Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права
У статті автор аналізує стан і визначає тенденції здійснення теоретико-правових досліджень принципу верховенства права в сучасній вітчизняній юридичній науці.
Gespeichert in:
| Datum: | 2011 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Ukrainian |
| Veröffentlicht: |
Інститут держави і права ім. В.М. Корецького НАН України
2011
|
| Schriftenreihe: | Альманах права |
| Schlagworte: | |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/63177 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права / С.К. Дудар // Альманах права. — 2011. — Вип. 2. — С. 194-197. — Бібліогр.: 8 назв. — укр. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-63177 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-631772014-05-30T03:02:58Z Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права Дудар, С.К. Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект У статті автор аналізує стан і визначає тенденції здійснення теоретико-правових досліджень принципу верховенства права в сучасній вітчизняній юридичній науці. В статье автор анализирует состояние и определяет тенденции осуществления теоретико-правовых исследований принципа верховенства права в современной отечественной юридической науке. In the article the author analyzes a condition and defines tendencies of realization of theoretical-legal researches of a principle of legal leadership in modern domestic jurisprudence. 2011 Article Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права / С.К. Дудар // Альманах права. — 2011. — Вип. 2. — С. 194-197. — Бібліогр.: 8 назв. — укр. XXXX-0113 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/63177 340.1 uk Альманах права Інститут держави і права ім. В.М. Корецького НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект |
| spellingShingle |
Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект Дудар, С.К. Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права Альманах права |
| description |
У статті автор аналізує стан і визначає тенденції здійснення теоретико-правових досліджень принципу верховенства права в сучасній вітчизняній юридичній науці. |
| format |
Article |
| author |
Дудар, С.К. |
| author_facet |
Дудар, С.К. |
| author_sort |
Дудар, С.К. |
| title |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| title_short |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| title_full |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| title_fullStr |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| title_full_unstemmed |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| title_sort |
принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права |
| publisher |
Інститут держави і права ім. В.М. Корецького НАН України |
| publishDate |
2011 |
| topic_facet |
Категорія праворозуміння: теоретико-правовий аспект |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/63177 |
| citation_txt |
Принцип верховенства права: до проблеми визначення його змісту у сучасній вітчизняній доктрині права / С.К. Дудар // Альманах права. — 2011. — Вип. 2. — С. 194-197. — Бібліогр.: 8 назв. — укр. |
| series |
Альманах права |
| work_keys_str_mv |
AT dudarsk principverhovenstvapravadoproblemiviznačennâjogozmístuusučasníjvítčiznâníjdoktriníprava |
| first_indexed |
2025-07-05T14:02:04Z |
| last_indexed |
2025-07-05T14:02:04Z |
| _version_ |
1836815876451467264 |
| fulltext |
ÓÄÊ340.1
Ñâ³òëàíàÊîñòÿíòèí³âíàÄóäàð,
àñèñòåíòêàôåäðèòåîð³¿òà³ñòîð³¿äåðæàâè³ïðàâà
þðèäè÷íîãîôàêóëüòåòóÊè¿âñüêîãîíàö³îíàëüíîãî
óí³âåðñèòåòó³ìåí³ÒàðàñàØåâ÷åíêà
ÏÐÈÍÖÈÏÂÅÐÕÎÂÅÍÑÒÂÀÏÐÀÂÀ:ÄÎÏÐÎÁËÅÌÈÂÈÇÍÀ×ÅÍÍßÉÎÃÎ
Ç̲ÑÒÓÓÑÓ×ÀÑͲɲÒ×ÈÇÍßͲÉÄÎÊÒÐÈͲÏÐÀÂÀ
Ñó ÷àñ íèé ïåð³îä ïðà âî âî ãî ðîç âèò êó ñâ³òî âî¿ ñï³ëüíî òè ìîæ íà îõà ðàê òå ðè çó âà òè ÿê òà êèé,
ùî ïîâ’ÿçà íèé ³ç íà ìà ãàí íÿì ïðîâ³äíèõ êðà¿í ñâ³òó ðîç øè ðè òè ìåæ³ ñï³ëüíî ãî ïðà âî âî ãî ïðî ñòî-
ðó ÿê ïðî ñòî ðó ñâî áî äè, áåç ïå êè, ñïðà âåä ëè âîñò³, ð³âíîñò³, ëþäñü êî¿ ã³äíîñò³ òà ñîë³äàð íîñò³.
Âõî ä æåí íÿ Óê ðà¿íè äî ïðà âî âî ãî ïðî ñòî ðó â³ò÷èç íÿí³ íà óêîâö³, ÿê ïðà âè ëî, ðîç ãëÿ äà þòü ÷å ðåç
ïðèç ìó äîñë³äæåíü ð³çíèõ ôîðì òà ìå õàí³çì³â âçàºìî䳿 ïðà âî âèõ ñè ñ òåì ñó ÷àñ íîñò³.
