Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка

Рецензія на монографію: Zbigniew Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 853 (Збігнев Анусік. Старопольські дослідження і нариси (Лодзь, 2011))

Gespeichert in:

Bibliographische Detailangaben
Datum:	2012
1. Verfasser:	Srogosz, T.
Format:	Artikel
Sprache:	Ukrainian
Veröffentlicht:	Інститут української археографії та джерелознавства імені М.С. Грушевського НАН України 2012
Schriftenreihe:	Історичний архів. Наукові студії
Schlagworte:	Рецензії
Online Zugang:	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/72527
Tags:	Tag hinzufügen Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
Назва журналу:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Zitieren:	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка / T. Srogosz // Історичний архів. Наукові студії: Зб. наук. пр. — Миколаїв: ЧДУ ім. Петра Могили, 2012. — Вип. 9. — С. 179-181. — укр.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	irk-123456789-72527
record_format	dspace
spelling	irk-123456789-725272015-02-13T20:09:03Z Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка Srogosz, T. Рецензії Рецензія на монографію: Zbigniew Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 853 (Збігнев Анусік. Старопольські дослідження і нариси (Лодзь, 2011)) 2012 Article Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка / T. Srogosz // Історичний архів. Наукові студії: Зб. наук. пр. — Миколаїв: ЧДУ ім. Петра Могили, 2012. — Вип. 9. — С. 179-181. — укр. 1609-7742 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/72527 97 uk Історичний архів. Наукові студії Інститут української археографії та джерелознавства імені М.С. Грушевського НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Ukrainian
topic	Рецензії Рецензії
spellingShingle	Рецензії Рецензії Srogosz, T. Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка Історичний архів. Наукові студії
description	Рецензія на монографію: Zbigniew Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 853 (Збігнев Анусік. Старопольські дослідження і нариси (Лодзь, 2011))
format	Article
author	Srogosz, T.
author_facet	Srogosz, T.
author_sort	Srogosz, T.
title	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка
title_short	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка
title_full	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка
title_fullStr	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка
title_full_unstemmed	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка
title_sort	історія україни в джерелознавчих дослідженнях з. анусіка
publisher	Інститут української археографії та джерелознавства імені М.С. Грушевського НАН України
publishDate	2012
topic_facet	Рецензії
url	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/72527
citation_txt	Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка / T. Srogosz // Історичний архів. Наукові студії: Зб. наук. пр. — Миколаїв: ЧДУ ім. Петра Могили, 2012. — Вип. 9. — С. 179-181. — укр.
series	Історичний архів. Наукові студії
work_keys_str_mv	AT srogoszt ístoríâukraínivdžereloznavčihdoslídžennâhzanusíka
first_indexed	2025-07-05T21:18:47Z
last_indexed	2025-07-05T21:18:47Z
_version_	1836843351678124032
fulltext	Випуск 9 179 УДК 97 Tadeusz Srogosz ІСТОРІЯ УКРАЇНИ В ДЖЕРЕЛОЗНАВЧИХ ДОСЛІДЖЕННЯХ З. АНУСІКА Рецензія на монографію: Zbigniew Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 853. Zbigniew Anusik jest aktualnie najlepszym w Polsce specjalistą dziejów Szwecji nowożytnej, zwłaszcza w kontekście funkcjonowania tego państwa na arenie międzynarodowej. Co do tego faktu panuje powszechny consensus w środowisku historycznym. W związku z tym Jego rozproszone w różnych czasopismach i publikacjach zbiorowych prace dotyczące dziejów I. Rzeczypospolitej są znane tylko w wąskich kręgach specjalistów (aczkolwiek również przez zagranicznych badaczy, na przykład ukraińskich), szczególnie w czasie procedury przygotowywania kwerend do własnych badań w tym zakresie. Jestem w podobnej sytuacji, dlatego rozumiem frustracje uczonego, który kojarzony jest tylko w kontekście jednego wątku swoich badań. Dlatego dobrze się stało, że powstał