîé ïðî âî äèë ñÿ
90 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
Òàá ëè öà 2
Ðàñ ïðå äå ëå íèå øêîëü íè êîâ â ñî îò âå òñòâèè ñ îò âå òà ìè íà ïðåä ëî æåí íûå âîï ðî ñû*
Âîï ðîñ 11-å êëàñ ñû 10-å êëàñ ñû 9-å êëàñ ñû
Äà Íåò 0 Äà Íåò 0 Äà Íåò 0
1. 20 1 7 30 5 7 32 3 10
2. 6 17 5 16 24 2 9 31 5
3. 13 9 6 18 14 11 22 17 6
4. 11 7 10 19 12 11 21 14 10
5. 5 20 3 9 26 6 8 31 6
6. 11 10 7 14 16 10 3 30 12
7. 0 20 8 1 35 4 0 43 2
* «Äà» — ñî ãëà ñåí; «íåò» — íå ñî ãëà ñåí; 0 — çà òðóä íÿ þñü îò âå òèòü.
îïðîñ, íà õî äèò ñÿ â ðà éî íå Ëå íèí ñêî ãî
ïðî ñïåê òà, ãäå ñî ñðå äî òî ÷å íî ìíî ãî íà -
ó÷íûõ èí ñòè òó òîâ è æè ëûõ äî ìîâ ÐÀÍ,
ðî äè òå ëè ìíî ãèõ ó÷å íè êîâ â ïðî øëîì (à
íå êî òî ðûå è ñåé ÷àñ) áûëè íà ó÷íû ìè ðà -
áîò íè êà ìè, è îá èç ìå íå íèè óñëî âèé ðà áî -
òû ó÷å íûõ â Ðîñ ñèè ðÿä îïðà øè âà å ìûõ
øêîëü íè êîâ çíà åò íå òîëü êî «ïî íàñ ëûø -
êå». Çäåñü ìû ïîä õî äèì ê ñî öè àëü íûì
ôàê òî ðàì, âëè ÿ þ ùèì íà ïåð âè÷ íûé ïðî -
ôåñ ñè î íàëü íûé âû áîð.
Âîï ðîñ î òîì, êà êèå ìî òè âû íà è áî ëåå
çíà ÷è ìû ïðè ïåð âè÷ íîì âû áî ðå ïðî ôåñ -
ñèè, ïîä íè ìàë ñÿ ðàç ëè÷ íû ìè èñ ñëå äî âà -
òå ëÿ ìè. Òàê, ñî ãëàñ íî èñ ñëå äî âà íèþ, ïðî -
âå äåí íî ìó ïîä ðó êî âî ä ñòâîì Ì.Í.Ðóò êå -
âè ÷à â 1993 ãîäó, ñðå äè ìî òè âîâ ïðî ôåñ ñè -
î íàëü íî ãî âû áî ðà äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ ìî -
òèâ «çà íè ìàòü ñÿ ëþ áè ìûì äå ëîì» îêà çàë -
ñÿ íà ïåð âîì ìåñ òå (84%), à ìî òèâ «ïî ëó -
÷àòü áîëü øîé çà ðà áî òîê» íà âòî ðîì ìåñ òå
(81%) â öå ëîì ïî âû áîð êå. Äëÿ äå âó øåê
ýòà ðàç íè öà åùå âûøå (86 è 78% ñî îò âå -
òñòâåí íî), íà ïðî òèâ, äëÿ þíî øåé ìî òèâ
«ïî ëó ÷àòü áîëü øîé çà ðà áî òîê» âû õî äèò íà
ïåð âûé ïëàí (85%), à ìî òèâ «çà íè ìàòü ñÿ
ëþ áè ìûì äå ëîì» îêà çû âà åò ñÿ íà âòî ðîì
ìåñ òå (82%) [11, ñ. 66]. Äëÿ âû ïóñ êíè êîâ
11-õ êëàñ ñîâ ìî òè âû «çà íè ìàòü ñÿ ëþ áè -
ìûì äå ëîì» è «ïî ëó ÷àòü áîëü øîé çà ðà áî -
òîê» â öå ëîì ïî âû áîð êå îêà çà ëèñü îäè íà -
êî âî çíà ÷è ìû ìè — 81%. È òàê æå êàê äëÿ
äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ, äëÿ âû ïóñ êíèö 11-õ
êëàññîâ áî ëåå çíà ÷è ìûì îêà çàë ñÿ ïåð âûé
ìî òèâ, à äëÿ âû ïóñ êíè êîâ — âòî ðîé. Ïî -
õî æèå äàí íûå ïðè âî äèò è Â.Ò. Ëè ñîâ ñêèé.
Ñîã ëàñ íî îïðî ñó ëå íèí ãðàä ñêîé ìî ëî äå -
æè î åå æèç íåí íûõ ïëà íàõ â 1996 ãîäó
(2204 ÷å ëî âå êà) äî áèòü ñÿ ìà òå ðè àëü íî ãî
áëà ãî ïî ëó ÷èÿ õî òå ëè 55,0% îïðî øåí íûõ,
à èìåòü èí òå ðåñ íóþ, ëþ áè ìóþ ðà áî òó
60,6%. Ïðàâ äà, ïî ñëåä íèõ íå îêà çà ëîñü
ñî âñåì ñðå äè ðåñ ïîí äåí òîâ 18 ãî ðî äîâ
Ðîñ ñèè. Èõ îò âå òû ïî ïà ëè â ðóá ðè êó
«Íàé òè ðà áî òó» —30% [12, ñ.116]. Ýòîò
ôàêò ñâè äå ò å ëüñòâó åò, ÷òî ìî ëî äåæü îá å èõ
ñòî ëèö íà õî äèò ñÿ â áî ëåå âû ãîä íîì ïî ëî -
æå íèè, ÷åì ìî ëî äåæü ðå ãè î íîâ. Ïðè îá åñ -
ïå ÷å íèè æå íîð ìàëü íî ãî, íå áå äñòâåí íî ãî
ïî ëî æå íèÿ ìî òèâ «çà íè ìàòü ñÿ ëþ áè ìûì
äå ëîì» èã ðà åò ñó ùåñ òâåí íóþ ðîëü ïðè
ïåð âè÷ íîì âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè.
Íàøè äàí íûå â öå ëîì ñî ãëà ñó þò ñÿ ñ
ýòè ìè çà êëþ ÷å íè ÿ ìè. Âû áîð ïðî ôåñ -
ñèè êàê «î÷åíü âàæ íûé» ðàñ öå íè ëè 20
âû ïóñ êíè êîâ, 32 äå ñÿ òè êëàñ ñíè êà è 24
äå âÿ òè êëàñ ñíè êà. «Âàæ íûì» îí îêà -
çàë ñÿ äëÿ 9 âû ïóñ êíè êîâ, 8 äå ñÿ òè -
êëàñ ñíè êîâ è 17 ó÷å íè êîâ 9-õ êëàñ ñîâ,
«íå î÷åíü âàæ íûì» îí âû ñòó ïèë òîëü -
êî äëÿ 2 ó÷å íè êîâ äå ñÿ òûõ è 3 ó÷å íè -
êîâ äå âÿ òûõ êëàñ ñîâ è íè äëÿ êîãî íå
îêà çàë ñÿ «íå èìå þ ùèì íè êà êî ãî çíà -
÷å íèÿ». Òà êèì îá ðà çîì, êàê è óòâåð -
æäà þò ñïå öè à ëèñ òû îò å ÷åñ òâåí íîé
âîç ðàñ òíîé ïñè õî ëî ãèè (Ë.È.Áî æî -
âè÷, Ä.Á.Ýëüêî íèí, Í.Í.Òîë ñòûõ è
äð.) è ïñè õî ëî ãèè ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî
îïðå äå ëå íèÿ (Å.À.Êëè ìîâ, Í.Ñ.Ïðÿæ -
íè êîâ, Ë.Ì.Ìè òè íà è äð.), â âîçðàñòå
ðàííåé þíîñòè ïðîáëåìà ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íî ãî ñàìîîïðåäåëåíèÿ èìååò
ïåðâîñòåïåííîå çíà÷åíèå.
 ñïå öè àëü íîì ïóí êòå àí êå òû ó÷å íè -
êàì íà øåé âû áîð êè ïðåä ëà ãà ëîñü îöå -
íèòü, êà êóþ ðîëü ïðè âû áî ðå ïðî ôåñ -
ñèè èã ðà þò äëÿ íèõ òà êèå ôàê òî ðû, êàê
çà ðà áîò íàÿ ïëà òà, ïðå ñòèæ ïðî ôåñ ñèè,
ñî äåð æà íèå ðà áî òû, âîç ìîæ íîñòü ðå à -
ëè çà öèè ñâî å ãî ïî òåí öè à ëà, âîç ìîæ íîñòü
òðó äî óñ òðî éñòâà. Êàæ äûé ôàê òîð
ìîæ íî áûëî îöå íèòü êàê «çíà ÷èì â
áîëü øîé ìå ðå» (ñî îò âå òñòâó åò 3 â òàáë.
3), «íå î÷åíü çíà ÷èì» (ñî îò âå òñòâó åò 2),
«ñî âñåì íå çíà ÷èì» (ñî îò âå òñòâó åò 1),
«çà òðóä íÿ þñü îò âå òèòü» (ñî îò âå òñòâó åò
0). Ðå çóëü òà òû ïðåä ñòàâ ëå íû â òàáë. 3.
