Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)

Рецензія на книгу: Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.). Київ: Інститут історії України НАН України, 2007, ч. 1-2: 326+175 с....

Ausführliche Beschreibung

Gespeichert in:

Bibliographische Detailangaben
Datum:	2008
1. Verfasser:	Wiślicz, T.
Format:	Artikel
Sprache:	Polish
Veröffentlicht:	Інститут історії України НАН України 2008
Schlagworte:	Рев’ю
Online Zugang:	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/5740
Tags:	Tag hinzufügen Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
Назва журналу:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Zitieren:	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.) / T. Wiślicz // Ейдос. Альманах теорії та історії історичної науки. — К., 2008. — Вип. 3. — С.465-470. — польск.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	irk-123456789-5740
record_format	dspace
spelling	irk-123456789-57402013-02-13T02:11:23Z Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.) Wiślicz, T. Рев’ю Рецензія на книгу: Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.). Київ: Інститут історії України НАН України, 2007, ч. 1-2: 326+175 с. 2008 Article Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.) / T. Wiślicz // Ейдос. Альманах теорії та історії історичної науки. — К., 2008. — Вип. 3. — С.465-470. — польск. http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/5740 pl Інститут історії України НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Polish
topic	Рев’ю Рев’ю
spellingShingle	Рев’ю Рев’ю Wiślicz, T. Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
description	Рецензія на книгу: Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.). Київ: Інститут історії України НАН України, 2007, ч. 1-2: 326+175 с.
format	Article
author	Wiślicz, T.
author_facet	Wiślicz, T.
author_sort	Wiślicz, T.
title	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
title_short	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
title_full	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
title_fullStr	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
title_full_unstemmed	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)
title_sort	дмитро вирський. околиця ренесансу: річпосполитська історіографія україни (xvi – середина xvii ст.)
publisher	Інститут історії України НАН України
publishDate	2008
topic_facet	Рев’ю
url	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/5740
citation_txt	Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.) / T. Wiślicz // Ейдос. Альманах теорії та історії історичної науки. — К., 2008. — Вип. 3. — С.465-470. — польск.
work_keys_str_mv	AT wisliczt dmitrovirsʹkijokolicârenesansuríčpospolitsʹkaístoríografíâukraínixviseredinaxviist
first_indexed	2025-07-02T08:48:37Z
last_indexed	2025-07-02T08:48:37Z
_version_	1836524365064175616
fulltext	Ейдос 3’2008 Tomasz Wiślicz Warszawa Дмитро Вирський . Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.). Київ: Інститут історії України НАН України, 2007, ч. 1 -2: 326+175 с. Autor recenzowanej pracy, Dmytro Wyrskyj, jest pracownikiem zakładu historiografii ukraińskiej kijowskiego Instytutu Historii Ukrainy NAN Ukrainy i, pomimo młodego wieku, autorem licznych artykułów z zakresu historii dziejopisarstwa oraz metodologii historii, jak również obszernej monografii książkowej miasta Kremenczuk (Kriemienczuk), doprowadzonej do 1764 roku 1. Recenzowana publikacja łączy zainteresowania Autora dziejami historiografii i historią Ukrainy