Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории

Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории

Пулковские астрометрические наблюдения начались c 1840-х гг. на пассажном инструменте Репсольда, установленном в первом вертикале, и на большом вертикальном круге Эртеля. Первыми наблюдателями на этих инструментах были В. Я. Струве 1840—1856 гг. иХ. И. Петерс 1842—1849 гг. В работе собраны и проана...

Повний опис

Збережено в:
Бібліографічні деталі
Дата:2011
Автори: Миллер, Н.О., Прудникова, Е.Я.
Формат: Стаття
Мова:Russian
Опубліковано: Головна астрономічна обсерваторія НАН України 2011
Назва видання:Кинематика и физика небесных тел
Теми:
Вращение Земли и геодинамика
Онлайн доступ:http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/73751
Теги: Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
Назва журналу:Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Цитувати:Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории / Н.О. Миллер, Е.Я. Прудникова // Кинематика и физика небесных тел. — 2011. — Т. 27, № 1. — С. 40-52. — Бібліогр.: 18 назв. — рос.

Репозитарії

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
id irk-123456789-73751
record_format dspace
spelling irk-123456789-737512015-01-15T03:02:09Z Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории Миллер, Н.О. Прудникова, Е.Я. Вращение Земли и геодинамика Пулковские астрометрические наблюдения начались c 1840-х гг. на пассажном инструменте Репсольда, установленном в первом вертикале, и на большом вертикальном круге Эртеля. Первыми наблюдателями на этих инструментах были В. Я. Струве 1840—1856 гг. иХ. И. Петерс 1842—1849 гг. В работе собраны и проанализированы различные ряды изменения широты. Пулківські астрометричні спостереження розпочались з 1840-х рр. на пасажному інструменті Репсольда, встановленому у першому вертикалі, і на великому вертикальному крузі Ертеля. Першими спостерігачами на цих інструментах були В. Я. Струве 1840—1856рр. та Х. І. Петерс 1842—1849рр. В роботі зібрано та проаналізовано різні ряди вимірювань широти. Latitude observations at Pulkovo came into existence about 1840 year and were made with the Repsold transit instrument in the first vertical and with the Ertel vertical circle. W. Struve in 1840—1856 and H.I. Peters in 1842—1849 were the first observers on these instruments. In the paper various series of latitude variations obtained from these observations. 2011 Article Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории / Н.О. Миллер, Е.Я. Прудникова // Кинематика и физика небесных тел. — 2011. — Т. 27, № 1. — С. 40-52. — Бібліогр.: 18 назв. — рос. 0233-7665 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/73751 521. 937 ru Кинематика и физика небесных тел Головна астрономічна обсерваторія НАН України
institution Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection DSpace DC
language Russian
topic Вращение Земли и геодинамика
Вращение Земли и геодинамика
spellingShingle Вращение Земли и геодинамика
Вращение Земли и геодинамика
Миллер, Н.О.
Прудникова, Е.Я.
Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
Кинематика и физика небесных тел
description Пулковские астрометрические наблюдения начались c 1840-х гг. на пассажном инструменте Репсольда, установленном в первом вертикале, и на большом вертикальном круге Эртеля. Первыми наблюдателями на этих инструментах были В. Я. Струве 1840—1856 гг. иХ. И. Петерс 1842—1849 гг. В работе собраны и проанализированы различные ряды изменения широты.
format Article
author Миллер, Н.О.
Прудникова, Е.Я.
author_facet Миллер, Н.О.
Прудникова, Е.Я.
author_sort Миллер, Н.О.
title Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
title_short Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
title_full Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
title_fullStr Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
title_full_unstemmed Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории
title_sort ранние наблюдения широты пулковской обсерватории
publisher Головна астрономічна обсерваторія НАН України
publishDate 2011
topic_facet Вращение Земли и геодинамика
url http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/73751
citation_txt Ранние наблюдения широты Пулковской обсерватории / Н.О. Миллер, Е.Я. Прудникова // Кинематика и физика небесных тел. — 2011. — Т. 27, № 1. — С. 40-52. — Бібліогр.: 18 назв. — рос.