Êàê âèä íî èç òàá ëè öû, âñå ôàê òî ðû
ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé äå ÿ òåëü íîñ òè äîñ -
òà òî÷ íî âàæ íû äëÿ ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ.
Îä íà êî «äó õîâ íûå» ôàê òî ðû, òà êèå
êàê ñî äåð æà íèå äå ÿ òåëü íîñ òè è âîç -
ìîæ íîñòü ñà ìî ðå à ëè çà öèè, îäåð æè âà -
þò íå áîëü øîé (à ó äå ñÿ òè êëàñ ñíè êîâ
ñî âñåì íå çíà ÷è òåëü íûé) ïå ðå âåñ íàä
«ìà òå ðè àëü íû ìè», òà êè ìè êàê çà ðà -
áîò íàÿ ïëà òà, ïðå ñòèæ ïðî ôåñ ñèè è
âîç ìîæ íîñ òè òðó äî óñ òðî éñòâà. Îáðà -
òèì âíè ìà íèå íà òî, ÷òî çà ðà áîò íàÿ
ïëà òà îêà çû âà åò ñÿ äëÿ ñòàð øåê ëàñ ñíè -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 91
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
êîâ áî ëåå çíà ÷è ìîé, ÷åì ïðå ñòèæ ïðî -
ôåñ ñèè, çà èñêëþ÷åíèåì îäèí íàä öà -
òèê ëàñ ñíè êîâ, äëÿ êîòîðûõ çíà ÷è -
ìîñòü ýòèõ ôàêòîðîâ ïðàêòè÷åñêè îäè -
íà êî âà.
Êàê óæå îò ìå ÷à ëîñü âûøå, â ðà áî òàõ
Â.Í. Øóá êè íà ôèê ñè ðó åò ñÿ ïî âû øå -
íèå çíà ÷è ìîñ òè óìñòâåí íî ãî òðó äà äëÿ
ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ ïî ñëåä íèõ äå ñÿ òè -
ëå òèé.  íà øåì èñ ñëå äî âà íèè ó÷å íè -
êàì 9-õ êëàñ ñîâ áûëî ïðåä ëî æå íî îöå -
íèòü â áàë ëàõ îò 1 äî 10 ïðå ñòèæ ïðî -
ôåñ ñèé: óìñòâåí íî ãî òðó äà ñ âû ñî êîé
çà ðïëà òîé, ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà ñ âû ñî -
êîé çà ðïëà òîé, óì ñòâåí íî ãî òðó äà ñ
íèç êîé çà ðïëà òîé è ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà ñ
íèç êîé çà ðïëà òîé. Íà è áî ëåå ïðå ñòèæ -
íû ìè äëÿ íèõ âû ñòó ïè ëè ïðî ôåñ ñèè
óìñò âåí íî ãî òðó äà ñ âû ñî êîé çà ðïëà -
òîé (ñðåä íèé áàëë 9,1), çà òåì ñëå äó þò
ïðî ôåñ ñèè óìñòâåí íî ãî òðó äà ñ íèç -
êîé çà ð ïëà òîé (ñðåä íèé áàëë 5,7), äà -
ëåå ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà ñ âû ñî êîé çà -
ðïëà òîé (4,4 áàë ëà) è íà ïî ñëåä íåì
ìåñ òå ïðî ôåñ ñèè ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà ñ
íèç êîé çà ðïëà òîé (2,3 áàë ëà). Òà êèì
îá ðà çîì, íàøè äàí íûå ïîä òâåð æäà þò
âû âî äû Øóá íè íà: ïðå ñòèæ ïðî ôåñ ñèé
óì ñòâåí íî ãî òðó äà âû øå, ÷åì ïðî ôåñ -
ñèé ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà. Îä íà êî îá ðà -
òèì âíè ìà íèå íà òî, ÷òî ðàç ðûâ ìåæ äó
ñðåä íè ìè áàë ëà ìè ïðî ôåñ ñèé ôè çè -
÷åñ êî ãî òðó äà ñ âû ñî êîé çà ðïëà òîé è
óìñòâåí íî ãî òðó äà ñ íèç êîé çà ðïëà òîé
ñó ùåñ òâåí íî ìåíü øå (1,3), ÷åì ðàç íè -
öà ìåæ äó ñðåä íè ìè áàë ëà ìè ïðî ôåñ -
ñèé óì ñòâåí íî ãî òðó äà ñ âû ñî êîé è
óìñòâåí íî ãî òðó äà ñ íèç êîé çà ðïëà òà -
ìè (3,4 áàë ëà). Èç ýòî ãî ìîæ íî çà êëþ -
÷èòü, ÷òî õîòÿ ïðå ñòèæ ïðî ôåñ ñèè äëÿ
ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ ìàê ñè ìàëü íî çà âè ñèò
îò õà ðàê òå ðà òðó äà, íî è çà ðà áîò íàÿ ïëà òà
âî ìíî ãîì åãî îï ðå äå ëÿ åò. Àíàëèç ïðî òî -
êî ëîâ ñâè äå ò åëü ñò âó åò, ÷òî â ðÿäå ñëó ÷à -
åâ øêîëü íè êè îäè íà êî âî âû ñî êî îöå íè -
âà þò ïðî ôåñ ñèè ñ âû ñî êîé çà ðïëà òîé
âíå çà âè ñè ìîñ òè îò ñî äåð æà íèÿ òðó äà è
îäè íà êî âî íèç êî — ñ íèç êîé çà ðïëà òîé,
è, ñëå äî âà òåëü íî, ïðå ñòèæ ïðî ôåñ ñèè îï -
ðå äå ëÿ åò ñÿ äëÿ íèõ íå ñòîëü êî ñî äåð æà -
íè åì òðó äà, ñêîëü êî çà ðà áîò íîé ïëà òîé.
Èòàê, è äàí íûå âû øå öè òè ðó å ìûõ àâ òî -
ðîâ î íå áîëü øîì ðàç ðû âå â çíà ÷è ìîñ òè
ñî äåð æà íèÿ òðó äà è çà ðà áîò íîé ïëà òû ïðè
âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè äëÿ ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ,
è íàøè ñî áñòâåí íûå äàí íûå óêà çû âà þò íà
áîëü øîå çíà ÷å íèå çà ðà áîò íîé ïëà òû ïðè
âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè. Ñîã ëàñ íî âû âî äàì
Â.Ñ.Ìà ãó íà, ïðî âî äèâ øå ãî èñ ñëå äî âà íèÿ
æèç íåí íûõ óñ òà íî âîê øêîëü íè êîâ 90-õ
ãî äîâ ðàç ëè÷ íûõ ðå ãè î íîâ Ðîñ ñèè, ìîæ íî
ãî âî ðèòü î «ðå âî ëþ öèè âîç ðîñ øèõ ïðè òÿ -
çà íèé» ñî âðå ìåí íîé ìî ëî äå æè [13]. È ýòè
ïðè òÿ çà íèÿ êà ñà þò ñÿ ïðå æäå âñå ãî ìà òå -
ðè àëü íîé ñôå ðû.
Ïðè âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè âñåã äà àê òè âè -
çè ðó þò ñÿ ðàç ëè÷ íûå ìî òè âû, êî òî ðûå
ëèáî ñî ãëà ñó þò ñÿ äðóã ñ äðó ãîì, ëèáî âñòó -
ïà þò â áîðü áó. Òàê, ìî òè âû äî áèòü ñÿ óñïå -
õà è ìà òå ðè àëü íî ãî áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ ìî ãóò
èëè äî ïîë íÿòü äðóã äðó ãà, èëè êîí êó ðè ðî -
âàòü äðóã ñ äðó ãîì ïðè âû áî ðå òîé èëè
èíîé ïðî ôåñ ñèè â çà âè ñè ìîñ òè îò òîãî,
÷òî ïî íè ìà åò ñÿ ñóá ú åê òîì ïîä «óñïå õîì».