pomysł zebrania tych rozproszonych i czasem niedostrzeganych prac w jeden zbiór, oczywiście po dokonaniu niezbędnych korekt, związanych zwłaszcza z dostosowaniem tekstów do aktualnego stanu badań. Praca składa się ze słowa wstępnego i 18 studiów i szkiców na temat dziejów społeczno- gospodarczych i politycznych I. Rzeczy- pospolitej, głównie jednak obszarów południowo- wschodnich Korony. Z racji różnorodności tematyki Zbigniew Anusik podjął decyzję o uszeregowaniu poszczególnych tekstów według chronologii ich publikowania, co wydaje się zabiegiem prostym, a jednocześnie trafnym. Z tych samych względów, ucinając dylematy własne co do konstrukcji swojej recenzji, podjąłem decyzję o omówieniu pracy według kolejności studiów i szkiców, jaką zaproponował Autor. W słowie wstępnym Zbigniew Anusik opisał swoją drogę naukową, co wyjaśnia motywację zebrania w jedną publikację wcześniejszych prac. W słowie wstępnym Autor zamieścił wszystkie niezbędne elementy, które ułatwiają lekturę. Zasadniczą część pracy otwiera niezwykle cenne studium analityczne szlachty bracławskiej w 1629 r. (Szlachta bracławska w 1629 roku), oparte na rejestrze podymnego, co tylko pozornie może się wydawać zawężeniem zagadnienia do struktury majątkowej. Ten zakres aktywności szlachty powiązany jest z problemem piastowania urzędów, koligacjami etc. Zbigniew Anusik zweryfikował wiele sądów dość ugruntowanych w historiografii, na przykład zanegował tezę o wzmożonej ekspansji polskiej szlachty na kresy po unii lubelskiej, a także stwierdził, że nie zawsze wielkość majątku determinowała piastowanie urzędów. Oczywiście zakres zweryfikowanych tez jest znacznie szerszy, w tym również Autor nie szczędził też krytyki w stosunku do swoich wcześniejszych ustaleń. Drugi szkic jest poprawioną wersją recenzji pamiętnika Zbigniewa Ossolińskiego w opraco- waniu Józefa Długosza z lat osiemdziesiątych XX w. (Zbigniew Ossoliński i jego pamiętnik). Niewątpliwie Zbigniew Anusik wniósł istotne informacje na temat życia i działalności tej postaci historycznej, która zresztą zasługuje na obszerniejsze studium. W tej części ksiązki są zweryfikowane zarówno ustalenia Józefa Długosza, jak również własne, czasem w konfrontacji z najnowszą literatura przedmiotu. W kolejnej części książki Zbigniew Anusik zdecydował się powtórnie wydać cztery listy ks. Krzysztofa Zbaraskiego (Z korespondencji księcia Krzysztofa Zbaraskiego z arcybiskupem gnieźnieńskim Wawrzyńcem Gembickim), które znajdują się w sztokholmskim Riksarkivet. Czytelnik książki będzie miał zatem możliwość obcowania z krytycznie wydanymi źródłami historycznymi z epoki staropolskiej. Na temat życia Jakuba Sobieskiego istnieje całkiem niemała bibliografia, w tym również na temat jego podróży po Europie. Zbigniew Anusik kilkanaście lat temu zrecenzował wspomnienia Jakuba Sobieskiego z peregrynacji z lat 1607-1613 i 1638, które opracował Józef Długosz. Wprawdzie to wydanie jest zdecydo- wanie lepsze od niedokładnej edycji z 1833 r. Історичний архів 180 opracowanej przez Edwarda Raczyńskiego, ale i tak Zbigniew Anusik zweryfikował wiele nieścisłości i pomyłek, jakie dostrzegł w wydaniu opracowanym przez Józefa Długosza. Kolejne dwie części książki poświęcone są sylwetkom Zygmunta III i Władysława IV (Król Zygmunt III i jego czasy oraz Władysław IV – dzieje życia i panowania). Są to tylko nieco zmodyfikowane wersje recenzji dwóch książek Henryka Wisnera, będących biografiami tych władców. Jeśli w przypadku Zygmunta III Zbigniew Anusik generalnie akceptuje ocenę zasadniczych problemów politycznych okresu jego panowania, ale polemizuje z tymi, które należy interpretować inaczej (na przykład dotyczące roli politycznej Jana Zamojskiego), to nie zgadza się surową oceną Władysława IV, jaką przedstawił Henryk Wisner. Niewątpliwie podtrzymanie swoich stanowisk w sprawie sylwetek obu władców w recenzowanej pracy zwartej będzie ważnym głosem w dyskursie historiograficznym. Dużo nowych i inspirujących do dalszych badań interpretacji i ustaleń wnosi kolejna część książki (Senatorowie i dygnitarze koronni w dobie panowania dwóch pierwszych Wazów). Zbigniew Anusik odniósł się tutaj nie tylko do