w okresie wczesnonowożytnym, jest zarazem poważnym opracowaniem źródłoznawczym. Praca składa się z dwóch części, z których druga to obszerny aneks źródłowy, podający pełne teksty cytowanych w pierwszej części źródeł w językach oryginału: łacińskim, polskim, jak również niemieckim, francuskim i czeskim. Zasadnicza, pierwsza część książki składa się ze wstępu, dwóch rozdziałów, podzielonych na podrozdziały, oraz krótkiego posłowia. Pracę uzupełniają bibliografia i indeks osobowy. Zanim przejdę do omówienia kolejnych rozdziałów książki, należy poświęcić uwagę sformułowaniu problemu badawczego przez Autora oraz koncepcjom, które przyświecały mu podczas pisania recenzowanej pracy. Wyrskyj wprawdzie we wstępie omawia pokrótce założenia swojego opracowania, odwołując się do nowoczesnych koncepcji metodologicznych (Th. Kuhn, M. Foucault, F. Amkersmit, B. Skarga), jednak bardziej wymowne są pod tym względem merytoryczne rozdziały książki. Jak sam tytuł wskazuje, Autora interesuje sposób, w jaki historiografia Rzeczypospolitej traktowała Ukrainę w okresie od początku XVI do połowy XVII wieku. Takie sformułowanie tematu wydaje się dość proste, ale w istocie wymaga zdefiniowania/uściślenia wszystkich terminów, 1 Д.С. Вирський, Українне місто: Кременчук від заснування до 1764 р. , Київ 2004. Томаш Вісліч466 występujących w podtytule pracy (główny tytuł można bowiem traktować jako metaforyczną syntezę tez autora, o czym dalej). Najmniej kontrowersyjny jest z akres chronologiczny pracy. Autor wyznacza tu dwa wyraźne terminy: początkowy to rok 1505 – rok konstytucji nihil novi. Dla Autora to początek „szlacheckiej rewolucji”, zakończonej rokoszem Zebrzydowskiego w stulecie później. Wytworem tejże „rewolucji” jest „uniwersalistyczny projekt ” wieloetnicznego państwa polsko-litewskiego, realizowany – zdaniem Autora – również na ziemiach ruskich Korony. Projekt ten przeżył „szlachecką rewolucję” – jego datę końcową Autor wyznacza z oczywistych względów na 1648 rok, c zyli na „rewolucję kozacką”. Okres ten, blisko 150 lat, uznaje Autor za czasy, w których historiografia Rzeczypospolitej (nb. podobnie jak jej kultura czy dzieje) była historiografią ojczystą z punktu widzenia Ukrainy. Stwierdzenie to niesie bardzo ważne skutki dla analizy materiałów źródłowych. Otóż Ukraina w przebadanych przez Autora dziełach historiograficznych nie jest dla renesansowych pisarzy krajem obcym, konkurencyjnym, lecz własną ojczyzną, jej fragmentem, bądź też jedną z ojczyzn. Dlatego też, co Wyrskyj kilkakrotnie (i chyba nieco prowokacyjnie) podkreśla, praca jego mieści się w zakresie ukraińskiej historii historiografii ojczystej. Wyjaśnienia wymaga dalej pojęcie Ukrainy, stosowane przez Autora. Jest to zdecydowanie pojęcie maksymalnie rozszer zone i – można by powiedzieć – ahistoryczne. Mówiąc o Ukrainie Wyrskyj ma na myśli zarówno województwa ukrainne, jak i Wołyń, Podole i Ruś Czerwoną. Pojęcie to odnosi się zatem do projektu genealogicznego nowoczesnej ukraińskiej świadomości narodowej, jedn oczącej zarówno tradycję zaporoską, jak i lwowską. Zdaniem Wyrskiego to genealogiczne pojęcie stosuje się szczególnie dobrze do badanego przezeń okresu, wraz z jego oboma uniami – lubelską 1569 i brzeską 1596, które wyznaczały projekt integracji wszystkich ziem etnicznej Ukrainy w jednym, wielonarodowym projekcie państwowym, jakim była Rzeczpospolita. Kres temu projektowi położył rok 1648, a zwłaszcza 1654. Ukraina w okresie wybranym przez Autora staje się zatem ową tytułową okolicą