Äî íå äàâ íå ãî âðå ìå íè ïðå ñòèæ è ìà òå ðè -
àëü íîå áëà ãî ïî ëó ÷èå äà ëå êî íå âñåã äà ñî -
âïà äà ëè. Â ïî ñëåä íåå âðå ìÿ îíè ïðàê òè -
÷åñ êè ñòà ëè ñè íî íè ìà ìè. Ïðè âû áî ðå
92 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
Òàá ëè öà 3
Îöåí êà øêîëü íè êà ìè çíà ÷è ìîñ òè ïðåä ëî æåí íûõ ôàê òî ðîâ ïðè âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè
Êëàñ ñû Ôàê òî ðû
Çàð ïëà òà Ïðåñ òèæ Ñî äåð æà íèå Ñà ìî ðå à ëè çà öèÿ Òðó äî óñ òðî éñòâî
3 2 1 0 3 2 1 0 3 2 1 0 3 2 1 0 3 2 1 0
11-å 15 13 0 0 16 11 1 0 24 4 0 0 26 2 0 0 21 6 0 1
10-å 33 7 1 3 26 16 2 0 37 4 1 2 35 6 1 2 33 8 0 2
9-å 28 13 2 1 11 13 7 2 34 7 1 0 34 5 0 4 33 9 1 0
ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî ãî â íàøå âðå ìÿ â íà øåé
ñòðà íå êîí êó ðè ðó þ ùè ìè ñòà íî âÿò ñÿ ïðå -
æäå âñå ãî ïî çíà âà òåëü íûé ìî òèâ è ìî òèâ
äîñ òè æå íèÿ ìà òå ðè àëü íî ãî áëà ãî ñîñ òî ÿ -
íèÿ.  ðàç íûõ ñëó ÷à ÿõ ïî áå äó îäåð æè âà þò
ðàç íûå ìî òè âû. Äëÿ ó÷å íè êîâ 11-õ êëàñ -
ñîâ ïî áå äó îäåð æàë ïî çíà âà òåëü íûé ìî -
òèâ (â àí êå òå áûëè ïðåä ëî æå íû ñïå öè àëü-
íûå âîï ðî ñû—èí äè êà òî ðû óðîâ íÿ ïî -
çíà âà òåëü íî ãî ìî òè âà): ïðî ôåñ ñèÿ ó÷å -
íî ãî îêà çà ëàñü íà è áî ëåå âîñ òðå áî âàí -
íîé ñðå äè øêîëü íè êîâ ýòîé âû áîð êè.
Ó÷å íè êè 9-õ êëàñ ñîâ (òàê æå ñ âû ñî êèì
óðîâ íåì ïî çíà âà òåëü íî ãî ìî òè âà) îêà -
çà ëèñü îðè åí òè ðî âàí íû ìè íà äðó ãèå
ñôå ðû äå ÿ òåëü íîñ òè.
Ïðî ôåñ ñèÿ ó÷å íî ãî ãëà çà ìè ðî äè òå ëåé
Íàì ïî êà çà ëîñü èí òå ðåñ íûì ïî ñìîò -
ðåòü, êàê ðî äè òå ëè ó÷å íè êîâ îò íî ñÿò ñÿ ê
òîìó, ÷òî áû èõ äåòè âû áðà ëè ïðî ôåñ ñèþ
ó÷å íî ãî1, êàê âëèÿåò ñåìüÿ íà âû áîð ïðî -
ôåñ ñèè. Ðàñ ïðå äå ëå íèå îò âå òîâ íà âîï -
ðîñ «Êòî ïî âëè ÿë íà âàø âû áîð ïðî ôåñ -
ñèè» ïðè âå äå íî â òàáë. 4 (ìîæ íî áûëî
âû áè ðàòü íå ñêîëü êî âà ðè àí òîâ äëÿ 11-õ
è 10-õ êëàñ ñîâ è òîëü êî îäèí âà ðè àíò äëÿ
9-õ êëàñ ñîâ).
Èç ïðè âå äåí íûõ äàí íûõ âèä íî, ÷òî
áîëü øè íñòâî ó÷àñ òâî âàâ øèõ â àí êå òè ðî -
âà íèè ó÷å íè êîâ ïðè âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè
îðè åí òè ðó åò ñÿ ëèáî òîëü êî íà ñî áñòâåí -
íûå âçãëÿ äû (31 ÷å ëî âåê ñðå äè ó÷å íè êîâ
11-õ è 10-õ êëàñ ñîâ è 32 ó÷å íè êà 9-õ
êëàñ ñîâ), ëèáî íà ìíå íèå ñâî èõ ðî -
äñòâåí íè êîâ (30 ó÷å íè êîâ 11-õ è 10-õ
êëàñ ñîâ è 7 ó÷å íè êîâ 9-õ). Îáðà òèì âíè -
ìà íèå, ÷òî äå âÿ òè êëàñ ñíè êàì ïðåä ëà ãà -
ëîñü âû áðàòü òîëü êî îäèí âà ðè àíò îò âå òà,
è â ýòîì ñëó ÷àå îñ íîâ íàÿ ìàñ ñà øêîëü -
íè êîâ àê öåí òè ðî âà ëà ñà ìîñ òî ÿ òåëü íîñòü
ñâî å ãî ðå øå íèÿ. Çäåñü, ïðàâ äà, èã ðà åò
ðîëü è òî, ÷òî ê îêîí ÷à íèþ øêî ëû
ñíè æà åò ñÿ õà ðàê òåð íàÿ äëÿ ïîä ðîñ òêî -
âî ãî âîç ðàñ òà ðå àê öèÿ ýìàí ñè ïà öèè è
ìî ëî äûå ëþäè íà ÷è íà þò áîëü øå ïðè -
ñëó øè âàòü ñÿ ê ìíå íèþ ñòàð øèõ. Â ëþ -
áîì ñëó ÷àå óñòà íîâ êè ðî äñòâåí íè êîâ,
åñ ëè íå íå ïîñ ðå ä ñòâåí íî, òî îïîñ ðå -
äî âàí íî âëè ÿ þò íà ïðî ôåñ ñè î íàëü -
íûé âû áîð ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ, ïðè ÷åì
ýòî ìî æåò áûòü êàê ïî çè òèâ íîå, òàê è
íå ãà òèâ íîå âëè ÿ íèå. Ïðî òèâ îæè äà -
íèÿ âëè ÿ íèå äðó çåé, èìå þ ùåå ïåð âîñ -
òå ïåí íîå çíà ÷å íèå â ïîä ðîñ òêî âîì
âîç ðàñ òå è îñòà þ ùå å ñÿ çíà ÷è ìûì è â
þíî øåñ êèé ïå ðè îä, îêà çà ëîñü íå
ñòîëü ñó ùåñ òâåí íûì. Äëÿ äå ñÿ òè êëàñ -
ñíè êîâ è äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ äàæå áî -
ëåå çíà ÷è ìûì îêà çà ëîñü âëè ÿ íèå
ñðåäñòâ ìàñ ñî âîé èí ôîð ìà öèè. Âû ñî -
êèé ïðî öåíò ó÷å íè êîâ, îðè åí òè ðó þ -
ùèõ ñÿ ïðå æäå âñå ãî íà ñî áñòâåí íóþ
òî÷ êó çðå íèÿ, ñâè äå ò åëü ñòâó åò î ëè÷ -
íîñ òíîé çðå ëîñ òè ñòàð øåê ëàñ ñíè êîâ
äàí íîé âû áîð êè.
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 93
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
1 Ýòî ñëî âî ñî ÷å òà íèå èñ ïîëü çó åò ñÿ â äàí íîé ñòàòüå äëÿ êðàò êîñ òè; ïðà âèëü íåå áûëî áû ãî âî ðèòü î
ïðî ôåñ ñèè íà ó÷íî ãî ðà áîò íè êà, òàê êàê ó÷å íûé íå ñòîëü êî ïðî ôåñ ñèÿ, ñêîëü êî ïðè çâà íèå.
Òàá ëè öà 4
Ðàñ ïðå äå ëå íèå îò âå òîâ íà âîï ðîñ «Êòî ïî âëè ÿë íà âàø âû áîð ïðî ôåñ ñèè»
Îòâå òû 11-å êëàñ ñû 10-å êëàñ ñû 9-å êëàñ ñû
Ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî 13 18 32
Ðî äñòâåí íè êè 10 20 7
Äðóçüÿ 4 4 —
Ó÷è òå ëÿ 1 — —
Ñðå äñòâà ìàñ ñî âîé èí ôîð ìà öèè 2 7 1
Îáùåñ òâåí íîå ìíå íèå 3 — 1
Íåò îò âå òà 1 — 4
Ðî äè òå ëÿì ó÷å íè êîâ 9-õ êëàñ ñîâ áûëè
ïðåä ëî æå íû àí êå òû, â êî òî ðûõ èõ ïðî -
ñè ëè îò âå òèòü íà âîï ðî ñû, êà ñà þ ùè å ñÿ
áó äó ùåé ïðî ôåñ ñèè èõ äå òåé è, â ÷àñ ò -
íîñ òè, âû ðà çèòü ñâîå îò íî øå íèå ê âîç -
ìîæ íîñ òè òîãî, ÷òî áû èõ ðå áå íîê çà íè -
ìàë ñÿ íà ó÷ íîé äå ÿ òåëü íîñ òüþ. Áûëî
ïî ëó ÷å íî 44 çà ïîë íåí íûõ àí êå òû: â íå -
êî òî ðûõ ñëó ÷à ÿõ ó÷àñ òèå â îïðî ñå ïðè -
íÿ ëè îáà ðî äè òå ëÿ, â äðó ãèõ — òîëü êî
îäèí èç íèõ.