series Кинематика и физика небесных тел
work_keys_str_mv AT millerno rannienablûdeniâširotypulkovskojobservatorii
AT prudnikovaeâ rannienablûdeniâširotypulkovskojobservatorii
first_indexed 2025-07-05T22:15:59Z
last_indexed 2025-07-05T22:15:59Z
_version_ 1836846950638419968
fulltext ÓÄÊ 521. 937 Í. Î. Ìèëëåð, Å. ß. Ïðóäíèêîâà Ãëàâíàÿ (Ïóëêîâñêàÿ) àñòðîíîìè÷åñêàÿ îáñåðâàòîðèÿ Ðîññèéñêîé àêàäåìèè íàóê 196140 Ðîññèÿ, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, Ïóëêîâñêîå øîññå, ä. 65 Ðàííèå íàáëþäåíèÿ øèðîòû Ïóëêîâñêîé îáñåðâàòîðèè Ïóëêîâñêèå àñòðîìåòðè÷åñêèå íàáëþäåíèÿ íà÷àëèñü c 1840-õ ãã. íà ïàññàæíîì èíñòðóìåíòå Ðåïñîëüäà, óñòàíîâëåííîì â ïåðâîì âåðòè - êàëå, è íà áîëüøîì âåðòèêàëüíîì êðóãå Ýðòåëÿ. Ïåðâûìè íàáëþäà - òåëÿìè íà ýòèõ èíñòðóìåíòàõ áûëè Â. ß. Ñòðóâå 1840—1856 ãã. è Õ. È. Ïåòåðñ 1842—1849 ãã.  ðàáîòå ñîáðàíû è ïðîàíàëèçèðîâàíû ðàçëè÷íûå ðÿäû èçìåíåíèÿ øèðîòû, ïîëó÷åííûå èç ýòèõ íàáëþäåíèé Ì. Î. Íþðåíîì, Á. Âàíàõîì, À. À. Èâàíîâûì, È. Â. Áîíñäîðôîì è À. ß. Îðëîâûì. Êðîìå òîãî, ïðèâîäÿòñÿ ïîëó÷åííûå Ñ. ×àíäëåðîì, À. À. Èâàíîâûì, Õ. Êèìóðîé, À. ß. Îðëîâûì è Í. Ñåêèãó÷è ðåçóëüòàòû èññëåäîâàíèÿ îñîáîãî ïîâåäåíèÿ ÷àíäëåðîâñêîãî äâèæåíèÿ ïîëþñà íà ýòîì èíòåðâàëå. Öåëüþ ðàáîòû ÿâëÿëñÿ ïîèñê è àíàëèç ñàìûõ ðàííèõ ðÿäîâ øèðîòû Ïóëêîâà ñ òåì, ÷òîáû îöåíèòü âîçìîæíîñòü èõ èñïîëüçîâàíèÿ äëÿ èññëåäîâàíèÿ äâèæåíèÿ ïîëþñà íà ìàêñèìàëüíî äîñòóïíîì èíòåðâàëå íàáëþäåíèé. Ðàçëè÷íûìè ìåòîäàìè áûëà âûäåëåíà è ïðîàíàëèçèðîâàíà ñóììà ÷àíäëåðîâñêîãî è ãîäîâîãî êî ëå - áà íèÿ øèðîòû.  ïðèëîæåíèè ïðèâåäåí ðÿä èçìåíåíèÿ øèðîòû Ïóë - êî âà çà 1840—1848 ãã., êîòîðûé ìîæíî èñïîëüçîâàòü äëÿ ïðî äëå íèÿ ðÿäà èçìåíåíèé øèðîòû íàçàä äî 1840 ã. ÐÀÍͲ ÑÏÎÑÒÅÐÅÆÅÍÍß ØÈÐÎÒÈ ÏÓËʲÂÑÜÊί ÎÁÑÅÐÂÀÒÎ - в¯, ̳ëëåð Í. Î., Ïðóä íè êî âà Î. ß. — Ïóëê³âñüê³ àñ òðî ìåò ðè÷í³ ñïîñ - òå ðå æåí íÿ ðîç ïî ÷à ëèñü ç 1840-õ ðð. íà ïà ñàæ íî ìó ³íñòðó ìåíò³ Ðåï ñîëü äà, âñòà íîâ ëå íî ìó ó ïåð øî ìó âåð òè êàë³, ³ íà âå ëè êî ìó âåð òè - êàëü íî ìó êðóç³ Åðòå ëÿ. Ïåð øè ìè ñïîñ òåð³ãà ÷à ìè íà öèõ ³íñòðó ìåí - òàõ áóëè Â. ß. Ñòðó âå 1840—1856 ðð. òà Õ. ². Ïå òåðñ 1842—1849 ðð.  ðî áîò³ ç³áðà íî òà ïðî à íàë³çî âà íî ð³çí³ ðÿäè âèì³ðþ âàíü øè ðî òè, îò - ðè ìàí³ ç öèõ ñïîñ òå ðå æåíü Ì. Î. Íþ ðå íîì, Á. Âà íà õîì, À. À. ²âà íî - âèì, ². Â. Áîí ñäîð ôîì ³ Î. ß. Îðëî âèì. Êð³ì öüî ãî, ïðè âî äÿòü ñÿ îò ðè ìàí³ Ñ. ×àí äëå ðîì, À. À. ²âà íî âèì, Õ. ʳìó ðîþ, Î. ß. Îðëî âèì ³ Í. Ñåê³ãó÷³ ðå çóëü òà òè äîñë³äæåíü îñîá ëè âî¿ ïî âåä³íêè ÷àí äëå ð³â - 40 ISSN 0233-7665. Êèíåìàòèêà è ôèçèêà íåáåñ. òåë. 2011. Ò. 27, ¹ 1 © Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ, 2011 41 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ ñüêî ãî ðóõó ïî ëþ ñà íà öüî ìó ³íòåð