Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автори: | , , |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Ukrainian |
| Опубліковано: |
Інститут української археографії та джерелознавства ім. М.С. Грушевського НАН України
2006
|
| Назва видання: | Сiверянський лiтопис |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/51941 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського / Ю. Мицик, Ю. Чепела, І. Шолудько // Сiверянський лiтопис. — 2006. — № 2. — С. 20-40. — укр. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-51941 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-519412013-12-19T03:10:08Z Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського о. Мицик, Ю. Чепела, Ю. Шолудько, І. Мовою документів 2006 Article Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського / Ю. Мицик, Ю. Чепела, І. Шолудько // Сiверянський лiтопис. — 2006. — № 2. — С. 20-40. — укр. XXXX-0055 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/51941 uk Сiверянський лiтопис Інститут української археографії та джерелознавства ім. М.С. Грушевського НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Мовою документів Мовою документів |
| spellingShingle |
Мовою документів Мовою документів о. Мицик, Ю. Чепела, Ю. Шолудько, І. Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського Сiверянський лiтопис |
| format |
Article |
| author |
о. Мицик, Ю. Чепела, Ю. Шолудько, І. |
| author_facet |
о. Мицик, Ю. Чепела, Ю. Шолудько, І. |
| author_sort |
о. Мицик, Ю. |
| title |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського |
| title_short |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського |
| title_full |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського |
| title_fullStr |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського |
| title_full_unstemmed |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського |
| title_sort |
листи ганни барвiнок (олександри кулiш) до михайла грушевського |
| publisher |
Інститут української археографії та джерелознавства ім. М.С. Грушевського НАН України |
| publishDate |
2006 |
| topic_facet |
Мовою документів |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/51941 |
| citation_txt |
Листи Ганни Барвiнок (Олександри Кулiш) до Михайла Грушевського / Ю. Мицик, Ю. Чепела, І. Шолудько // Сiверянський лiтопис. — 2006. — № 2. — С. 20-40. — укр. |
| series |
Сiверянський лiтопис |
| work_keys_str_mv |
AT omicikû listigannibarvinokoleksandrikulišdomihajlagruševsʹkogo AT čepelaû listigannibarvinokoleksandrikulišdomihajlagruševsʹkogo AT šoludʹkoí listigannibarvinokoleksandrikulišdomihajlagruševsʹkogo |
| first_indexed |
2025-07-04T14:11:00Z |
| last_indexed |
2025-07-04T14:11:00Z |
| _version_ |
1836725841560600576 |
| fulltext |
20 Сіверянський літопис
ÌÎÂÎÞ ÄÎÊÓÌÅÍÒ²Â
î.Þðié Ìèöèê, Þðié ×åïåëà, Iãîð Øîëóäüêî
�
ËÈÑÒÈ ÃÀÍÍÈ ÁÀÐÂIÍÎÊ (ÎËÅÊÑÀÍÄÐÈ ÊÓËIØ)
ÄÎ ÌÈÕÀÉËÀ ÃÐÓØÅÂÑÜÊÎÃÎ
Ãàííà Áàðâiíîê (ëiòåðàòóðíèé ïñåâäîíiì Îëåêñàíäðè Ìèõàéëiâíè Êóëiø-
Áiëîçåðñüêî¿) (1828-6.07.1911) óâiéøëà äî iñòîði¿ óêðà¿íñüêî¿ ëiòåðàòóðè i êóëüòóðè
íàñàìïåðåä ÿê ñàìîñòiéíèé ïèñüìåííèê òà ãðîìàäñüêèé äiÿ÷. Áiëüøà ÷àñòèíà ¿¿
ëiòåðàòóðíîãî äîðîáêó - òâîðè ç îïèñóâàííÿì æèòòÿ ïðîñòîãî íàðîäó, çíà÷íîþ
ìiðîþ ç äîëÿìè ïðîñòèõ óêðà¿íñüêèõ æiíîê : «Âîñåíè ëiòî» (1857), «Íå áóëî çìàëêó,
íå áóäå é äî îñòàíêó» (1860), «Õàòíº ëèõî» (1861), «Êâiòè ç ñëüîçàìè» (1884) òà ií.,
çáiðêè îïîâiäàíü «Îïîâiäàííÿ ç íàðîäíèõ óñò» (1902) ç ïåðåäìîâîþ Ãðií÷åíêà.
Óâiéøëà âîíà â iñòîðiþ i ÿê âiðíà äðóæèíà âèäàòíîãî óêðà¿íñüêîãî ïèñüìåííèêà,
ïîåòà é ïåðåêëàäà÷à, ãðîìàäñüêîãî äiÿ÷à Ïàíòåëåéìîíà Êóëiøà (1819-1897), ç
êîòðèì âîíà ïðîæèëà ìàéæå ïiâñòîëiòòÿ; i ÿê ñåñòðà äðóãà Êóëiøà òà Øåâ÷åíêà,
òåæ ÷ëåíà Êèðèëî-Ìåôîäi¿âñüêîãî òîâàðèñòâà Âàñèëÿ Áiëîçåðñüêîãî (1825-1899).
Âñi òðîº ñïî÷èâàþòü íèíi íà öâèíòàði õ. Ìîòðîíiâêà ïiä Áîðçíîþ, äå íèíi
çíàõîäèòüñÿ ìåìîðiàëüíèé ìóçåé Ï. Êóëiøà.
Íà æàëü, æèòòÿ é òâîð÷à ñïàäùèíà Ãàííè Áàðâiíîê äîñëiäæåíi ÿâíî
íåäîñòàòíüî. Öå ñòîñóºòüñÿ i ¿¿ ïðàêòè÷íî íå çíàíèõ êîíòàêòiâ ç Ìèõàéëîì
Ãðóøåâñüêèì (1866-1934) - âåëèêèì óêðà¿íñüêèì iñòîðèêîì òà ñóñïiëüíî-
ïîëiòè÷íèì äiÿ÷åì. Ìiæ òèì çáåðåãëàñÿ ÷àñòèíà ¿õíüî¿ âçàºìíî¿ êîðåñïîíäåíöi¿.
Öi ëèñòè (ìàéæå òðè äåñÿòêè) Ã. Áàðâiíîê çáåðiãàþòüñÿ ó ôîíäi 1235 Öåíòðàëüíîãî
äåðæàâíîãî iñòîðè÷íîãî àðõiâó Óêðà¿íè â ìiñòi Êèºâi (îïèñ 1, ñïðàâà 578). Âïåðøå
çãàäêà ïðî íèõ áóëà âìiùåíà â îïèñi ôîíäó 1235, âèäàíîìó I. Ãèðè÷åì (1).
Óñi ëèñòè îõîïëþþòü ïåðiîä ç 1903 ïî 1909 ðð., òîáòî áóëè ïèñàíi âæå ïiñëÿ
ñìåðòi Ïàíòåëåéìîíà Êóëiøà, i ñòîñóþòüñÿ ïåðåâàæíî äîëi òâîð÷î¿ ñïàäùèíè
îñòàííüîãî. Ó íèõ ìiñòèòüñÿ âàæëèâà iíôîðìàöiÿ, ÿêà ïðîëèâຠñâiòëî íà îñòàííi
ðîêè Ãàííè Áàðâiíîê, ¿¿ íåâòîìíi êëîïîòè ïðî ïóáëiêàöiþ òâîðiâ ÷îëîâiêà,
ïîäîëàííÿ áàãàòüîõ ïiäâîäíèõ êàìåíiâ íà öüîìó øëÿõó, ïðîëèâàþòü ñâiòëî íà
ïðè÷èíè ¿¿ êîíôëiêòó ç Ì. Ãðóøåâñüêèì; öiêàâi òàêîæ ¿¿ ñïîñòåðåæåííÿ ùîäî
ñòàíîâèùà òîãî÷àñíî¿ óêðà¿íñüêî¿ êóëüòóðè é ïèñüìåíñòâà, ãðîìàäñüêîãî æèòòÿ.
Äî Ãðóøåâñüêîãî Ãàííà Áàðâiíîê çâåðòàëàñÿ ÿê äî ðåäàêòîðà «Ëiòåðàòóðíî-
Íàóêîâîãî Âiñòíèêà» (äàëi - ËÍÂ), êîòðèé ïóáëiêóâàâ òâîðè Ï. Êóëiøà, i ÿê äî
âèçíàíîãî àâòîðèòåòó â óêðà¿íñüêîìó ñóñïiëüíîìó æèòòi, âèäàòíîãî íàóêîâöÿ. Â ¿¿
ëèñòàõ çãàäóºòüñÿ ðÿä âèçíà÷íèõ ïîñòàòåé óêðà¿íñüêî¿ íàóêè òà êóëüòóðè,
ãðîìàäñüêîãî æèòòÿ.  ¿õ ÷èñëi áà÷èìî íàñàìïåðåä êëàñèêà óêðà¿íñüêî¿ ëiòåðàòóðè
Iâàíà Ôðàíêà (1856-1916); Îëåíó Ï÷iëêó (1849 -1930), âiäîìó ïèñüìåííèöþ, ìàòið
Ëåñi Óêðà¿íêè; Ëþäìèëó ×åðíÿõiâñüêó-Ñòàðèöüêó, óêðà¿íñüêó ïèñüìåííèöþ, äî÷êó
ïèñüìåííèêà Ìèõàéëà Ñòàðèöüêîãî; ïðîô. Iâàí Ïóëþÿ (1845-1918) - âèäàòíîãî
óêðà¿íñüêîãî ôiçèêà, ïåðåêëàäà÷à (ðàçîì ç Ï. Êóëiøåì) òåêñòó Áiáëi¿ óêðà¿íñüêîþ
ìîâîþ; Iâàíà Êàìàíiíà (1850-1921) - âèçíà÷íîãî àðõiâiñòà òà iñòîðèêà; Âîëîäèìèðà
Сіверянський літопис 21
Ãíàòþêà (1871-1926) - âèçíà÷íîãî åòíîãðàôà, ñåêðåòàðÿ Íàóêîâîãî òîâàðèñòâà
iì. Øåâ÷åíêà ó Ëüâîâi (ç 1899 ð.), ñïiâðåäàêòîðà «ËÍ» òà ií. Çãàäóþòüñÿ âàæëèâi
ïîäi¿ â óêðà¿íñüêîìó ãðîìàäñüêîìó æèòòi, ÿê îò âiäîìà iñòîðiÿ çi âñòàíîâëåííÿì
ïàì’ÿòíèêà ïîåòó Iâàíó Êîòëÿðåâñüêîìó ó 1903 ð. Öi æ ëèñòè ìàþòü áåçïîñåðåäíº
âiäíîøåííÿ äî Ñiâåðùèíè, íàñàìïåðåä ×åðíiãiâùèíè, i òîìó ¿õ ïóáëiêàöiÿ íà
ñòîðiíêàõ «Ñiâåðÿíñüêîãî ëiòîïèñó» º îñîáëèâî äîðå÷íîþ.
Òåêñòè ëèñòiâ ïîäàíi ìîâîþ îðèãiíàëó, òîáòî óêðà¿íñüêîþ òà ðîñiéñüêîþ. Â
îñíîâíîìó çáåðåæåíî îñîáëèâîñòi ïðàâîïèñó, âæèâàíîãî Ãàííîþ Áàðâiíîê, àëå â
äåÿêèõ âèïàäêàõ éîãî áóëî äåùî ìîäåðíiçîâàíî. Òàê, ñïîëó÷íèê «i» ïîäàíî ñàìå
òàê (Áàðâiíîê âæèâຠ«è»), ñëîâî «îñüìiëþþñü» ïîäàíî íàìè ÿê «îñìiëþþñü»,
çíÿòi òâåðäi çíàêè íàïðèêiíöi ñëiâ òîùî. Îñêiëüêè àäðåñà Ì. Ãðóøåâñüêîãî,
âêàçàíà íà êîíâåðòàõ («Oesterreich. Àâñòðèÿ. Lemberg, óë. ×àðíåöüêîãî, r. 26 Â
ðåäàêöiéíèé êîìiòåò. Åãî Âûñîêîðîäiþ Ã-íó Ïðîôåññîðó Ìèõàéëó
Ãðóøåâñüêîìó»), íà âñiõ êîíâåðòàõ iäåíòè÷íà, ÿêùî íå ðàõóâàòè äåÿêèõ íåñóòòºâèõ
âiäìiííîñòåé, òîìó ó ïîäàëüøîìó ìè ¿¿ íå íàâîäèìî äëÿ åêîíîìi¿ ìiñöÿ. Äàòóâàííÿ
ëèñòiâ ïîäàíî, ÿê i ó ¿õ àâòîðà, çà ñòàðèì ñòèëåì.
Ó äîäàòêàõ íàâîäèìî ëèñò Â. Ì. Áiëîçåðñüêèì (áðàòà Ã. Áàðâiíîê) äî
Ì.Ñ. Ãðóøåâñüêîãî, ÿêèé áóâ ñêîïiéîâàíèé ñòóäåíòîì ãóìàíiòàðíîãî ôàêóëüòåòó
Íàöiîíàëüíîãî óíiâåðñèòåòó «Êèºâî-Ìîãèëÿíñüêà àêàäåìiÿ» À.Êèÿøêî, êîòðîìó
ùèðî äÿêóºìî çà íàäàíèé òåêñò.
Ïðèìiòêè:
1) Åïiñòîëÿðíà ñïàäùèíà Ìèõàéëà Ãðóøåâñüêîãî. Ïîêàæ÷èê. Ê., 1996. - Ñ. 42.
* * *
Òåêñòè ëèñòiâ:
¹ 1
1903, ÷åðâíÿ 5. - õ. Êóëiøiâêà (Ìîòðîíiâêà).
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ!
Ïàì’ÿòàþ Âàøó äîáðîòó äî ìåíå i ïðèõèëüíiñòü, íå ðàç ç’ÿñîâàíó â òó òÿæêó
õâèëþ 1897-ãî ðîêó, ÿê ÿ çîâñiì íåñàìîâèòà áóëà. I äîáði íàòõíåííÿ i ïî÷óòòÿ Âàøi
çàñâiä÷åíi äî ì íåîöiíåííî¿ äðóæèíè i äî ìåíå îìåðòâiëî¿ îä æàõó - íå ïðèïàäàëè
äî äóøi ì i äî ñåðöÿ, áî äî êîðåíÿ áóëà çðóéíîâàíà - çäèâîâàíà íàãëîþ ñìåðòþ
äðóæèíè ì.
Íiùî íå áóëî ìèëî i â ðîçïóöi âäÿ÷íîñòi íå ïî÷óâàëà íi äî êîãî, i äóøà íå
ïðèñèõàëàñÿ íi äî ÷îãî çåìíîãî, õî÷à Âè i iíøi ïî÷òèâi çåìëÿêè ðóõëèâî ñòàðàëèñÿ
ïiäíÿòè ìåíå ç çàáóòòÿ.
Òåïåð âñÿêå òåïëå ñëîâî, âñÿêèé ïðèâiò çîðèòü ïåðåä ìî¿ìè î÷èìà, ÿê îãíåííà
çâiçäà i êðàùèì äîêàçîì ñëóæèòü ÷åñòi ìî¿é äðóæèíi, ùî ïðàöþâàëà òàê âiðíî íà
îáëîçi ðiäíîãî ïîëÿ i «ïîëîæèâøè ðóêó íà ðàëî íå îãëÿäàâñÿ íàçàä». ß òåïåð,
ïåðåáèðàþ÷è i ïåðå÷èòóþ÷è äëÿ ä. Êàìàíèíà i Âàøi ëèñòè i iíøèõ çåìëÿêiâ ìåíi
çðîáèëîñÿ ÿêîñü ñîðîìíî, ùî ÿ òàê äîâãî íå îäçèâàëàñü. Àëå æ iíøi ïðèïèñêè áóëè,
êîòði çàòðèìàëè ìåíå, çà ùî i òðåáà ìåíi âèáà÷èòè.
Íiêîëè ÿ íå ëèñòóâàëàñü ç ïîñòîðîííiìè ëþäüìè, òiëüêè ïèñàëà äî áëèçüêèõ
ðîäè÷iâ i îä òîãî îäâàãè íå áóëî, ðîçóìiâøè âñi ñâî¿ íàó÷íi õèáè. Òåïåð æå äîêið
ñîâiñòi íàñòîðîçi i iíøi âàãîâèòi äiëà ïîíóêóþòü ïðåîäîëiòü i ïîêîðíiéøå ïðîñèòü
Âàñ, Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ, óâàæíî âiäíåñòèñÿ äî öüîãî ñèëüíîãî íàøîãî
äiëà, ïîòðiáíîãî äëÿ ðiäíîãî êðàþ. ßê áè çiáðàòè âñi òâîðè ì äðóæèíè i âèäàòè
¿õ? Òåïåð ä. Êàìàíèí, ïðàöþº íàä óêðà¿íñüêèìè, ùî â Ðîñi¿ âèéøëè i áiîãðàôiþ
ïèøå. À òî ó íàñ âñå òiëüêè áóëè «Î÷åðêè», à áiîãðàôi¿ ïîâíî¿ ùå íå áóëî. Ùå æ
òðåáà i ìîñêîâñüêi òâîðè çiáðàòè äî êóïè i óëàøòóâàòè. Ä. Ïóëþé óæå áàãàòî
ïîòðóäèâñÿ íà ÷åñòü Óêðà¿íi i ñëàâó Êóëiøà. Âií áàãàòî òðóäèâñÿ â ïàìÿòü ì
äðóæèíè íàä Áiáëiºþ. Õòî á æå âñå çðîáèâ, æèâøè íà Âêðàiíi... I âñå íà ñîái íå
çìîæå ïîíåñòè. Áî æ ñâî¿ êîøòîâíi ñïðàâè äëÿ öüîãî çàêèíóâ. ß Âàñ ïðîøó
ïîêîðíiéøå ñå âñå çâàæèòè ç Âàøèì ïî÷îòíèì òîâàðèñòâîì, ÷è ÿê ñå ïîâîäèòüñÿ i
îäïèñàòè ìåíi. ß ïðîøó óâàãè íà ïðàöi Êóëiøà. Âií âñå, ùî íàïèñàâ, ùî äðóêóâàâ
ñâî¿ì êîøòîì ó Ãàëè÷èíi, âñå òàì æå é çîñòàâëÿâ i íå êîðèñòàâñÿ íi îäíèì ãóëüäåíîì.
Äàæå Ïñàëìè i òî âiäïèñàâ ä. Áàðâiíñüêîìó íà êîðèñòü Ãàëè÷àíàì.