Ïî äàí íûì îïðî ñà âñå ðî äè òå ëè èìå -
þò ëèáî âû ñøåå (ïîä àâ ëÿ þ ùåå áîëü -
øè í ñò âî), ëèáî ñðåä íåñ ïå öè àëü íîå îá -
ðà çî âà íèå (òåõ íè êóì). Èç 44 ÷å ëî âåê 14
èí æå íå ðû ïî ñïå öè àëü íîñ òè. Èç íèõ 9
÷å ëî âåê ïî ìå íÿ ëè ñâîþ ñïå öè àëü íîñòü:
ïî ôè íàí ñî âûì ñî îá ðà æå íè ÿì, âñëå ä -
ñòâèå ñî êðà ùå íèÿ è ïî ïðè ÷è íå òîãî,
÷òî ñïå öè àëü íîñòü ñòà ëà íå èí òå ðåñ íîé
(1 ÷å ëî âåê). Èç 5 ÷å ëî âåê, íå èç ìå íèâ -
øèõ ñâîé ïåð âè÷ íûé ïðî ôåñ ñè î íàëü -
íûé âû áîð, 2 èí æå íå ðà-ìà òå ìà òè êà,
îäèí èç êî òî ðûõ ãîñ ñëó æà ùèé, à äðó ãîé
ðà áî òà åò èí æå íå ðîì â âî åí íîé ÷àñ òè
(ðàíü øå ðà áî òàë â ÍÈÈ); 1 — èí æå -
íåð-ñòðî è òåëü (îäíà èç íà è áî ëåå õî ðî -
øî îïëà ÷è âà å ìûõ ïðî ôåñ ñèé â íàøè
äíè), 1 ñòàë òåõ íè ÷åñ êèì äè ðåê òî ðîì
êà áåëü íî ãî ïðåä ïðè ÿ òèÿ è 1 îñòàë ñÿ èí -
æå íå ðîì-ðà äè î òåõ íè êîì â ÍÈÈ.
Òà êèì îá ðà çîì, íàøè äàí íûå ãî âî ðÿò
î òîì, ÷òî îäíà èç íà è áî ëåå ðàñ ïðîñ òðà -
íåí íûõ ïðî ôåñ ñèé ñî âåò ñêî ãî âðå ìå íè
— èí æå íåð — â ïî ñòïå ðåñ òðî å÷ íîå âðå -
ìÿ ñòà ëà ìà ëî âîñ òðå áî âàí íîé è íèç êî -
îï ëà ÷è âà å ìîé, ÷òî ïî âëåê ëî çà ñî áîé
ïå ðå êâà ëè ôè êà öèþ êàä ðîâ. Ëþ áî ïûò -
íî, ÷òî â íà øåé âû áîð êå îêà çàë ñÿ âû ñî -
êèé ïðî öåíò ðî äè òå ëåé-ìå äè êîâ, è âñå
îíè îñòà ëèñü âåð íû ñâî å ìó ïðè çâà íèþ.
Îáúÿñ íå íèÿ ìî ãóò áûòü ñà ìû ìè ðàç íû -
ìè: âðà ÷è áî ëåå âîñ òðå áî âà íû, ýòî ïðî -
ôåñ ñèÿ áî ëåå âû ñî êî îï ëà ÷è âà å ìà, òðóä -
íåå ïå ðå êâà ëè ôè öè ðî âàòü ñÿ íà äðó ãóþ
ñïå öè àëü íîñòü è ò.ä.
Èç îïðî øåí íûõ íàìè ðî äè òå ëåé 8 ðà -
íåå ðà áî òà ëè â íà ó÷íîé ñôå ðå: 1 ìà òå ìà -
òèê, 4 èí æå íå ðà-ìå õà íè êà, 1 èí æå íåð-
ðà äè î òåõ íèê è 2 èñ òî ðè êà. Â íà ñòî ÿ ùåå
âðå ìÿ òîëü êî äâîå îñòà ëèñü â íà óêå. Îäíà
ðî äè òåëü íè öà (èñ òî ðèê) ïðî äîë æà åò çà íè -
ìàòü ñÿ íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òüþ, à äðó ãàÿ
ðà áî òà åò èí æå íå ðîì-ðà äè î òåõ íè êîì â
ÍÈÈ. Îñòàëü íûå 6 ÷å ëî âåê îñòà âè ëè ýòó
ñôå ðó äå ÿ òåëü íîñ òè, âñå — ïî ìà òå ðè àëü -
íûì ñî îá ðà æå íè ÿì. Ïðè âå äó òè ïè÷ íûå
îò âå òû íà âîï ðîñ: «åñëè Âû ïî ìå íÿ ëè ïåð -
âî íà ÷àëü íóþ ñïå öè àëü íîñòü, òî ïî ÷å ìó».
Òàê, ìàìà îä íîé èç ó÷å íèö, õè ìèê ïî îá ðà -
çî âà íèþ, ðà íåå áûâ øàÿ íà ó÷íûì ñî òðóä -
íè êîì, à òå ïåðü ðà áî òà þ ùàÿ áóõ ãàë òå ðîì â
àó äè òîð ñêîé ôèð ìå, ïè øåò: «Íà ó êà ïðè -
øëà â óïà äîê è ñòà ëà íå âîñ òðå áî âàí íîé».
Äðó ãîé ðî äè òåëü, èí æå íåð- ìå õà íèê ïî
ñïå öè àëü íîñ òè, áûâ øèé ñòàð øèé íà ó÷íûé
ñî òðóä íèê ÍÈÈ, ðà áî òà þ ùèé â íà ñòî ÿ ùåå
âðå ìÿ â ñòðî è òåëü íîé ôèð ìå, îò âå ÷à åò êî -
ðîò êî: «ìà òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå».
Èòàê, åñëè âûøå ìû àê öåí òè ðî âà ëè çíà -
÷å íèå ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ôàê òî -
ðîâ äëÿ ñî âðå ìåí íîé ìî ëî äå æè íà ýòà ïå
ïåð âè÷ íî ãî ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ãî âû áî ðà,
òî òå ïåðü âû íóæ äå íû ïðè çíàòü, ÷òî äëÿ
ñðåä íå ãî ïî êî ëå íèÿ, ñòîë êíóâ øå ãî ñÿ ñ
íå îá õî äè ìîñ òüþ äó ìàòü î íóæ äàõ ñåìüè,
ýòè ôàê òî ðû ïðè îá ðå òà þò åùå áîëü øåå
çíà ÷å íèå. Íèç êèå çà ðà áîò íûå ïëà òû ñî -
òðóä íè êîâ ÍÈÈ âû íóæ äà þò ñïå öè à ëèñ -
òîâ ñî âåð øàòü âòî ðè÷ íûé ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íûé âû áîð, êî òî ðûé óëó÷ øèë áû èõ
ìà òå ðè àëü íîå ñî ñòî ÿ íèå: âñå èç îïðî øåí -
íûõ â êà ÷åñ òâå ïðè ÷è íû, ïî áó äèâ øåé ïî -
ìå íÿòü ïðî ôåñ ñèþ, íà çâà ëè «ôè íàí ñî âûå
ñî îá ðà æå íèÿ».
Îòíî ñè òåëü íî õà ðàê òå ðà áó äó ùåé ïðî -
ôåñ ñèè ñâî èõ äå òåé ðî äè òå ëè íà øåé âû -
áîð êè èìå þò ðàç ëè÷ íûå ïðåä ñòàâ ëå íèÿ.
Îäíè óêà çû âà þò êîí êðåò íóþ ñïå öè àëü -
íîñòü è åå ïðå è ìó ùåñ òâà (ïðå ñòèæ íàÿ, âû -
ñî êî îï ëà ÷è âà å ìàÿ, âñåã äà åñòü âîç ìîæ íîñ -
òè òðó äî óñ òðî é ñòâà), äðó ãèå íà çû âà þò íå
ñïå öè àëü íîñòü, à âóç, â êî òî ðûé ïëà íè ðó þò
ïî ñòóï ëå íèå ðå áåí êà (âîç ìîæ íîñòü ïî ñòó -
ïèòü, ïðå ñòèæ íîñòü è äð.), òðåòüè îðè åí òè -
ðó þò ñÿ íà ñà ìî ãî ðå áåí êà («âû áå ðåò ñàì»,
«ñêëîí íîñ òè â ýòîé îá ëàñ òè»), íå êî òî ðûå
îá ðè ñî âû âà þò îá ùèé õà ðàê òåð ïðåä ïî ëà -
ãà å ìîé ïðî ôåñ ñèè («òâîð ÷åñ êàÿ, èí òå ðåñ -
íàÿ»). Ëþ áî ïûò íî, ÷òî áûâ øàÿ íà ó÷íàÿ
94 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
ñî òðóä íè öà, ñòàâ øàÿ áóõ ãàë òå ðîì, ìå÷ òà åò
äëÿ ñâî å ãî ñûíà î ïðî ôåñ ñèè, «êî òî ðàÿ
áûëà áû åìó ïî äóøå», è íà âîï ðîñ «Ïî ÷å -
ìó?» îò âå ÷à åò: «òàê êàê ðà áî òà äîë æíà ïðè -
íî ñèòü íå òîëü êî ìà òå ðè àëü íîå, íî è ìî -
ðàëü íîå óäîâ ëåò âî ðå íèå». Â ýòîì îò âå òå
ñêâî çèò íå óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü õà ðàê òå ðîì
íî âîé ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé äå ÿ òåëü íîñ òè â
ñðàâ íå íèè ñ ïðåä û äó ùåé, îò êî òî ðîé íà -
øåé ðåñ ïîí äåí òêå ïðè øëîñü îò êà çàòü ñÿ ïî
ìà òå ðè àëü íûì ñî îá ðà æå íè ÿì.