âàë³. Ìå òîþ ðî áî òè áóëè ïî øóê ³ àíàë³ç íà é ðà í³ øèõ ðÿä³â øè ðî òè Ïóë êî âî, ùîá îö³íèòè ìîæ ëèâ³ñòü ¿õíüî ãî âè êî ðèñ òàí íÿ äëÿ äîñë³äæåí íÿ ðóõó ïî ëþ ñà íà ìàê ñè ìàëü íî äîñ òóï íî ìó ³íòåð âàë³ ñïîñ òå ðå æåíü. гçíè ìè ìå òî äà ìè áóëî âè - ä³ ëåíî ³ ïðî à íàë³çî âà íî ñóìó ÷àí äëåð³âñêî ãî ³ ð³÷íî ãî êî ëè âàíü øè ðî - òè. Ïðè âå äå íî ðÿä çì³í øè ðî òè Ïóë êî âî çà 1840—1848 ðð., ÿêèé ìîæ íà âè êî ðèñ òà òè äëÿ ïðî äîâ æåí íÿ ðÿäó çì³í øè ðîò íà çàä äî 1840 ð. EARLY LATITUDE OBSERVATIONS AT THE PULKOVO OBSERVA - TORY, by Miller N. O., Prudnikova E. Ya. — Lat i tude ob ser va tions at Pulkovo came into ex is tence about 1840 year and were made with the Repsold tran sit in stru ment in the first ver ti cal and with the Ertel ver ti cal cir cle. W. Struve in 1840—1856 and H. I. Pe ters in 1842—1849 were the first ob serv ers on these in stru ments. In the pa per var i ous se ries of lat i tude vari a tions ob tained from these ob ser va tions by M. O. Nuren, B. Wanach, A. A. Ivanov, I. V. Bonsdorf and A. Ya. Orlov are col lected and ana lysed. We give the re sults for in ves ti ga tions of spe cial fea tures of Chan dler po lar mo tion dur ing this in ter val which were ob tained by S. Chan dler, A. A. Ivanov, H. Kimura, A. Ya. Orlov, and N. Seciguchi. Our pur pose was to search for the ear li est se ries of Pulkovo lat i tudes and to ana lyse them to ap pre ci ate the pos si bil ity of their use for the in ves ti ga tion of the po lar mo - tion dur ing the max i mum in ter val of re al iza tion. Some dif fer ent meth ods were used to ex tract and ana lyse the sum of chan dler and an nual lat i tude vari a tions. The sup ple ment pres ents the set of the Pulkovo lat i tude vari a - tions for 1840—1848 years which can be used to pro long the lat i tude vari a - tion set back to 1840. ÂÂÅÄÅÍÈÅ Ïðè èñ ñëå äî âà íèè ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî äâè æå íèÿ ïî ëþ ñà (×ÄÏ) áûëè îá - íà ðó æå íû òðè îá ëàñ òè ðåç êî ãî èç ìå íå íèÿ àì ïëè òó äû, ñî ïðî âîæ äà å - ìûå èç ìå íå íè åì ôàçû ïî ÷òè íà 180° [5]. Òà êàÿ îñî áåí íîñòü ïî âå äå íèÿ ×ÄÏ â ñå ðå äè íå èí òåð âà ëà íà áëþ äå íèé, îêî ëî 1930 ã., õî ðî øî èç âåñ - òíà. Äðó ãèå äâà èí òåð âà ëà íà õî äÿò ñÿ íà êîí öàõ ðÿäà, è ïî ý òî ìó âîç íè - êà åò ïî òðåá íîñòü ïðî äëå íèÿ ðÿäà íà çàä, íà ñêîëü êî ýòî âîç ìîæ íî. Íà ïðè ìå ðå ñî ïîñ òàâ ëå íèÿ ïî âå äå íèÿ ×ÄÏ, ïî ëó ÷åí íî ãî èç äàí íûõ ðÿäà IERS C01 (http://hpiers.obspm.fr/) è èç íà áëþ äå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà (ÇÒÔ-135) íà èí òåð âà ëå 1904—2006 ãã., áûëî ïî êà çà íî, ÷òî ×ÄÏ ìîæ - íî èñ ñëå äî âàòü, èìåÿ äëèí íûé ðÿä èç ìå íå íèé øè ðî òû îä íîé