renesansu – krainą nieco może utopijną, ale wartościowaną zdecydowanie pozytywnie, istniejącą być może silniej w odrodzeniowej historiografii niż politycznych konkretach. Kolejnym pojęciem, wymagającym wyjaśnienia jest właśnie historiografia. Również to pojęcie traktuje Autor moż liwie najszerzej, włączając w jej skład rozmaite gatunki pisarstwa i różne konwencje literackie. Jasne jest bowiem, że dla omawianego okresu nie można wyznaczyć naukowego standardu historiografii – historia wciąż była „niedonauką” (jak nazywa ją Wyrskyj we wstępie). Wszelako to nie czyni ją bezwartościową, szczególnie dla historyka, który za cel stawia sobie nie tyle odtworzenie faktów, co zrozumienie dziejów idei, wyobrażeń i koncepcji Рец. на кн.: Вирський Д. Околиця Ренесансу… 467 politycznych. Autor koncentruje się, rzecz jasna, na najważniejszym typ ie pisarstwa historycznego w omawianym okresie, czyli na kronikach, ale włącza w zakres swojej analizy także inne formy: roczniki, biografie, relacje uczestników wydarzeń, opisy geograficzno -historyczne, genealogie, herbarze, tablice chronologiczne, kazani a okazjonalne (głównie pogrzebowe), panegiryki, czy nawet literaturę piękną o treściach historycznych i druki ulotne. Takie podejście wynika, oczywiście, z niedookreślenia historiografii w okresie wczesnonowożytnym, lecz również z zamysłu Autora, który nie traktuje swoich źródeł jako krynicy wiedzy o politycznych dziejach narodu, lecz jako źródło do społecznego kształtowania się koncepcji narodowych i politycznych. Historia jawi się tu zatem, zgodnie ze światowymi tendencjami ostatnich dziesięcioleci, jako dyskursywna praktyka społeczna dotycząca przeszłości. Wobec tego kształtują ją teksty o rozmaitym charakterze, a których wspólnym mianownikiem jest zainteresowanie przeszłością. W końcu wyjaśnienia wymaga również, jaką to historiografią jest historiografia Rzeczypospolitej, czy też historiografia річпосполитська, takim określa ją bowiem Autor przymiotnikiem, nieistniejącym w języku polskim (a szkoda; może warto byłoby utworzyć taki neologizm: „rzeczpospolitski, -a”?). Również w tym względzie Wyrskyj zakreśl a jak najszerzej krąg swoich zainteresowań: chodzi o dzieła historiograficzne stworzone przez autorów, pochodzących z Rzeczypospolitej, zarówno tych piszących po łacinie, polsku czy rusku, w mniejszym zaś stopniu tych, piszących po niemiecku (to jest miesz kańców Gdańska i innych miast pruskich). Przytacza nawet dzieła historyczne Ormian i Żydów – mieszkańców Rzeczypospolitej. Interesują go również prace autorów obcych, pracujących na zamówienie tutejszych mecenasów, jak i inne teksty z epoki, dotyczące historii Ukrainy, których autorzy w jakiś sposób powiązani byli z Rzecząpospolitą. Szczególną uwagą obdarza jednak Wyrskyj autorów związanych osobiście z ziemiami ruskimi/ukraińskimi, niezależnie od ich wyznania i języka. Dla wyjaśnienia ich jednoczesnej i bezkonfliktowej identyfikacji ukraińskiej i „rzeczpospolitskiej” posługuje się kategorią hierarchii lojalności, charakterystyczną dla wczesnej epoki nowożytnej. We wstępie Autor omawia dość ogólnie powyższe zagadnienia (większość wątków rozwijając w dalszych partiach tekstu) i podaje dotychczasową bibliografię przedmiotu. Rozdział I, zatytułowany „Історіописання в Речі Посполитій: форми, методи та настанови”, dzieli się na dwa podrozdziały. Pierwszy z nich Autor poświęcił głównym formom historiografii przedoświeceniowej. Ogranicza się wszelako do przedstawienia niemal wyłącznie ewolucji kroniki, inne