książki Krzysztofa Chłapowskiego o elicie senatorsko-dygnitarskiej Korony za Zygmunta III i Władysława IV, lecz także do niektórych interpretacji Teresy Zielińskiej i Stefana Ciary. Rozważania teoretyczne i szczegółowe ustalenia Zbigniewa Anusika są niewątpliwie Jego istotnym wkładem do zagadnienia struktury społecznej I. Rzeczypospolitej. W następnej części książki Zbigniew Anusik na marginesie książki Henryka Litwina o napływie polskiej szlachty na Ukrainę w latach 1569-1648 podjął ważny a jednocześnie kontrowersyjny problem struktury «etnicznej» tej grupy społecznej (Szlachta polska na Ukrainie w latach 1569-1648). Trzeba stwierdzić, że historycy ukraińscy już na przełomie XIX i XX w. używali pojęcia «szlachta ukraińska» (Vładymir Antonovycz, Michał Hruszewski, Wacław Lipiński), co funkcjonuje we współczesnej historiografii [Natalia Jakovenko, Ukrainskaja szliachta z konca XIV do sieriediny XVII st. (Vołyń i Centralnaja Ukraina), Kiev 2008 (I wyd. 1993)]. Zarówno Henryk Litwin, jak również Zbigniew Anusik traktują podział na grupy «etniczne» umownie, jakkolwiek obaj Autorzy mają duże zasługi w weryfikacji tezy o «ekspansji na Wschód» po unii lubelskiej. W tym sensie ten fragment książki uważam za niezwykle istotny dla historiografii epoki staropolskiej. Kolejna część książki to zmodyfikowana wersja obszernych uwag Zbigniewa Anusika do studium Janusza Kurtyki o latyfundium tęczyńskim w XIV-XVII w. (Dobra ziemskie Tęczyńskich w XIV-XVII wieku). Te fragmenty pracy świadczą nie tylko o erudycji Zbigniewa Anusika w odniesieniu do epoki staropolskiej, lecz również orientacji zarówno w ogólnych procesach, jakie zachodziły w późnym średniowieczu, jak również w szczegółowych zagadnieniach, zwłaszcza własnościowych. W podsumowaniu swoich uwag Zbigniew Anusik napisał, że książka Janusza Kurtyki może stanowić znakomity punkt wyjścia do napisania pełnej monografii rodziny Tęczyńskich w okresie nowożytnym. Dodać do tego można, że Jego ustalenia i interpretacje znakomicie zbliżają nas do tego finału, będącego kontynuacją w sensie następstwa czasowego innego studium Janusza Kurtyki, dotyczącego Tęczyńskich jako elity możnowładczej w średniowieczu. Równie obszerne są uwagi Zbigniewa Anusika na marginesie biografii Jerzego Sebastiana Lubomirskiego autorstwa Witolda Kłaczewskiego (Dole i niedole Jerzego Sebastiana Lubomirskiego). Wykorzystując swoją niewątpliwą erudycję Zbigniew Anusik zweryfikował wiele nieścisłości i pomyłek, jakie zawiera biografia rokoszanina. Obszerne rozważania na temat wyborów politycznej kariery na przełomie XVI i XVII w. są przedrukiem artykułu sprzed kilku lat [W kręgu władzy i opozycji. Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587-1632)]. Solidna analiza sylwetek poszczególnych przedstawicieli stronników i przeciwników dworu umożliwiła Zbigniewowi Anusikowi na przeprowadzenie podziału tych zbiorowości na grupy. Autor potwierdził dotychczasowe spostrzeżenia na temat osobowości Zygmunta III, która przeszkadzała w utrzymaniu dobrych stosunków ze społeczeństwem szlacheckim. Niezwykle istotnym zagadnieniem w historiografii I. Rzeczypospolitej jest utrata znaczenia rodów wywodzących się ze średniowiecza (lub ich wymarcie), a wzrost znaczenia nowych rodzin. Zbigniew Anusik wnosi do nauki istotny wkład badając zwłaszcza przemiany własności ziemskiej. Przykładem tego jest część książki poświęcona awansom książąt Zbaraskich oraz Strusiów i Kalinowskich Випуск 9 181 (Zbarascy, Strusiowie i Kalinowscy. Karta z dziejów wielkiej własności ziemskiej na kresach Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku). Fortuna Kalinowskich była kontynuacją fortuny Strusiów, co Autor szczegółowo wyjaśnił w tekście (Walenty Aleksander Kalinowski był zięciem Jerzego Strusia). Zbigniew Anusik przekonująco uzasadnił, że przedstawiciele tych rodzin potrafili w oparciu o odziedziczone dobra znacznie je powiększyć, między innymi kosztem sąsiadów (stąd w tekście szczegółowa analiza pozwów i spraw sądowych), a nade wszystko poprzez akcję kolonizacyjną. Kolejna część książki jest zmodyfikowaną wersją artykułu o własności ziemskiej (Własność ziemska w województwie kijowskim