Ïî ïó ëÿð íîñòü ïðî ôåñ ñèè íà ó÷íî ãî ðà -
áîò íè êà â ãëà çàõ ðî äè òå ëåé ñó ùåñ òâåí íî
íèæå ïî ïó ëÿð íîñ òè äðó ãèõ ïðî ôåñ ñèé. Â
àí êå òå áûëè ïðåä ëî æå íû âîï ðî ñû: «Î êà -
êîé ïðî ôåñ ñèè äëÿ ñâî å ãî ðå áåí êà Âû
ìå÷ òà å òå», «Êà êóþ ïðî ôåñ ñèþ ïëà íè ðó å òå
äëÿ íåãî ðå àëü íî». Ðå àëü íî íè êòî èç ðî äè -
òå ëåé íå ïëà íè ðó åò äëÿ ñâî å ãî ðå áåí êà
ïðî ôåñ ñèþ íà ó÷íî ãî ðà áîò íè êà è òîëü êî
îäíà ìàìà ìå÷ òà åò î íåé äëÿ ñâî å ãî ñûíà,
ïðè ýòîì åþ ðó êî âî äèò «ñòðåì ëå íèå âîñ -
ïè òàòü ðàç íîñ òî ðîí íå ðàç âè òî ãî ÷å ëî âå -
êà». Â òî æå âðå ìÿ îíà ïëà íè ðó åò äëÿ íåãî
ïðî ôåñ ñèþ ãîñ ÷è íîâ íè êà. Íà âîï ðîñ
«Ïî ÷å ìó?» îò âå ÷à åò: «ñòà áè ëü íîñòü». Ñàìà
ìàìà — àð õè âèñò-äå ëîï ðî èç âî äè òåëü
ÌÈÄ Ðîñ ñèè. Ïàïà ýòî ãî þíî øè — ÷àñ ò -
íûé êîí ñóëü òàíò, áûâ øèé äèï ëî ìàò
ÌÈÄ — ïëà íè ðó åò äëÿ ðå áåí êà ïðî ôåñ -
ñèþ áèç íåñ ìå íà, òàê êàê ýòî «ñâî áîä íàÿ
ïðî ôåñ ñèÿ». Ñàì äå âÿ òè êëàñ ñíèê, ñïî -
ñîá íûé èí òå ðå ñó þ ùèé ñÿ þíî øà, èìå þ -
ùèé âû ñî êèå ïî êà çà òå ëè òâîð ÷åñ êèõ ñïî -
ñîá íîñ òåé, õî ÷åò áûòü ïðî ãðàì ìèñ òîì. Ïî
ìíå íèþ ìàìû, åãî ïðî ôåñ ñè î íàëü íûé
âû áîð îïðå äå ëè ëè «âðåìÿ è ñðåäà».
Íà âîï ðîñ: «Õî òå ëè áû Âû, ÷òî áû Âàø
ðå áå íîê çà íè ìàë ñÿ íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ -
òüþ?» èç 44 ðî äè òå ëåé 22 îò âå òè ëè ïî ëî -
æè òåëü íî, 17 îò ðè öà òåëü íî è 5 ÷å ëî âåê íå
èìå þò îïðå äå ëåí íî ãî ìíå íèÿ íà ýòîò
ñ÷åò. Àíàëèç îò âå òîâ íà âîï ðîñ «Ïî ÷å ìó?»
âû ÿâ ëÿ åò ïî çè òèâ íîå âîñ ïðè ÿ òèå ñðåä íèì
ïî êî ëå íè åì íà óêè êàê òâîð ÷åñ êîé äå ÿ -
òåëü íîñ òè è íå ãà òèâ íîå îò íî øå íèå ê íåé
êàê ê ñðå äñòâó îá åñ ïå ÷å íèÿ ìà òå ðè àëü íî -
ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ. Õà ðàê òåð íûå ïî çè òèâ -
íûå îò âå òû: «íà óêà ïî ìî ãà åò ñòà âèòü öåëè
è äîñ òè ãàòü èõ», «äàåò ðàç âè òèå, ðîñò», «ýòî
èí òå ðåñ íî», «èí òå ðåñ íàÿ æèçíü â ðà áî -
òå», «ó÷èòü ñÿ íóæ íî âñþ æèçíü, ðàâ íî
êàê è ïî çíà âàòü æèçíü», «ýòî ïóòü ñî -
áñòâåí íî ãî ñî âåð øå íñòâî âà íèÿ» è ò.ï.
Õà ðàê òåð íûå íå ãà òèâ íûå îò âå òû: «íå
óâå ðå íà â íà ëè ÷èè ñî îò âå òñòâó þ ùèõ êà -
÷åñòâ ó ñâî å ãî ðå áåí êà», «â Ðîñ ñèè íåò
ôè íàí ñè ðî âà íèÿ â ýòîì íà ïðàâ ëå íèè»,
«çà ÷åì è íà êà êèå äåíü ãè?», «îò ñó òñòâó åò
ñî îò âå òñòâó þ ùàÿ òåõ íè ÷åñ êàÿ è ìà òå -
ðè àëü íàÿ áàçà», «íå äîñ òà òî÷ íîå âíè ìà -
íèå ïðà âè ò åëüñòâà ê íà óêå, êàê ôóí äà -
ìåí òàëü íîé, òàê è ïðè êëàä íîé» è ò.ä.
Ïî êà çà òåëü íî, ÷òî èç 8 ðî äè òå ëåé, ðà íåå
ðà áî òàâ øèõ â íà ó÷íîé ñôå ðå, 3 ÷å ëî âå êà
õî òå ëè áû, ÷òî áû èõ äåòè çà íè ìà ëèñü
íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òüþ, è 5 íå õî òÿò
ýòî ãî ïî ìà òå ðè àëü íûì ñî îá ðà æå íè ÿì.
Èç 2 ðî äè òå ëåé — ñî òðóä íè êîâ ÍÈÈ —
îäèí õî ÷åò è îäèí íå õî ÷åò (ïî ìà òå ðè -
àëü íûì ñî îá ðà æå íè ÿì), ÷òî áû åãî ðå -
áå íîê çà íè ìàë ñÿ íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ -
òüþ. Èòàê, â ãëà çàõ ñðåä íå ãî ïî êî ëå íèÿ
íà óêà ïðåä ñòà åò êàê èí òå ðåñ íàÿ, òâîð -
÷åñ êàÿ ïðî ôåñ ñèÿ, ñïî ñî áñòâó þ ùàÿ äó -
õîâ íî ìó ðîñ òó ÷å ëî âå êà, íî ïðè ýòîì íå
îá åñ ïå ÷è âà þ ùàÿ íè ìà òå ðè àëü íî ãî
áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ, íè óâå ðåí íîñ òè â çà -
âòðàø íåì äíå.
Ïðè ÷è íû ñíè æå íèÿ ïðî ôåñ ñè î íàëü -
íîé öåí íîñ òè íà óêè ëå æàò, òà êèì îá ðà -
çîì, íå ñòîëü êî â èç ìå íå íèè ìè ðî âîç -
çðåí ÷åñ êèõ óñòà íî âîê îá ùåñ òâà (õîòÿ,
áå çóñ ëîâ íî, íåò ïðå æíå ãî ïè å òå òà ïå ðåä
íà óêîé) èëè â ñíè æå íèè ïî çíà âà òåëü -
íî ãî èí òå ðå ñà ìî ëî äå æè (ïðè êà ÷åñ -
òâåí íîì óðîâ íå ïðå ïî äà âà íèÿ îí äîñ òà -
òî÷ íî âû ñîê), ñêîëü êî â áå äñòâåí íîì
ìà òå ðè àëü íîì ïî ëî æå íèè è ñà ìîé íà -
óêè, è ðà áî òà þ ùèõ â íåé ñïå öè à ëèñ òîâ,
à òàê æå â ðàñ øè ðå íèè âîç ìîæ íîñ òåé,
ïî ÿ âèâ øèõ ñÿ â ïî ñëåä íåå âðå ìÿ, äëÿ
ðå à ëè çà öèè òâîð ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà
ëè÷ íîñ òè. Ïðè ìåð íà øåé âû áîð êè ó÷å -
íè êîâ 11-õ êëàñ ñîâ ïî êà çû âà åò, ÷òî ïðè
îïðå äå ëåí íûõ ñêëîí íîñ òÿõ øêîëü íè -
êîâ íà óêà â êà ÷åñ ò âå ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé
ñôå ðû äå ÿ òåëü íîñ òè îêà çû âà åò ñÿ äëÿ
íèõ íà è áî ëåå ïðè âëå êà òåëü íîé. Â òî æå
âðå ìÿ äëÿ ðå à ëè çà öèè ñâî èõ âîç ìîæ -
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 95
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
íîñ òåé ó÷å íè êè âû áè ðà þò è äðó ãèå ñïå -
öè àëü íîñ òè. Ìå÷ òà þ ùàÿ î ïðî ôåñ ñèè
web-äèç àé íå ðà äå âÿ òè êëàñ ñíè öà ïè -
øåò: «ýòî èí òå ðåñ íî, ýòî — òâîð ÷åñ òâî»,
à åå îä íî êëàñ ñíèê òàê õà ðàê òå ðè çó åò
âû áè ðà å ìûå èì ïðî ôåñ ñèè ýêî íî ìèñ òà
èëè ðó êî âî äè òå ëÿ êðóï íîé ôèð ìû:
«îíè ïðè âëå êà þò ìåíÿ âîç ìîæ íîñ òüþ
ðàñ êðûòü ñâîè ñïî ñîá íîñ òè, ïî òåí öè àë».