formy wymieniając tylko za Haydenem White’m. Bardzo brakuje w tym podrozdziale Томаш Вісліч468 przynajmniej naszkicowania charakterystyki różnych typów tekstów historiograficznych, z którymi czytelnik ma do czynienia w drugim podrozdziale tej części pracy. Przynosi on bowiem bardzo obfity i szczegółowy opis historiografii Rzeczypospolitej w latach 1505 -1648/1654, traktując jak najszerzej zarówno historiografię, jak i Rzeczpospolitą. Układ tego podrozdziału jest chronologiczny – wedle okresów panowania kolejnych władców. Być może praktyczniejszy byłby układ rzeczowo - chronologiczny, tzn. gdyby Autor wyróżnił ewolucję oficjalnych kronik (które wszakże dominują w tym spisie), a osobno omówił rozwój innych form pisarstwa historycznego. Niemniej jednak podziwiać należy skrupulatność tego spisu dzieł historycznych, powstałych w przeciągu 150 lat. Wartości poznawczej dodaje mu krótkie podsumowanie każdej pozycji pod względem jej przydatności dla badań historycznych Ukrainy. Liczba nazwisk, przytoczonych w tym podrozdziale jest pokaźna, dobrze więc się stało, że książkę zaopatrzono w indeks osobowy. Drugi, zasadniczy rozdział książki nosi tytuł „Українські сюжети річпосполитської історіографії” i stanowi zbi ór wypisów źródłowych (w tłumaczeniu na język ukraiński), ułożonych w trzy grupy tematyczne i opatrzonych informacjami o autorze oraz historiograficznym komentarzem. Pierwsza grupa dotyczy geografii historycznej i geopolityki. Znajdujemy tutaj fragmenty Polonii Jana Krasińskiego, Polonii Marcina Kromera, Descriptio veteris et novae Poloniae Stanisława Sarnickiego oraz Polski Szymona Starowolskiego – fragmenty, dotyczące szeroko i umownie rozumianej Ukrainy, jej geografii i dziejów. Druga część poświęcona jest wojnie, prowadzonej przez Rzeczpospolitą na jej południowo -wschodnim pograniczu przeciw Turcji i Chanatowi Krymskiemu. Znajdujemy tu wypis z druku ulotnego Josta Decjusz a z 1527 r. Sendbrief von der grossen schlacht..., poświęconego walce z Tatarami, dalej wierszowaną Historię żałosną o prędkości i okrutności Tatarskiej Bartosza Paprockiego (1575) oraz anonimowy druk ulotny La defaite des Tartares et Turcs faite par la seigneur Jean Zamoisky z 1589 r. Trzeci podrozdział również bazuje na tekstach, odnoszących się do rywalizacji między Rzecząpospolitą a Turcją i Tatarami, poświęcony jest jednak Kozakom jako obrońcom ojczyzny. Znajdujemy tu odpowiednie wypisy z Polonii Jana Krasińskiego, z Bezkrólewia ksiąg ośmioro Świętosława Orzelskiego, z kilku prac Rejnolda Hejdensztejna, z uzupełnionej przez Joachima Bielskiego Kroniki polskiej Marcina Bielskiego , z prac Bartosza Paprockiego Ogród królewski i Diadochos, z dzieł Stanisława Łubieńskiego, Jana Petrycego ( Historia rerum in Polonia...), Jakuba Sobieskiego (Commentariorum Chotinensis belli libri tres), Szymona Starowolskiego (Polonia), Pawła Piaseckiego (Chronica gestorum in Europa singularium ) i Andrzeja Maksymiliana Fredry (Gestorum populi Polonia sub Henrico Valesio ). Рец. на кн.: Вирський Д. Околиця Ренесансу… 469 Korzystanie z tej partii pracy utrudnia trochę fakt, że Autor nie podaje opisów bibliograficznych źródeł swoich przekładów. Na szczęście wynagradza to w drugim tomie wydawnictwa, zawierającym oryginalne teksty, będące podstawą przekładów (wraz z odpowiednim opisem), a nawet dawniejsze przekłady polskie i rosyjskie, jeśli takowe istnieją. Jest to o tyle uzasadnione, że część przytaczanych przez Autora dzieł weszła już do historycznego obiegu w tłumaczeniach