w 1628 roku). Analiza rejestru poborowego oraz solidne wykorzystanie literatury przedmiotu (łącznie z książką Witolda Bobińskiego, co jest dowodem, że nawet niezbyt uporządkowane materiały można wykorzystać) przyniosła interesujące wyniki. Mianowicie okazało się, że w województwie kijowskim procentowy udział dóbr prywatnych był znacznie mniejszy niż w sąsiednich województwach, natomiast znacznie większy dóbr królewskich i duchownych. Część książki poświęcona Ostrogskim jest uzupełnieniem monografii Tomasza Kempy o tym rodzie, które Zbigniew Anusik uznał za dzieło niedoskonałe (Z dziejów rodu książąt Ostrogskich). W tym przypadku mamy znów przykład niezwykłej erudycji Autora glosy do dziejów rodu Ostrogskich. Obserwujemy zarówno perfekcyjną znajomość literatury przedmiotu i realiów epoki nowożytnej, jak również swobodę w poruszaniu się po arkanach dyskusji na temat genealogii średniowiecznej i linii Rurykowiczów. Aktualnie, aby publiczność mogła zapoznać się z dziejami rodu Ostrogskich, musi korzystać zarówno z monografii Tomasza Kempy, jak również z uzupełnienia Zbigniewa Anusika. Kolejne dwie części książki są tematycznie do siebie zbliżone, a mianowicie poświęcone są majątkom ziemskim dwóch wielkich rodów na kresach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej (Dobra ziemskie książąt Zbaraskich w XVI- XVII wieku oraz Latyfundium Koreckich w XVI-XVII wieku). Zbigniew Anusik z właściwą sobie sumiennością i erudycją przedstawił budowę, stan dóbr ziemskich konkretnych rodzin magnackich oraz ich losy po wymarciu ostatnich przedstawicieli rodów w linii męskiej. Kolejna część książki Zbigniewa Anusika jest obszernym studium na temat pracy Ilony Czamańskiej o rodzie Wiśniowieckich (Książęta Wiśniowieccy na tle swoich czasów). Odnosi się wrażenie, że Zbigniew Anusik jest lepiej warsztatowo i merytorycznie przygotowanym badaczem dziejów rodziny Wiśniowieckich niż autorka z Poznania. Tym bardziej zasługuje na uznanie, że Zbigniew Anusik dopatrzył się walorów książki Ilony Czamańskiej i uznał zasadność wydania jej książki ze względu na zgromadzone materiały. Ostatnią częścią książki jest przedruk wydanego w 2010 r. artykułu o księciu Jerzym Zbaraskim [Kasztelan krakowski Jerzy ks. Zbaraski (1574-1631) – szkic do portretu opozycjonisty]. Jest to tekst źródłowy i wysoce erudycyjny, co powinno być normą postępo- wania badawczego historyka, ale – jak to wielokrotnie wykazał między innymi Zbigniew Anusik – czasem nie jest. Zresztą, czy można w przypadku działalności pierwszego senatora Rzeczypospolitej mieć luki w znajomości literatury przedmiotu lub nie mieć orientacji w korespondencji znaczących osób w państwie? Zbigniew Anusik wskazał nie tylko na różnice w poglądach na politykę wewnętrzną i zewnętrzną między bohaterem swojej narracji a Zygmuntem III, lecz także na różnice ich osobowości i stylów życia. Początkowo miałem dylemat związany z zawartością recenzowanej książki. Mianowicie jest procedurą przyjętą, aby autorzy wydawali swoje wcześniejsze artykuły w formie pracy zwartej, która zbierze w logiczną całość dotych- czasowe ustalenia i interpretacje. Natomiast tutaj mamy do czynienia nie tylko z artykułami, lecz także z innymi formami, zwłaszcza zaś z artykułami recenzyjnymi. Jednak szybko rozwiały się moje wątpliwości, okazało się bowiem, że Zbigniew Anusik ma wiele do przekazania nie tylko w artykułach, lecz także w recenzjach i artykułach recenzyjnych, korygując różne nieścisłości i mylne interpretacje, a także uzupełniając wywody poszczególnych autorów. Często ma od nich więcej do powiedzenia zarówno w kwestiach ogólnych, jak również szczegółowych. Podkreślić należy walory literackie narracji, jasność wywodów i poprawną stronę warsztatową pracy. W książce zamieszczono również mapy, które ułatwiają czytelnikowi zorientować się przestrzennie w zakresie niektórych zagadnień, oraz ilustracje. Z przedstawionych powyżej rozważań wynika jednoznacznie, że książka Zbigniewa Anusika powinna być rozpowszechniona nie tylko w środowisku polskich historyków, lecz także badaczy ukraińskich.

Історія України в джерелознавчих дослідженнях З. Анусіка

Institution

Ähnliche Einträge