Òîò ôàêò, ÷òî íà ðûí êå òðó äà ñòà ëè áî -
ëåå âîñ òðå áî âàí íû ìè ñó ùåñ ò âî âàâ øèå
ðà íåå èëè ïî ÿ âèâ øè å ñÿ íå äàâ íî ïðî ôåñ -
ñèè, äà þ ùèå ïðî ñòîð äëÿ òâîð ÷åñ òâà, íå
ìî æåò íå âëè ÿòü íà ñíè æå íèå ïî ïó ëÿð -
íîñ òè íà óêè ïðè âû áî ðå ìî ëî äåæüþ áó -
äó ùåé ïðî ôåñ ñèè.
«Îáðàç» ó÷å íî ãî ó ñî âðå ìåí íî ãî ñòàð øåê ëàñ ñíè êà
Êàê ñòàð øåê ëàñ ñíè êè ïðåä ñòàâ ëÿ þò
ñåáå ïðî ôåñ ñèþ ó÷å íî ãî? ×òî áû îò âå -
òèòü íà ýòîò âîï ðîñ, ìû ïî ïðî ñè ëè
ó÷å íè êîâ îä íî ãî èç äå âÿ òûõ êëàñ ñîâ
êî ðîò êî «íà áðî ñàòü» îá ðàç ó÷å íî ãî.
Ïðî öå äó ðîé êîí òåíò-àíà ëè çà áûëè
âû äå ëå íû òðè êà òå ãî ðèè, ôè ãó ðè ðó þ -
ùèå â îïè ñà íè ÿõ ýòèõ ó÷å íè êîâ: ñî -
äåð æà íèå äå ÿ òåëü íîñ òè, ëè÷ íîñ òíûå êà -
÷åñ òâà ó÷å íî ãî, íå ãà òèâ íûå ôàê òî ðû
ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé äå ÿ òåëü íîñ òè.
Èíäè êà òî ðà ìè ïåð âîé êà òå ãî ðèè ÿâ -
ëÿ þò ñÿ òà êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè1: îò êðû -
òèÿ (÷àñ òî òà âñòðå ÷à å ìîñ òè 5); èí òå -
ðåñ íî, ïû òà åò ñÿ óëó÷ øèòü ìèð (÷àñ òî -
òà 3); èç ó÷àòü (èñ ñëå äî âàòü), îïû òû
(÷àñ òî òà 2); êðî ïîò ëè âûé îä íîîá ðàç -
íûé òðóä (÷àñ òî òà 2); äà ëåå ñ ÷àñ òî òîé
1 èäóò ñëå äó þ ùèå èí äè êà òî ðû: ïðè äó -
ìû âàòü, èçî áðå òàòü, íî âûå òåõ íî ëî -
ãèè, îá ùå íèå ñ èí òå ðåñ íû ìè ëþäü ìè,
âîç ìîæ íîñòü ðå à ëè çî âàòü ñåáÿ, ñâî -
áîä íûé ãðà ôèê, åãî äå ÿ òåëü íîñòü âàæ -
íà äëÿ ñòðà íû, îí ïî âû øà åò óìñòâåí -
íûé êî ýô ôè öè åíò ñòðà íû. Òà êèì îá -
ðà çîì, â öå ëîì îöåí êà äå ÿ òåëü íîñ òè
ó÷å íî ãî ïî çè òèâ íî îêðà øå íà: êàê è â
áû ëûå âðå ìå íà, îíà ñâÿ çû âà åò ñÿ ñî -
âðå ìåí íîé ìî ëî äåæüþ ñ îò êðû òè ÿ ìè,
èçî áðå òå íè ÿ ìè, îá ùå íè åì ñ èí òå ðåñ -
íû ìè ëþäü ìè, ðàñ ñìàò ðè âà åò ñÿ êàê
ïî ëåç íàÿ îá ùåñ òâó; ëèøü â äâóõ ñëó ÷à -
ÿõ âñòðå ÷à þò ñÿ õà ðàê òå ðèñ òè êà åå êàê
îä íî îá ðàç íî ãî òðó äà (âà ðè àíò: «èíîã -
äà áû âà åò ñêó÷íî»).
Ñðå äè êà ÷åñòâ ó÷å íî ãî ñ íà è áîëü øåé
÷àñ òî òîé â ðàç ëè÷ íûõ âà ðè àí òàõ ôè ãó ðè -
ðó åò óì (÷àñ òî òà 9): èí òåë ëåê òó àëü íûé,
çà óìíûé, â îä íîì ñëó ÷àå äà åò ñÿ îïðå äå -
ëå íèå «æè âîé»; ôà íà òèçì (êàê âà ðè àí òû:
«îäåð æè ìîñòü öåëüþ», «ñäâè íó òîñòü íà
ñâî åé èäåå» è ò.ï.) âñòðå ÷à åò ñÿ ñ ÷àñ òî -
òîé, ðàâ íîé 5. Ñ ÷àñ òî òîé 3 ôè ãó ðè ðó þò
òðó äî ëþ áèå è îäè íî ÷åñ òâî (òðà äè öè îí -
íîå ïðåä ñòàâ ëå íèå îá ó÷å íîì êàê èí òðî -
âåð òå). Òà êèå êà ÷åñ òâà, êàê «êà áè íåò -
íîñòü» («ñè äèò â ðæà âîì êà áè íå òå») è
ïî ìîùü äðó ãèì, âñòðå ÷à þò ñÿ ñ ÷àñ òî òîé
2. Ñ ÷àñ òî òîé 1 íà çû âà þò ñÿ ñëå äó þ ùèå
êà ÷åñ òâà: ëþ áîç íà òåëü íîñòü, ýðó äè öèÿ,
êâà ëè ôè öè ðî âàí íîñòü, òà ëàí òëè âîñòü,
óïî ð ñòâî, ñìå ëîñòü, íîí êîí ôîð ìèçì
(«âû ñêà çû âà åò ìíå íèÿ, îò ëè÷ íûå îò äðó -
ãèõ, çà ÷òî áû âà åò îò âåð ãà åì îá ùåñ ò -
âîì»), ÷åñ òî ëþ áèå, õî ðî øèé ÷å ëî âåê,
«áåä íûé, íî ãîð äûé», «áî òà íèê»2, çà íó -
äà, ïàò ðè îò, íà ÷àëü íèê. Êàê âè äèì, â
ýòîé êà òå ãî ðèè òàê æå ïðå âà ëè ðó þò èí -
äè êà òî ðû ñ ïî ëî æè òåëü íûì çíà êîì, íî
ïðè ñó òñòâó þò è îò ðè öà òåëü íûå èí äè êà -
òî ðû. Â êàæ äîì îïè ñà íèè, êàê ïðà âè ëî,
íà áëþ äà åò ñÿ ñî÷åòàíèå òåõ è äðóãèõ.
Ïîä âëè ÿ íè åì ÷åãî ñêëà äû âà åò ñÿ «îá -
ðàç» ó÷å íî ãî ó ìî ëî äå æè? Î÷å âèä íî, ÷òî
äëÿ âû õîä öåâ èç íà ó÷íîé ñðå äû ýòî ïðå -
æäå âñå ãî âëè ÿ íèå ñåìüè. Òå æå, êòî íå
èìå åò íå ïîñ ðå äñòâåí íî ãî ñî ïðè êîñ íî âå -
íèÿ ñ ýòîé ñðå äîé, ÷åð ïà þò ñâîè ïðåä -
ñòàâ ëå íèÿ èç êíèã, ñðåäñòâ ìàñ ñî âîé èí -
ôîð ìà öèè, ïðî ñòî èç «æèç íè». Ïðè âå äó
96 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
1  ðÿäå ñëó ÷à åâ â òåê ñòå ôè ãó ðè ðó þò ôîð ìó ëè ðîâ êè ñà ìèõ äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ, â äðó ãèõ — îíè áûëè
îò ðå äàê òè ðî âà íû.
2 Íà ìî ëî äåæ íîì ñëåí ãå «áî òà íèê» ýòî ñòà ðà òåëü íûé, îò ëè÷ íèê.