Ùî íå îäèí òàê iç ïðîñëàâëåíèõ ïèñüìåííèêiâ öüîãî íå ðîáèâ, ìàþ÷è ìàéíà i
áàãàòî ãðîøåé, à âií îïði÷ òîãî íàâîçèâ ç Ðîñi¿ Ëåêñèêîíè - ëàíêàðòè - êíèæêè äëÿ
ìîëîäåæi. Íå âñi æ ïî çìiðàìè (?) òî çàñâiä÷àòü ïðàâäó. Ëþäèíà áåçïðèìiðíà... i
ïîñèëàâ Øåâ÷åíêîâi ãðîøi, çà ãðàíèöþ éîãî õîòiâ çàáðàòè íà ñâié êîøò, ùîá éîãî
22 Сіверянський літопис
ìóçà íå äiéøëà äî óïàäêó. Ïåêëàñü ìîÿ äðóæèíà ïðî âñiõ - ÿê ïðî äiòè ñâî¿. I
Ìàðêà Âîâ÷êà îïîâiäàííÿ íå òiëüêè ðåäàãóâàâ, à i íà ñâié êîøò âèäàâ, à iíøi íi
òðóäà íi ãðîøåé íå ïðèëîæèëè, à õîòiëè ñå ùå ÿêîñü i ïîìðà÷èòè, òàê ó íàñ íå
ïðèâèêëè äî ñàìîñòâåðäåíèõ ïîäâèãiâ... ß îòäàëà âñi éîãî äðàìè òåæ áåçâîçìåçäíî
i âèäàëà ñàìà 5-òü âèäàíü éîãî òâîðiâ. À òåïåð ïðîõàëà á Âàñ çðîáèòè i ÿêóñü
ïîëåãêiñòü íà ìié êàðìàí i ÿê ñå äiëî óëàøòóâàòè, çiáðàòè i âèäàòè? Áî óæå ÷àñ
âåëèêié çáiã. ß æ ñàìà íi÷îãî íå âäiþ. Ä. Ïóëþÿ óæå i íå îñìiëþþñü áiëüøå
òóðáóâàòè. Âií áàãàòî i òàê çðîáèâ. Òiëüêè âñüîãî ïðàöþâàëà ìîÿ äðóæèíà äëÿ
Ãàëè÷èíè, òî òðåáà ç Âàøî¿ ëàñêè óñi éîãî òâîðè óïîðÿäêóâàòè i âèäàòè òàê, ÿê ìîÿ
äðóæèíà óïîðÿäêóâàëà i âèäàëà Ãîãîëÿ. I ëèñòè i ïîâíó áiîãðàôiþ. Ìàáóòü òàêè
Âè, Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ, öüîãî íå îáëèøèòå i íå ðóøèòå öüîãî äiëà, òî âîíî
i áóäå òàê ñòîÿòè äî âiêó. Äîáðîäié Ïóëþé óæå áiëüøå íå â ñïðîìîçi öèì äiëîì
çàéìàòèñü i ñòàâ õîðóâàòè.
Îñòàþñü ç âèñîêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ.
Àëåêñàíäðà Êóëiø.
1903 ð. ÷åðâíÿ 5-ãî Àäðåñ. Áîðçíà. ×åðíèãîâñêîé ãóá.
õ. Êóëiøiâêà À. Ìèõàéëîâíà Êóëiø.
P.S. Ïðîøó âèáà÷èòè çà äîâãèé ëèñò. ß Âàñ ïîêîðíiéøå ïðîøó íàïèñàòè i
óìîâó.
¹ 2
1903 (?). - ñ. Îðæèöÿ íà Ëóáåíùèíi.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ!
ß äóæå âäÿ÷íà Âàì çà íåãàéíó âiäïîâiäü. ß æ çíàþ, ÿê Âè ïðàöþºòå íà íèâi
ðiäíîãî ïîëÿ.
ß õî÷ i ïèñàëà äî ä. Ãíàòþêà, ùîá âií öå äiëî çóïèíèâ, àëå ïëà÷ó÷è öå ïèñàëà...
ùî íå ìàþ òàêî¿ ëþäèíè ùîá äî ìåíå ïðèõèëèëàñü i íàïóòèëà ùî i ÿê ðîáèòè. Îò i
ä. Ãíàòþê âçÿâ i çàìîâê: íà÷å öå äiëî îáiäåííå i ÿ ïèøó i òóðáóþ ëþäåé äëÿ áàëà÷îê..,
à Âè ðîçóìiºòå i êàæåòå: «Ùî öå äëÿ ìåíå íåëåãêî». Òà öå äiëî âæå íå ÷àñíèì
ðîáîì, à âæå ïiøëî â iíøi iíñòàíöi¿, òî i ïðîøó ä. Ãíàòþêà çàòðèìàòè öå äiëî, áî ìè
ùå i ïîìiæ ñåáå íå çãîäèëèñÿ, áî äîáðîäié Ïàâëèê1 ïèñàâ, ùî çà ïðèìiðíèê òâîðiâ
ì äðóæèíè òðåáà çàïëàòèòè ïî 1000 ðóáëiâ. Òî ÿê öå ïî ìî¿é êèøåíi, òî ÿ i
òóðáóâàòè íå õîòiëà âñiõ Âàøèõ ÷ëåíiâ i Âàñ ó òîìó ÷èñëi. À ÿê äî Âàñ ïèñàòè i
âåëè÷àòè, íi iìåíi Âàøîãî äîáðå íå çíàþ - òî i ñîâiñòèëàñü. I æóðèëàñü òÿæêî ïðî
áàéäóæiñòü ñâî¿õ çåìëÿêiâ. ×è âîíî òiëüêè ìåíi êîðòèòü i áîëèòü êîëî ñåðöÿ... i íi ç
êèì ïîðàäèòèñü. À Âè ïèòàºòå, ÷è º ôîíä ó çåìëÿêiâ íà öå âñüîãî íå çíàþ i ïèòàòü ÿê
æiíêà íå ìîæó. Òiëüêè â Æåíåâi îäèí ïàí âèäàâ íà ñâié êîøò «Ùèði ñëüîçè» i ìåíi
ïðèñëàâ, à òî ÿê i âèäàííÿ âèøëè, òî âñå ìî¿ âëàñíi. I ñêîò i êîëîäÿçi i ùî òiëüêè
ìîæíà, ÿ ïðîäàâàëà i âèäàâàëà, ùîá ïàì’ÿòü ìîëîäîìó ïîêîëiííþ îñòàëàñü i ñëiä
äiÿëüíîñòi ì íåîöiíåííî¿ äðóæèíè, êîòðà äóæå i áåçêîðèñíî ïðàöþâàëà i ãðîøåé
ó íüîãî íiêîëè ëåæà÷èõ íå áóëî, à âií óñå æåðòâóâàâ - iíøi i íå äàþòü, à ñàìi ÿê
êâiòè öâiòóòü.
Öå áóëî á íå÷åñíî, ÿêáè ÿ çãîäèëàñÿ íà ïîëìiðè i íå äîäåðæàëà ñâîãî ñëîâà; i
òàê äîâîëi ïëÿì íà íèõ. Ëþáëÿòü Óêðà¿íó - à æåðòâè ðîáëÿòü íà ùî äðóãå - àáî íiÿê,
âîðî÷àþ÷è êàïiòàëàìè.
ß Âàñ ïîêîðíiéøå ïðîøó îáìèñëèòè ãàðíåíüêî: ìåíi çäàºòüñÿ òi òâîðè, ùî ìîãëè
áè éòè i â Ðîñiþ îñîáëèâî âèäàòü, à òi ùî òiëüêè äëÿ Ãàëèöi¿, òåæ îñîáëèâî äîâåëè
á òîãî ãîíîðàðó, ùîá âîíè á ñîái iç ïðîäàæ áðàëè, à ìåíi ïî 20 ïðèìiðíèêiâ äàëè á.
À õòî â Ðîñi¿ ìàòèìå çìîãó ïîëó÷èòü äëÿ ñåáå, íåõàé õëîïî÷å.
ß Âàñ ïîêîðíiéøå ïðîøó îáìèñëèòè öå äiëî i ïîðàäèòè ìåíå, áî öå ìåíå äóæå
òóðáóº i âiê ìié íåäîâãèé, óæå ìåíi 75 ëiò. ß íåçäóæàþ i òåïåð ïåðå¿õàëà â
Ïîëòàâñüêó ãóáåðíiþ äî ñåñòðè ëi÷èòèñÿ ñòåïíèì çíîºì. Â÷îðà áóâ êîíñèëióì.
Íîãè ïóõíóòü - ðåâìàòèçì. À òóò i äóøà íèº.
Ç âèñîêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ i âåëèêèìè íàäiÿìè ïðî âèðiøåííÿ öüîãî âàæíîãî
äiëà äëÿ ëþáëÿùèõ ñâîº ðiäíå ñëîâî. Çîñòàþñü ïðèõèëüíà
À. Êóëiø.
Àäðåñ ìié:
Сіверянський літопис 23
Îðæèöà. Ïîëòàâñüêà ãóá[åðíèÿ] Ëóáåíñêîãî óåçäà. Åãî â[ûñîêî]áëàãîðîäiþ
Âàñèëèþ Îíèêèºâè÷ó Ïîëîâèê äëÿ ïåðåäà÷è Íàä[åæäå] Ìèõ[àéëîâíå] Çàáiëà.
[Ð.S.] Âèáà÷àéòå, ùî òàê íåäáàëî íàïèñàíî. I â ðóöi ðåâìàòèçì. Ðóêà ìëiº.
Íàïèøiòü ìåíi, áóäüòå ëàñêàâi, i ñâîº ñâÿòå iì’ÿ i àäðåñ äåòàëüíèé.
¹ 3
1903, ëèïíÿ 5. - ñ. Çàðiã íà Ëóáåíùèíi.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ!
Îò íàñòàëà õâèëÿ, êîòðîþ á òðåáà ñêîðèñòóâàòèñÿ! Ñïàñèái Íà÷àëüíèêó
Ãëàâíîãî Óïðàâëåíèÿ ïî äåëàì ïå÷àòè: îãëÿäàºòüñÿ íà ìåíå, äîçâîëÿº ïîëó÷àòè
ìåíi äðàìè ïåðåêëàäó ì äðóæèíè i «Ëiòåðàòóðíî-Íàóêîâèé Âiñíèê»(*). Àëå æ º
çàêàâè÷êà â ïðîäîâæåííi ïîòî÷íîãî ðîêó. À õòî éîãî çíàº, ÿêèé âiòåð äóíå ïîòiì...
ìîæå i öåíçîð çìiíèòèñÿ, i öåíçóðà ïî÷íå òiñíèòè... Òåïåð òðåáà á, çâè÷àéíî,
ïåðåêëàäè ì äðóæèíè «×àéëüä - Ãàðîëüäà», ùî ä. Òèì÷åíêî2 äàâíî ïåðåäàâ â
ðåäàêöiþ, à ó ìåíå ùå i «Äîí - Æóàí» i «Âiëüãåëüì Òåëü». Îñòàííÿ íàéêðaùà
çäàºòüñÿ. À òî Óêðà¿íà ìîæå íiêîëè i íå ïîáà÷èòü, à ÿ i ïîäàâíî...
Âè òàê òåïëåíüêî i ñåðäåøíî äî ìåíå îáiçâàëèñÿ, ùî i ÿ, ùî ìàþ íà äóìöi, òàê i
ïèøó.
Ç âåëèêîþ ïîâàãîþ äî Âàñ i ïðèõèëüíiñòþ.
À. Êóëiø.
1903. 5 ëèïíÿ. ñ. Çàðiã
P.S. ß òåïåð â Ïîëòàâñüêié ãóá[åðíi¿]. Ó ñåñòðè ëiêóþñü ñïåêîþ ñòåïîâîþ. À
òóò i äîáði ëiêàði º. Áóâ i êîíñèëióì.
Àäðåñ: Ì. Îðæèöà. Ïîëòàâñêîé ãóá[åðíèè] Ëóá[åíñêîãî] óåçäà
Àëåêñ[àíäðå] Ìèõ[àéëîâíå] Êóëèø
(*) Ïî öüîìó àêòó, ùî ìåíi äîçâîëåíî, ÿ äóìàþ áóäå â öåíçóði ïîëåãêiñòü.
¹ 4
1903 ëèïíÿ 20. - ñ. Çàðiã íà Ëóáåíùèíi.
1903, 20 ëèïíÿ
ñ. Çàðiã
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
I äîñi íå îäåðæàëà ÿ íi äðàì, íi Âiñíèêà... Ñïàñèái Âàì âåëèêå, ùî ïiêëóºòåñÿ
ïðî ìåíå. Öå ìåíå äóæå òîðêàº. I â 1897 ðîöi äîðîãi Âàøi áóëè ïîñëàííÿ, à òiëüêè
ìåíi íåâòÿìêè áóëî ùî ðîáèòè, áî òîäi i ðîçóì i ñåðöå â îäíó ìèòü îáåðíóëîñÿ â
áiëü, i â îäíó æóðáó çëèëîñÿ. Íi ñëiç... íi íàðiêàíü æå... i íiÿêîãî áàæàííÿ... Âñå
ñêií÷èëîñÿ... Òà ïå÷àëü íåâèìîâíà... íå ðàç ÿ òåïåð áðàëàñü, ùîá ¿¿ âèñëîâèòè, àëå
íåìຠìîãó÷îãî æóðëèâîãî òàêîãî ñëîâà i â íàøié áàãàòié ìîâi...Õiáà æ Óêðà¿íà
ìàëî ïîïîòóæèëàñü i â äàâíi ðîêè.., òî çäàâàëîñÿ áè i âèêóâàëà òàêå ïåêåëüíå,
ãiðêå, ìîãó÷å ñëîâî, ùîá ñóì òîé âèëèâàòè, ùî â ìîºìó ñåðöi òâîðèòüñÿ. ß â ñâîºìó
«Îïîâiäàííi» ïiä íàçâîþ ïðèâiòíèêàì i ïðèâiòíèöÿì áàæàëà òå ÷óòòÿ âèðàçèòè äà
íå âòíóëà. Íîòè òàêî¿ íåìà.
Ùî æ öå ðîáèòè ç íàøèìè äiëàìè! ßê äiëó çàïîìîãòè? À õîòiëîñü áè ùå ïîáà÷èòè
â äðóöi îòå âñå, ùî òàê ùèðî äáàëîñÿ äëÿ ðiäíî¿ Óêðà¿íè. Òîäi ùå íå áóëî ñòiëüêè
ïðàöiâíèêiâ ÿê òåïåð, i îäíà ìîÿ äðóæèíà çà äåñÿòüîõ ðîáèëà i ãîëîâó ëàìàëà,
âèìèøëÿþ÷è ñîái ïñåâäîíiìè. À òðåáà áóëî ðîáèòè, ùîá ìîëîäü íå äðiìàëà, à
ó÷èëàñü ñâî¿é çàáóòié ìîâi.
Âèáà÷àéòå, Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ, Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó, ùî òàê áàãàòî
íàïèñàëà, à òàê ìàëî ñêàçàëà i áàãàòî äîðîãîãî Âàøîãî ÷àñó çàáðàëà. Çäîðîâ’ÿ
ìîº òðîõè ïîïðàâèëîñü íàñòiëüêè, ùî ÿ äóìàþ (ÿê áè óäàëîñÿ) ïî¿õàòè ó Ïîëòàâó
íà ïîñòàíîâó ïàì’ÿòíèêà ïåðøîìó íàøîìó âåëèêîìó ïèñüìåííèêó
Êîòëÿðåâñüêîìó. Òàì áè íàñëóõàëàñü ðå÷åé i ïîáà÷èëàñü áè ç äîáðèìè çåìëÿêàìè.
Ïåâíå i Âè áóäåòå òà iíøi ç Ãàëè÷èíè?
Ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ.
À. Êóëiø
P.S. ß ¿äó äîäîìó â Ìîòðîíiâêó - Êóëiøiâêó 23 ëèïíÿ ç ñåñòðîþ, íåáîãîþ i
îíóêàìè; áî 27 ëèïíÿ ñâ. çöiëèòåëÿ Ïàíòåëåéìîíà áóäå ïàíàõèäà, äà ùå i äî òîãî
ïðèáóäå òóäè i ä. Êàìàíií, êîòðèé áàæຠîãëÿíóòè òi ìiñöÿ, äå ìîÿ äðóæèíà âèòàëà
i â ìîëîäi ñâî¿ ëiòà, i ïiä êiíåöü ñòàðîñòi, i ïåðåãëåäiòü äåÿêi ïàïåðè i ðóêîïèñi.
24 Сіверянський літопис
Ïðîáóäó òàì íåäiëü äâi àáî é òðè. Êîëè Âàøà ëàñêà, òî ïîêîðíiéøå ïðîøó
îáiçâàòèñÿ â Áîðçíó ×åðíèãîâñêîé ãóá[åðíèè] Àë[åêñàíäðå] Ìèõ[àéëîâíå] Êóëèø.
ß ïðî ôîíä äå ó êîãî ïîïèòàëà äëÿ âèäàííÿ òâîðiâ Êóëiøà - ìåíi óêàçàëè íà
ä. Ëèñåíêà.3 Õiáà Âè ïîïèòàºòå. ß æ ñàìà âèäàëà 5-òü âèäàíü òâîðiâ ì äðóæèíè,
à «Óêðà¿íà» ùå íi÷îãî. Îïði÷ «×îðíî¿ Ðàäè».
¹ 5
1903, ñåðïåíü (?).
Êóëiø À.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ñåðäåøíå Âàì äÿêóþ, ùî Âè ïðè âàøèõ íåóñòàííèõ ïðàöÿõ è õâèëåâié áîðîòüái
ùå i ïðî Ã. Áàðâiíîê çãàäàëè - íàäðóêóâàëè «Ïðàâäà â ñâiòi íiâå÷èòüñÿ, à âîíà
êîëèñü âèçíà÷èòüñÿ».
Òåïåð êóäè íå ãëÿíü, õî÷ â æóðíàë, õî÷ â ÷àñîïèñi - óñþäè âàøå iì’ÿ çîðiº. Êîëè
á äàâ Áîã íàì ñâîáîäó. ßê îòi îáiöÿíêè äîâãî òÿãíóòüñÿ, à ëîêîìîòèâ íàøî¿
ëiòåðàòóðè íà àêòóàëüíîìó õîäó ÷åêàííÿ: àáè òiëüêè äîçâîëèëè, à òî íi Áiáëi¿ íåìà,
íi öåíçóðíi óòèñêè íå óìåíøóþòüñÿ, i äå æ òi îáiöÿíêè!
I äåïóòàöiÿ íå ç ãàðíèõ ëþäåé áóëà, i â Ïåòåðáóðçi, i â Ìîñêâi. Ìîæåìî ïèøàòèñü
ïiäáîðîì ëþäåé i ÿ äiñòàëà òàêó óòiøíó âiäïîâiäü íà òåëåãðàìó âiä âåë. êí.
Êîíñòàíòèíà Êîíñòàíòèíîâè÷à, òî ÷îãî æ i áàæàòè íàì. I íàøi æ ïåðåäîâèêè
Ãîãîëü, Êóëiø íå ìàëî òðóäà i ðîçìà¿òèõ ïiçíàíü âíåñëè â ¿õ ëiòåðàòóðíå
ãîñïîäàðñòâî, ïðî íàðîäíå æèòòÿ - íàñòðié âèñîêèõ äóì îãóëüíèõ, ïðî çìiíè äóõîâíi
- ðîçïîâñþäæåííÿ i âèÿñíåííÿ åòíîãðàôi÷íî-iñòîðè÷íî «iñòîði¿ íàøîãî íàðîäó»; à
Âè ñêiëüêè ñâî¿õ ïiçíàíü âëîæèëè...òàêî¿ áàãàòî¿ i íåçàëåæíî¿ êðà¿íè, êîòðà íà
ïiäñòàâêàõ ìຠòàêèé íåçðóøíèé ôóíäàìåíò áóòòÿ iñòîðè÷íîãî. Àëå âîíà æ ïîäàâàëà
i ïîäຠðóêó, äëÿ ìiöíîãî òðèìàííÿ âêóïi, ÿê öåìåíò çâ’ÿçóþùèé êiëüöåì
íåäîñòóïíîãî õîäó äî íàñ âîðîãàì.
Äèâóº ìåíå ¿õ íå÷óòòÿ òàêî¿ ñèëè ôiçè÷íî¿ 25 ìiëüéîííîãî íàðîäó, à òàêî¿ êðàñè,
òàêî¿ ñèëè äóõó áëàãîðîäíîãî âèñîêîãî. Öå âñå âèðîñëî, êóëüòèâóâàëîñü, ç-ïiä
òèñêiâ âèðèâàëîñÿ.