Î. Ñêà êóí ââà æàº, ùî çà ãàëüí³ ïðèí öè ïè ïðà âà ³, îñîá ëè âî, ïðèíöèï âåðõîâåíñòâà ïðàâà
â³ä³ãðຠâèç íà ÷àëü íó ðîëü ó òàê³é ôîðì³ âçàºìî䳿 ïðà âî âèõ ñè ñ òåì ªâðî ïè ³ ñâ³òó ÿê ³íòå ã ðàö³ÿ
[7, ñ. 98-100]. Îä íàê, â³äñóòí³ñòü çà ãàëü íî ãî ïî íÿò òÿ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ÿê ó
çà ðóá³æíèõ [8], òàê ³ â³ò÷èç íÿí³é äî ê ò ðè íàõ ïðà âà º ñâ³ä÷åí íÿì íå âèç íà ÷å íîñò³ éî ãî ïðè ðî äè òà
çì³ñòó. Òî ìó, ö³ëêîì çðî çóì³ëîþ º ïî çèö³ÿ á³ëüøîñò³ â÷å íèõ, ÿê³ ââà æà þòü, ùî «ðîç âè òîê äî ê ò-
ðè íàëü íèõ óÿâ ëåíü ïðî çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà íå îáõ³äíî ðîç ãëÿ äà òè ó ò³ñíî ìó
âçàºìîçâ’ÿç êó ç îñîá ëè âî ñ òÿ ìè ðîç âèò êó íàö³îíàëü íèõ ïðà âî âèõ ñè ñ òåì», à òà êîæ ç óðà õó âàí íÿì
ºâðî³íòå ã ðàö³éíèõ òà ãëî áàë³çàö³éíèõ àñ ïåêò³â «ðî çóì³ííÿ êîí öåïö³¿ òà ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà
ïðà âà». Ñà ìå ó òà êèé ñïîñ³á ³ ôîð ìóºòüñÿ «ñó ÷àñ íå ðî çóì³ííÿ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ó
ºâðî ïåéñüê³é þðè äè÷í³é äóìö³» [6, ñ. 47, 51, 53]. Îò æå, ïðî öåñ ³íòå ã ðàö³¿ ïðà âî âèõ ñè ñ òåì îê ðåñ-
ëþº ïðî áëå ìó âèç íà ÷åí íÿ çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ó äî ê ò ðè íàëü íî ìó àñ ïåêò³.
Äîñë³äæåí íÿ çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà çä³éñíþ þòü íå ëè øå òå î ðå òè êè ³ ô³ëî ñî-
ôè ïðà âà, à é ïðåä ñòàâ íè êè ãà ëó çå âèõ òå îð³é. Çî ê ðå ìà, ïè òàí íÿ çà ãàëü íî òå î ðå òè÷ íî ãî çì³ñòó
ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ðîç ãëÿ äà þòü Ñ. Áî á ðîâ íèê, À. Çàºöü, Ì. Êî çþ á ðà, Á. Ìà ëè øåâ,
Î. Ïå ò ðè øèí, Ñ. Ïî ãðåá íÿê, Ï. Ðàá³íî âè÷, Î. Ñêà êóí òà ³íø³. Çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà-
âà ó êîí òåêñò³ äî ê ò ðè íè êîí ñòè òóö³îíàë³çìó – Ñ. Øåâ ÷óê, ôàõ³âö³ ç àäì³í³ñòðà òèâ íî ãî ïðà âà
Â. Àâåð’ÿíîâ, ². Ãðè öÿê, À. Ïóõ òåöü êà ââà æà þòü, ùî íà éî ãî áàç³ ìຠáó òè ðå ôîð ìî âà íà äî ê ò ðè-
íà àäì³í³ñòðà òèâ íî ãî ïðà âà òà â³äïîâ³äíà ãà ëóçü ïðà âà Óê ðà¿íè.
Çàêð³ïëåí íÿ âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ÿê ïðèí öè ïó ó Êîí ñòè òóö³¿ Óê ðà¿íè, áåç ïå ðå÷ íî, äàº
ï³äñòà âè ðîç ãëÿ äà òè éî ãî ó ñïåö³àëü íî-þðè äè÷ íî ìó çíà ÷åíí³. Ïðî òå, âñå ÷àñò³øå â÷åí³ íà ìà ãà-
þòü ñÿ âèç íà ÷è òè éî ãî çì³ñò ÷å ðåç çâ’ÿçîê ç êîí öåïö³ÿìè ïðè ðîä íî ãî ïðà âà òà ïðàâ ëþ äè íè [4, ñ.
30; 1, ñ. 72, 73]. Îò æå, ââà æàºìî, ùî âèç íà ÷åí íÿ çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà íå îáõ³äíî
äîñë³äæó âà òè ó êîí òåêñò³ ïðà âî ðî çóì³ííÿ.