îá ñåð âà - òî ðèè [6]. Öåëüþ äàí íîé ðà áî òû ÿâ ëÿ åò ñÿ èñ ñëå äî âà íèå ðàí íèõ ðÿ äîâ èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà íà èí òåð âà ëå 1840—1855 ãîäà è ñðàâ íå - íèå èõ c ðÿ äîì, ïî ëó ÷åí íûì èç IERS Ñ01 íà èí òåð âà ëå 1846—1855 ãã. Ïóë êîâ ñêèå íà áëþ äå íèÿ íà ÷à ëèñü c 1840-õ ãã. íà áîëü øîì âåð òè - êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ è ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå Ðåï ñîëü äà, óñòà íîâ - ëåí íîì â ïåð âîì âåð òè êà ëå. Îáà èíñòðó ìåí òà áû ëè èç ãî òîâëå íû ñïå - öè àëü íî äëÿ Ïóë êî âà è óñòà íîâ ëå íû â ãîä îò êðû òèÿ îá ñåð âà òî ðèè (1839). Îíè ïðåä íàç íà ÷à ëèñü äëÿ àá ñî ëþò íûõ îïðå äå ëå íèé êî îð äè íàò çâ¸çä. Ïðè îïðå äå ëå íèè ðÿ äîâ àá ñî ëþò íûõ ñêëî íå íèé çâåçä îá ðà çó þò - ñÿ è ðÿ äû îïðå äå ëå íèÿ øè ðî òû, êî òî ðûå ìî ãóò èñ ïîëü çî âàòü ñÿ äëÿ èç - ó ÷å íèÿ äâè æå íèÿ ïîëþñîâ.  ðà áî òå ñî áðàí èñ òî ðè ÷åñ êèé ìà òå ðè àë, îò íî ñÿ ùèé ñÿ ê íà áëþ äå - íè ÿì, îá ðà áîò êå è âû ÷èñ ëå íè ÿì èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà íà ïàñ - ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå çà 1840—1856 ãã. è íà áîëü øîì âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ çà 1840—1875 ãã., à òàê æå ïðè âå äå íû êðè âûå èç ìå íå íèÿ øè ðî òû äëÿ ýòèõ äâóõ èíñòðó ìåí òîâ, ïî ñòðî åí íûå ïî ðÿ äàì Á. Âà íà õà è À. À. Èâà íî âà. Ïðè âî äèò ñÿ îá çîð ðå çóëü òà òîâ èçó÷åíèÿ èç ìå íÿ å ìîñ - òè øè ðî òû íà èí òåð âà ëå 1840—1855 ãã. ðàç íû ìè èñ ñëå äî âà òå ëÿ ìè, à òàê æå àíà ëèç èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà íà îñíî âå òðåõ ðÿ äîâ íà - áëþ äå íèé: À. À. Èâà íî âà (1842.3—1849.5), Á. Âà íà õà (1840—1856.5) è ðÿä Ë. Â. Ðûõ ëî âîé (1846—1856.5). ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ÍÀ ÁÎËÜØÎÌ ÏÀÑÑÀÆÍÎÌ ÈÍÑÒÐÓÌÅÍÒÅ Â ÏÅÐÂÎÌ ÂÅÐÒÈÊÀËÅ Áîëü øîé ïàñ ñàæ íûé èíñòðó ìåíò Ðåï ñîëü äà â Ïóë êî âå áûë ñïå öè àëü - íî óñòà íîâ ëåí â ïåð âîì âåð òè êà ëå äëÿ îïðå äå ëå íèÿ ïî ñòî ÿí íûõ àáåð - ðà öèè è íó òà öèè. Âñå íà áëþ äå íèÿ íà èí òåð âà ëå 1840—1855 ãã. áûëè âû ïîë íå íû Â. ß. Ñòðó âå. Èì æå áûëà ðàç ðà áî òà íà ìå òî äè êà íà áëþ äå - íèé è îá ðà áîò êè äàí íûõ. Ìå òîä íà áëþ äå íèÿ çà êëþ ÷àë ñÿ â ôèê ñè ðî âà - íèè ìî ìåí òîâ ïðî õîæ äå íèÿ îä íîé è òîé æå çâåç äû ÷å ðåç íèòè â âîñ - òî÷ íîé è çà ïàä íîé ÷àñ òè ïåð âî ãî âåð òè êà ëà. Ïîä ðîá íî ìå òîä íà áëþ - äå íèé è ïî ëó ÷å íèÿ èç íèõ øè ðî òû ìåñ òà íà áëþ äå íèÿ (ìå òîä Ñòðó âå) îïè ñàí â ðà áî òå [10]. Íàá ëþ äå íèÿ íà èí òåð âà ëå 1840—1855 ãã. ðàç äå ëÿ þò ñÿ íà äâå ñå - ðèè: 1840.3—1843.0 è 1843.0—1855.0 ãã.  