Êóëiø íå äðiìàâ, ãàðíó ôóíäàìåíòàëüíó äîðiæêó ïðîëîæèâ ñâî¿ì òðóäîì: ìîæíà
á ïëèñòè äàëi. Äîâîëi âií éøîâ ïðîòè õâèëi, áîðîâ ñâî¿ì òðóäíèì iñíóâàííÿ áåç
ïîìî÷i, i çäîðîâ’ÿì íå òðiéíèì - ìàëèìè ìàºòêàìè ìàòåðiàëüíèìè. À óñå âiääàâ íà
êîðèñòü Óêðà¿íi i íàðîäîâi... Õî÷ áè óòèñêè ïîìåíøèëèñÿ, ùîá ïî ãëàäåíüêîìó
ìîëîäå ïîêîëiííÿ ïiøëî, i çðîáèëî áiëüøå íiæ âií çà 50 ëiò ñâ ïðàöi; ÷îãî âií òàê
ùèðî áàæàâ...
Äóæå Âàñ äÿêóþ é öiíþ. Ïðîøó ïîêîðíiéøå 10-òü âiäáèòêiâ ç îïîâiäàííÿ
«Ïðàâäà â ñâiòi íiâå÷èòüñÿ, à âæå êîëèñü âèçíà÷èòüñÿ». Ðîäèíà ïðîñèòü íà ñïîìèí.
Êîëè ìîæíà, òî ïðîøó íàäðóêóâàòè i «Ïåðøèé óñìiõ». Ñêîðî ïðèøëþ ðóêîïèñ
«Óêðà¿íè»; äîïèñóþòü ä. Ãíàòþê - áàæàâ äðóêóâàòè i ãðîøi íà ïåðåñèëêó âiäáèòêiâ
ïðèøëþ i íà îäèí ïðèìiðíèê «Áiáëi¿» i «Äçâií» ç ïðîñüáîþ âåëèêîþ íå ïîñòàâèòü
ñîái çà òðóä ðîçïîðÿäèòèñÿ â ðåäàêöi¿, òà ìåíi âèñëàòè.
Âèñîêî ùèðî ïîâàæàþ÷à Âàñ
À. Êóëiø.
Âiäáóëà ÿ ïàíàõèäó 27 ëèïíÿ câ. Ïàíòåëåéìîíà-öiëèòåëÿ. Òàê ÿê óæå áóäèíî÷êà
íàøîãî íà ìiñöi íåìà, òî äóìàëà, ùî òiëüêè ðîäèíè ïðèáóäå êiëüêà îñiá. Àëå æ
áóëî 42 îñîáè iíòåëiãåíöi¿ i â Óêðà¿íñüêèõ îäåæàõ ÷èìàëî. Íàâiòü i ïëàõòè áóëè.
Òàêîæ i íàðîäó íå ìåíøå, õî÷à i çíàëè, ùî óæå ¿ì ì øàíè íiäå ïðîâàäèòè, ÿê
ñòîÿâ ìié áóäèíîê íà ìiñòi. Îäèí ÷îëîâiê çà 14-òü âåðñò ïðèéøîâ íà ãiðêå ñâÿòî.
Áóëî äîâîëi âiíêiâ, êâiòîê áóêåòiâ. ß ïðèâåçëà áþñò ì äðóæèíè, ç Ïåòåðáóðãó
ïðèñëàëè. ß ïîñòàâèëà éîãî íà ñòîâïi äâîõàðøèííîìó, i âëîæèëà iç êðàùèõ ðîç ç
øêîëè ñàäîâî¿ âåëèêèé âiíîê íà ãîëîâó i ñïóñòèëà éîãî íà ãðóäü, â êó÷åðÿâó çåëåíü,
ùî îòïðåñêè ïiøëè íà ñâiæîìó i ïàì’ÿòíîìó äâîõàðøèííîìó ñòîâïi - íà êîòðîìó
ìîÿ äðóæèíà âèðiçàëà «â ïàì’ÿòü îäíîãî ñîáèòiÿ» «Âñåâèäÿùå Îêî», ÿê ñâiäîê. Öå
áóëà äèâíà âåëè÷àâà êàðòèíà, òà ùå ïðîìiíi çàñèïàëè éîãî. Âñi äèâóâàëèñü, à
îäíà æiíêà i íà äðóãèé äåíü ïëàêàëàñÿ, íàâiùî óáðàëè.
ß ïîñëàëà îïîâiäàííÿ «Ïåðøèé óñìiõ». «Çiâ’ÿëà êâiòêà ìàíäðiâíà». «Ñìóòíi
äíi». «Ãîðå íà ãîðå ñêèíóëîñÿ» (äëÿ ï. Êîáðèíñüêî¿). «Ãîðå íàì áåçïåðèì». Äóæå
ïðîøó âèáðàòè äëÿ þâiëåþ. À îñòàííi äðóêóâàííÿ â «Ëiòåðàòóðíî-Íàóêîâîìó
Сіверянський літопис 25
Âiñíèêó» - ðàç-ïî-ðàç. À êîëè íå ãîäèòüñÿ, òî ïðîøó íàçàä âèñëàòè. Ñêiëüêè ñëiä
êðîí ñêàæåòå íà íàøi ãðîøi, òî é âèøëþ.
N.B. Ïîñèëàëà ïîñèëêîþ, òî âåðíóëè. Òðåáà äåêëàðàöi¿ ïèñàòè. Áóäüòå ëàñêàâi
i îñòàòêè ïðèñèëàéòå.
[P.S.] Äóæå áàæàþ Áiáëiþ i Äçâií.
¹ 6
1903, âåðåñíÿ 21.- õ. Êóëiøiâêà.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Âèáà÷àéòå, ïðîøó Âàñ, ìîþ ìîâ÷àíêó. Öå òàêå äiëî, ùî æiíî÷à ãîëîâà ñàìà íå
çáàãíå ÿê i çðîáèòè, îñîáëèâî ìîÿ. Òî ÿ îáåðíóëàñÿ äî ä. Êàìàíiíà, i â Êè¿â â
Óíèâåðñèòåò ñâ. Âëàäèìèðà, i â Öåíòðàëüíûé Àðõèâ. Âií ïèøå áiîãðàôiþ ì
äðóæèíè i âèäàñòü âñi éîãî òâîðè, òî ùîá íå áóëî ïëóòàíèíè, òî ÿ éîãî ëèñò
ïðèëàãàþ Âàì. ß íåçìiðíî Âàì äÿêóþ, ùî Âè ïîñóâàºòå Óêðà¿íñüêå äiëî äîðîãî¿
ì äðóæèíè. Âåëèêèé ðóõ çðîáèëî ñâÿòî Êîòëÿðåâñüêîãî. I ó ìåíå, â ñòàðî¿, äà i
òî äóøà ïîìîëîäøàëà, òàê i õîòiëîñÿ ùîñü ðîáèòè äà ïiäòðèìàòè ñâîº ðiäíå ñëîâî
ïî ñíàçi, ïî÷óâàºòüñÿ âåëèêå áàæàííÿ ùîñü ïðàöþâàòè äëÿ ðiäíîãî äîðîãîãî ñëîâà
íàøîãî, áî ñåðöå óñèëåííî á’ºòüñÿ. Äóæå æàëêî, ùî òàêèõ ïðåäñòàâíèêiâ, ÿê Âè, ç
Ãàëè÷èíè íå áóëî.
Âàì æå áiëüøå ïiëüãè áóëî - äîçâîëåíî ÷èòàòè Âàì àäðåñè íà ãàëèöüêié ìîâi, à
íàì ç íå÷åâëÿ - íå ìîæíà áóëî.
Ïðè íàãîäi ïðîøó âåðíóòè ëèñò ä. Êàìàíiíà. Ïî éîãî ïëèíó ïðîøó òàê i ðîáèòè.
Ùîá íå çáiãëèñü i íå áóëî íåïîðîçóìiíü. Íå öóðàéòåñü æå õî÷ þâiëåþ ä. Ëèñåíêà,
äà Âè æå i êèÿíèí.
Íåìà ùå ìåíi âiäïîâiäi Ãëàâíîãî Óïðàâëåíèÿ ïî äåëàì ïå÷àòè. Îöå äðóãèé ðiê
ìåíå ìîðî÷àòü, à âñå òàêè íå çáàâëÿòü íàøî¿ ïðèõèëüíîñòi äî íàøî¿ Óêðà¿íè. ×è
ìîæíà æ çàáóòè ìàòåðèíó ïiñíþ, êîòðó âîíà ñïiâàëà, êîëèõàþ÷è íàñ çìàëå÷êó.
Ç âåëèêîþ ïîâàãîþ äî Âàñ i ïîäÿêîþ çà Âàøå ñïiâ÷óòòÿ äî ïèëüíîãî äiëà íàøîãî.
Øàíóþ÷à Âàñ i áàæàþ÷à âñüîãî íàéêðàùîãî
À. Êóëiø.
×è íå ÷óòè ÷îãî ïðî «Áiáëiþ»? Ä. Ïóëþé òî íåçäóæàº, òî çàïðàöüîâàíèé, ðiäêî
òåïåð äî ìåíå ïèøå.
1903 ð. 21 âåðåñíÿ
õ. Êóëiøiâêà
¹ 7
9 ãðóäíÿ 1903, ãðóäíÿ 9. - ñ. Çàðiã íà Ëóáåíùèíi.
1903, 9-ãî ãðóäíÿ
ñ. Çàðiã
Àäðåñ: Îðæèöà, Ïîëòàâñêîé ãóá[åðíèè] Ëóáåíñêîãî óåçäà, Àëåêñ[àíäðå]
Ìèõ[àéëîâíå] Êóëèø
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ñïàñèái Âàì çà ëèñò - çà äîáðå ïîäèõàííÿ íà ìåíå, ìîâ âåñiííüîãî òåïëîãî âiòåðöÿ
öiëþùîãî ÿ ïî÷óëà, òàê ïîãóê Âàøîãî ëèñòà çäàâñÿ íà ìî¿ áàæàííÿ.
ß i â áóäóùèíi ìàþ íàäiþ íà Âàøå âèñîêå ñïiâ÷óòòÿ - ùî Âè i ïî ñìåðòi ìî¿é íå
çàáóäåòå Âàøèõ âèñîêèõ íàìiðiâ âèäàâàòè ëiòåðàòóðíi ïðàöi äiÿ÷à óêðà¿íñüêîãî
Êóëiøà, äðóæèíè ì.
ßê íå ãóñòî òåïåð íàñòàëî ìîëîäèõ ïèñüìåííèêiâ ó íàñ, àëå æ öå òiëüêè
íàêëþíóëèñü ñõîäè íà óðîäæåíi, à ïîêè âîíî âèðîñòå òà äàñòü ïëiä ïîâíèé (êîëè
ìîðîçè íå ïîá’þòü), ÿêi íàñ ïîáèâàëè, ùî ïîãóáèëè ïîñòàíîâè äîáði i çäîðîâ’ÿ
åíåðãi¿ çáàâèëè.
Òðåáà òèì êîðèñòóâàòèñü, ùî çiáðàíî ïåðåäîâèêàìè â æèòíèöþ óêðà¿íñüêó. I
ìîÿ äðóæèíà áiëüø íiæ 50 ëiò ïðàöþâàëà i âäèõàëà â ñåáå àðõiâíå êóðåâî, i ìiæ
íàðîäîì ïîêðóæëÿëà äîâîëi, i ìiæ áàíäóðèñòàìè, i ñòàðîæèëàìè íà ïîðîãàõ, i ïî
âñié Óêðà¿íi, i ùå æ i ñêiëüêè âií ðóêîïèñåé ñïðàâëÿâ óñiì íàðîæäàþùèìñÿ
ïèñüìåííèêàì òîäi. À áóëî ìàëî i ïî÷èíàþ÷è, à ìî¿é äðóæèíi õîòiëîñÿ ÿêíàéêðàùå
âèÿâèòè ñâîþ Óêðà¿íó âî âñié êðàñi i ïîêàçàòè ¿¿ iíøèì ñòàíàì, ùî ÿêèé ó íàñ
íàðîä ðîáî÷èé. I ñàì áèâñÿ, êóëüòèâóâàâ óñÿêó ñòîðiíêó. Îáñiâàëà ìîÿ äðóæèíà íå
26 Сіверянський літопис
òiëüêè íèâè i îáìiæêè ñâî¿, à i çà ìåæó ñiÿëà... îáõîäèëà ñâîþ íåíàãëÿäíó ìàòið -
Óêðà¿íó, ç ñâî¿ì ëþäñüêèì ãàðÿ÷èì, ëþáëÿùèì ñåðöåì.
×è äîâîäèëîñÿ Âàì ÷èòàòè â «Êè¿âñüêié Ñòàðîâèíi» ëèñòè äðóæèíè ì äî
Áîäÿíñüêîãî4, äî Þçåôîâè÷à, äî ñòàðîãî Òàðíîâñüêîãî5, äî Ãàëàãàíà.6 Äà öå ùå
êðàïëÿ â ìîði... ×àñòî i ñâ âëàñíî¿ êîïiéêè áðàêóâàëî, áî âií óñå ðîçäàâàâ i
òðàòèâñÿ íà âèäàííÿ. Âií êèäàâñÿ äî áàãà÷iâ - à óáîãi ëþäè òîäi ìàëî ùå ïî÷óâàëè
áàãàòþùèé ñêàðá - ñâîþ íåçàëåæíiñòü, ñâîº âiäðîäæåííÿ, äîñòî¿íñòâî íàöi¿, i ùîá
êóëüòèâóâàòè ñâîþ ìîâó i ïèøàòèñÿ òèì. Ïåðåâàæíî ìîÿ äðóæèíà áèëà ñâî¿ íîãè
ïî çàòóæàëèâié ðîëi i ñiÿëà ñëîâî, i ìiäíèé ãðiø ñâié. Áóëè òîäi ïèñàòåëi, õî÷ i
ìàëî, àëå æ êîïiéêó ñîái â êèøåíi êëàëè, i, âñå òàêè, ñïàñèái ¿ì, ùî â ãóðòi ç ãðiøìè
i ïðàöü ñâî¿õ íå ïåðåõîâàëè, i âèäàëè â ñâiò. Ìîÿ äðóæèíà áóëà âèñîêî¿ íàòóðè. Â
çáiðíèêàõ Ãîãîëåâñüêîìó, â «Ê[èåâñêîé] Ñòàðèíå» ïîïðiêíóëè âñiõ óêðà¿íöiâ, ùî
íå çáèðàþòü ñïîìèíè ïðî Êóëiøà i ñàìi äåùî çiáðàëè i ïðîïå÷àòàëè. Âèäàâ öåé
çáiðíèê ïðîôåñîð Ñïåðàíñüêèé. Âèáà÷àéòå âåëèêîäóøíî, ùî Âàñ çàáàâèëà äîâãî
ñâî¿ìè ðå÷àìè.
Ç âåëèêîþ ïîâàãîþ äî Âàñ i äÿêîþ ïðèõèëüíîñòi
À. Êóëiø.
¹ 8
1905, òðàâíÿ 18. - Áîðçíà.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Áàãàòî ç òîãî ÷àñó âîäè óòåêëî, ÿê ÿ ìàëà ÷åñòü ëèñòóâàòèñü ç Âàìè ïðî ïåðåêëàäè
ì äðóæèíè, i äóøi ëåãêî áóëî, ìîâ îä Âàøèõ ðå÷åé çäîðîâèé âåñíÿíèé âiòåðåöü
ïîâiâàâ i ÿ ñòàðiñòþ îæèâàëà.
Öå áóëî ùå â 1904 ðîöi. Òåïåð óæå é òðàâåíü íàñòàâ 1905 ð. Ìîæå ÿêîñü
îáñòàâèíè Âàøi çìiíèëèñü i Âè îêðiïëè i çäîðîâ’ÿì i ñèëîþ i ìàòåðiàëüíî, i
áëàãîñëîâåííi Âàøi äóìêè, ùîá ïðîâàäèòü ñâiò íàóêè óæå i çîçðiëè íà ìåæi i Âè
ìîæå áóäåòå, ç ëàñêè ñâ, äðóêóâàòè «×àéëüä Ãàðîëüä», «Äîí Æóàí» è
«Âiëüãåëüì Òåëü» ïåðåêëàäó ì äðóæèíè. Âàøi ðîêè ñàìå ðÿñíi öâiòîì ó ãîðó
ðîñòóòü, à ìî¿ ïîäàëèñÿ âíèç. Áàæàëîñü áè ïîáà÷èòè íåâòîìíîãî òðóäîâèêà ïðàöi
íàäðóêîâàíèì.
Iùå ÿêîñü ïèñàâ äî ìåíå ä. Ãíàòþê i äóæå áàæàâ ìàòè «Óêðà¿íó» Êóëiøà, ùîá
äðóêóâàòè ¿¿: ïîòiì ïèñàâ, ùî ìຠ¿¿ äåñü íàïèñàòè, à ïîòiì çàìîâê i çàìîâê. Õî÷ ÿ
éîãî i ïèòàëà ÷è º ïîòðåáà â òié êíèæå÷öi, ÷è çäîáóâ âií ¿¿. Àëå æ âiäïîâiäi - íå
äiñòàëà i öå ìåíå äóæå òóðáóº, ÷è äóæèé âií - áî âií òàêèé çâè÷àéíî ïðèõèëüíèé,
áóëî çàâæäè îäiçâåòüñÿ õî÷ òðüîìà ñëîâàìè. Âàøi æ iìåíà â íàóêîâèõ ÷àñîïèñàõ
÷àñòî çîðiþòü, âñÿêèé íà ñâî¿é ìåòi i ìåæi.
Âèáà÷àéòå, âèñîêîïîâàæíèé äîáðîäiþ, ùî Âàñ íå äî ðå÷i ìîæå òóðáóþ. Ñàìå
ìîæå ó Âàñ iäå ãàðÿ÷à ñïðàâà ëiòåðàòóðíà, âèáà÷àéòå âåëèêîäóøíî. Ñïðàâè ïàíà
â Âàøèõ âèñîêèõ ïîðèâàõ äëÿ îñâiòè i íàóêè. Äàñòü Áîã i ó íàñ òåïåð âñå ïiäå
âiëüíî - ÿê êîðàáëþ ïî ìîðþ ïëèñòè. Îñîáëèâî ùî «Ïåðåãîðîäíà çâiçäà»
óïîðÿäêîâàíà äëÿ ìîëîäîãî ïîêîëiííÿ - ñëîâîì ïëèâè i íå äðiìàé. Ç íîâîþ åíåðãiºþ
âñi ïðèéìóòüñÿ çà ïàõàííÿ òîãî, ùî Êóëiø ùå íå ìiã îáiéòè ÷åðåç öåíçóðíi óòèñêè
1876 ðîêó.
Áîæå ìié! À ïðàöþâàâ íåóñòàííî, à âñå âîíî ëåæàëî íåðóõîìî. Iíøèé áè i
ïåðî çëàìàâ, â ïi÷ êèíóâ, à ç óñiõ áîêiâ ìó÷èìèé, ÿê íàøi ó ïîëîíi - òàê âií íà
ñâî¿é ðiäíié Áàòüêiâùèíi íå ìàâ ïðèñâiòêó. Â÷îðà êâiòêè ñàäèëà íà éîãî ìîãèëi.
Ãàðíî ïîåòè÷íî, ñóìíî ó íüîãî. À äóøà óñå òóäè ëèíå i íå íà ÿêi äîâîäè íåìà
âiäïîâiäi: «Øóìèòü ðîçêiøíå äåðåâî - ãíå ñâîº ÷óäîâå âiòòÿ äîäîëó i øåïî÷å
ùîñü íåâiäîìå...»
Ç âåëèêîþ ïîâàãîþ äî Âàñ i ïðèõèëüíiñòþ
À. Êóëiø.
1905, 18 òðàâíÿ
Áîðçíà.
Ìié àäðåñ:
Áîðçíà, ×åðí[èãîâñêîé] ãóá[åðíèè]
Àëåêñàíäðà Ìèõàéëîâíà Êóëèø.