Ó çà ãàëü íî òå î ðå òè÷í³é ë³òå ðà òóð³ «ïðèí öè ïè ïðà âà» âèç íà ÷à þòü ÿê îá’ºêòèâ íî âëà ñ òèâ³ ïðà-
âó â³äïðàâí³ íà ÷à ëà, íå çà ïå ðå÷í³ âè ìî ãè (ïî çè òèâí³ çî áîâ’ÿçàí íÿ), ÿê³ ñòàâ ëÿòü ñÿ äî ó÷àñ íèê³â
ñóñï³ëüíèõ â³äíî ñèí ç ìå òîþ ãàð ìîí³éíî ãî ïîºäíàí íÿ ³íäèâ³äó àëü íèõ, ãðó ïî âèõ ³ ãðî ìàäñü êèõ
³íòå ðåñ³â. Ïðî òå, ðîçð³çíÿ þòü «ïðèí öè ïè ïðà âà» ³ «íîð ìè-ïðèí öè ïè». Ô³êñàö³ÿ «ïðèí öè ïó ïðà-
âà» ó ôîð ìàëü íèõ äæå ðå ëàõ ïðà âà ïå ðå òâî ðþº éî ãî íà «íîð ìó-ïðèí öèï», òîá òî «ïðà âè ëî». Îò æå,
«ïðèí öèï-ö³íí³ñòü» ÷å ðåç ô³êñàö³þ ó íîð ìà òèâ íî-ïðà âî âî ìó àêò³ íà áó âຠâëà ñ òè âî ñ òåé íîð ìè
ïðà âà, çî ê ðå ìà, óñ³õ ðèñ, ÿê³ ïðè òà ìàíí³ îñ òàíí³ì. Îò æå, ô³êñàö³ÿ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà
ó çà êîí³ äຠìîæ ëèâ³ñòü ðîç ã ëÿ íó òè éî ãî çì³ñòçïîçèö³¿þðèäè÷íîãîïîçèòèâ³çìó, à òî÷í³øå íîð-
ìà òèâ³çìó ó ñó ÷àñ íèõ éî ãî ³íòåð ïðå òàö³ÿõ.
Çà òà êî ãî ï³äõî äó ïðà âî ðî çóì³ííÿ ä³ÿ áóäü-ÿêî¿ íîð ìè-ïðèí öè ïó ðîç ãëÿ äàºòüñÿ ÷å ðåç ïðèç-
ìó ìå õàí³çìó «ïðà âè ëî-ïðà âè ëî». Öå îç íà ÷àº, ùî çì³ñò áóäü-ÿêî ãî ïðà âè ëà, íå çà ëåæ íî â³ä éî ãî
ïðè ðî äè, ñêëà äà þòü ïðà âà òà îáîâ’ÿç êè ñóá’ºêò³â ïðà âà. ³äïîâ³äíî óñ³ ñóá’ºêòè ïðà âà ³, îñîá ëè âî,
ò³, ùî ìà þòü âëàäí³ ïî âíî âà æåí íÿ, º çîáîâ’ÿçàíèìè ó ïðî öåñ³ çà ñòî ñó âàí íÿ, âèç íà ÷åíí³ çì³ñòó
ïðà âè ëà, ùî ï³äëÿ ãຠçà ñòî ñó âàí íþ, âðà õî âó âà òè çì³ñò íîð ìè-ïðèí öè ïó. Ó ö³é ÷à ñ òèí³, îñîá ëè âî
ñë³ä çâåð íó òè óâà ãó, ùî ó ìå õàí³çì³ «ïðà âè ëî-ïðà âè ëî» ðå àë³çàö³ÿ «ïðà âè ëà» âè ìà ãຠçà ñòî ñó-
âàí íÿ. ßê â³äî ìî, ó ìå õàí³çì³ ðå àë³çàö³¿ ïðà âà, çà ñòî ñó âàí íÿ º åëå ìåí òîì ãà ðàíò³é ðå àë³çàö³¿.
Âè ìî ãà çà ñòî ñó âàí íÿ ÿê ñïåö³àëü íî¿ ôîð ìè ðå àë³çàö³¿ ïðà âà ìຠîñîá ëè âå çíà ÷åí íÿ òà çì³ñò
â³äíîñ íî îð ãàí³â äåð æàâ íî¿ âëà äè ÿê ñóá’ºêò³â ïðà âà. Çì³ñò äà íî¿ âè ìî ãè ìຠ÷³òêî âèç íà ÷å íèé
ìà òåð³àëü íî-ïðà âî âèé ³ ïðî öå ñó àëü íî-ïðà âî âèé õà ðàê òåð ç îã ëÿ äó íà ìå òó ä³ÿëü íîñò³ çà çíà ÷å íèõ
îð ãàí³â (ãà ðàí òó âà òè ðå àë³çàö³þ âñòà íîâ ëå íèõ ïðà âèë). Öå îç íà ÷àº, ùî äëÿ çä³éñíåí íÿ êîí òðî ëþ
194
Êàòåãîð³ÿïðàâîðîçóì³ííÿ:òåîðåòèêî-ïðàâîâèéàñïåêò
çà ä³ÿëüí³ñòþ îñ òàíí³õ ïðà âî çà ñ òî ñîâ÷³ ïðî öå äó ðè ìà þòü áó òè êîí êðåòí³ òà âèç íà ÷åí³ ÿê «ïðà-
âèëî».
Çàêð³ïëåí íÿ (ô³êñàö³ÿ) ó Êîí ñòè òóö³¿ Óê ðà¿íè «ïðà âè ëà», çã³äíî ç ÿêèì ó íàø³é äåð æàâ³
âèçíàºòüñÿ òà 䳺 ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà, îç íà ÷àº, ùîíàáóäü-ÿêîãîñóá’ºêòàïðàâà(ó òî ìó
÷èñë³ é ñà ìó äåð æà âó) ïî êëà äàºòüñÿ: à) îáîâ’ÿçîêâèçíàòèöåéïðèíöèïÿêíîðìó òà á) îáîâ’ÿçîê
ðåàë³çóâàòèäàíèéïðèíöèïÿêíîðìó. Îñîá ëè âî ïðî áëåì íèì ó äà íî ìó êîí òåêñò³ º äîñë³äæåí íÿ
îáîâ’ÿç êó âèç íà òè ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ÿê íîð ìè äëÿ òà êî ãî ñóá’ºêòà ïðà âà ÿê äåð æà âà.