îïè ñà íèå îä íîé èç ó÷å íèö, ðî äè òå ëè êî -
òî ðîé íå èìå þò îò íî øå íèÿ ê íà óêå (çà -
íÿ òû íà äèï ëî ìà òè ÷åñ êîì ïî ïðè ùå), ó
íåå ïðåä ñòàâ ëå íèÿ îá ó÷å íîì ñêëà äû âà -
ëèñü â ðå çóëü òà òå íå ïîñ ðå äñòâåí íûõ íà -
áëþ äå íèé çà ñî ñå äîì: «Ó÷å íûé ïû òà åò ñÿ
óëó÷ øèòü ìèð, èñ ïîëü çóÿ óì è òðó äî ëþ -
áèå, à òàê æå óïî ðñòâî. Îí ïî âû øà åò óì -
ñòâåí íûé êî ýô ôè öè åíò â ñòðà íå, ÷àñ òî
çà öèê ëè âà åò ñÿ íà ñâî èõ èäå ÿõ è «ñõî äèò ñ
óìà» ê êîí öó æèç íè, òàê è íå ïî ëó ÷èâ çà -
âåò íîé Íî áå ëåâ ñêîé ïðå ìèè. Ó ìåíÿ
åñòü ñî ñåä — «÷îê íó òûé» ó÷å íûé, êî òî -
ðûé çà íè ìà åò ñÿ íà ó÷íîé äå ÿ òåëü íîñ òüþ
âñþ ñâîþ æèçíü è èç äàë êíè ãó î ïðî èñ -
õîæ äå íèè ìèðà è Çåì ëè. Îí ñî øåë ñ óìà
íà ïî ÷âå òîãî, ÷òî íå äî áèë ñÿ ñâî å ãî è
íè êòî åãî íå ïî íÿë. Îí õî äèò â äðà íûõ
øòà íàõ è îá è æåí íà âåñü ìèð, õîòÿ ìîè
ðî äè òå ëè çíà ëè åãî â ñî âåð øåí íî äðó ãîì
âèäå». Íà îá ðàç ó÷å íî ãî äðó ãîé ó÷å íè öû
ñèëü íîå âëè ÿ íèå îêà çàë êîã äà-òî âè äåí -
íûé åþ ôèëüì (íà çâà íèå êî òî ðî ãî îíà
óæå íå ïî ìíèò), ãäå ó ìî ëî äî ãî ó÷å íî ãî
áûëà ëþ áè ìàÿ äå âóø êà, íî îí îò êà çàë ñÿ
îò ëþáâè ðàäè ñâîåé ðàáîòû. Íàõîäÿñü
ïîä âïå÷àòëåíèåì ýòîãî ôèëüìà, íàøà
äåâÿòèêëàññíèöà, äàâàÿ â öåëîì ïî ëî æè -
òåëü íóþ õà ðàê òå ðèñ òè êó ó÷å íî ìó, ïè -
øåò, ÷òî «îí äîëæåí æèòü îäèí, íå èìåÿ
íè æåíû, íè äåòåé».
Ñðå äè èí äè êà òî ðîâ òðåòü åé êà òå ãî ðèè —
íå ãà òèâ íûå ôàê òî ðû ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé äå ÿ -
òåëü íîñ òè1 — íà è áî ëåå ÷àñ òî (9) óêà çû âà -
þò ñÿ íèç êàÿ çà ðïëà òà è íå âîñ òðå áî âàí -
íîñòü ïðî ôåñ ñèè (÷àñ òî òà 7). Ñ ÷àñ òî òîé 3
íà çû âà þò ñÿ òà êèå ôàê òî ðû, êàê âû íóæ -
äåí íûé îò ú åçä çà ãðà íè öó, îò âåð æå íèå îá -
ùåñ òâîì (èíîã äà ñà ìîé ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî -
ãî, â äðó ãèõ ñëó ÷à ÿõ êîí êðåò íî ãî ó÷å íî ãî
èç-çà åãî ëè÷ íîñ òíûõ êà ÷åñòâ) è îò ñó òñòâèå
ìà òå ðè àëü íî-òåõ íè ÷åñ êîé áàçû; ñ ÷àñ òî òîé
1 ôè ãó ðè ðó þò íå óâå ðåí íîñòü â çà âòðàø íåì
äíå, ãëó áî êèé êðè çèñ íà óêè, îò ñó ò ñòâèå
âíè ìà íèÿ ñî ñòî ðî íû ãî ñó äà ð ñòâà.
 êà ÷åñ òâå èë ëþñ òðà öèè ïðè âå äó íå êî -
òî ðûå îïè ñà íèÿ íà øèõ äå âÿ òè êëàñ ñíè -
êîâ. Ó÷å íè öà Å.À.: «Ó÷å íûå çà íè ìà þò ñÿ
óìíû ìè äå ëà ìè, äå ëà þò îò êðû òèÿ. Áåç
íà óêè íè êó äà, íà óêà îá ëåã ÷à åò íàì
æèçíü, ïî ìî ãà åò. ß ñ÷è òàþ, ÷òî îíà —
ñà ìàÿ õî ðî øàÿ ïðî ôåñ ñèÿ. Íî â íà øåé
ñòðà íå åå íå î÷åíü öå íÿò, ó÷å íûå ìàëî
çà ðà áà òû âà þò, íåò òåõ íè êè äëÿ ðà áî -
òû. Ìíî ãèå ó÷å íûå óåç æà þò çà ãðà íè -
öó, ãäå áî ëåå õî ðî øèå óñëî âèÿ æèç íè».
Ó÷å íèê Ê.Ï.: «Î÷åíü óìíûé ÷å ëî âåê,
äîá ðûé, ìàëî ïëà òÿò â Ðîñ ñèè. Áåä -
íûé, íî ãîð äûé. Ïðåê ðàñ íûé ÷å ëî -
âåê». Ó÷å íèê Ð.Ñ.: «Äëÿ ìåíÿ ó÷å íûé
— ýòî ÷å ëî âåê, êî òî ðûé âû ñî êî óâà æà -
åì â îá ùåñ òâå. Ãî ñó äà ðñòâî äîë æíî
ñäå ëàòü âñå âîç ìîæ íîå, ÷òî áû ó÷å íûå
ìîã ëè ðà áî òàòü â íîð ìàëü íûõ óñëî âè -
ÿõ è ïðè íî ñèòü ïî ëüçó îò å ÷åñ òâó.  íà -
øåé ñòðà íå âñå ýòî â ãëó áî êîì êðè çè ñå
è áîëü øè íñòâó ó÷å íûõ ïðè õî äèò ñÿ
óåç æàòü çà ðó áåæ èëè ðà áî òàòü íå ïî
ñïå öè àëü íîñ òè». Ó÷å íèê Ê.Ô.: «Ýõ,
áûëè ëþäè, ê íå ñ÷àñ òüþ, íå â íàøå
âðå ìÿ. Ó íàñ íåò ãî ñó äà ðñòâà. Îáùåñ ò -
âî äåã ðà äè ðó åò, ðå ôîð ìû íàäî íà ÷è -
íàòü ñ èäå î ëî ãè ÷åñ êîé ïðî ïà ãàí äû,
åñëè íàäî — ðàñ ñòðå ëû. Ñïà ñè áî ó÷å -
íûì! Íî ãî ñó äà ðñòâî èõ çà áû ëî (áðî -
ñè ëî)». Ó÷å íè öà Ï.À.: «Äëÿ ýòîé ïðî -
ôåñ ñèè òðå áó åò ñÿ æè âîé óì, ëþ áîç íà -
òåëü íîñòü è òðó äî ëþ áèå. Âî îá ùå ìíî -
ãèì ìåíÿ ýòà ïðî ôåñ ñèÿ íå ïðè âëå êà åò
— îíà òðå áó åò ìíî ãî êðî ïîò ëè âî ãî
òðó äà, à ÿ íå ëþá ëþ îä íîîá ðàç íîñòü.
Íî ýòà ïðî ôåñ ñèÿ, áå çóñ ëîâ íî, âàæ íà
äëÿ ðàç âè òèÿ îá ùåñ òâà, ñòðà íû». Ó÷å -
íèê Ì.Â.: «Ñè äèò â ðæà âîì êà áè íå òå.
Îäèí. Çà íè ìà åò ñÿ òîëü êî îïû òà ìè.
Óì íûé. Íðà âèò ñÿ äå ëàòü îò êðû òèÿ,
÷òî áû åìó íè êòî íå ìå øàë, êîã äà âñå
ïî ëó ÷à åò ñÿ — ïî ñòî ðîí íèå çâó êè, òîã -
äà òå ðÿ åò ìûñëü». Ó÷å íèê Õ.À.: «Ó÷å -
íûé íè ùèé, îäè íî êèé, óìíûé, çà áû -
òûé íà øèì ãî ñó äà ðñòâîì, ëþ áÿ ùèé
ñâîþ ðà áî òó, ïàò ðè îò (íå êî òî ðûå),
óñòðåì ëåí íûé öåëüþ». Ó÷å íè öà Ø.Å.:
«Âî ìíî ãîì íà îò íî øå íèå ê ó÷åíûì
ïîâëèÿëî «ìåñòî», çàíÿòîå ýòîé ïðî -
ôåñ ñè åé â îáùåñòâå Ðîññèè. Ìîæåò
Íà ó êà òà íà óêîç íà âñòâî, 2006, ¹ 2 97
ÔÀÊÒÎÐÛ ÌÈÐÎÂÎÇÇÐÅÍ×ÅÑÊÎÃÎ, ÑÎÖÈÀËÜÍÎ-ÝÊÎÍÎÌÈ×ÅÑÊÎÃÎ È ÏÑÈÕÎËÎÃÈ×ÅÑÊÎÃÎ
ÕÀÐÀÊÒÅÐÀ Â ÏÐÎÔÅÑÑÈÎÍÀËÜÍÎÌ ÑÀÌÎÎÏÐÅÄÅËÅÍÈÈ ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÛÕ ÑÒÀÐØÅÊËÀÑÑÍÈÊÎÂ
1 Êàæ äûé ðàç ó÷å íè êè ïîä ÷åð êè âà þò, ÷òî ðå÷ü èäåò êîí êðåò íî î íà øåé ñòðà íå.
áûòü, ýòà ïðîôåññèÿ î÷åíü èí òå ðåñ íà,
íî ÿ íå õîòåëà áû ñòàòü ó÷åíûì».