ïåð âóþ ñå ðèþ âîø ëî îêî - ëî 300 íà áëþ äå íèé ñå ìè çâåçä, ðàñ ïðå äå ëåí íûõ ïî âñåì ÷à ñàì ïðÿ ìî - ãî âîñ õîæ äå íèÿ. Ýòà ñå ðèÿ áû ëà èñ ïîëü çî âà íà Â. ß. Ñòðó âå äëÿ îïðå - äå ëå íèÿ ïî ñòî ÿí íîé àáåð ðà öèè. Âî âòî ðîé ñå ðèè íà áëþ äà ëèñü òîëü êî òðè çâåç äû, è çà 12 ëåò áû ëî âû ïîë íå íî 169 íà áëþ äå íèé. Ýòà ñå ðèÿ íà - áëþ äå íèé (1843—1862 ãã.) áû ëà èñ ïîëü çî âà íà Ì. Î. Íþ ðå íîì äëÿ îïðå äå ëå íèÿ ïî ñòî ÿí íîé íó òà öèè [1]. Íà ðèñ. 1 ïðè âî äèò ñÿ ãðà ôèê èç - ìå íå íèÿ øè ðî òû Ïóë êî âà, ïî ñòðî åí íûé íà îñíî âå øè ðî òû, âû ÷èñ ëåí - íîé Á. Âà íà õîì [18] èç âû ïîë íåí íûõ Â. ß. Ñòðó âå äâóõ ñå ðèé íà áëþ - äå íèé. Îáå ñå ðèè ñèëü íî îò ëè ÷à þò ñÿ ìåæ äó ñî áîé ïî ïëîò íîñ òè.  ïåð âîé ñå ðèè èìå åò ñÿ â ñðåä íåì îêî ëî òðåõ íà áëþ äå íèé â ìå ñÿö, à âî âòî ðîé ñå ðèè — äâà-òðè íà áëþ äå íèÿ â ãîä. Àíàëèç ïåð âîé ñå ðèè èç ìå - íå íèé øè ðî òû áûë âû ïîë íåí ×àí äëå ðîì; åãî ðå çóëü òà òû õî ðî øî ñî - ãëà ñó þò ñÿ ñ ðå çóëü òà òà ìè, ïî ëó ÷åí íû ìè À. ß. Îð ëî âûì äëÿ âåð òè - êàëü íî ãî êðó ãà (ñì. íè æå). Íàá ëþ äå íèÿ âòî ðîé ñå ðèè ðåä êî èñ ïîëü çî - âà ëèñü äëÿ ýòîé öå ëè, à ïî ïûò êè àíà ëè çà ñòà ðû ìè ñïî ñî áà ìè íå äà âà - ëè íóæíûõ ðåçóëüòàòîâ [18]. 42 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ÍÀ ÁÎËÜØÎÌ ÂÅÐÒÈÊÀËÜÍÎÌ ÊÐÓÃÅ ÝÐÒÅËß Âåðòèêàëüíûé êðóã Ýðòåëÿ áûë ïðåäëîæåí Â. ß. Ñòðóâå äëÿ ðåôðàê - öè îííûõ èññëåäîâàíèé, ñîñòàâëåíèÿ ôóíäàìåíòàëüíîãî êàòàëîãà ñêëî íåíèé, íàáëþäåíèé çåíèòíûõ ðàññòîÿíèé Ñîëíöà âî âñåõ òî÷êàõ åãî îðáèòû ñ öåëüþ îïðåäåëåíèÿ ïîëîæåíèÿ ýêëèïòèêè [8]. Íà áëþ - äåíèÿ íà ýòîì èíñòðóìåíòå ïðè äâóõ ïîëîæåíèÿõ êðóãà äàþò âîç - ìîæíîñòü ïîëó÷èòü íåïîñðåäñòâåííî çåíèòíîå ðàññòîÿíèå áëèç ïî - ëþñ íûõ çâåçä â âåðõíåé è íèæíåé êóëüìèíàöèÿõ, à çàòåì âû÷èñëèòü øèðîòó ìåñòà íàáëþäåíèÿ. Ïåðâûì íàáëþäàòåëåì íà ýòîì èíñòðó - ìåíòå áûë Õ. È. Ïåòåðñ, êîòîðûé íà÷àë íàáëþäàòü ñ îñåíè 1839 ã. è çàêîí÷èë ñâîè íàáëþäåíèÿ â èþëå 1849 ã., âûïîëíèâ áîëåå 5000 íàáëþäåíèé.  1895 ã. À. À. Èâà íîâ ïå ðå ðà áî òàë íà áëþ äå íèÿ Ïå òåð ñà ñïî ñî - áîì, êî òî ðûé ïîä ðîá íî îïè ñàí â ðà áî òàõ [3, 4]. Ïðè àíà ëè çå íà áëþ äå - íèé 1842—1849 ãã. À. À. Èâà íîâ [3] îòî áðàë âñå îá ùèå çâåç äû èç ïåð - âî ãî (1845) è âòî ðî ãî (1865) Ïóë êîâ ñêèõ àá ñî ëþò íûõ êà òà ëî ãîâ. Çà - òåì ñêëî íå íèÿ ýòèõ çâåçä èç êà òà ëî ãà 1865 ã. îí ïðè âåë ê ýïî õå 1845 ã. è èñ ïîëü çî âàë ýòè çíà ÷å íèÿ äëÿ ñâî èõ âû ÷èñ ëå íèé êàê èñ òèí íûå. Äëÿ Ïî ëÿð íîé çâåç äû è äëÿ ñå ìè çâåçä, íà áëþ äàâ øèõ ñÿ ñ öåëüþ îïðå äå ëå - íèÿ èõ ïà ðàë ëàê ñà, áû ëè ïðè íÿ òû ñêëî íå íèÿ êà òà ëî ãà 1845 ã. Êðî ìå 43 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ Ðèñ. 1. Ðÿä Á. Âàíàõà [18], ïîëó÷åííûé èì èç äâóõ ñåðèé íàáëþäåíèé Â. ß. Ñòðóâå íà ïàñ - ñàæíîì èíñòðóìåíòå â ïåðâîì âåðòèêàëå çà 1840—1843 ãã. è 