Ðå àë³çàö³ÿ êîí ñòè òóö³éíî¿ íîð ìè «ä³º ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà» îç íà ÷àº, ùî ó ñóá’ºêò-
ñóá’ºêòíî ìó â³äíî øåíí³ äà íà íîð ìà ï³äëÿ ãຠâèêîíàííþ (ÿê îáîâ’ÿçîê) àáî æ âè êî ðè ñ òàí íþ
(ÿê ïðà âî) óñ³ìà ñóá’ºêòà ìè ïðà âà, à òà êîæ ¿¿ çî áîâ’ÿçàí³ çàñòîñîâóâàòè ó àäì³í³ñòðà òèâí³é ä³ÿëü-
íîñò³ òà ñó äî âî ìó ïðî öåñ³.
Ó ö³é ÷à ñ òèí³, äî ðå÷ íèì áó äå çà çíà ÷è òè, ùî â àí ã ëî-àìå ðè êàíñüê³é äî ê ò ðèí³ ïðà âà âè î êðåì-
ëþ þòü äâà ìå õàí³çìè ðå àë³çàö³¿ ïðà âà – «ïðèí öèï-ïðà âè ëî» òà «ïðà âè ëî-ïðà âè ëî». Îñ òàíí³é º
âè ðà çîì ï³äòðè ìó âà íî ãî Ã. Ãàð òîì ïî çè òèâ³ñòñüêî ãî ï³äõî äó, â³äïîâ³äíî äî ÿêî ãî, ïðà âî
ðî çó쳺òüñÿ ëè øå ÿê ñè ñ òå ìà íîðì. Îä íàê, ç ìå õàí³çìîì 䳿 «ïðà âè ëî-ïðà âè ëî» âè íè êຠáà ãà òî
ïðî áëåì, íà ùî íå îä íî ðà çî âî âêà çó âà ëè ïðåä ñòàâ íè êè ñó ÷àñ íèõ òå îð³é ïðè ðîä íî ãî ïðà âà
Ë. Ôóë ëåð òà Ð. Äâîðê³í. Äî òà êèõ çà óâà æåíü ìîæ íà â³äíå ñ òè òå, ùî ïðèí öè ïè ïðà âà ôóíêö³îíó-
þòü ³íøèì, àí³æ íîð ìè, ñïî ñî áîì. Íàâ³òü ò³ ïðèí öè ïè, ÿê³ íàéá³ëüøå ñõîæ³ íà ïðà âîâ³ íîð ìè,
íå âèç íà ÷à þòü ïðà âî âèõ íàñë³äê³â, ÿê³ àâ òî ìà òè÷ íî âèï ëè âà þòü, êî ëè çà äî âî ëå íî ïå ðåä áà ÷åí³
óìî âè. Öå îç íà ÷àº, ÿê ùî ïðèí öèï äî ðå÷ íèé, éî ãî ïî âèíí³ áðà òè äî óâà ãè îô³ö³éí³ îñî áè ÿê
«ì³ðêóâàííÿ,ùîñêåðîâóºíàøóóâàãóáóäü-ÿêîìóíàïðÿì³»[3, ñ. 130]. Ïðî òå, «ïðèí öè ïè ìà þòü
îäèí âèì³ð, ÿêî ãî íå ìà þòü íîð ìè, – âèì³ð çíà ÷åí íÿ àáî âàæ ëè âîñò³». Îò æå, âñ³ ïðèí öè ïè º
âàæ ëè âè ìè, âî íè íå ñêà ñî âó þòü îäèí îä íî ãî, à âè êî ðè ñ òî âó þòü ñÿ çà ëåæ íî â³ä êîí êðåò íî¿ ñè òó-
àö³¿. ßê ïðà âè ëî, öå ò³ ñè òó àö³¿, êî ëè çì³ñò íîð ìè íå ìîæ ëè âî âñòà íî âè òè ÷å ðåç ìå õàí³çì «ïðà-
âè ëî-ïðà âè ëî». Îò æå, çà óâà æåí íÿ ô³ëî ñîô³â ïðà âà çâî äÿòü ñÿ äî òî ãî, ùî ñë³ä âè êî ðè ñ òî âó âà òè
ìå õàí³çì «ïðèí öèï-ïðà âè ëî», à íå «ïðà âè ëî-ïðà âè ëî». Âî íè ââà æà þòü, ùî äëÿ þðè äè÷ íî ãî
ïî çè òèâ³çìó çì³ñòïðèíöèïóñêëàäàþòüôîðìàëüí³âèìîãè, ÿê³ º îáîâ’ÿç êî âè ìè (ìà þòü ³ìïå ðà òèâ-
íèé õà ðàê òåð) ó ïðî öåñ³ ðå àë³çàö³¿ òà çà ñòî ñó âàí íÿ íîð ìè ïðà âà, ùî çíà÷ íî çâó æóº éî ãî
ñîö³îêóëü òóð íó ïðè ðî äó.