Сіверянський літопис 27
¹ 9
1905, ÷åðâíÿ 22. - õ. Êóëiøiâêà.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Âèáà÷àéòå, ùî óâàæàþ÷è Âàñ çà âåëèêîãî òðóäîâèêà íà êîðèñòü íàøî¿ íàóêè i
Óêðà¿íè, i âñå - òàêè Âàñ òóðáóþ äåÿêèìè ïèòàííÿìè, à òåïåð çíîâ i ïðîñüáîþ: áî
ä. Ãíàòþêà íåìà ó Ëüâîâi i äî çèìè íå âåðíåòüñÿ.
Ïðîøó Âàñ ïîêîðíiéøå, öå îïîâiäàííÿ÷êî, ùî ïîñèëàþ Ãàííè Áàðâiíîê - ÿê
ïðèçíàºòå ãiäíèì äî Âàøîãî «Âiñíèêà» i íàäðóêóâàòè, à ìåíi, êîëè ëàñêà Âàøà
áóäå - äàòü 10-òü ïðèìiðíèêiâ, àáî é ìåíø, êîëè íå ìîæíà ñòiëüêè. ¯õ ìîæíà ïîñèëàòè
áàíäåðîëëþ. Òàê ÿ óæå ïîëó÷èëà îä ä. Ïóëþÿ «Áiáëiþ».
À êîëè ùî ïðîøó ïåðåñëàòè, òî ó ëèñò âêëàäàþ i ìàðêè; i ç Âàìè á òàê çàçäàëåãiäü
ïîñòóïèëà, àëå æ íå çíàþ÷è ÷è áóäóòü âîíè òàì. Ïî çìîçi ðîçðàõóºìîñü.
Íàñ îáóÿëè âñiõ, ñòðàøíi âñåñâiòíi íåïîðÿäêè â Ðîñi¿. Óñi óïàëè äóõîì. À òóò
ïðèðîäà íåiñòîâñòâóº. Ãðàä - õëiá âèáèâàº, ÷àñòî äîùi íåéìîâiðíi - ëèâíi. Õî÷ íà
÷àñ - óñå ïîòðîùèòü - ïîçàëèâàº.
14 ÷åðâíÿ ÿ áóëà çàêëèêàíà íà ïîñâÿ÷åííÿ øêîëè â ïàì’ÿòü Ï. À. Êóëiøà i
çàêëàäèíè áóëè çðîáëåíi ïî íàðîäíîìó çâè÷àþ, äàâàëè ðîáî÷èì ãðîøi i ïîäàðóíêè.
Ïðîøó âèáà÷èòè, êîëè ùî íå â ëàä ïèøó. Äî ïèñüìåíñòâà íå ïðèçâè÷àºíà. Íå
çíàþ, áåç ùèðîãî ä. Ãíàòþêà, ÿê i äî êîãî ç òàêèìè ðå÷àìè çâåðòàòèñü.
Äîáðå, ùî ä. Ãíàòþê, ïî¿õàâ â ãîðè, à Âàì áè íàëåæàëî õî÷ ïî Âêðà¿íi ïî¿çäèòè,
äà çàõîòiòè çäîðîâ’ÿ íàäàëi - ïîêè ùå âîíî íå ïîðóøåíå. Òðåáà éîãî áåðåãòè, êîëè
íå äëÿ ñåáå, òî äëÿ Óêðà¿íè - ìàòåði - áî âñå òàêè âîíà óáîãà íà äiòåé.
Ç âåëèêèì i ùèðèì ïîâàæàííÿì
À. Êóëiø
1905 ð. ÷åðâíÿ 22.
õ. Êóëiøiâêà
¹ 10
1905, ñåðïíÿ 15. - Áîðçíà.
ßêi Âè ëåãêi íà ñïîìèí, Âèñîêîïîâàæíèé Ìèõàéëå Ñåðãiéîâè÷ó! Ñòîþ áiëÿ
ñòîëó i äóìàþ ïðî Âàñ, ïðî çàïðîñèíè äî íàøî¿ óáîãî¿ îñåëi: áóäèíî÷êà Êóëiøà,
äîáðîäiÿ Ìèõàéëà Ìèêîëàéîâè÷à Êî÷óáåÿ. Âií çàäóìàâ îñâÿòèòè áóäèíî÷îê, ìóçåé
iì. Ìèõàéëà Ìèêîëàéîâè÷à Êî÷óáåÿ i ìåíå óïîëíîìî÷èâ çàêëèêàòè äîáðèõ äðóçiâ,
ïàì’ÿòi Êóëiøà. Ïî îñâÿ÷åííi, âií ïðîñèòü äî ñâîãî ðàäóæíîãî i ïîâàæíîãî äîìó,
áî i ïðåäêè éîãî, ñóñiäè íàøi Êî÷óáå¿, ñåíàòîðè, âñi ÷îòèðè áðàòè, áóëè äiòè
äîáðîäiòåëüíi, ÿê i íàñëiäíèêè õëiáîñîëè.
Îñü ìè á çðàäiëè öüîìó, ÿêáè Âè ïîÿâèëèñÿ ó íàñ íà Âêðà¿íi: áóäóòü äåõòî ç Ãàëè÷èíè i
ìîæå õòî i äîáðó ði÷ ïðîìîâèòü, íå òiëüêè ïàì’ÿòi Êóëiøà, à é øàíîâíîìó íàøîìó ïðèõèëüíèêó
äî ðiäíî¿ Óêðà¿íè i äiÿ÷åâi ¿¿. Ïðîøó æ Âàñ ñåðäåøíî, çàâiòàòè íà 7-ìå âåðåñíÿ.
Ñïàñèái âåëèêå çà ãîñòèíåöü i çà áðîøóðêè Ã.Áàðâiíîê. Ùå âèøëþ ãðîøi, îòî
áóäüòå ëàñêàâi ðîçïîðÿäèòüñÿ âèñëàòè ìåíi «Áiáëiþ» i «Äçâií» Êóëiøà. Öå áóäå
ìåíi âåëèêà óòiõà. Ìàþ æ íàäiþ ùî ìîº áàæàííÿ ñïîâíèòüñÿ. Óæå æèòòÿ ìîº äîãîðàº.
Ç ùèðèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ
À. Êóëiø
P.S. Æàëêóþ äóæå, ùî ä. Ãíàòþê äàëåêî i íåçäóæàº. «Óêðà¿íà» ãîòîâà,
ïåðåïèñàíà - âèøëþ.
 Áîðçíi òåïåð ó ãîñòèíèöi Áiëîóñà ÷èñòåíüêî, ñàìà äèâèëàñü. À Âè ïðîñòî ç
Ïëèñêè, ïðè¿æäæàéòå â Êèíàøiâêó, äî ä. Êî÷óáåÿ. Âàì óêàæóòü ïîêîé. Ó íüîãî º
ïðèìiùåííÿ. Âè æ i ó Êîòëÿðåâñüêîãî íå áóëè - ìîâ îäöóðàëèñü âiä Óêðà¿íè. ß æ
Âàñ äàâíî ïðîøó ïðè¿õàòè. À òî Óêðà¿íà çàêèíóòà, ìàëî ùå ó íàñ ëþäåé.
1905 ð. 15 ñåðïíÿ
Áîðçíà
¹ 11
1905, ñåðïíÿ 25. - Áîðçíà.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ïîñèëàþ «Óêðà¿íó» ì äðóæèíè, ùî áàæàâ ìàòè ä. Ãíàòþê äëÿ äðóêó. Áóäüòå
ëàñêàâi éîìó ïåðåäàòè. ß óñå ïîñïiøàþñÿ, áî óæå íåäàëåêèé ÷àñ - ùî çàâàëþñÿ çà
äâåði, â âi÷íiñòü, òî ùîá âèíóâàòié íå áóòè, ÿ ïðîøó i ìåíi õî÷ òðè îòòèñêè çðîáèòè,
28 Сіверянський літопис
íà ñïîìèí ðîäèíi ïåðåäàì.
Ìåíi äóæå íå ïîäîáàºòüñÿ ïðàâîïèñ, ÿêèé â «Óêðà¿íi». Òàêèì, çäàºòüñÿ,
Êîòëÿðåâñüêèé ïèñàâ, i ñïîäîáàëîñü Ðîñi¿, ùîá êóëiøiâêîþ íå ïèñàëè, áî âiäìiííà
äóæå âiä ðîñiéñüêî¿ - öå äóæå íà ñàìîñòiéíiñòü ñõîæå - íà ñåïàðàòèçì... «Óñå ìèíåòüñÿ,
îäíà ïðàâäà îñòàíåòüñÿ»...
ßê ÿ ðàäiëà, ÿê ÿ âòiøàëàñü, ùî êîëè ëiòåðàòóðíèé êâiòêîâíèê óêðà¿íñüêèé
çáåðåòüñÿ, ç âåëèêî¿ ëàñêè ä. Êî÷óáåÿ, i ùî îòîé íàø ëiòåðàòóðíèé öâiò Óêðà¿íè,
çáåðó â æìóò âåëèêèõ êîëüîðiâ i äðóæèíi ñâî¿é ïîíåñó íà òîé ñâiò, çìàëþâàâøè îòî
âñå éîìó ñëîâåñíî ÿê áóëî. I îò - ùàñòÿ!.. ïðîÿâèëàñü òàêà ÿñêðàâà çîðÿ - íà òðîïêó
íàøî¿ Óêðà¿íè, ùî õîòiëà íàñ ñâî¿ì ñâiòëîì ïðèñâiòèòè ó òåìíi êóòî÷êè i ïiäòðèìàòè
äóõ íàøîãî ìîëîäîãî ïîêîëiííÿ, ùî ñòàâ âiä òîãî ãíiòó çàìèðàòè! Äå âçÿëèñÿ õìàðè-
ôóãè, õâèëi ëþòi íàáiãëè i âñå òå ðîçíåñëè - ðîçëèëè - íå÷åñòèâi ëþäè... Õiáà æ
êðîâ’þ óëó÷øàþòü ïîñòàíîâó ðàäîùiâ ëþäñüêèõ, òà ùå íàøèõ, ùî ñòiëüêè ÷àñó
äóøà íå ìàëà ÷èì äèõàòè...
Íå áóäå íi÷îãî 7-ãî âåðåñíÿ... Ñòàëîñÿ ïî íåçàëåæíié ïðèãîäi íàøié. ß íå çíàþ
ÿê öå âèðàçèòè, àëå æ ïðîøó ïîêîðíiéøå òå äåñü ó ÿêiéñü ãàçåòi ïîäàòè äî äðóêó. Öå
ìåíå äóæå çàñìóòèëî. Ïîðèâàþñÿ óæå i íà Ïîëòàâó... ßêùî òðåáà, òî ïðîøó ùå
àäðåñóâàòè íà Áîðçíó. Âîíè i ïåðåñèëàþòü ìåíi âiðíî.
Ç ùèðèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ
À. Êóëiø
Áàæàþ Âàì âñüîãî íàéêðàùîãî.
1905 ð., ñåðïíÿ 25-ãî
Áîðçíà
¹ 12
1905, âåðåñíÿ 7. - Áîðçíà
Êóëiø À.
1905 ð.
7-ãî âåðåñíÿ
Áîðçíà
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ñåðäåøíî Âàì äÿêóþ çà íåãàéíó îïîâiñòêó. Öå äóõîâíå ïiäòðèìàííÿ êðiïèòü
ìîãî äóõà. Áàæàþ, ùîá ÿêíàéñêîðiøå ïðèòåêëè ãðîøîâi çàñîáè i Âè ñïîâíèëè
äàâíº ñâîº ñëîâî, ïîëîæèâøè ãëèáîêó âiðó â ìîº ñåðöå.
«Âiëüãåëüì Òåëü» ïîäîáàºòüñÿ îñîáèñòî ìåíi i öiêàâèòü ìåíå. Âè,
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ, i òàê ìåíå äóõîâíî ïiäòðèìàëè íà äîâãî ñâîºþ ñòàòòåþ
ó «Êè¿âñüêié Ñòàðèíi», îïîâiäàþ÷è ñâî¿ ðå÷è äî ä. Êèºâëÿíèíà. ×óäíî éîãî ðå÷i
ñëóõàòè â ÕÕ ñòîëiòòi... Òåïåð iíøi iäå¿ âñÿêîãî öiêàâëÿòü, à íå ïîíèæàþ÷è
ïiääðî÷óâàííÿ... Õàé áè ðàäó äàâàâ æàíäàðìåði¿ â 1847 ðîöi, à òî ìiíiñòåðñòâî
êîìiòåò ìiíiñòðiâ ÿêáè áóâ íå ñàìîñòiéíèé òàêèé, ÿê öåé âåëèêèé îðãàíiçàòîð íàøèõ
äië, òî áóëî á ñòðàøåííî ïàãóáíå äëÿ íàøî¿ Óêðà¿íè òàêå ðåçîíåðñòâî. Äèâíî! Ùî
â ÕÕ ñòîëiòòi âií âáà÷ຠ«áóíòàðñòâî, íîæi, ñîêèðè - øòóíäó...» Íàì òðåáà íå
ãðèçíþ, à êóëüòóðó - âîëþ, ïðîñòið äóìêè. Øêîäà âòðàòè Âàøîãî ÷àñó, ùî Âè
çàòðàòèëè íà îáîðîíó ç íèì.
Öÿ æàëèâà óæå óòðàòèëà ñâié ñìàê. Íå òîé ÷àñ.
Áàæàþ Âàì îïîðó â Âàøèõ ïðàöÿõ i çäîðîâ’ÿ íà äîáði Âàøi äiëà.
Ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ.
À. Êóëiø
¹ 13
1905, âåðåñíÿ 9. - Áîðçíà.
Êóëiø À.
1905 ð.
Âåðåñíÿ 9
Áîðçíà
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ïîñëàëà ÿ ãðîøi íà «Áiáëiþ» i «Äçâií» ç ïîêîðíiéøîþ ïðîñüáîþ âèñëàòè ìåíi
íàéñêîðiøå, áî ÿ 14-ãî âåðåñíÿ âè¿æäæàþ ó Ïîëò[àâñüêó] ãóá[åðíiþ] â Îðæèöþ.
Сіверянський літопис 29
Ïîñëàëà ÿ é «Óêðà¿íó» i ïîñëàëà i âåëèêå ñâîº ïðîõàííÿ ïî÷òèòè ïàì’ÿòü Ï. À.
Êóëiøà i ïðè¿õàòè íà îñâÿòó áóäèíî÷êà éîãî. À ïîòiì âñëiä ïîñëàëà ÿ ãiðêå, ñìóòíå
ïîñëàííÿ äåñü íàäðóêóâàòè, ùî âîíî «îòêëàäàºòüñÿ íà äàëi ïî íåçàâèñÿùèì
îáñòîÿòåëüñòâàì»...
×åðåç òÿæêèé âèïàäîê, ìóñèëè ìè âiäñóíóòè òi êðàñíi íàäi¿ çiáðàòü íàø
êâiò÷àñòèé ãóðòîê íà ïðîñòið âåëèêîãî øëÿõó, ùîá ïåðåáà÷èòèñü i ïîºäíàòèñü, ÿê
íà íîâié äîðîçi éòè, ïðî òå ùî ç çåìëÿêàìè, ïðî iíòåðåñè Óêðà¿íè. Îò ëèõà äîëÿ i
ïiäñòàâèëà íîãó. Òàê i 1847 ð. îçíàìåíóâàâñÿ...
Ïðîøó Âàñ ïîêîðíiéøå, õî÷ ñàìi ç ëàñêè ñâ, õî÷ êîìó óêàæiòü ìåíå
îïîâiñòèòè.
ßê íå äîñòຠïî ðàõóíêó ãðîøåé, òî äîøëþ. Îöå áiäà, ùî ìè êðîí íå óìiºìî
ëi÷èòè íà Âàøi ãðîøi ãàëèöüêi. ß ñêîðî ðóøó, òî öå âñå ìåíå i òóðáóº. Ïîñèëàþ ùå
îäíå îïîâiäàííÿ Ã. Áàðâiíîê äëÿ «Ëiò[åðàòóðíî]-Íàóê[îâîãî] Âiñíèêà». Ìîæå ç
ëàñêè ñâ i öå íàäðóêóºòå. Òåìà çîâñiì íîâà. À áóâຠi òàêå. Ç íàðîäíèõ óñò
ïî÷óëà. Ïðîøó i îòòèñêiâ çðîáèòè.
Âèáà÷àéòå âåëèêîäóøíî, ùî Âàñ, óñiÿíîãî ïðàöÿìè, òóðáóþ, áî íå çíàþ iíøîãî
õîäó äî Âàøî¿ øàíîâíî¿ ðåäàêöi¿. Çàïèñàëà âiä ëiðíèêà «Äóìó ïðî Áàðàáàøà»:
õîðîøà i íåìà òàêî¿ ó êíèæå÷öi ì äðóæèíè, â «Óêðà¿íi».
Ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ
À. Êóëiø
Áàæàþ çäîðîâ’ÿ, ñíàãè i âñüîãî íàéêðàùîãî
[Ð.S.]
ßê îïîâiäàííÿ íå ïî íóòðó, òî ïðîøó íàçàä, i ãðîøi âåðíó. Ïðîøó Âàñ
ïîêîðíiéøå, çåìëÿ÷êè, íå öóðàòèñü ïðèõèëüíîñòi äî Âàñ.
¹ 14
26 âåðåñíÿ 1905, âåðåñíÿ 26. - ñ. Çàðiã íà Ëóáåíùèíi.
Êóëiø À.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ñîâiñíî ìåíi Âàñ òàê ÷àñòî òóðáóâàòè, òà ùî æ ðîáèòè, êîëè Âè ïðèéíÿëè íà
ñåáå âiäïîâiäü i òÿãàð ðåäàêöiéíèé. Ïðè ñâî¿õ îáòÿæåíèõ i âàæíiéøèõ ïðàöÿõ
ëiòåðàòóðíèõ.
ß ïîñëàëà Âàì «Óêðà¿íó» ì äðóæèíè äëÿ ïåðåäà÷i ä. Ãíàòþêó. Áàæàâ ¿¿
äðóêóâàòè, é ïîñëàëà ãðîøi íà «Áiáëiþ» i «Äçâií» ì äðóæèíè, òà ùå i íå äëÿ
ñåáå. Æäó, æäó ëàñêàâî¿ âiäïîâiäi i ïîñèëî÷êè, àëå æ íåìຠ¿¿ i äîñi. Öå òåæ äóæå
çâîðóøèëî! Áóäüòå ëàñêàâi, óêàæiòü ìåíi iíøèé ïóòü, ùîá ÿ Âàñ íå òóðáóâàëà. ß
çíàþ ÿê öå íåïðèºìíî äëÿ òàêîãî äiÿ÷à ÿê Âè, óòðàòèòè ÷àñ íà òàêi ïðîçà¿÷íi, iíîäi,
ðå÷i. Äà âèõîäó íåìàº. ä. Ãíàòþêà ìàáóòü ùå íåìà âäîìà? ß âàñ ïîêîðíiéøå ïðîøó
õî÷ ñëîâå÷êî âiäïèñàòè îëiâöåì, àáè ÿê - áåç ñâiòñüêèõ öåðåìîíié. Òóò ãîëîâíå -
äiëî. Ùî á i «êîçè i ñiíî áóëî öiëå». I öüîìó ùå íå çäèâóéòå, ùî ÿ òå òiëüêè i ðîáëþ,
ùî øïàðãàëè ñâî¿ ïîñèëàþ. Òóò óæå íå ñàìîëþáiº ãðຠðîëü.