polski ch lub rosyjskich – głównie dziewiętnastowiecznych. Jeśli chodzi o dobór tekstów, zamieszczonych w recenzowanym dziele, to nie jestem w stanie ocenić jego trafności, skoro Autor deklaruje, że kryterium tego doboru była potrzeba wprowadzenia do ukraińskiej historiografii narodowej przekazów źródłowych ignorowanych lub zapomnianych, zaś z punktu widzenia Autora – niezwykle ważnych dla przeformułowania obowiązującego obecnie schematu tejże historiografii, do którego Wyrskyj odnosi się bardzo krytycznie. Oceni ć można natomiast wewnętrzną spójność tego wyboru źródeł w ramach prezentowanej przez Autora koncepcji dziejów Ukrainy w wieku XVI i pierwszej połowie XVII. Pod tym względem autorski wybór tekstów w pełni zdaje egzamin: geograficzne i geopolityczne opisy z iem ukraińskich Rzeczypospolitej przeczą tezie o traktowaniu ich jako polskiej kolonii, relacje z wojen ze światem muzułmańskim na ukraińskich granicach Rzeczypospolitej umieszczają Ukrainę w politycznym dyskursie Europy, zaś przytaczane opisy kozactwa, wyszłe spod pióra elity intelektualnej Rzeczypospolitej, zadają kłam stereotypowi zatwardziałej wrogości szlacheckiego państwa do „chłopskiego rycerstwa”, osiadłego na jego południowo -wschodnich rubieżach. Można, oczywiście, zadać sobie pytanie do jakiego st opnia jest to obraz jednostronny. Nie należy chyba jednak domagać się zrównoważenia go w ramach recenzowanej pracy, skoro przeciwwagą dla niego ma być „звичайна схема” współczesnej historiografii ukraińskiej. Dlatego też traktujmy książkę Wyrskiego jako wa żny i mocny głos w dyskusji nad kształtem ukraińskiej historii okresu wczesnonowożytnego, a zarazem – dzięki źródłoznawczej wartości pracy – jako punkt wyjścia dla dalszych, bardziej szczegółowych opracowań, poświęconych „rzeczpospolitskiej” tradycji współczesnej Ukrainy. Dalszych, gdyż oddając głos źródłom, Autor ograniczył do minimum analizę historiograficzną cytowanych dzieł, przechodząc do wniosków o charakterze ogólnym i historiozoficznym. Wywołuje to – przynajmniej u mnie – uczucie pewnego niedosytu, zwłaszcza biorąc pod uwagę przywoływane przez Autora we wstępie metodologiczne inspiracje dla jego pracy. Z drugiej strony Wyrskij powtarza, że uważa swą książkę za basic book, a więc za pierwszy krok, ale zarazem fundament dla bardziej szczegółowych oprac owań. Томаш Вісліч470 Na koniec kilka uwag drobniejszych: praca napisana jest żywym, polemicznym językiem i czyta się ją z dużym zainteresowaniem. Zbędne wydaje się umieszczenie w przypisach spisów treści niektórych książek historiograficznych. Jeżeli Autor już chciał je włączyć do książki, to powinny one znaleźć się raczej w aneksie. Na uznanie i podkreślenie zasługuje zastosowanie aparatu krytycznego przy wydawaniu tekstów źródłowych oraz staranne tłumaczenie ich na język ukraiński. Można się spodziewać, że recenzowana p raca wywoła gorącą dyskusję wśród historyków ukraińskich. Lecz jeśli nawet jej tezy zostaną obalone, to długo będzie służyć jako niezbędne kompendium historiograficzne i ważka edycja źródłowa do dziejów wczesnonowożytnej Ukrainy. Ze swej strony z niecierpliwością będę czekał na kolejne prace Autora, zwłaszcza jeżeli zdecyduje się wykorzystać dla analizy dyskursu historycznego Rzeczypospolitej XVI-XVII wieku cały potencjał metodologiczny, który niewątpliwie posiada – a czego przedsmakiem jest recenzowana ksi ążka. 31

Дмитро Вирський. Околиця Ренесансу: річпосполитська історіографія України (XVI – середина XVII ст.)

Institution

Ähnliche Einträge