1844—1855 ãã. Ðèñ. 2. Ðÿä À. À. Èâàíîâà [3], ïîëó÷åííûé èì èç íàáëþäåíèé Ïåòåðñà íà âåðòèêàëüíîì êðóãå Ýðòåëÿ çà 1842—1849 ãã. òî ãî, â ðÿä èç ìå íå íèÿ øè ðî òû íå áû ëè âêëþ ÷å íû çâåç äû: çå íèò íûå, ñ î÷åíü áîëü øèì ñî áñòâåí íûì äâè æå íè åì è çâåç äû ñ çå íèò íûì ðàñ ñòî - ÿ íè åì áîëü øå 76°. Íà ðèñ. 2 äà íà êðè âàÿ èç ìå íå íèÿ øè ðî òû Ïóë êî âà çà 1842—1849 ãã. ïî äàííûì, âû ÷èñ ëåííûì À. À. Èâàíîâûì [3], ïî ëó - ÷åí íûì èç 3119 íàáëþäåíèé. ÎÁÇÎÐ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈÉ ÈÇÌÅÍßÅÌÎÑÒÈ ØÈÐÎÒÛ ÏÓËÊÎÂÀ  1840—1855 ãã.  Ïóë êîâ ñêîé îá ñåð âà òî ðèè ïåð âûì íà áëþ äà òå ëåì, êî òî ðûé âû ÷èñ - ëèë ïî ñâî èì íà áëþ äå íè ÿì çå íèò íûõ ðàñ ñòî ÿ íèé Ïî ëÿð íîé çâåç äû íà áîëü øîì âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ çà 1842—1843 ãã. øè ðî òó è îá íà - ðó æèë å¸ èç ìå íå íèå, áûë Õ. È. Ïå òåðñ [3]. Ñëå äó þ ùèå èñ ñëå äî âà íèÿ èç ìå íå íèé øè ðî òû áûëè âû ïîë íå íû ñïóñ òÿ òðèä öàòü ëåò Ì. Î. Íþ ðå - íîì [16]. Äëÿ ýòîé öåëè îí èñ ïîëü çî âàë íà áëþ äå íèÿ Â. ß. Ñòðó âå íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå, óñòà íîâ ëåí íîì â ïåð âîì âåð òè êà ëå, íà áëþ - äå íèÿ Ïå òåð ñà, Ãþëü äå íà è ñâîè ñî áñòâåí íûå íà âåð òè êàëü íîì êðó ãå. Ïå òåðñ è Íþ ðåí â ñâî èõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ íå çà ìå òè ëè èç ìå íå íèé øè ðî - òû ñ ïå ðè î äîì, áîëü øèì îä íî ãî ãîäà, òàê êàê îíè àï ðè îð íî ïðåä ïî ëà - ãà ëè íà ëè ÷èå ïå ðè î äà Ýéëå ðà, ðàâ íî ãî 305 ñóò, è èñ ïîëü çî âà ëè ýòî çíà ÷å íèå ïðè ñâî èõ âû ÷èñ ëå íè ÿõ. È òîëü êî ïðè àíà ëè çå âñåõ íà áëþ äå - íèé, âû ïîë íåí íûõ äëÿ ñî çäà íèÿ êà òà ëî ãà 1885 ã. íà âåð òè êàëü íîì êðó - ãå, Íþ ðåí ïî ëó ÷à åò ïå ðè îä, áëèç êèé ê 430 ñóò [4]. Ýòè èñ ñëå äî âà íèÿ ïðåä øåñ òâî âà ëè ðà áî òàì Ñ. ×àí äëå ðà, êî òî ðûé â 1891 ã. íà ÷àë ïóá ëè êà öèþ ñâî èõ èñ ñëå äî âà íèé èç ìå íÿ å ìîñ òè øè ðîò è âïåð âûå îá ú ÿ âèë î íà ëè ÷èè ïå ðè î äà â íà áëþ äå íè ÿõ øè ðî òû îêî ëî 428 ñóò [11]. Çà òðè ãî äà (1891—1893) èì áû ëî îïóá ëè êî âà íî âîñ åìü ñòà òåé ïîä îá ùèì íà çâà íè åì «On the variation of latitude». Èì áû ëè ïðî à íà ëè çè ðî âà íû 45 êî ðîò êèõ ðÿ äîâ íà áëþ äå íèé, ñî äåð æà ùèõ áî ëåå òðèä öà òè òû ñÿ÷ îò äåëü íûõ íà áëþ äå íèé, âû ïîë íåí íûõ â ðàç ëè÷ íûõ îá ñåð âà òî ðè ÿõ ìè ðà ñ 1841 ïî 1890 ãã. [12].  ðå çóëü òà òå â èç ìå íå íè ÿõ øè ðîò ïî ñëå èñ êëþ ÷å íèÿ ãî äî âî ãî ÷ëå íà áûë âû äå ëåí èí òåð âàë ðåç - êî ãî óìåíü øå íèÿ àì ïëè òó äû, ìè íè ìóì êî òî ðî ãî ïðè õî äèò ñÿ íà èí - òåð âàë 1840—1856 ãã. Êðî ìå òî ãî, ïî çäíåå îí ïðè øåë ê âû âî äó, ÷òî ýòî êî ëå áà íèå ñî ñòî èò êàê ìè íè ìóì èç äâóõ ãàð ìî íèê: ïåð âàÿ ñ ïå ðè î - äîì 428.5 ñóò (1.17 ã.) è àì ïëè òó äîé 0.14", à âòî ðàÿ — ñ ïå ðè î äîì 436 ñóò (1.19 ã.) è àì ïëè òó äîé 0.09" [13]. Èñõî äÿ èç ïðåä ïî ëî æå íèÿ íà - ëè ÷èÿ äâóõ ãàð ìî íèê è ó÷è òû âàÿ çíà ÷å íèÿ èõ ïå ðè î äîâ, ×àí äëåð ïðåä - ëî æèë ìî äåëü, â êî òî ðîé íî âîå óìåíü øå íèå àì ïëè òó äû ýòî ãî êî ëå áà - íèÿ äîë æíî áû ëî ïðî è çîé òè îêî ëî 1910 ã. [14].  