Ïðî òå, ó êîí òåêñò³ «ïðèí öèï-íîð ìà», çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà îáó ìîâ ëþ âà òè-
ìåòü ñÿ íå ò³ëüêè éî ãî ô³êñî âà íîþ ôîð ìàëü íî-þðè äè÷ íîþ ïðè ðî äîþ, à é ö³íí³ñíèì, ñîö³îêóëü-
òóð íèì àñ ïåê òîì. Öå îç íà ÷àº, ùî ó äî ê ò ðèí³ ïðà âà çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ñë³ä
âèç íà ÷à òè íà ï³äñòàâ³ íå ëè øå ïî çè òèâ³ñòñüêî ãî, à é ñîö³îëîã³÷íî ãî òà ô³ëî ñîôñü êî-ïðà âî âî ãî
ï³äõîä³â ðî çóì³ííÿ ïðè ðî äè ïðà âà. Ñà ìå íå äî ñòàòí³ñòü ïî çè òèâ³ñòñüêî ãî ï³äõî äó é äî ëàºòüñÿ çà
ðà õó íîê ìîæ ëè âî ñ òåé îñ òàíí³õ äâîõ.
Çïîçèö³éñîö³îëîã³÷íîãîï³äõîäó âè ÿâ ëåí íÿ ïðè ðî äè òà çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà
ó ñîö³îêóëü òóð íî ìó àñ ïåêò³ îç íà ÷àº, ùî äà íèé ïðèí öèï ñë³ä ðîç ãëÿ äà òè ÿê çà ãàëü íî-ñîö³àëü íèé
ïðèí öèï ïðà âî âî¿ ñè ñ òå ìè ñóñï³ëüñòâà (çà êëà ñèô³êàö³ºþ Î. Ñêà êóí). Ïðè ðî äà éî ãî áó äå
ñîö³àëü íîþ, à çì³ñò – çàâæäè çì³ííèì, òî ìó ùî âèç íà ÷à òè ìåòü ñÿ âè õî äÿ ÷è ³ç ðå àëü íèõ ïî òðåá òà
³íòå ðåñ³â ñóñï³ëüñòâà ó êîí êðåò íèé ïðîì³æîê ÷à ñó. Ïðè öüî ìó, ³äå àë ñïðà âåä ëè âîñò³ çàâæäè
ìà òè ìå êîí êðåò íèé, ³ñòî ðè÷ íèé òà äè íàì³÷íèé ñîö³îêóëü òóð íèé çì³ñò [5, ñ. 227, 236-237]. Òà êèì
÷è íîì, ñë³ä ïàì’ÿòà òè, ùî «³ñíó þòü ñîö³àëü íî-êóëü òóðí³ êîí òåê ñ òè, ÿêèì âåð õî âåí ñò âî ïðà âà
ï³äõî äèòü ïî ãà íî, éî ãî ïå ðå âà ãè ñë³ä ïîð³âíþ âà òè ç ³íøè ìè ³äå à ëà ìè ³ áëà ãà ìè, à ³íîä³ âî íî ìàº
ïî ñòó ïà òè ñÿ ì³ñöåì ³íøèì âàæ ëè âèì ñóñï³ëüíèì ö³ííî ñ òÿì» [8, ñ. 13]. Òî ìó, òà êèé ï³äõ³ä äî
âèç íà ÷åí íÿ ïðè ðî äè òà çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ìà òè ìå åôåê òèâí³ñòü ëè øå ñå ðåä
òèõ íà ðîä³â, ó êóëü òóðí³é òðà äèö³¿ ÿêèõ ïðà âî º ö³íí³ñòþ, òðàíñ öåí äåí òàëü íîþ ³äåºþ ñóñï³ëüíî-
ãî ïðî ãðå ñó.
Çïîçèö³éô³ëîñîôñüêî-ïðàâîâîãîï³äõîäóäî ðî çóì³ííÿ ïðè ðî äè ïðà âà çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî-
âåí ñò âà ÿê ö³ííîñò³ áó äå âèç íà ÷à òèñü ó êîí òåêñò³ ³íøèõ ö³íí³ñíèõ ñêëà äî âèõ ïðè ðîä íî ãî ïðà âà.
Òà êèé ï³äõ³ä îáó ìîâ ëþºòüñÿ òèì, ùî ñà ìå ô³ëî ñîô³ÿ ïðà âà äîñë³äæóº ïðèí öè ïè ïðà âà ç ïî çèö³é
ïðà âî âî ãî ³äå à ëó, ùî º ñó êóïí³ñòþ ö³ííî ñ òåé (ñïðà âåä ëèâ³ñòü, ð³âí³ñòü, ñâî áî äà, ëþäñü êà ã³äí³ñòü,
ïðà âà ëþ äè íè òî ùî).