Êîëèñü äî ìåíå ïèñàâ ä. Ãíàòþê, ùî áóäå Âàø þâiëåé, òî ùî á ÿ ùî-íåáóäü,
Ãàííà Áàðâiíîê, ïðèñëàëà ñâîº íàäðóêóâàòè â ïàì’ÿòü Âàøó â «Àëüìàíàñi». Òî
âîíà á áàæàëà ïîïàñòè â öþ ÷åñòü, òî i òåïåð ïîñèëàþ äâà îïîâiäàííÿ, òà i ïåðøå
«Ãîðå íàì áåçïåðèì». ß á ïðîõàëà Âàñ âèáðàòè ïî ñâîºìó ãóñòó - áàæàëà á ïîïàñòè
â ÷åñòü, à ùî áóäå çàéâå, òî â «Ëiòåðàò[óðíî]-Íàóê[îâîìó] Âiñíèêó» íàäðóêóâàòè
- i «Ïåðøèé óñìiõ» ïî Ðiçäâó íàäðóêóâàòè. I âñÿêîãî îïîâiäàííÿ ïðîøó ïî 10
îòòèñêiâ ïðèñëàòè. À «Ãîðå íà ãîðå ñêèíóëîñÿ» ïàíi Êîáðèíñüêî¿ 7 ïåðåäàòè.
Öå ìåíå äóæå òóðáóº, ùî íåìà ñëèõó ÷è ïîëó÷èëè «Óêðà¿íó»? ×è ïîëó÷èëè
ïîñëàíi äàâíî ãðîøi íà «Áiáëiþ» i íà «Äçâií», à ðóêîïèñè - ìàþ.
Îñü íàñòàíå íîâà Åðà! Ïèøóòü ùî, íà «Çåìñüêîìó ç’¿çäi â Ìîñêâi» áóâ ïðîåêò
äàòè àâòîíîìiþ Ïîëüùi, Ôiíëÿíäi¿ i Óêðà¿íi, áî âîíè ìàëè ñâîþ iñòîðiþ, ñâî¿
ñòàòóòè i ò. i. Ìåíi öüîãî ùàñòÿ íå äîæèäàòèñü.
Áóäüòå çäîðîâi. Âñüîãî íàéêðàùîãî áàæàþ.
Âàì ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì i ïðèõèëüíiñòþ
À. Êóëiø.
Ìié àäðåñ: Îðæèöà Ïîëò[àâñêîé] ãóá[åðíèè]
Àë[åêñàíäðå] Ìèõ[àéëîâíå] Êóëèø.
1905 ð. âåðåñíÿ 26
Çàðiã
30 Сіверянський літопис
¹ 15
1906, áåðåçíÿ 12. - ñ. Çàðiã íà Ëóáåíùèíi.
1906 ð. áåðåçíÿ 12
ñ. Çàðiã
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Âèíîøó Âàì âåëèêó ïîäÿêó çà ïðåêðàñíå ÷åïóðíå âèäàííÿ «×àéëüä Ãàðîëüäà»:
Ùî Âè íå çìiíèëè Âàøîìó äàíîìó ñëîâó. Âè òàê áàãàòî ïðàöþºòå i íå ìàëi ðå÷i; ùî
ìîãëî á âîíî á iç ïàì’ÿòi âèéòè...
Æàëêóþ òiëüêè, ùî òàêîãî ïðàöiâíèêà, íåâòîìíîãî ñïîäâèæíèêà íà êîðèñòü
íàøî¿ äîðîãî¿ ìàòåði Óêðà¿íè, äà íå çíàéøëîñü ó Âàñ, çäàòíîãî äî öèõ ðå÷åé - òà
äàëè óáèðàòè Ï. Î. Êóëiøà, íåðiäíîìó áàòüêîâi... Íàï’ÿâ íà íüîãî íå ïî ìiðöi
øèòó òàêó óñòåëèíó, ùî çîâñiì-çîâñiì äî íüîãî íå ïðèïàäà... Óçüêà, íå ÷óìàçíà,
êîðÿâà, íåîõàéíà...
Ùî âæå êàçàòè!... Íå äàâ Áîã óäà÷i... Òðåáà çíàòè ùî êîìó ëè÷èòü... À òî iìåííî
íàïèíàòè íà òèõ - ùî íå äî ðå÷i...
Óæå iì’ÿ Êóëiøà äàâíî íà ñêðèæàëÿõ çàïèñàíî îñâi÷åíèìè ëþäüìè, ñòîñîâíî
äî éîãî âåëè÷àâî¿ ïîñòàíîâè; à òî òèñíóòü éîãî i òàê i òàê, ó ÷óæó øêóðó áóäåííó...
«Ãàé, ãàé! äà ùå i çåëåíèé... áiäíà íàøà Óêðà¿íà! çàâæäè ãèíóëà i áóäå ãèíóòè ÷åðåç
íåçãîäè, ñâàðêè, ñïåðå÷àííÿ, çàâèñòü... Áóëî æ òàê îïîâiùåíî i Êóëiø óìiâ ïðè òiì
íàäàòè ñâîºìó ïåðåêëàäîâi ñâié iíäèâiäóàëüíèé êîëîðèò, ùîñü òàêå, ùî äîçâîëÿº
âiäðàçó ïiçíàòè â íiì ïðàöþ Êóëiøà, à íå æîäíîãî iíøîãî óêðà¿íñüêîãî ïîåòà. ª
ÿêèéñü ñâîºðiäíèé òèõèé ïàôîñ, ÿêèéñü ðîçìiðåíèé, øèðîêèé ïîäèõ ó âëàñíèõ òâîðàõ
i ïåðåêëàäàõ öüîãî àâòîðà, ùîñü, ìîâ øèðîêi ìîãóòíi ðóêè âåëèêîãî êîðàáëÿ íà
âåëèêié ði÷öi».
Áiäíà íàøà Óêðà¿íà, ãèíóëà i áóäå ãèíóòè ÷åðåç çàâèñòü, íåçãîäè, ñâàðêè,
ñïåðå÷àííÿ. Óæå 9-òü ðîêiâ ïðîéøëî ÿê íå ñòàëî æèòòÿ äiÿ÷à Óêðà¿íè Ï. Î. Êóëiøà:
êîòðèé çàëîæèâ êðàºóãîëüíèé êàìiíü Óêðà¿íè - ïåðåëîæèâ Áiáëiþ äëÿ íàðîäó i iì’ÿ
éîãî i ïðè âîðîíÿ÷èõ ïîãëÿäàõ, i ïðè çàçäðîñòi, íåâäÿ÷íîñòi, i òî íå çàáóòå. Âií
ðîçêëàäàâ âîãíi ïî øëÿõàõ Óêðà¿íè i Ãàëè÷èíó ðîçäèìàâ - ñiÿâ ñëîâî - ñiÿâ ãðîøi i
êîáçàðÿì ñàìèì íàéâèäàòíiøèì äàâàâ ãðîøi, ùîá ó÷èëè õëîï’ÿò õîðîøèì äóìàì.
Ó÷èâ, ïðîñâiùàâ ìåíøèõ ñâî¿õ áðàòiâ. À áðàòè ãðîøi - íà ñâî¿ êèøåíi ïîáèâàëè äà
íèêàëè ïî òåàòðàõ, ïî öóêåðíÿõ - ïî áåñiäàõ, ìàëà ïîñëóãà äëÿ îñâiòè ìåíøèõ
áðàòiâ. Îò ç òîãî ÷àñó ÿê íå ñòàëî Ï. Î. Êóëiøà, íiõòî Áiáëi¿ íå ïåðåëîæèâ. Óñå çà
íiêîëüñòâîì, áî éîãî òðåáà ïëÿìèòè... Íå ìîæíà âñiì çàñëiïèòè î÷i! Æàëü! Ìàðíå
÷àñ òðàòÿòü... ç-ïiä òàêîãî ïåðà íå òàêi á ðå÷i ïîâèííi âèðèíàòè; à îñÿéíi - íà çðàçîê
ëþäÿì: - à òî íi÷èì i áëèñíóòè íàì ïåðåä ªâðîïîþ. Ñâî¿ ùå ìîëîäi ïèñüìåííèêè ó
ïið’ÿ÷êî íå âáèëèñÿ. Ùå âåñíà ïðîðîñòi íå äàëà. À õî÷ i äàñòü, òî õòî æ òå ðóñëî ¿ì
óêàçóâàâ. Ïðîáèâ ¿ì ñâî¿ì ïåðîì i çà âàãàííÿ i â ôîðòåöi ïåðåñèäæóâàâ!... Ïîðà
ñõàìåíóòèñü! I ãàðíî ïðîñòåæèòè æèòòÿ Êóëiøà... Ïî÷èíàþ÷è ç íàøîãî ïåðøîãî
ïèñüìåííèêà-ïåðåäîâèêà Êîòëÿðåâñüêîãî - òàêîãî äiÿ÷à, òàêîãî ñàìîîòâåðæåíîãî
i íå áóëî ùå, õiáà ç ìîëîäîãî ïîêîëiííÿ õòî ïðîÿâèòüñÿ: ÿê ãàðíî ñîâiñëèâî,
ïðîøòóäóº ãàðíå, íåïiäâëàñíå, ñàìîóòâåðæåíå éîãî æèòòÿ. Ìîëèëàñü i ìîëþñÿ
éîìó, ÿê äðóæèíà éîãî i ÿê ãàðÿ÷à óêðà¿íêà...ëþáëÿ÷à ñâîþ ìàòið - Óêðà¿íó, êîòðà
íå çàáóäå éîãî ðèñ ñâÿòèõ, ñëüîçàìè ïîëèòèõ...
Áàæàþ Âàì âñüîãî íàéêðàùîãî - ïîñïiõó â Âàøèõ êîðèñíèõ ïðàöÿõ äëÿ îñâiòè
ñâîãî íàðîñòàþ÷îãî ïîêîëiííÿ.
Ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì i ïðèõèëüíiñòþ
À. Êóëiø
1906 ð. 12 áåðåçíÿ
P.S. Ùå òiëüêè çîñòàâñÿ íåäðóêîâàíèé «Äîí Æóàí» Ëîðäà Áàéðîíà i «Âiëüãåëüì
Òåëü» Øèëëåðà, æäå Âàøî¿ ëàñêè - íîâèõ òóðáîò.
¹ 16
1906, òðàâíÿ 21. -ñ. Êèíàøiâêà íà ×åðíiãiâùèíi.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Äóæå íå õîòiëà Âàñ òóðáóâàòè, ïiä öåé ÷àñ òðóäíèé, ãàðÿ÷èé, çíàþ÷è ùî òàêi
äiÿ÷i iäåéíi, îñâi÷åíi i íåâòîìíi çîâñiì óòîíóëè â iñòîðè÷íié ïðàöi ïðîøëîãî i
ïðèøëîãî, i ÷àñó íå ìàºòå âiëüíîãî... Äà íå ìîæíà äàëi òåðïiòè.
Сіверянський літопис 31
ß ïðîõàëà ä. Ãíàòþêà ïîâåðíóòè âñi ìî¿, âèñëàíi â ðåäàêöiþ «Ëiò[åðàòóðíî]-
Í[àóêîâîãî] Âiñíèêà», ðóêîïèñè - òàê ÿê âîíè íåïiäõîäÿùi íà ïèòàííÿ öüîãî ÷àñó,
àáî òàê ÷îìóñü íå äðóêóþòüñÿ, à çáóòèñü ÿ ¿õ íå õî÷ó, óæå òîìó ùî ÿ ìîæå ¿õ íå ðiê
ïèñàëà, à iíøi i ÷óæi ïîñèëàëà; çà ùî ìîæó ïåðåä ðîäèíîþ i îäïîâiäàòè. Òîäi
ä. Ãíàòþêà íå áóëî, ÿê ÿ ¿õ âèñèëàëà, òî íà ðåäàêöiþ, òî íà Âàøå iì’ÿ, à âèïèñóþ÷è
«Ë[iòåðàòóðíî] - Íàóê[îâèé] Âiñíèê», çàâæäè äâà ðóáëi áiëüøå ïðèêëàäàëà çàìiñòü
8 ð. 10 ð. Êàæó÷è, ùî ìîæå ÿêó êíèæå÷êó ìåíi äîâåäåòüñÿ âèñëàòè, àáî íåïiäõîäÿùi
ìî¿ i ÷óæi ðóêîïèñè ïîâåðíóòè.
Îïèñ ìî¿ì ðóêîïèñàì:
1. «Ìàéîðiâíà», 2. «Ãîðå íàì áåçïåðèì», 3. «Çiâ’ÿëà êâiòêà», 4. «Ïîåìà
ä. Âëàñåíêîâî¿», 5. «Ïåðøèé óñìiõ», 6. «Áàáóñèíi ìði¿», 7. «Çëîáà äíÿ», 8. «Áàãàòà
i áiäíà êóìà» i ùå ÿêåñü îïîâiäàííÿ. I öå âñå ïîñèëàëà ïî ïðîñüái äî ä. Ãíàòþêà; ÷è
íå ïiäiéäå, ùîá ïî ãóñòó äëÿ Âàøîãî þâiëåþ, ìîæå ïðèçíà÷èòå ãiäíèì. Äëÿ
Êîòëÿðåâñüêîãî âèáðàëè ïiäõîäÿùå. À Âàì ÿ íå çíàþ, ÷è óïîäîáàëè ùî ÷è íi.
Òåïåð ïðîøó ïîêîðíiéøå âñå ìåíi âåðíóòè ÿêíàéñêîðiøå. Ä. Ãíàòþê óæå,
ìàáóòü, ó äîðîçi. Äà öå âñå îäíàêîâî. Ðåäàêöiÿ îäíå îäíî âiäïîâiäàº.
Ç âåëèêèì ïîâàæàííÿì
À. Êóëiø.
P.S. ßê áè ìàëà ïîäâiéíèé ðóêîïèñ, òî i íå òóðáóâàëà á - äà íàñëiäíèêè æ
Âëàñåíêîâî¿ çàïèòàëè ÷è ñêîðî íàäðóêóºòüñÿ... i «Óêðà¿íó» ÿ ïîñèëàëà òàêîæ. Àëå
òó áàæàþ çãîäîì äðóêóâàòè - âîíà íåõàé îñòàºòüñÿ.
Òåïåð íàéáiëüøå âiäïîâiäíå ÷àñó - äðóêóþòü. Àëå æ âåñiëëÿ-êîõàííÿ-çìàãàííÿ,
õðåñòèíè, òàê i ãóäóòü... iäóòü ñâî¿ì ðîáîì îêîëî i ãîðiëêó ñòðàøåííî ï’þòü, óñå
òàê ÿê i áóëî, i íå ÷óòè òîãî, ùî â Ãîñóäàðñòâåííîé Äóìå ðîáèòüñÿ. Òiëüêè â ÷àñîïèñi
ïðî÷èòàºìî... à òî ði÷ ïðî êàðòîïëþ, ïðî ïîäåíùèöi, ùî òðóäíî çäîáóòè: ùî ëüîí
ïîðà ñiÿòè - ùî íà ïðèçîâ ñêîðî éòè i ïðî çìàãàííÿ. Ùî ñóñiä - ðiê ÿê çáóäóâàâ ñîái
õàòó i óæå âäðóãå ïåðåíîñèòü ¿¿ ç ìiñöÿ íà ìiñöå. Íå êóïè õàòó, à ñóñiäà!... À â
ëiòåðàòóði çîâñiì îäñàõíóëèñü âiä çâè÷à¿â íàðîäíèõ. Äàê ÿ ùå ïðîøó Âàñ,
âåëüìèøàíîâíèé Äîáðîäiþ, ìåíi ïîñóíóòè ìîº ïðîõàííÿ.
1906 ð. 21 òðàâíÿ
ß óæå æèâó çíîâ ó ×åðíiã[iâñüêié] ãóá[åðíi¿], ó ñåëi Êèíàøîâêà, â áóäèíî÷êó
Ï. À. Êóëiøà. Â ìóçå¿ iìåíi Ì. Ì. Êî÷óáåÿ
¹ 17
1907, êâiòíÿ 3. - ñ. Îðæèöÿ íà Ëóáåíùèíi.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Ìîæíà Âàñ ïîçäðàâèòü ç äîáðîþ íàãîäîþ äóìêè, ùî Âè íàõèëèëèñü ïðèáóòè ç
ñâîºþ âèñîêîþ ìåòîþ ó öåíòð íàøîãî ñåðöÿ îñâiòè - Êèºâà, ùî i êîëèñü òàê ÿñêðàâî
æåâðiâ, i ïðèëó÷èòè âñi ñèëè ñâîãî ñâiòîãëÿäó, äî ãóðòó íàøî¿ ðiäíî¿ Óêðà¿íè i
êóëüòóðíîãî ðîçâèòêó îñâiòè.
Ìîæå ðóñëî, ç’ºäíàâøèñü i äîäàâøè ïîòóæíî¿ ñíàãè ïðî÷èñòèòüñÿ, âiçüìå íîâèé
íàïðÿì òå÷i¿, áåç ñïåðå÷àííÿ ïðîøëîãî.
Äiÿ÷i îñâiòè ñàìîõiòü, áåçíàäiéíî, íåâñèïóùå íåñëè íà ñîái áåç äîïîìîãè äåñÿòêè
ëiò âñi òÿãàði öåíçóðíi i áëóäè òåìíèõ ëþäåé íåâäÿ÷íèõ i íàøà Óêðà¿íà ç íîâèì
âiäðîäæåííÿì, óïîòóæèâøèñü íîâèì ðîçâiºì, ïiäå øèðîêî, ìîãó÷å ðîçïóñòèâøè
ïî âîëi êðèëà, ïî ñâî¿é âîçëþáëåíié - òàê äàâíî çàñëóæåíî¿ Óêðà¿íè
Âiùóâàííÿì íîâèì
Ñåðöå ìîº á’ºòüñÿ,
×åðåç êðàñè iç ñåðöÿ
Ðiäíå ñëîâî ëëºòüñÿ...
Îò òîãî-òî Êóëiø «ðàíî âñòàâ» i ïðàöþâàâ òàê íåâòîìíî, îäèí íà íèâi Óêðà¿íè
çàòóæàâëåíî¿, âáà÷àþ÷è ìàëî ïðàöiâíèêiâ, i äîæèäàâñü - òàêè äiÿ÷iâ, i ñåðöå éîãî
íå îáìàíóëî... Ïîëåãøàëî i â öåíçóði, i â øêîëàõ: óæå Ìiíiñòð ðîçiñëàâ i öèðêóëÿð
- äîçâië âiëüíî ïðîâàäèòè ìîâó íàøó â Ãiìíàçiÿõ i øêîëàõ.
Ïðîêèíüòåñü, âñòàâàéòå
Ñòàði é ìàëi
Îò íàñòàâ ÷àñ âåñåëî¿ äiÿëüíîñòi, íå òàê ÿê êîëèñü, ïiä ãíiòîì óòèñêiâ...
Âè ïðèëèíóëè âïîðó, ç ïðàïîðîì ñâiòëà i íàóêè i ãàðÿ÷î¿ ïðàöi. I äîïîìîæå Âàì
Ãîñïîäü îçîðèòè íàøó Óêðà¿íó, i ïîêàçàòè ¿¿ ïåðåä ñâiòîì - òi êâiòè ïîåòè÷íîãî
32 Сіверянський літопис
ñâiòëà - ðîçóìó íàøîãî íàðîäó, ùî òàê äîâãî áóâ â çíåìîçi çàòõëî¿ ñêîðáîòè.
Ç âèñîêèì ïîâàæàííÿì
À. Êóëiø
P.S. Ïîêîðíiéøà ïðîñüáà äî Âàñ. Ïîñèëàþ «Åïiçîä» Õ. Ñ. êîëè ñòîñóºòüñÿ ç
ïîãëÿäîì ÷óòòÿ Âàøîãî æóðíàëó, òî ïðîøó ïîêîðíiéøå, ïðèõèëèòü ÿê i êîëèñü - íà
ñòîðiíêè éîãî. À ÿê íi - òî ïðèêëàäàþ ìàðêè i ïðîøó âåðíóòè ïî çìîçi íåãàéíî.