Ó÷åíèöà Ø.Î.: «Ó÷åíûå òðó äî ëþ áè -
âûå, óìíûå, òàëàíòëèâûå, ïðåäàííûå
ñâîåìó äåëó. Íî ó íèõ íåò âîç ìîæ íîñ -
òè äëÿ ðà áî òû, íèçêàÿ çàðïëàòà».
Òà êèì îá ðà çîì, åñëè ãî âî ðèòü îá îöå -
íî÷ íîì îò íî øå íèè äå âÿ òè êëàñ ñíè êîâ ê
ïðî ôåñ ñèè ó÷å íî ãî, òî èõ ïðåä ñòàâ ëå -
íèÿ î ñà ìîé ïðî ôåñ ñèè (ó êîãî-òî åùå
íà èâ íûå è ðî ìàí òè÷ íûå, ó äðó ãèõ âïîë -
íå «âçðîñ ëûå» è ðå à ëèñ òè÷ íûå) èìå þò
ïî ëî æè òåëü íûé çíàê. Îäíà êî ýòî ïî ëî -
æè òåëü íîå îò íî øå íèå ê ðîäó äå ÿ òåëü -
íîñ òè ó÷å íî ãî è åãî êà ÷åñ òâàì ñáà ëàí -
ñè ðî âà íî îò ðè öà òåëü íîé îöåí êîé
âíåø íåé ñòî ðî íû åãî äå ÿ òåëü íîñ òè: îò -
íî øå íè åì ñî ñòî ðî íû îá ùåñ òâà è ãî ñó -
äà ðñòâà. Íå âîñ òðå áî âàí íîñòü ýòîé ïðî -
ôåñ ñèè â íàøå âðå ìÿ â íà øåé ñòðà íå
îñòðî îùó ùà åò ñÿ ìî ëî äåæüþ. Ó÷å íûå
çà áû òû ãî ñó äà ð ñò âîì è îíè íå íóæ íû
îá ùåñ òâó — óò âåð æäå íèÿ, âñòðå ÷à þ ùè å ñÿ
ïðàê òè ÷åñ êè âî âñåõ àí êå òàõ.
«Ïå ðåñ òðîé êà» äàëà ìî ëî äå æè ìíî ãî
íî âûõ ïðî ôåñ ñèé, îá åñ ïå ÷è âà þ ùèõ âîç -
ìîæ íîñòü ðå à ëè çà öèè ñïî ñîá íîñ òåé è
òâîð ÷åñ êî ãî ïî òåí öè à ëà. Îäíîâ ðå ìåí íî
ñ ýòèì ïðî è çîø ëè òà êèå èç ìå íå íèÿ â íà -
óêå (êî òî ðûå íå êî òî ðûå èç äå âÿ òè êëàñ -
ñíè êîâ ðàñ öå íè âà þò êàê «êðè çèñ»), ÷òî
îäíà èç íà è áî ëåå ïî ïó ëÿð íûõ è ðî ìàí -
òè÷ íûõ ïðî ôåñ ñèé ïðîøëîãî ïîòåðÿëà
ñâîþ ïðèâëåêàòåëüíîñòü äëÿ ìîëîäîãî
ïîêîëåíèÿ.
Âîç âðà ùà ÿñü ê ïî ñòàâ ëåí íî ìó â íà ÷à ëå
ñòàòüè âîï ðî ñó î âëè ÿ íèè ðàç ëè÷ íûõ
ôàê òî ðîâ íà âû áîð ìî ëî äåæüþ ïðî ôåñ -
ñèè ó÷å íî ãî, íà îñíî âà íèè ïî ëó ÷åí íûõ â
íà øåì èñ ñëå äî âà íèè äàí íûõ ñëå äó åò
ñäå ëàòü âû âîä, ÷òî ôàê òî ðû ñî öè àëü íî-
ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî õà ðàê òå ðà èã ðà þò íà è -
áî ëåå ñóùåñòâåííóþ ðîëü â îãðàíè÷åíèè
ýòîãî âûáîðà.
1. Ïî ïî âè÷ À.Ñ. Ñðàâ íè òåëü íûé àíà ëèç äè íà ìè êè ñî ñòàâ ëÿ þ ùèõ êàä ðî âî ãî ïî òåí öè à ëà íà óêè ðÿäà
ñòðàí ÑÍÃ // Íà ó êà è íà óêî âå äå íèå. — 2004. — ¹ 3. — Ñ. 92—100.
2. Øóá êèí Â.Í. Öåí íîñ òíûå îðè åí òà öèè ìî ëî äå æè ïðè âû áî ðå ïðî ôåñ ñèè. — Ì., 1970.
3. Øóá êèí Â.Í. Ìî ëî äåæü â ìå íÿ þ ùåì ñÿ ìèðå // Ñî öè àëü íî-ïðî ôåñ ñè î íàëü íûå îðè åí òà öèè è æèç -
íåí íûå ïóòè ìî ëî äå æè. — Ì., 1999. — Ñ. 5—12
4. Ðîñ ñèé ñêàÿ íà óêà è ìî ëî äåæü («êðóã ëûé ñòîë») // Âîï ðî ñû ôè ëî ñî ôèè. — 2004. — ¹ 8. — Ñ. 3—33.
5. Âîç íå ñåí ñêàÿ Å.Ä., Êîí ñòàí òè íîâ ñêèé Ä.Ë. Ñî öè àëü íûå àñ ïåê òû âû áî ðà ïðî ôåñ ñèè âû ïóñ êíè êà ìè
îä íîé ìîñ êîâ ñêîé øêî ëû (Îïûò ìî íîã ðà ôè ÷åñ êî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ) // Ñî öè àëü íî-ïðî ôåñ ñè î íàëü íûå
îðè åí òà öèè è æèç íåí íûå ïóòè ìî ëî äå æè. — Ì., 1999. — Ñ. 111—139.
6. Âû ïóñ êíèê 2000. Ïóòü â ïðî ôåñ ñèþ // Ïðî ôåñ ñè î íàëü íûé ïî òåí öè àë. — 2000. — ¹ 3. — Ñ. 20—22.
7. Ìêðò÷ÿí Ã.Ì., ×èñ òÿ êîâ È.Ì. Ìî ëî äåæü Ìîñ êâû íà ðûí êå òðó äà // Ñî öè î ëî ãè ÷åñ êèå èñ ñëå äî âà -
íèÿ. — 2000. — ¹ 12. — Ñ. 42—50.
8. Ñå ëè âà íî âà Ç.Ê. Ñìûñ ëî æèç íåí íûå îðè åí òà öèè ïîä ðîñ òêîâ // ÑîöÈñ. — 2001. — ¹ 2. — Ñ. 87—91.
9. Ãîõ áåðã Ë.Ì., Øó âà ëî âà Î.Ð. Îáùåñ òâåí íîå ìíå íèå î íà óêå. — Ì., ÖÈÑÍ, 1997.
10. Ãèí äè ëèñ Í.Ë. Èçìå íå íèå ìè ðî âîç çðåí ÷åñ êèõ óñòà íî âîê ñî âðå ìåí íîé íà óêè // Ôè ëî ñîô ñêèå èñ -
ñëå äî âà íèÿ. — 1999. — ¹ 3—4.
11. Ðóò êå âè÷ Ì.Í., Ïî òà ïîâ Â.Ï. Ïîñ ëå øêî ëû. Îïûò ñî öè î ëî ãè ÷åñ êî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ. — Ì., 1995.
12. Ëè ñîâ ñêèé Â.Ò. Äó õîâ íûé ìèð è öåí íîñ òíûå îðè åí òà öèè ìî ëî äå æè Ðîñ ñèè. — ÑÏá., 2000.
13. Ìà ãóí Â.Ñ. Ðå âî ëþ öèÿ ïðè òÿ çà íèé è èç ìå íå íèå æèç íåí íûõ ñòðà òå ãèé ìî ëî äå æè: 1985—1995 //
Ðå âî ëþ öèÿ ïðè òÿ çà íèé è èç ìå íå íèå æèç íåí íûõ ñòðà òå ãèé ìî ëî äå æè: 1985—1995. — Ì., 1998.
Ïî ëó ÷å íî 11.01.2006
Í.Ë.óíä³ë³ñ
Ôàê òî ðè ñâ³òîã ëÿä íî ãî, ñîö³àëü íî-åêî íîì³÷íî ãî òà ïñè õî ëîã³÷íî ãî õà ðàê òå ðó
ó ïðî ôåñ³éíî ìó ñà ìî âèç íà ÷åíí³ ñó ÷àñ íèõ ñòàð øîê ëàñ íèê³â
Ðîç ãëÿ äà þòü ñÿ ïè òàí íÿ ñà ìî âèç íà ÷åí íÿ ñòàð øîê ëàñ íèê³â ³ âïëèâ ôàê òîð³â ñâ³òîã ëÿä íî ãî, ñîö³àëü -
íî-åêî íîì³÷íî ãî, ïñè õî ëîã³÷íî ãî ïî ðÿä êó íà âèá³ð ìî ëî äè ìè ëþäü ìè ïðî ôåñ³¿ â÷å íî ãî.
98 Science and Science of Science, 2006, ¹ 2
Í.Ë.Ãèí äè ëèñ
|