 ìå æàõ ñó ÷àñ íî¿ ô³ëî ñîô³¿ ïðà âà ðî çóì³ííÿ ïðè ðî äè ïðèí öè ïó òà éî ãî çì³ñò, çíà÷ íîþ
ì³ðîþ, çä³éñíþºòüñÿ ç ïî çèö³é àêñ³îëîã³÷íî ãî, àí ò ðî ïî ëîã³÷íî ãî, êî ìóí³êà òèâ íî ãî ï³äõîä³â. Ó
â³ò÷èç íÿí³é òå î𳿠ïðà âà íå êëà ñè÷í³ ï³äõî äè äî ðî çóì³ííÿ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ïðåä-
ñòàâ ëåí³ Ñ. Áî á ðîâ íèê [2], ÿêà ðîç ãëÿ äຠïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ÷å ðåç ïðèç ìó êà òå ãîð³é
«êîíôë³êò» òà «êîì ïðîì³ñ» ç ïî çèö³é ïðà âî ðî çóì³ííÿ, çà ñòî ñî âó þ ÷è ïðè öüî ìó êî ìóí³êà òèâ íî-
ÄóäàðÑ.Ê.Ïðèíöèïâåðõîâåíñòâàïðàâà:äîïðîáëåìèâèçíà÷åííÿéîãîçì³ñòó…
195
àí ò ðî ïî ëîã³÷íèé ï³äõ³ä.
Îò æå, ñó ÷àñí³ (íå êëà ñè÷í³) ô³ëî ñîôñüê³ ï³äõî äè ïðà âî ðî çóì³ííÿ, ³íòå ã ðà òèâ íà þðè ñ ïðó-
äåíö³ÿ äî ïó ñ êà þòü ïîë³âàð³àíòí³ñòü ðî çóì³ííÿ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà – â³ä ðàö³îíàëü íèõ
äî ³ððàö³îíàëü íèõ. Ïðî òå, ô³ëî ñîôñü êî-ïðà âî âà ïðè ðî äà éî ãî áó äå ïëþ ðàë³ñòè÷ íîþ, à öå íå
âèð³øóº ïðî áëå ìè âèç íà ÷å íîñò³ éî ãî çì³ñòó.
Òåí äåíö³þ äî ïëþ ðàë³çìó íå êëà ñè÷ íèõ ï³äõîä³â ìîæ íà ïî ñòà âè òè ï³ä ñóìí³â ç ïî çèö³é íå î-
êëà ñè÷ íèõ ï³äõîä³â ñó ÷àñ íî¿ íà óêè, ÿê³, â³äïîâ³äíî, ïî âåð òà þòü ñÿ äî êëà ñè÷ íî¿ íà óêî âî¿ òðà äèö³¿.
Êëà ñè÷ íèé òèï íà óêî âî ãî ðî çóì³ííÿ ïðè ðî äè ïðà âà ó ô³ëî ñîô³¿ ïðà âà ïå ðåä áà ÷ຠðîç ãëÿä éî ãî
ç ïî çèö³é ãíî ñå î ëî㳿. Çî ê ðå ìà, ïðåä ñòàâ íè êè Ìàð áóðãçü êî¿ øêî ëè ô³ëî ñîô³¿ ïðà âà ðîç ãëÿ äà þòü
íà óêî âèé (êðè òè÷ íèé) ìå òîä ². Êàí òà ÿê ìå òîä ï³çíàí íÿ ³ êðè òè÷ íî¿ îö³íêè ³ñíó þ ÷èõ ïî íÿòü
(ôîðì ô³êñàö³¿ ö³ííî ñ òåé) ç ïî çèö³é íà ëåæ íî ãî ðî çóì³ííÿ ïðè ðî äè ïðà âà. Íîð ìà ³íòåð ïðå òóºòüñÿ
ÿê «ïðà âè ëî» íà ëåæ íî ãî (äå îí òî ëîã³÷íî ãî) ðÿ äó ï³çíàí íÿ. Òà êèé ï³äõ³ä, ó ìå òî äî ëîã³÷íî ìó
ïëàí³, äຠìîæ ëèâ³ñòü óç ãî äè òè ð³çí³ ï³äõî äè äî ðî çóì³ííÿ ïðà âà, ÷å ðåç âèç íà ÷åí íÿ ìåæ, ó ÿêèõ
ìî æå çä³éñíþ âà òèñü ï³çíàí íÿ òèì ÷è ³íøèì íà óêî âèì ñïî ñî áîì. Ïðè öüî ìó, ñà ìà ìîæ ëèâ³ñòü
ïëþ ðàë³çìó ï³äõîä³â ó äîñë³äæåíí³ ïðè ðî äè ïðà âà ³ ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà, çî ê ðå ìà, íå
çà ïå ðå ÷óºòüñÿ.