Òåïåð âàæêî âòðàïèòè íà ñó÷àñíó òå÷iþ äóøåâíîãî òðàãiçìó. Áóäåííå æèòòÿ
âñå éäå ùå ñâîºþ äîðîãîþ, â íàðîäi ìàëî îñâi÷åíîþ.
Êîëè ùî âèêèíå i ðåäàêöi¿ ùî áóäå íå â òîí, òî áóäó âäÿ÷íà çà ïîâåðíåííÿ.
À ìî¿õ îïîâiäàíü ó Ëüâîâi êiëüêà çàãèíóëî. Ìåíi øêîäà i äóæå ñîâiñíî ïåðåä
íàñëiäíèêàìè ï. Âëàñåíêîâî¿, òà ïîåìè, òà ùå é ïåðåïèñàíi ðóêîþ ì äðóæèíè,
ùî áóëî ìåíi òàê äîðîãî, i ÷åðíîâî¿ íåìà. ß äóìàþ, ùî ìiæ ïàïåðàìè êîëèñü
çíàéäåòüñÿ.
Îðæèöà. Ïîëò[àâñêîé] ãóá[åðíèè].
Àëåêñàíäðà Ìèõàéëîâíà Êóëèø
¹ 18
1907, êâiòíÿ 29.
Õðèñòîñ Âîñêðåñ,
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Âiíøóþ Âàñ ç Âåëèêèì ïðàçíèêîì Ñâÿòîãî Âîñêðåñiííÿ. Óÿâëÿþ ñîái ÿê âîíî
áóëî òîðæåñòâåííî ó ñëàâíîìó íàøîìó ãîðîäi Êèºâi.
Ïîêè ìié ëèñò äiéäå äî Âàñ, òî i äiäiâ íàøèõ îäïîìèíàþòü, ìîæå i âîíè òàì
íåòåðïëÿ÷å æäóòü ÿñíî¿ ãîäèíè äëÿ íàøî¿ íåùàñëèâî¿ Óêðà¿íè, ùå ç ïðåäêiâ íàøèõ...
Ïèñàëè, ùî íîâà Çâiçäà ïðîÿâèëàñü, òî ìîæå âîíà ïðåäâiñíèöÿ ùàñòÿ íàøî¿
áóäóùèíè - Óêðà¿íè. Íå ìåíi óæå ¿¿ äîæèäàòè. Ðiäíî¿ ìîâè æ òî çà ñêiëüêè äåñÿòêiâ
ëiò çâîðóøèòè íå ìîæíà, íåìà âiäãóêó...
ß äóæå ñóìóâàëà, ÿê îäíîãî ÷àñó ïðè¿õàëî 7 îñiá íà ìîãèëó äðóæèíè ì i ÿ íi
îäíîãî ñëîâà íå ïî÷óëà ïî-óêðà¿íñüêè... I âçÿâ ìåíå íåâèìîâíèé æàëü i ñêîðáîòà
âåëèêà, i ÿ îñü íàïèñàëà ìàëåíüêi âiðøi. Êîëè ñòîñóþòüñÿ äî Âàøèõ äóìîê, òî
ïðîøó i íàäðóêóâàòè
Ðîç÷àðóâàííÿ
Íà ñïîìèí Êóëiøåâi
Äå íå éäó - ç òîáîþ ÿ
Ñêðiçü çiéäóñü,
Äå ñõèëþñü - ñëüîçàìè âñÿ Îáiëëþñü:
Íà ùî áóëî äóìîíüêè Òóðáóâàòü,
Äî Âêðà¿íè ñåðäåíüêî
Ïðèõèëÿòü?...
ßê ñòðóìî÷êà êèïó÷îãî
Íå âïèíþ,
Òàê i äóøè ïîëóì’ÿ
Íå çãàøó.
Áiæàòü ìî¿ äóìîíüêè,
ßê ñòðóìîê,
Çàâìèðຠñåðäåíüêî
Âiä ñëiçîê.
Íå áîëiëî ñåðäåíüêî
 ñëiïîòi,
Íèëî âîíî, íiìóþ÷è,
Ó ãóðòi,
Áî â ñâîºìó ïåðøîìó
Âñiì æèòòi,
ß õîäèëà ìîâáè-òî
 äðiìîòi.
À òè â ìåíå ïîëóì’ÿ
Óäèõíóâ
I öèì ñîííå ñåðäåíüêî
Сіверянський літопис 33
Ñïîëîõíóâ.
Ñòàëî âîíî áèòèñÿ,
Çàâìèðàòü,
Ïî Âêðà¿íi òÿæåíüêî
Óïàäàòü.
Ùî íàä íåþ ðiäíîþ,
-Ñâiò ìàëèé,
À ëþäåé ïðèõèëüíèõ ¿é,
-Ñâiò ïóñòèé...
Íà ùî æ áóëî äóìîíüêè
Òóðáóâàòü
Íà ùî áóëî ñåðäåíüêî
Äðàòóâàòü?
Íå áîëiëî òåìíåº
 ñëiïîòi,
Éøëî ñîái, íiìóþ÷è,
Ó ãóðòi.
Êðàùå æ áóëî ñåðäåíüêî,
Òîái ñïàòü,
Íiæ ÷óòòÿ âèñîêi¿
Ðîçãîðàòü!...
Õ. Ñ.
Ïðîøó Âàñ ïîêîðíiéøå âåðíóòü ìîº îïîâiäàííÿ «Åïiçîä», êîëè âîíî äëÿ Âàñ
íå ïiäõîäÿùå. ß ¿äó 1-ãî òðàâíÿ ó ×åðíiã[iâñüêó] ãóá[åðíiþ]. Òåïåð äóæå áàæàþòü
çâè÷àéíèõ îïîâiäàíü äëÿ íàðîäó. Îäíà äiâ÷èíà ïèñàëà ìåíi, ùî áàãàòî âèòî÷èëà
ñëiç, ÷èòàâøè ìî¿ îïîâiäàííÿ. À ñâÿùåíèê îäíå ìîº îïîâiä[àííÿ] ïåðåëîæèâ
âiðøàìè.
Áàæàþ Âàì âñüîãî íàéêðàùîãî i ïîñïiõó â Âàøèõ ïðàöÿõ
Ç ïîâíèì ïîâàæàííÿì
À. Êóëiø.
¹ 19
8 òðàâíÿ 1907.- ñ. Êèíàøiâêà ïiä Áîðçíîþ.
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Òiëüêè ùî âiäiáðàëà ëèñò âiä ä. Êàìàíèíà, êîòðèé ìåíå îïîâiñòèâ, ùî Âè ó
Ëüâîâi æèâåòå. Òðåáà áóëî á ïðî öå íàäðóêóâàòè. À ÿ ïîñëàëà äî Âàñ äâà ëèñòè â
ðåäàêöiþ «Ëiòåðàòóðíî-Íàóêîâîãî Âiñíèêà» ó Êè¿â, i ðóêîïèñ «Åïiçîä»(*) Õ. Ñ. ç
ïðèëîæåííÿì ìàðîê: ÿê íå óïîäîáàºòå éîãî íàäðóêóâàòè, i òàêîæ 30 ê íà ïåðåìiíó
àäðåñè. Áî ÿ óæå â ñ. Êèíàøîâöi, Áîðçíà. ×åðí[èãîâñêîé] ãóá[åðíèè] Àëåêñ[àíäðå]
Ìèõ[àéëîâíå] Êóëiø.
Ïîêîðíiéøå ïðîøó íå ãàþ÷èñü ñïîâíèòè ìîþ ïðîñüáó. Êîí÷å òðåáà çíàòè
ðåçóëüòàò: i òî òðåòié ëèñò ïèøó.
Ç ïîâíèì ïîâàæàííÿì i ïðèõèëüíiñòþ äî Âàñ
À. Êóëiø.
1907 ð. 8-ãî òðàâíÿ
ñ. Êèíàøîâêà
(*) Íå çíàþ ÿê ïî-óêðà¿íñüêè.
¹ 20
1907, òðàâíÿ 20. -Ñ. Êèíàøiâêà ïiä Áîðçíîþ.
Êóëiø À.
1907 ð. òðàâíÿ 20
ñ. Êèíàøîâêà
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Äÿêóþ çà âiäïîâiäü. Òîäi, çäàºòüñÿ, áóâ ÷àñ ëàãiäíèé äî ðîçìîâè - ùîäåííîãî
æèòòÿ, ÿê Ã. Áàðâiíîê ïîñëàëà ñâîþ ðóêîïèñü, à òåïåð çíîâ õâèëÿ íåðâîâà, ãàðÿ÷à
çàõâèëüîâàíà...
34 Сіверянський літопис
Âèáà÷àéòå, ùî çâîðóøèëà ÷ëåíiâ Âàøî¿ ðåäàêöi¿. Ïðîøó âåðíóòè ðóêîïèñü:
ìàðêè ïðèêëàäàþ íà ïåðåñèëêó.
Òåïåð â íàïðÿì ñó÷àñíî¿ òå÷i¿ ñòåçi - íå âñÿê âòðàïèòü.
Âñüîãî íàéêðàùîãî Âàì áàæàþ
Ç âèñîêèì ïîâàæàííÿì äî Âàñ çîñòàþñü
À. Êóëiø
¹ 21
1907, ñåðïíÿ 16. - ñ. Çàðiã ïiä Îðæèöåþ íà Ëóáåíùèíi.
Ìié àäðåñ:
Îðæèöà Ïîëò[àâñêîé] ãóá[åðíèè]
Àëåêñàíäðà Ìèõ[àéëîâíà]
Êóëiø
1907 ð. 16 ñåðïíÿ
Çàðiã
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Íå çäèâóéòå, ùî çíîâ âòðó÷àþñü äî Âàñ. Öå íå íîâà ñòåæêà.
Ìîæå ÿ ïîòðàïëþ íà áàæàíó òå÷iþ, i ùî-íåáóäü âäàñòüñÿ ìåíi íàïèñàòè
ïiäõîäÿùå òåïåðiøíüîìó íàñòðîþ æèòòÿ. Öå æ íå õóäî, ùî ÿ ïðîáóþ ïðîéòè íà
iíøèé øëÿõ, êîëè öåé íåçðó÷íèé - íå ñâîº÷àñíèé. ßê íå âïîäîáàºòå òå, ùî ÿ Âàì
ïîñèëàþ, òî ïðîøó, ïîêiðíiéøå, çâåðíóòè. Öå ìåíå íå îáðàçèòü i íåìຠó ìåíå
çàçäðîñòi íà iíøèõ, ÿê âîíè ñâî¿, âèñîêîãî íàïðÿìó îïîâiäàííÿ ìiñòÿòü â æóðíàëàõ,
àáè òîðèëè íàøó óêðà¿íñüêó äîðiæêó. Çâiñíî, i ìåíi á õîòiëîñÿ iòè ïîðó÷, òàê ÿê ìî¿
îïîâiäàííÿ, áóëî, ïåðøå äðóêóº «Ëiò[åðàòóðíî]-Íàóê[îâèé] Âiñíèê» i íå îäíå «ç
íàðîäíèõ óñò» i êîëÿäêè, i íàðèñè, i âiíøóâàííÿ íàøèì þâiëÿíòàì â Àìåðèêó
ïîñèëàëè - â ÷àñîïèñ «Ñâîáîäà» - ÷àñòåíüêî...
Ïðîøó çâåðíóòè Âàø ïîãëÿä íà öþ ðóêîïèñü, ÿê íå ïðèçíàºòå ñòîñîâíîþ äî
íîâî¿ òå÷i¿ æèòòÿ, òî ïðîøó ¿¿ âåðíóòè, òî ãàðíî, ÷iòêî, áóéíiøå ïåðåïèøó i âèøëþ
íà ÷àñîïèñ. Ó íàñ öå ïèòàííÿ äóæå âàæíå i âèñîêå - ãðiõîâíî ëåæèòü íà íàðîäi, à
áiëüøå íà âèõîâàíèõ ëþäÿõ. Î, ÿ áàãàòî çíàþ çàæåðëèâèõ ñèíiâ, ùî ç áàòüêiâ
íàæèâàëèñü öiëèé âiê... Çìîëîäó áàòüêè ¿ì äáàëè i òåïåð ùå íàïðîøóþòü ¿ì,
òüîïàþ÷èñü ñåëà-õëiáà - â ÷îìó âîíè íå íóæäàþòüñÿ. À ÿê õîâàòü áàòüêà, òî i ïîìèíîê
ñïðàâèòü ñêóïëÿòüñÿ. Õî÷ i íå ñõî÷åòå â ìî¿ì äóñi òåïåð äðóêóâàòè, à ÿ âñå-òàêè
áóäó ó÷èòèñü ïèñàòè íîâîþ òå÷iºþ æèòòÿ, õî÷ i ëåæàòèìå. Äåâiç Êóëiøà: «Êóëüòóði
ñëóæiìî», áî äðóæèíà ìåíi çàêàçàëà çàâæäè ïèñàòè, «Íåñòè õî÷ îäíó öåãëèíó íà
õðàì Áîæèé», íåçâàæàþ÷è íà òå, ùî õòî ïiäiéìå i 5-òü. «Iç öèõ ìàëèõ ðå÷åé i
âîçäâèæóºòüñÿ õðàì Óêðà¿íè». Âií, ïåðåëîæèâøè Áiáëiþ - óæå ïîëîæèâ
êðàºóãîëüíèé êàìiíü íà õðàì Áîæèé - íà Óêðà¿íi. Ñâî¿ ìàéñòðè, - íå âèïèñóºìî ç
Êóðñüêà, àáî ç Ìîñêâè.
ß íå â ïðåòåíçi¿, ÿêùî i ïîçàòèðàºòå. Àëå öå êðè÷óùå ó íàñ ïèòàííÿ: iíîäi
äâàäöÿòèëiòíié õëîïåöü i òÿãàºòüñÿ, âïðàâíî ñòàðöiâ âîäèòü, áî íå ãîäåí i öiïîì
óäàðèòü. À ó ¿õ óñå éäå ÿê ìóçèêà. ª i ïðàâèëî íà öå.
Áàæàþ Âàì çäîðîâ’ÿ i ïîñïiõó â äiëàõ Âàøèõ
Ç ïîâíèì ïîâàæàííÿì
À. Êóëiø
Æàëêóþ äóæå, ùî i äîñi Âàøå áàæàííÿ i ìîº íå ñïîâíèëèñü. «Âiëüãåëüì Òåëü»
i «Äîí Æóàí» íå íàäðóêîâàíi. Óæå ïðîéøîâ äîâãèé ÷àñ. Ïîðà á i ìåíi ïðèìiðíèêiâ
âèñëàòü.
¹ 22
1908, ëþòîãî 12. -ñ. Îðæèöÿ íà Ëóáåíùèíi.
1908ã. Ôåâðàëü 12-ãî
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
Ìíå íå õîòåëîñü áû Âàñ áåñïîêîèòü íàïîìèíàíèåì, íî èíà÷å íåëüçÿ âûéòè èç
ìîåãî ïîëîæåíèÿ ñòðàííîãî, ùåêîòëèâîãî è óíèæåíèÿ ìîåãî áåññèëèÿ.
Ñî ìíîé «Ñïiëêà» ëüâîâñêàÿ, â êîòîðîé Âû íàõîäèòåñü Ãîëîâîé, äî ñèõ ïîð
åùå íå óïëàòèëà (ñòîëüêî ëåò) äîëãó çà ïåðåâîä øåêñïèðîâûõ äðàì ìîåãî ìóæà
Сіверянський літопис 35
Ï. Î. Êóëèøà, à òîðãóåò ìåæäó òåì, ñòîëüêî ëåò, íå òîëüêî çà ãðàíèöåé, íî è â
Ðîññèè, òåïåðü íå îáúÿâëÿÿ äàæå èìåíè ïåðåâîä÷èêà Ï.Î.Êóëèøà! Äðóãèõ
ïåðåâîä÷èêîâ èìåíà âûñòàâëåíû, à Êóëèøà èãíîðèðóþò.
ß óæå äðóãîé êàòàëîã ïîëó÷àþ, ìíå êàæåòñÿ, êàê âûøëà ïåðâàÿ äðàìà ñ ïå÷àòè,
òàê áû è ñëåäîâàëî ìåíÿ óäîâëåòâîðèòü, à äðàìà ïåðåäàíà òàê ñòðàííî
ã. Åâã[åíèåì] Êîíñòàíòèíîâè÷åì Òèì÷åíêîì áåç ìîåãî íà òî ñîãëàñèÿ. Êîãäà ÿ
óïðåêíóëà åãî â ýòîì, îí îïðàâäûâàëñÿ òåì, ÷òî îí áûë òîëüêî óïîëíîìî÷åííûì.
Âû ïðåæäå áûëè òàê äîáðû ê ìîåìó íåë¸ãêîìó ïîëîæåíèþ, îòíîñèëèñü
ñî÷óâñòâåííî, íàïå÷àòàëè åùå äðàìó è ïðèñëàëè ìíå îäèí ýêçåìïëÿð, îáåùàÿ åùå
è îñòàëüíûå äâå äðàìû íàïå÷àòàòü, êîòîðûå è òåïåðü ó ìåíÿ íàõîäÿòñÿ
íåíàïå÷àòàííûå.
Äðàìû ïåðåâîäà Êóëèøà êðàñóþòñÿ âî Ëüâîâå â øåêñïèðîâñêîì êíèæíîì
ìàãàçèíå, à ìíå ñòîëüêî ëåò íè÷åãî íå ïðèñûëàþò.
ß ïîíåâîëå ñîãëàñèëàñü íà òàêèå íè÷òîæíûå óñëîâèÿ äàòü ìíå õîòÿ áû ïî 20-òè
ýêçåìïëÿðîâ êàæäîãî èçäàíèÿ øåêñïèðîâûõ äðàì ïåðåâîäà Ï.Î.Êóëèøà; òàê
íåâûãîäíî ðàñïîðÿäèëèñü Êóëèøåâèì èìóùåñòâîì... è ìåíÿ îñòàâèëè äî ñèõ ïîð
áåç óäîâëåòâîðåíèÿ.
Åùå è äðóãàÿ ê Âàì ïîêîðíåéøàÿ ïðîñüáà: âîçâðàòèòü ìîþ ðóêîïèñü
«Âîñïîìèíàíèÿ (ñàìûå âåðíûå) î Ìàðêå Âîâ÷êî», êîòîðóþ Âàì âðó÷èëè äëÿ
Âàøåãî æóðíàëà, ñ òåì ÷òî åñëè îíà äëÿ Âàñ ãîäíà, òî ïóñòü îñòàíåòñÿ, íî â
ïîñòîðîííèå ðóêè, êîíå÷íî, íå äàâàòü è äëÿ êðèòèêè, äëÿ èçó÷åíèÿ åþ, òîæå. Íî
Âû, íå íàïå÷àòàâ åå, ïå÷àòàëè â «Ïðîñâiòi»; òàê æå ã. ×åðíÿõîâñêàÿ è ã. Ãðèí÷åíêî
äàæå ññûëàþòñÿ íà íåêîòîðûå ôàêòû èç êîïèè Ãàííû Áàðâèíîê, ñîîáùåííûõ
«Âîñïîìèíàíèé»; è âû÷åðïàâ âñå èç íîâîãî ðóñëà, äàæå ñêîðëóïû èç âûåäåííîãî
ÿéöà íå âåðíóëè ìíå...
Ïîéìèòå, ÷òî äëÿ Ãàíû Áàðâèíîê ýòî îáèäíî è óíèçèòåëüíî
Ñ óâàæåíèåì ê Âàì
À. Êóëèø
Àäðåñ ìîé:
Îðæèöà Ïîëò[àâñêîé] ãóá[åðíèè]
Àëåêñàíäðà Ìèõàéëîâíà Êóëèø
¹ 23
1908, áåðåçíÿ 20.
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
Ãîðåñòíî ïîäóìàòü «ÿê íàøà ïi÷ ïå÷å». «Ãðiõè íàøi»!
Ïðîøëî óæå ïî÷òè ïîëãîäà, êàê Âàì ïåðåäàë òàê äîâåð÷èâî ã. Øðàã ìîþ
ðóêîïèñü «Âîñïîìèíàíèÿ î Ìàðêî Âîâ÷êî»; ÿ æå Âàì ïèñàëà êàê è ïðåæäå âî
Ëüâîâ, ÷òî åñëè ðóêîïèñü âàì íå ïîíðàâèòñÿ, òî ïðîøó âîçâðàòèòü åå îáðàòíî. È â
ýòîì îáèäû áûòü íå ìîãëî. Íî çäåñü Âû è ïóáëè÷íî ÷èòàëè ñàìè, è äàâàëè äðóãèì
÷èòàòü ïóáëè÷íî, òàê ÷òî óæå è âîññòàíîâèëñÿ è âçãëÿä íà ìîþ ðóêîïèñü, è ã.
Ãðèí÷åíêî äåëàë ññûëêè íà ôàêòû èç ìîåé ðóêîïèñè (Ãàííû Áàðâèíîê). Òåïåðü Âû
åå äî ñèõ ïîð (âûåäåííîãî ÿéöà) íå âîçâðàùàåòå, è îáùåíèå, ïîñðåäñòâîì ïèñüìà
Âàøåãî ñåêðåòàðÿ îò Âàøåãî æå èìåíè, êîòîðîå Âû âåëèêîäóøíî ïîäïèñàëè -
ïðèñëàòü ðóêîïèñü ìîþ «Âîâ÷êà», è äî ñèõ ïîð ÿ åå íå ïîëó÷èëà. Òàê æå ïðîøó
ïðèñëàòü è ïåðåâîä Ï.À.Êóëèøà øåêñïèðîâûõ ïðîèçâåäåíèé. Äîëã íðàâñòâåííûé
è ãðàæäàíñêèé óïëàòèòü ìíå íåìåäëÿ.
Âû ïðèíÿëè ÷óæóþ ñîáñòâåííîñòü, ìíîþ íàñëåäîâàííóþ, ïîñëå ñìåðòè ìîåãî
ìóæà Ï.À.Êóëèøà, áåç ìîåãî ñîãëàñèÿ, áåç ìîåé ïîäïèñè... Èõ ñõâàòèëè è
äîñòàâèëè Âàì.
Ñïèñûâàëèñü ëè Âû ñ ïîäàòåëåì èõ - ÿ ýòîãî íå çíàþ. Íî ÿ òîò ÷àñ, óçíàâøè îá
ýòîì ïðåñòóïëåíèè «Íàøi ãðiõè» íàïèñàëà, ÷òî îíè äàæå íå äëÿ Ãàëèöèè ïèñàíû,
à ïðåæäå âñåãî äëÿ Óêðàèíû. Íî êàê ó íàñ áûë òåððîð â Ðîññèè, öåíçóðà íå
ïîçâîëÿëà, êàæåòñÿ è ìûñëèòü òîãäà ïî-óêðàèíñêè, òî ÿ óæå è ðåøèëà ýòîò âîïðîñ
- è òàì íàïå÷àòàòü: íî ñ óñëîâèåì ïðèñëàòü ìíå ãîíîðàð - íå â âèäå äåíåã, à ïî 20-òè
ýêçåìïëÿðîâ êàæäîé øåêñïèðîâñêîé äðàìû ïåðåâîäà Ï.À.Êóëèøà - ìóæà ìîåãî, à
â ñëó÷àå ìîåé ñìåðòè, òî - ïåðåñëàòü ìîèì íàñëåäíèêàì. À ã. Òûì÷åíêó íàïèñàëà
ãîðÿ÷èé óêîð, î òîì êàê îí äåðçíóë áåç ìîåé ïîäïèñè ðàñïîðÿæàòüñÿ ìîèì
íàñëåäñòâîì!..
36 Сіверянський літопис
Îí ïîòîì îïðàâäûâàëñÿ, ÷òî åãî óïîëíîìî÷èëè.
Íî óïîëíîìî÷åííûé äîëæåí ñìîòðåòü íà ïîäïèñü âëàäåòåëÿ.
Ýòî ñîâñåì âûõîäèò íå øóòêà!
È ÿ òåðÿþ òåðïåíèå. È ñîæàëåþ î íàøåé «áiäîëàøíié Óêðà¿íi», ùî ¿¿ âiäêðèòî
ïîçîðÿòü ïåðåä ñâiòîì ¿¿ ãðiõè.
×åãî ìû òàê ïëà÷åìñÿ íàä äåéñòâèÿìè «Ïîðò-Àðòóðà»?! è íå âèäèì, ÷òî Óêðàèíà
áåç ïóëåìåòîâ è âèíòîâîê, êîðàáëåêðóøåíèé è ïîòåðè êðåïîñòè - ñëàâû èìïåðèè,
íàøà ñëàâà, êîëü íå ñëàâà Óêðàèíû, íàøèõ äåÿòåëåé äîáðûõ, íå áðàâûõ. Îò è
âñòàâàé äëÿ òàêèõ ðàíî, ÷òî òåìíî åùå íà äâîðå. Ïðîùàé. Ïîñïåøèòå øåêñïèðîâûå
äðàìû ïåðåâîäà Ï.À.Êóëèøà, ñäåëàòü ðàñïîðÿæåíèå ã. Ñòåïàíåíêî, ÷òîáû îí èõ
âûñëàë ìíå ïî 20-òè ýêçåìïëÿðîâ, èëè æå ïåðåäàë ã. Êàìàíèíó íà âðåìÿ. ß ñêîðî
áóäó èìåòü ñëó÷àé èõ çàáðàòü ê ñåáå. À òî òîðãóþò ñîáñòâåííîñòüþ Ï.À.Êóëèøà è
èìåíè åãî íå âñòàâëÿþò, êàê ïåðåâîä÷èêà øåêñïèðîâûõ äðàì. È äîëãó íå ïëàòÿò...
Áîã æå çàùèòíèê óãíåòåííûõ!..
Ñòðàøíî ïàëà ðîäíàÿ ìîÿ Óêðàèíà!
Áîã æå çàùèòíèê âäîâû îñòðîæèëåé (?) Êóëèøà... Êîãäà îíè ñàìè òàê
ïîñòóïàþò, à íàðîäíîå ïðàâèëî ñâÿòîå: «Íå îáèæàòü, à ïîìîãàòü âäîâàì». Èäó÷è
ìèìî âîðîò åå, äîëæíî õîòü ïàëî÷êó â åå äâîð áðîñèòü, åñëè äðóãèì ÷åì ïîìî÷ü íå
ìîæåò. À òóò è ñîáñòâåííîñòü çàõâàòûâàþò, è ëèøàþò åå þðèäè÷åñêèõ ïðàâ.
À ñàì Áîã êàê ïå÷åòñÿ î âäîâå!
«Ùå âäîâè÷åíüêà íå äiéøëà,
 íå¿ ïøåíè÷åíüêà çiéøëà,
Ùå óäîâîíüêà íå ñiëà,
À ïøåíè÷åíüêà ïîñïiëà.
Îò äå íàøi ãðiõè»
Ñ óâàæåíèåì
À. Êóëèø
1908 ã. 20-ãî ìàðòà.
¹ 24
1908, êâiòíÿ 24.
Êóëèø À.
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
Î÷åíü áëàãîäàðíà Âàì çà âîçâðàùåíèå ìîåé ðóêîïèñè «Âñïîìèíàíèè» ïðî
Ìàðêà Âîâ÷êà, è äàæå èñïðàâëåííûõ, çà ÷òî âñåãäà ïðèçíàòåëüíà.
Âîñüìèìåñÿ÷íàÿ ìåäëèòåëüíîñòü âîçâðàùåíèÿ ðóêîïèñè áûëà î÷åíü òîìèòåëüíà.
Ýòà ìëÿâîñòü, õðîíè÷íàÿ áîëåçíü, òàê ñðîäñòâåííà íàøåé íàöèè, íàáîëåâøàÿ óæå
ãëóáîêî è âíåäðèâàåòñÿ â íàøå ñåðäöå. Òî÷íî ïàçóðû âïèâàþòñÿ â íàøå ñåðäöå...
Òåïåðü åùå ïðîøó ïîêîðíåéøå ïîñïåøèòü ìíå âûñëàòü äî 5-ãî àïðåëÿ äîëã 20
ýêçåìïëÿðîâ «Ìàðóñi Áîãóñëàâêè», óñëîâèå Âû äåëàëè ñ ã. Ïóëþåì, ïî ìîåìó
ïîðó÷åíèþ, è ïî 20 ýêç. êàæäîé äðàìû ïåðåâîäà Êóëèøà øåêñïèðîâûõ äðàì. Ýòî
óñëîâèå ÿ ñàìà ñ Âàìè çàêëþ÷àëà. Ñ 5-ãî ìàÿ ÿ áóäó â ×åðíèãîâñêîé ãóá. â Áîðçíå.
Ñ óâàæåíèåì
À. Êóëèø
1908ã. 24 àïðåëÿ.
¹ 25
1908, ëèïíÿ 20.
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
ß ïîëó÷èëà èç àãåíòñòâà Þãî-çàïàäíûõ êàçåí[íûõ] æåëåçíûõ äîðîã ïðè
Ðàäçèâèëîâñêîé òàìîæíå èçâåñòèå, ÷òî íàõîäèòñÿ òàì ÿùèê íà ðóñèíñêîì êíèã
âåñîì â 3 êã 2 àð(?) è ïîøëèíû çà ýòè êíèãè ïðè÷èòàåòñÿ 51 ð. 85 ê. àêöèäåíöèè, à ñ
ïîøëèííûìè 57 ð. 96 ê., ÷òî ÿ äîëæíà âûñëàòü ïî òðåáîâàíèþ Àãåíòñòâà: ß æå
àãåíòñòâó çàÿâèëà: ÷òî ýòîé ñóììû äåíåã è íèêàêîé äðóãîé ÿ ïëàòèòü íå íàìåðåíà
è íå îáÿçàíà: âñå ðàñõîäû äîëæíû áûòü óïëî÷åíû îòïðàâèòåëåì.
ß æå è ïèñàëà îá ýòîì ã. Ãíàòþêó, êàê îí ñ ýòèì ïðåäëîæåíèåì êî ìíå
îáðàùàëñÿ. Èçâåñòíî, ÷òî ìû ïîãîðåëè è î òîì, ÷òî ÿ èìåëà, ÿ âñå îòäàëà íà èçäàíèÿ
ïðîèçâåäåíèé Ï.À.Êóëèøà.
Сіверянський літопис 37
È ÷òî íàïóãàíà âîðîíà è èìÿ áîèòñÿ.
Ñ óâàæåíèåì
À. Êóëèø
È ýòî íå ìîå äåëî
1908ã. 20 èþíÿ.
¹ 26
1908, ñåðïíÿ 4. - ñ. Êèíàøiâêà.
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
Ïðîøëî òàê ìíîãî âðåìåíè ñ òåõ ïîð, êàê ÿ èçâåùàëà Âàñ, ÷òî Àãåíòñòâî êî ìíå
îáðàòèëîñü î òîì, ÷òî êíèãè ïåðåâåçëè è ÷òîáû ÿ èõ ïðèíÿëà. Íî ÿ îòâå÷àëà ÷òî ýòî
íå ìîå äåëî îïëà÷èâàòü â òàìîæíþ. Òàê æå èçâåñòèëà Âàñ è ã. Ãíàòþêà. Íî êíèãè
åùå è äî ñèõ ïîð íå èìåþ. Óæå 12 ãîä ïîøåë ñî ñìåðòè ìîåãî ìóæà. Õîòåëîñü áû
çàêîí÷èòü ýòî äåëî. Òàêæå ïî óñëîâèþ ñ ã. Ïóëþºì, ìíå äîëæíû âûñëàòü è 20-òü
ýêç. «Ìàðóñè Áîãóñëàâêè».
Ñ óâàæåíèåì ê Âàì
À. Êóëèø
1908 ã. 4-ãî ñåðïíÿ
ñ. Êèíàøåâêà, ìóçåé
¹ 27
1909, ãðóäíÿ 23. - Ëèñò äî Ì.Ñ. Ãðóøåâñüêîãî(?).
1909 ð. 23-ãî ãðóäíÿ
Âèñîêîïîâàæíèé Äîáðîäiþ
Ìèõàéëî Ñåðãiéîâè÷ó!
Âàì «Íà ÷óæîì ïiðó ïîõìiëëÿ»... «Òàê íàøà ïi÷ ïå÷å». ßê íå çíàâøè, áðàòü
÷óæó ñïàäùèíó, âèêðàäåíi ç âiòðèíè ðóêîïèñè 13 äðàì Øåêñïiðà i îðèãiíàëüíèé
òâið «Ìàðóñi Áîãóñëàâêè»!! Ùî ùå é íiäå íå áóâ íàäðóêîâàíèé!.. Õiáà Êóëiø áóâ
áåçðiäíèé, òà i òåïåð ó ìåíå i ñåñòðè i íåáîãè, ðîäó ïîâíî... À ìîæå ÿ ùå êîìó i
çàâiùàëà ìóæèêà áiäíîãî áåçãðàìîòíîãî, òà é òî çíàþòü, ùîá ÷óæîãî íå çàéìàòü.
ßê æå íå ïîñïèòàòü! À ÿê æå ï. Êóëiøåâà ïðî öå äóìàº?.. I çàõâàòèëè ëåäü íå âñå
ìàéíî.
Äóæå ÷óäíî ðîçñóæäຠä. Ãíàòþê, ç êîòðèì ÿ â õîðîøèõ ñòîñóíêàõ áóëà, i
ëèñòóâàëàñÿ. À òåïåð âií òàêè îïàì’ÿòàâñÿ i ïðèçíຠìåíå çà ñïàäêîºìèöþ Êóëiøà,
i ïîñèëຠçà øóëóøàéêàìè, âè¿âøè ÿº÷êè, äî Òèì÷åíêà, òî ùî á ùå ÿ i çà ïåðåñèëêó
çàïëàòèëà; à õòî æ çà âèêðàäåííÿ öüîãî âñüîãî ç âiòðèíè ìåíi çàïëàòèòü? Âè¿ëè
ÿº÷êî, òà ùå é áàäüîðÿòüñÿ! Ùå é ÿ çà øêàðàëþùè ÷åðåç äåñÿòü ëiò ïîâèííà ñòàðiñòþ
ïëàòèòü... «Çà ìîº æèòî ìåíå ùå é ïîáèòî»... Ñòàðà ïiñíÿ... ßêi çàêîíè ïîãàíi â
Ãàëè÷èíi... À êðàùå íåõàé 1000 çà «Ìàðóñþ Áîãóñëàâêó» i çà 13 äðàì ïðèñèëàº
Ãðóøåâñüêèé, áî òîäi â ãàçåòàõ i îá’ÿâëÿòü íå áóäó. Ùå Ãðóøåâñüêèé - õî÷å ìåíå
ïîáëàãàòè, ùîá ÿ îãîëîñêè íå ðîáèëà, ùî íàñ îáîáðàëè ç âiòðèíè... Ìè ùîäíÿ
÷èòàºìî îãîëîñêè, à öå äëÿ ÷åñòi Óêðà¿íè òðåáà îãîëîøóâàòü, ùî á ùå i âäðóãå
ðóêà íå ïðîñòÿãëàñü êðàñòè. ß Âàì ïîñëàëà «Ãàìëåòà». Ìîæó i «Ìiðà-çà-ìiðó» îò
i ïîðiâíÿéòå ÿê ó «Ãàìëåòi» ä-ð Ôðàíêî âiðíî çîáðàçèâ Êóëiøà, êîòðîãî
Ãðóøåâñüêèé òàê áî¿òüñÿ, ùîá ÿ éîãî ÷åñòi ñëàâè íå ïîøêîäèëà i ïîòiì «Ìiðà-çà-
ìiðó». Îò «ðàäè ÷åñòi i ïîâàãè ñâ i Êóëiøà». Âií çà öüîãî òðóäîâèêà äîðîãîãî,
ìîâëÿâ Ãðóøåâñüêèé ñëîâà äîáðîãî íå ñêàçàâ i íå íàïèñàâ, à âæå îò i 4-èé ò[o].
çàðàç âèéäå. Ïèñàâ Î. Ãðóøåâñüêèé ãàðíî, à ñåé íiêîëè i ïiñëÿ ñìåðòi íå íàïèñàâ
ïðàâäè, à íà ñïàäùèíó òàê î÷i i çàiñêðèëèñü, i ìåíå òàêè çåìëÿ÷êè íå çàáóëè i ãðîøi
ïðèñèëàëè i ïîìèíàëè ãàðíî. À Ãðóøåâñüêèé i òîäi, i òåïåð ìîâ÷èòü. Íåõàé øëå
1000 çà Ìàðóñþ i çà äðàìè. À òå, ùî ïðîøó ëàñêè ãðîøåé çiáðàòü - ãðîøåé, ùîá
êií÷èòü âèäàííÿ. Ãåðîñòðàòè ïîñòàðàëèñü; ÷èì æå ïðîñëàâèòüñÿ Óêðà¿íà, õiáà
ëàéêàìè, òà ùå Ãðóøåâñüêèé âiñiì ìiñÿöiâ ìié ðóêîïèñ ïðîäåðæàâ òà ÷èòàâ, íå
íàäðóêóâàâøè ó «Ïðîñâiòi», íå ïîïèòàâøèñü ó ìåíå íà òå äîçâîëó i äàâàâ iíøèì
÷èòàòü iç ìîãî íåíàäðóêîâàíîãî ðóêîïèñó ï. Ñòàðèöüêî¿, à ïîòiì i ä. Ãðií÷åíêî
ïîñèëàâñÿ íà íüîãî. I ïðîäåðæàâøè i âèñìîêòàâøè â ñèëó, ëåäâå äîáèëèñü, ùîá
âåðíóâ. À ñïàñèái Ï÷iëêà íàäðóêóâàëà, i òå ðàçîì, ùî Ìàðêîâè÷, ¿¿ ÷îëîâiê, äÿêóº
Êóëiøà, ùî âèïðàâëÿâ ¿¿ ðóêîïèñè. «ßê òðåáà - òî i äî Êèºâà», îò i Øåâ÷åíêó íiõòî
íå çàïîìiã íi÷èì. Íåâèïðàâëÿâ, i íà Óðàë 12 ëiò ãðîøåé íå ïîñèëàâ... Òàê òî íà
38 Сіверянський літопис
ñâiòi..., à ïðîñëàâèòèñü óñÿêå õî÷å õî÷ ëàéêîþ, õî÷ iç âiòðèíè ïîçáèðàâøè ìîþ
ñïàäùèíó. À «Ãðîìàäñüêèé ðîáiòíèê» óñþäè ñåáå ïîñòèëàâ ïiä íîãè. Àáè ñêàðáè
íàøî¿ Óêðà¿íè ðîñëè - à âîíè êèøåíi ñâî¿ íàáèâàëè. Íåõàé ãðîøåé âèñèëàþòü.
Õàé Ãíàòþê âèêîëóïàíèì ÿº÷êîì ñàì ãîäóºòüñÿ, à òî ùå ìåíå ñòàðiñòþ ïîñèëàº.