Ñà ìå ç ïî çèö³é ãíî ñå î ëîã³÷íî ãî ï³äõî äó ó ïðàâ³, çì³ñò ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ñë³ä
ðî çóì³òè, ÿê âè ìî ãó êðè òè÷ íî¿ ôóíêö³¿, îö³íêè ³ñíó þ ÷î ãî (ïî çè òèâ íî ãî) ïðà âà ç ïî çèö³é ³äå à ëó
(íà ëåæ íî ãî). Òà êà ãíî ñå î ëîã³÷íà ô³ëî ñîôñü êî-ïðà âî âà âè ìî ãà íà áó âຠêîí êðåò íî ãî çíà ÷åí íÿ
÷å ðåç ðîç ìà¿òòÿ ³íòåð ïðå òàö³é ïî íÿò òÿ ö³ííîñò³ ó ñîö³îêóëü òóð íî ìó ïðî ñòîð³ (ñîö³îëîã³÷íèé
àñ ïåêò), à òà êîæ ÷å ðåç ä³þ ìå õàí³çìó ðå àë³çàö³¿, ó òî ìó ÷èñë³ ³ çà ñòî ñó âàí íÿ «ïðà âè ëà», ó ïðàê-
òè÷í³é þðè äè÷ í³é ïëî ùèí³ (ôîð ìàëü íî-þðè äè÷ íèé àñ ïåêò). Çî ê ðå ìà, ä³ÿ âè ìî ãè êðè òè÷ íî¿
ôóíêö³¿ ó ô³ëî ñîôñü êî-ïðà âî âî ìó àñ ïåêò³ ïå ðåä áà ÷ຠ³ñíó âàí íÿ à priori ñè ñ òå ìè ïðà âà, äå ïðà âîâ³
ö³ííîñò³ âèç íà ÷à þòü ñÿ ó âè ãëÿä³ ÷è ñ òèõ ïî íÿòü ôóí äà ìåí òàëü íî ãî ïëà íó áåçâ³äíîñ íî äî
íàö³îíàëü íèõ êîí òåêñò³â.
Òà êèì ÷è íîì, íå âèç íà ÷åí³ñòü ïðè ðî äè ïðèí öè ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ó â³ò÷èç íÿí³é äî ê ò ðèí³
âêà çóº íà íå îáõ³äí³ñòü ´ðóí òîâ íî¿ äî ê ò ðè íàëü íî¿ ðîç ðîá êè ïðè ðî äè òà çì³ñòó ïðèí öè ïó âåð õî-
âåí ñò âà ïðà âà ç ïî çèö³é ô³ëî ñîô³¿ ïðà âà, ñîö³îëî㳿 ïðà âà, þðè äè÷ íî ãî ïî çè òèâ³çìó, êëà ñè÷ íèõ ³
íå êëà ñè÷ íèõ òèï³â ïðà âî ðî çóì³ííÿ. ³ä öüî ãî çà ëå æèòü éî ãî åôåê òèâí³ñòü ó ïðàê òè÷ íî ìó éî ãî
âè êî ðè ñ òàíí³ ³, îñîá ëè âî, ó çà áåç ïå ÷åíí³ ³íòå ã ðàö³¿ íàö³îíàëü íèõ ïðà âî âèõ ñè ñ òåì ó ìå æàõ ºâðî-
ïåéñü êî ãî ïðà âî âî ãî ïðî ñòî ðó.
Ñïèñîêë³òåðàòóðè:
1. Àâåð’ÿíîâÂ. Ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà ó ñôåð³ âè êî íàâ ÷î¿ âëà äè: ïè òàí íÿ òå î𳿠òà ïðàê òè êè
ðå àë³çàö³¿ / Â. Àâåð’ÿíîâ // Ïðà âî Óê ðà¿íè. – 2010. – ¹ 3. – Ñ. 72-78.
2. ÁîáðîâíèêÑ.Â. Êîì ïðîì³ñ òà êîíôë³êò ÿê ñóòí³ñí³ õà ðàê òå ðè ñ òè êè ïðà âà òà íà óêî âà îñ íî âà ï³çíàí-
íÿ ïðèí öè ïó éî ãî âåð õî âåí ñò âà / Ñ. Â. Áî á ðîâ íèê // Ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà: ïðî áëå ìè òå î𳿠òà
ïðàê òè êè: [ìî íî ãðàô³ÿ] / Ó äâîõ êíè ãàõ / Êíè ãà ïåð øà: Âåð õî âåí ñò âî ïðà âà ÿê ïðèí öèï ïðà âî âî¿ ñè ñ òå ìè:
ïðî áëå ìè òå î𳿠/ [â³äï. ðåä. Í. Ì. Îí³ùåí êî]. – Ê.: Âèä-âî «Þðè äè÷ íà äóì êà», 2008. – 344 ñ.
3. Äâîðê³íÐ. Ìî äåëü ïðà âî âèõ íîðì / Ð. Äâîðê³í // Ô³ëî ñîô³ÿ ïðà âà / [çà ðåä. Äæî å ëà Ôåéí áåð ãà,
Äæóë ñà Êî óë ìå íà; ïåð. ç àíãë. Ï. Òà ðà ùóê]. – Ê.: Âèä-âî Ñî ëî쳿 Ïàâ ëè÷ êî «Îñ íî âè», 2007. – Ñ. 121-146.
4. ÏîãðåáíÿêÑ. Ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà: äå ÿê³ òå î ðå òè÷í³ ïðî áëå ìè / Ñ. Ïî ãðåá íÿê // ³ñíèê
Àêà äå쳿 ïðà âî âèõ íà óêè Óê ðà¿íè. – 2006. – ¹ 1. – Ñ. 26-36.
5. ÏîëÿêîâÀ.Â. Îá ùàÿ òå î ðèÿ ïðà âà: [êóðñ ëåê öèé] / À. Â. Ïî ëÿ êîâ. – ÑÏá.: Èçä-âî «Þðè äè ÷å ñ êèé
öåíòð ïðåññ», 2001. – 642 ñ.