Ñåðäåøíå Âàì äÿêóþ:
Î äðóçi! î áîðöi çà iñòèíó ñâÿòóþ!
Ïî÷óéòå ãîëîñ ìié iç-ïîä çåìëi ñèðî¿:
ß âàøó ÷èñòîòó i äóõà ïðàâîòó*
Ïðèíîøó ÿê òðîôåé, ó ïàíòåîí ãåðî¿â.
Êóëiø.
ß íå áóäó æàëêóâàòè, õî÷ áè öåé ëèñò ïîñëàëè ÷è Ãíàòþêó, äî êîòðîãî ìåíi äiëà
íåìà, à ÷è Ãðóøåâñüêîìó. Òî âií ïîëó÷èâ áåç ì çàÿâè - ìîþ ñïàäùèíó.
Ç âèñîêèì ïîâàæàíÿì äî Âàñ i ïðèõèëüíiñòþ
À. Êóëiø
Ïîêè Ãðóøåâñüêèé íå ïåðåéøîâ ó Êè¿â çi ñâî¿ì Âiñíèêîì, òî âñÿêó äðiáíîòó
ìîþ äðóêóâàâ, à òåïåð çíóùàºòüñÿ i ìàéíî ìîº çàáèðàº. Íåõàé ãðîøi Áîðçíi âèñèëàº.
×è íå îãëÿíóòüñÿ òîé iç çîëîòà íàöi¿, êîòðîìó Êóëiø ùå êîìóñü i äðóãîìó ïî 300 ð.
äàâàâ, ùîá òiëüêè âñÿ÷èíó ïðî iíòåðåñè Óêðà¿íè çàïèñóâàëè.
À ïðî òå, ùî ÿ ïèñàëà, ïðî ìî¿ ìði¿ íå äóìàéòå, öå òiëüêè ìði¿. Öÿ äóìêà ìåíå
æèâèòü. Çà øóëóøàéêàìè òî é ìîæíà, à äî äiëà, òî ó íàñ i ñíàãè íåìà... «Êóé
æåëåçî ïîêà ãîðÿ÷î.»
Ïðî òå, ùî Êóëiø íà ñâî¿ ãðîøi âèäàâ òâîðè Êâiòêè-Îñíîâ’ÿíåíêà, íiäå i
íå ïîì’ÿíóëè, i ùå Ïîòåáíÿ. À ñêiëüêè Êóëiø íà îëòàð ñâ Óêðà¿íè ïðèíiñ
ïðàöü, i çà öå i íà êóñîê õëiáà îïiñëÿ ïîæàðó íå ïîäàëè. À Âè âñþäè áóëè
ïðèñóòíi.
* Ñåðöå ÷èñòî ñîçèæäà âî ìíå, Áîæå, è äóõ ïðàâ îáíîâè âî óòðîáè
Ïñàëîì 2,12.
¹ 28
1908 ð. (?)
Ìèëîñòèâûé Ãîñóäàðü
Ìèõàèë Ñåðãååâè÷!
Êîãäà âåÿëî íà ìåíÿ, þæíûì ëåãêèì äóíîâåíèåì âåòåðêà çàïàõîì þæíûõ öâåòîâ,
è ñîãðåâàëî ìåíÿ ëó÷àìè þæíîãî ñîëíöà, òî íåâîëüíî è ìîÿ óäðó÷åííàÿ ãîðåì
äóøà, ïîä ýòèì íàèòèåì ðîñïàëÿëàñü ñîîòâåòñòâåííî ÷óâñòâîì ýòîãî îïàõàëà,
íàøèõ êóëüòóðíûõ îòíîøåíèé - íàäåæä íà îáîãàùåíèå âñõîäîâ. À êîãäà çàâåÿëè
ìåòåëè, âüþãè, è çàñëûøàëñÿ íåïðèÿçíåííûé ñâèñò è ìåäëåííûé òåìï ïîåçäà, òî
äóøà ñòàëà ñîîáùàòñÿ ñ ýòèì íîâûì ñîçâó÷èåì òå÷åíèÿ è òåðÿòü ýòîò îòðàäíûé
ñëåä íàøåé äîëãîé ïåðåïèñêè...
Ïðåæäå è ìîè ìàëîöåííûå «Îïîâiäàííÿ» ïîñòîÿííî ïå÷àòàëèñü äàæå áåç
èçúÿòèÿ è îäíîãî èç íèõ - äàæå ïîñëàíî áûëî â Àìåðèêó è ïîìåùåíî â ãàçåòó
«Ñâîáîäà».
Ïðèáûòèå æå ã. Ãðóøåâñêîãî â Ðîññèþ ìåíÿ òàê îáðàäîâàëî, ÷òî çàöâåòåò íàøà
ëèòåðàòóðà áîëåå ðàäóæíûì öâåòîì è áîëåå øèðîêèì ïðèòîêîì ñèë ëèòåðàòóðíûõ,
è íàïèñàëà ê íåìó ïðèâåòñòâèå. Íî îí ìíå óæå íå îòâå÷àë. Íîâàÿ Ýðà, íîâûå
îòíîøåíèÿ óâëåêëè åãî...
×òî êàñàåòñÿ øåêñïèðîâûõ äðàì, ïåðåâîäà Ï.À.Êóëèøà, òî ïðåæäå âñåãî
æåëàþ, ÷òîáû èìÿ Êóëèøà âñåãäà áûëî ïîäïèñàíî, êàê è äðóãèõ ïèñàòåëåé.
Îí áûë ÷åëîâåê ñ ñàìîñòîÿòåëüíûì âçãëÿäîì è íèãäå íå ñòûäèëñÿ ñâîåãî ß. À
åñëè áåçðàçëè÷íûå ëþäè è îñóæäàëè åãî, òî ïóñòü ñâîèì ß ãíóøàþòñÿ.
À îí âñå øåë ñâîåé èçáðàííîé òåðíèñòîé äîðîãîé, è ïîä ñëîâåñíûìè ïóëåìåòàìè
íåêîòîðûõ çëîñòíûõ ÿçûêîâ.
Äðàìû ïåðåâîäà Ï. À. Êóëèøà îòâåçåíû â ðåäàêöèþ «Ëiòåðàòóðíî-Íàóêîâîãî
Âiñíèêà» è âðó÷åíû ã. Ãðóøåâñêîìó áåç ìîåé ïîäïèñè è ìîåãî ñîãëàñèÿ. À ïîñëå
ñìåðòè ìîåãî ìóæà ß íàñëåäíèöà. Íî äëÿ íèõ ýòîãî è íå íóæíî áûëî, è òîò êòî èõ
ïðèâåç íå íàõîäèë ýòî íóæíûì êàñàòåëüíî Êóëèøåé - íàøèõ òî çàêîíîâ
äîèñêèâàòüñÿ...
Íî íàñëåäíèöà - òî åñòü ÿ, óçíàâøè îá ýòîì, ñòðàøíî âçâîëíîâàëèñü -
îãîð÷èëèñü è íàïèñàëè ïèñüìî ê ã. Òèì÷åíêî ñ óïðåêîì, êàê îí îñìåëèëñÿ
Сіверянський літопис 39
äåðçíóòü ñäåëàòü òàêîé áåççàêîííûé ïîñòóïîê?! Íî îí åé îòâå÷àë, ÷òî îí
óïîëíîìî÷åííûé òîëüêî - íî ÿ, áðîñèâ âñþ ýòó áåçîáðàçíóþ ïðîäåëêó ïèøó
ã. Ãðóøåâñêîìó, ÷òî õîòÿ Êóëèø äëÿ Óêðàèíû ðàáîòàë èñêëþ÷èòåëüíî, íî êàê
ó íàñ öåíçóðà â Ðîññèè íå âîçìîæíàÿ, òî õîòÿ áåççàêîííî ïîñòóïèëè, áåç ìîåãî
ïîçâîëåíèÿ, áåç ìîåé ïîäïèñè - òî ÿ ìèðþñü íà òîì, ÷òîáû ïðèñëàëè ìíå êàæäîé
èçäàííîé äðàìû ïåðåâîäà Êóëèøà - ïî 20 ýêçåìïëÿðîâ. Æäó, æäó èõ, è äî ñèõ
ïîð íåò, íè ãîíîðàðà, è ýòî ìåíÿ óòîìëÿåò, ïîñòîÿííî óïîìèíàòü î äîëãå â òàêîì
áåñïðàâíîì äåëå.
À ñàìè òîðãóþò è áåç ïîäïèñè èìåíè Êóëèøà è â Ðîññèè è áåç äîêóìåíòà ïîäïèñè
ìîåé, è ôîíä è òðóäû àâòîðà âñå âåëèêîäóøíî æåðòâóåò êòî-òî, áåç ïîäïèñè
íàñëåäíèöû. Êàêîå âåëè÷èå! êàêîå ñàìîóòâåðæäåíèå!.. è êàêàÿ äîáðîäåòåëü ïðèíÿòü
âñå áåñïðåêîñëîâíî, áåç çàêîííîé ïîäïèñè èìåíè íàñëåäíèöû!!...
Ïðàâî... æèâÿ äîëãî, ÿ òàêèõ âåëèêîäóøíûõ ëþäåé â æèçíè ñâîåé åùå è íå
âñòðå÷àëà, è òàêèõ íàèâíûõ è óâåðåííûõ â ñâîåé ïðàâîòå... Ïðîøó âåðíóòü Ìàðêå
Âîâ÷êî è òàêæå äîëã çà ïåðåâîä Øåêñïèðà.
Ñ óâàæåíèåì,
À. Êóëèø
[P.S.] ß «Ñïiëêè» íå çíàëà è ê íåé îáðàùàòüñÿ íå áóäó. Ìåíÿ è òàê âñå ýòî
òÿãîòèò, è ñòîëüêî ëåò ïðîøó ýòî âñå âûïîëíèòü
* * *
Äîäàòêè:
¹ 1
1897, ëþòèé. - Ëèñò Â.Ì.Áiëîçåðñüêîãî äî Ì.Ñ.Ãðóøåâñüêîãî.
Ã. Ïðîôåññîðó Ëüâîâñêîãî Óíèâåðñèòåòà, Ìèõàèëó Ãðóøåâñêîìó
2 ôåâðàëÿ ñò. ñòèëÿ ñêîí÷àëñÿ ó ñåáÿ íà õóòîðå áëèç ã. Áîðçíû ×åðíèãîâñê[îé]
ãóá[åðíèè] ïèñàòåëü íàøåé íàöèîíàëüíîñòè Ïàíòåëåéìîí Àëåêñàíäðîâè÷ Êóëèø.
Ê ñîæàëåíèþ è ñòûäó ìîåìó, ÿ òàê ìàëî âëàäåþ ñâîèì ðîäíûì ÿçûêîì, ÷òî íå
ðåøàþñü äàæå íàïèñàòü íà íåì è ýòîãî èçâåùåíèÿ.
Â.Áèëîçåðñêèé
Ïèøó íà ïðîñòîé áóìàãå ïî òðàäèöèè äîìà Êóëèøà.
(Öåíòðàëüíèé äåðæàâíèé iñòîðè÷íèé àðõiâ Óêðà¿íè â ìiñòi Êèºâi. - Ô. 1235. -
Îïèñ 1. - ¹ 871. Àâòîãðàô).
Êîìåíòàði:
¹ 1
Áàðâiíñüêèé Îëåêñàíäð (1847-1926) - óêðà¿íñüêèé ïîëiòè÷íèé i ãðîìàäñüêèé
äiÿ÷, iñòîðèê òà ïåäàãîã. Ãîëîâà ëüâiâñüêî¿ Ãðîìàäè, ñïiâçàñíîâíèê æóðíàëó
«Ïðàâäà» òà ãàçåòè «Äiëî».
¹ 2
Ïàâëèê Ìèõàéëî (1853-1915) - ãðîìàäñüêî-ïîëiòè÷íèé äiÿ÷, ïóáëiöèñò i
ïèñüìåííèê. Ñïiëüíî iç Ôðàíêîì âèäàâàâ æóðíàë «Ãðîìàäñüêèé äðóã» (1878),
àëüìàíàõè «Äçâií» i «Ìîëîò». Ðÿòóþ÷èñü âiä óâ’ÿçíåííÿ, 1879 ðîêó âè¿õàâ äî
Æåíåâè, äå ðàçîì ç Äðàãîìàíîâèì äî 1882 âèäàâàâ æóðíàë «Ãðîìàäà». Ðàçîì iç
Ôðàíêîì áóâ çàñíîâíèêîì Óêðà¿íñüêî¿ ðàäèêàëüíî¿ ïàðòi¿.
Çàáiëà Íàäiÿ Ìèõàéëiâíà (1826-ïiñëÿ 1903)- ñåñòðà Âàñèëÿ Áiëîçåðñüêîãî òà
Ãàííè Áàðâiíîê. ¯¿ äî÷êà (Í.Êèáàëü÷è÷) çàëèøèëà ñïîãàäè ïðî ëèñòóâàííÿ
Í. Çàáiëè ç Òàðàñîì Øåâ÷åíêîì.
¹ 3
Òèì÷åíêî ªâãåí Êîñòÿíòèíîâè÷ (1866-1948) - óêðà¿íñüêèé â÷åíèé-ìîâîçíàâåöü,
iñòîðèê óêðà¿íñüêî¿ ìîâè, äiàëåêòîëîã, ëåêñèêîãðàô, ïåäàãîã, ïåðåêëàäà÷. ×ëåí
êè¿âñüêî¿ Ñòàðî¿ Ãðîìàäè, Óêðà¿íñüêîãî íàóêîâîãî òîâàðèñòâà ó Êèºâi, äiéñíèé
÷ëåí ÍÒØ (ç 1914). Ïîêóïåöü ñàäèáè Êóëiøiâ â ñ. Ìîòðîíiâêà.
¹ 4
Ëèñåíêî Ìèêîëà Âiòàëiéîâè÷ (1842-1912) - âèäàòíèé óêðà¿íñüêèé êîìïîçèòîð,
åòíîãðàô, äèðèãåíò, ïiàíiñò, ãðîìàäñüêèé äiÿ÷. Àêòèâíèé ÷ëåí êè¿âñüêî¿ Ãðîìàäè.
Îðãàíiçàòîð ùîði÷íèõ øåâ÷åíêiâñüêèõ êîíöåðòiâ. 1908-1912 - ãîëîâà ðàäè
ïðàâëiííÿ «Óêðà¿íñüêîãî Êëóáó».
¹ 7
40 Сіверянський літопис
Áîäÿíñüêèé Îñèï (1808-1879) - âèäàòíèé óêðà¿íñüêèé ñëàâiñò, iñòîðèê,
àðõåîãðàô, åòíîãðàô, ïîåò, ïðîôåñîð Ìîñêîâñüêîãî óíiâåðñèòåòó, ðåäàêòîð
«×òåíèé â îáùåñòâå èñòîðèè è äðåâíîñòåé ðîñèéñêèõ».
Þçåôîâè÷ Ìèõàéëî Âîëîäèìèðîâè÷ (1802-1889) - ðîäè÷ Â.Òàðíîâñüêîãî-
ñòàðøîãî, ÷ëåí Òèì÷àñîâî¿ êîìiñi¿ äëÿ ðîçãëÿäó äàâíiõ àêòiâ ó Êèºâi, àâòîð äîíîñó
ïðî iñíóâàííÿ â Êèºâi «Êèðèëî-Ìåôîäi¿âñüêîãî òîâàðèñòâà».
Òàðíîâñüêèé Âàñèëü Âàñèëüîâè÷ (1810-1866) - óêðà¿íñüêèé ãðîìàäñüêèé i
êóëüòóðíî-îñâiòíié äiÿ÷, ìåöåíàò, â÷èâñÿ ðàçîì ç Ì.Â.Ãîãîëåì ó íiæèíñüêîìó ëiöå¿
i äðóæèâ ç íèì. Ïî ñìåðòi äÿäüêà ó 1853 ð. îòðèìàâ ñåëà Ïîòiê òà Êà÷àíiâêó, äå
ãîñòþâàëî ÷èìàëî âèäàòíèõ îñîáèñòîñòåé, â ò.÷. é Ï.Êóëiø i Â.Áiëîçåðñüêèé. Çà
ñïðèÿííÿ Â.Òàðíîâñüêîãî-ñòàðøîãî áóëî âèäàíî iñòîðè÷íó ïîâiñòü Ï.Êóëiøà
«×îðíà ðàäà».
Ãàëàãàí Ãðèãîðié Ïàâëîâè÷ (1819-1888) - âiäîìèé óêðà¿íñüêèé ãðîìàäñüêèé
äiÿ÷, ìåöåíàò. Áóâ îñîáèñòî çíàéîìèé i ëèñòóâàâñÿ iç Ò.Øåâ÷åíêîì,
Ì.Ìàêñèìîâè÷åì, Ï.Êóëiøåì, Â.Àíòîíîâè÷åì. Iíiöiàòîð âiäêðèòòÿ áàãàòüîõ øêië
òà ãiìíàçié, øàíóâàëüíèê óêðà¿íñüêî¿ ìîâè òà ìèñòåöòâà.
¹ 8
Êî÷óáåé Ìèõàéëî Ìèêîëàéîâè÷ (1863-?) - ïðåäâîäèòåëü áîðçíÿíñüêîãî
ïîâiòîâîãî äâîðÿíñòâà. Ïåðåâiç íà ñâîþ ñàäèáó â ñ. Êèíàøiâêó áóäèíîê Êóëiøiâ
ç Ìîòðîíiâêè, âiäðåìîíòóâàâ éîãî i â 1907 ðîöi âiäêðèâ ìóçåé.
¹ 14
Êîáðèíñüêà Íàòàëiÿ (1851-1920) - ïèñüìåííèöÿ é ãðîìàäñüêà äiÿ÷êà, ïiîíåðêà
óêðà¿íñüêîãî æiíî÷îãî ðóõó â Ãàëè÷èíi.  1884 ð. îðãàíiçóâàëà «Òîâàðèñòâî
ðóñüêèõ Æåíùèí ó Ñòàíiñëàâîâi», iíiöiàòîð ñòâîðåííÿ ñïðàâè äèòÿ÷èõ ñàäêiâ.
¹ 16
«ïðèøëîãî». Òóò - ìàéáóòíüîãî.
¹ 22
Ãðií÷åíêî Áîðèñ Äìèòðîâè÷ (1863-1910) - âèäàòíèé óêðà¿íñüêèé ïèñüìåííèê,
ãðîìàäñüêî-ïîëiòè÷íèé äiÿ÷, â÷åíèé-ìîâîçíàâåöü i ïåäàãîã. Îðãàíiçàòîð âèäàííÿ
óêðà¿íñüêîþ ìîâîþ áàãàòüîõ âiäîìèõ ñâiòîâèõ ëiòåðàòóðíèõ øåäåâðiâ, îäèí ç
ëiäåðiâ Óêðà¿íñüêî¿ äåìîêðàòè÷íî¿ ïàðòi¿, òâîðåöü ðÿäó óêðà¿íñüêèõ ïiäðó÷íèêiâ,
ëiòåðàòóðíèé êðèòèê.
¹ 23
Øðàã Iëëÿ Ëþäâèãîâè÷ (1847-1919) - äåïóòàò I Äåðæàâíî¿ äóìè, ÷ëåí
Óêðà¿íñüêî¿ Öåíòðàëüíî¿ Ðàäè, àäâîêàò, ãðîìàäñüêèé i ïîëiòè÷íèé äiÿ÷
×åðíiãiâùèíè. Î÷îëþâàâ Óêðà¿íñüêó ïàðëàìåíòñüêó ãðîìàäó, ÿêà ó Äåðæàâíié
äóìi äîìàãàëàñÿ óêðà¿íñüêî¿ íàöiîíàëüíî¿ àâòîíîìi¿.
|