6. ÏóõòåöüêàÀ. À. ªâðî ïåéñü êèé àäì³í³ñòðà òèâ íèé ïðîñò³ð ³ ïðèí öèï âåð õî âåí ñò âà ïðà âà: [ìî íî-
ãðàô³ÿ] / À. À. Ïóõ òåöü êà / [â³äï. ðåä. Â. Á. Àâåð’ÿíîâ]. – Ê.: Âèä-âî «Þðè äè÷ íà äóì êà», 2010. – 140 ñ.
7. ÑêàêóíÎ.Ô. Âåð õî âåí ñò âî ïðà âà ÿê ïðèí öèï âçàºìî䳿 ïðà âî âèõ ñè ñ òåì â óìî âàõ ãëî áàë³çàö³¿ /
Î. Ô. Ñêà êóí / Ïîð³âíÿëü íå ïðà âî çíàâ ñò âî: ñó ÷àñ íèé ñòàí ³ ïåð ñïåê òè âè ðîç âèò êó; [çá. ñòà òåé] / [çà ðåä.
Þ. Ñ. Øåì øó ÷åí êà, Ë. Â. Ãó áåðñü êî ãî, ². Ñ. Ãðè öåí êà; óïîð. Î. Â. Êðåñ³í]. – Ê.: Ëî ãîñ, 2009. – Ñ. 97-102.
8. ÒàìàíàãàÁ. Âåð õî âåí ñò âî ïðà âà: ³ñòîð³ÿ, ïîë³òè êà, òå îð³ÿ / Á. Òà ìà íà ãà / [ïå ðåêë. ç àíãë. À. ²ùåí-
êà]. – Ê.: Âèä. ä³ì «Êèºâî-Ìî ãè ëÿíñü êà àêà äåì³ÿ», 2007. – 208 ñ.
ÄóäàðÑ.Ê.Ïðèíöèïâåðõîâåíñòâàïðàâà:äîïðîáëåìèâèçíà÷åííÿéîãîçì³ñòóóñó÷àñí³éâ³ò÷èç-
íÿí³éäîêòðèí³ïðàâà
Ó ñòàòò³ àâ òîð àíàë³çóº ñòàí ³ âèç íà ÷ຠòåí äåíö³¿ çä³éñíåí íÿ òå î ðå òè êî-ïðà âî âèõ äîñë³äæåíü ïðèí öè-
ïó âåð õî âåí ñò âà ïðà âà â ñó ÷àñí³é â³ò÷èç íÿí³é þðè äè÷í³é íà óö³.
Êëþ÷îâ³ñëîâà: âåð õî âåí ñò âî ïðà âà, ïðà âî âà ñè ñ òå ìà, ïðà âî ðî çóì³ííÿ.
196
Êàòåãîð³ÿïðàâîðîçóì³ííÿ:òåîðåòèêî-ïðàâîâèéàñïåêò
ÄóäàðÑ.Ê.Ïðèíöèïâåðõîâåíñòâàïðàâà:êïðîáëåìåîïðåäåëåíèÿåãîñîäåðæàíèÿâñîâðåìåííîé
îòå÷åñòâåííîéäîêòðèíåïðàâà
 ñòà òüå àâ òîð àíà ëè çè ðó åò ñî ñòî ÿ íèå è îï ðå äå ëÿ åò òåí äåí öèè îñó ùå ñòâ ëå íèÿ òå î ðå òè êî-ïðà âî âûõ
èñ ñëå äî âà íèé ïðèí öè ïà âåð õî âåí ñò âà ïðà âà â ñî âðå ìåí íîé îòå ÷å ñò âåí íîé þðè äè ÷å ñ êîé íà óêå.
Êëþ÷åâûåñëîâà: âåð õî âåí ñò âî ïðà âà, ïðà âî âàÿ ñè ñ òå ìà, ïðà âî ïî íè ìà íèå.
DudarS.Theruleoflaw:theproblemofdeterminingthecontentofthedoctrineofmoderndomestic
law
In the article the author analyzes a condition and defines tendencies of realization of theoretical-legal
researches of a principle of legal leadership in modern domestic jurisprudence.
Keywords: the rule of law, legal system, law understanding.
ÄóäàðÑ.Ê.Ïðèíöèïâåðõîâåíñòâàïðàâà:äîïðîáëåìèâèçíà÷åííÿéîãîçì³ñòó…
197
ÊÀÒÅÃÎÐ²ß ÏÐÀÂÎÐÎÇÓ̲ÍÍß: ÒÅÎÐÅÒÈÊÎ-ÏÐÀÂÎÂÈÉ ÀÑÏÅÊÒ
ÏÐÈÍÖÈÏ ÂÅÐÕÎÂÅÍÑÒÂÀ ÏÐÀÂÀ: ÄÎ ÏÐÎÁËÅÌÈ ÂÈÇÍÀ×ÅÍÍß ÉÎÃÎ Ç̲ÑÒÓ Ó ÑÓ×ÀÑÍ²É Â²Ò×ÈÇÍßÍ²É ÄÎÊÒÐÈͲ ÏÐÀÂÀ
|