äå éñòâè òåëü íîñ òè ðåç êîå óìåíü øå íèå àì ïëè òó äû ïðî è çîø ëî íå ñêîëü êî ïî çæå (îêî ëî 1930 ã.).  íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ýòî êî ëå áà íèå íàçûâàåòñÿ ÷àíäëåðîâñêèì. Á. Âà íàõ â 1892 ã. ïå ðå ðà áî òàë íà áëþ äå íèÿ, âû ïîë íåí íûå íà ïàñ - ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå Ïóë êî âà Â. ß. Ñòðó âå, Ô. Îî - ìîì è M. O. Íþ ðå íîì çà 1840—1880 ãã. Îí âû ÷èñ ëèë èç ìå íå íèÿ øè - 44 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ ðî òû, èñ ïîëü çóÿ ñêëî íå íèÿ è ñî áñòâåí íûå äâè æå íèÿ, âû âå äåí íûå èç ñâî èõ íà áëþ äå íèé 1891 ã., è ñðàâ íèë ðå çóëü òà òû [18]. Íàá ëþ äå íèÿ Íþ ðå íà â 1879—1882 ãã. ïî êà çà ëè óâå ëè ÷å íèå àì ïëè òó äû ïå ðè î äè - ÷åñ êèõ èç ìå íå íèé øè ðî òû ïî ñðàâ íå íèþ ñ ïðåä øåñ òâó þ ùè ìè íà áëþ - äå íè ÿ ìè Ñòðóâå. À. À. Èâà íîâ â 1895 ã. îá ðà áî òàë îêî ëî 3000 íà áëþ äå íèé, âû ïîë - íåí íûõ íà âåð òè êàëü íîì êðó ãå. Íà èí òåð âà ëå 1863—1871 ãã. âå ëè ÷è íà ïå ðè î äà ïî ëó ÷è ëàñü ðàâ íîé 433 ñóò, à íà èí òåð âà ëå 1842—1849 ãã. — 358 ñóò [3]. ×àí äëåð òàê æå ïî ëó ÷èë, ÷òî íà èí òåð âà ëå 1842—1849 ãã. èñ ñëå äó å ìûé ïå ðè îä ïî ÷òè ðà âåí ãî äî âî ìó [11]. Õ. Êè ìó ðà â 1917 ã. [15] èñ ñëå äî âàë ïî ëÿð íîå êî ëå áà íèå ñ 1828 ïî 1922 ãã. è âû ÷èñ ëèë âà ðè à öèè ïå ðè î äà è àì ïëè òó äû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ. Äëÿ ñâî å ãî àíà ëè çà îí èñ ïîëü çî âàë íà áëþ äå íèÿ Ãðèí âè÷ - ñêîé è Ïóë êîâ ñêîé îá ñåð âà òî ðèé. Åãî ðå çóëü òà òû òàê æå ïî êà çà ëè â 1840 ã. ñó ùåñ òâåí íîå óìåíü øå íèå êàê àì ïëè òó äû, òàê è ïå ðè î äà, ïîä - òâåð æäàÿ ðå çóëü òà òû ×àí äëå ðà, Âà íà õà, Èâàíîâà.  1937 ã. À. ß. Îðëîâ îá ðà òèë ñÿ ê ðàí íèì íà áëþ äå íè ÿì è ïðî à íà - ëè çè ðî âàë ðÿ äû èç ìå íå íèÿ øè ðî òû, ïî ëó ÷åí íûå À. À. Èâà íî âûì, Á. Âà íà õîì è È. Â. Áîí ñäîð ôîì èç íà áëþ äå íèé Õ. È. Ïå òåð ñà íà ïóë - êîâ ñêîì âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ [7].  ðå çóëü òà òå À. ß. Îðëîâ ïðè - âî äèò äëÿ ÷àí äëå ðîâ ñêîé âîë íû íà ýïî õó 1845.0 ñëå äó þ ùèå âû ðà æå - íèÿ: jC = 0.08²cos(mt + 143°), (1) jC = 0.08²cos(mt + 147°), (2) ãäå m = 2p/P, P = 1.184 ã. Âû ðà æå íèå (1) îïè ñû âà åò íà áëþ äå íèÿ Ïå òåð ñà (1842—1849 ãã.) íà âåð òè êàëü íîì êðó ãå, à âû ðà æå íèå (2) — íà áëþ äå íèÿ Ñòðó âå íà ïàñ - ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå (1840—1842 ãã.) Äëÿ âåð òè êàëü íî ãî êðó ãà ýòî âû ðà æå íèå áû ëî âû ÷èñ ëå íî èì ñà - ìèì èç îïè ñàí íûõ âû øå òðåõ ðÿ äîâ íà áëþ äå íèé, à äëÿ ïàñ ñàæ íî ãî èíñòðó ìåí òà â ïåð âîì âåð òè êà ëå îí âîñ ïîëü çî âàë ñÿ âû ðà æå íè åì, ïî - ëó ÷åí íûì ×àí äëå ðîì, ïå ðå âå äÿ åãî íà ýïî õó 1845.0. Çà ìåò íî õî ðî øåå ñî ãëà ñèå îá îèõ âû ðà æå íèé. Ïîñ ëå ñðàâ íå íèÿ íà áëþ äå íèé øè ðî òû ýòî ãî ïå ðè î äà ñ äðó ãè ìè, áî ëåå ïî çäíè ìè, À. ß. Îðëîâ îò ìå ÷à åò îñî - áåí íîñ òè ïî âå äå íèÿ àì ïëè òó äû è ôà çû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ íà ïåð âîì èí òåð âà ëå íà áëþ äå íèé. Îí ïè øåò, ÷òî àì ïëè òó äà ýòî ãî êî ëå - áà íèÿ âñå âðå ìÿ èç ìå íÿ åò ñÿ, è äëÿ ïåð âîé ñå ðèè íà áëþ äå íèé (1842— 1849 ãã.) îíà â òðè ðàçà ìåíü øå, ÷åì äëÿ ïî ñëåä íåé (1908—1912 ãã.). Íà ÷àëü íàÿ ôà çà â 1868 ã. ïî ÷òè íà 40° îò ëè ÷à åò ñÿ îò åå çíà ÷å íèé â 1846, 1887 è 1910 ãã. Ýòè ðàç ëè ÷èÿ íå ìî ãóò áûòü îá ú ÿñ íå íû îøèá êà - ìè íà áëþ äå íèé. Òà êèì îá ðà çîì, À. ß. Îðëîâ äå ëà åò âû âîä, «÷òî ìåæ - äó 1847—1868 ãã. äâè æå íèå ïî ëþ ñà êàê áû çà ìåä ëè ëîñü, à ïî òîì âíîâü ïðè îá ðå ëî ñâîþ ñêî ðîñòü» [7]. Í. Ñå êè ãó ÷è â 1975 ã. ïðî âåë èñ ñëå äî âà íèå âà ðè à öèé àì ïëè òó äû è ÷àñ òî òû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ íà èí òåð âà ëå 1840—1860, òàê æå âû âå äåí íûõ èç íà áëþ äå íèé Ãðèí âè÷ ñêîé è Ïóë êîâ ñêîé îá ñåð âà òî - 45 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ ðèé.  ðå çóëü òà òå èì áû ëî íà é äå íî, ÷òî ÷àí äëå ðîâ ñêèé ïå ðè îä íà ýòîì èí òåð âà ëå èìå åò çíà ÷å íèå 423.3 ñóò, ñ ìè íè ìàëü íûì çíà ÷å íè åì àì - ïëè òó äû 0.072" ± 0.014" îêî ëî 1845 ã. Èñõî äÿ èç ýòî ãî, îí äå ëà åò âû - âîä î ñõî äñòâå ýòîé îñî áåí íîñ òè ñ òîé, ÷òî èìå åò ìåñ òî îêî ëî 1930 ã. [17]. Òà êèì îá ðà çîì, èç àíà ëè çà ðå çóëü òà òîâ, ïî ëó ÷åí íûõ ðàç íû ìè èñ - ñëå äî âà òå ëÿ ìè, ìîæ íî ñäå ëàòü âû âîä, ÷òî íà èí òåð âà ëå 1840—1855 ãã. íà áëþ äà åò ñÿ óìåíü øå íèå àì ïëè òó äû ïðè ìåð íî äî 0.08". Êðî ìå òî ãî, èìå åò ñÿ óêà çà íèå íà èç ìå íå íèå ôà çû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî äâè æå íèÿ ïî ëþ - ñà íà èí òåð âà ëå 1847—1868 ãã. ÎÏÈÑÀÍÈÅ ÄÀÍÍÛÕ È ÈÕ ÀÍÀËÈÇ Äëÿ àíàëèçà èçìåíåíèÿ øèðîòû â äàííîé ðàáîòå èñïîëüçîâàëèñü ñëåäóþùèå òðè ðÿäà: 1) ðÿä 1840—1855 ãã., ïî ëó ÷åí íûé Á. Âà íà õîì èç íà áëþ äå íèé Â. ß. Ñòðó âå íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå Ðåï ñîëü äà, óñòà íîâ ëåí íîì â ïåð âîì âåð òè êà ëå; 2) ðÿä 1842—1849 ãã., ïî ëó ÷åí íûé À. À. Èâà íî âûì èç íà áëþ äå íèé Õ. È. Ïå òåð ñà íà áîëü øîì âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ; 3) ðÿä 1846—1858 ãã. IERS Ñ01, ïî ëó ÷åí íûé èç ðÿ äà Ë. Â. Ðûõ ëî - âîé [9]. Äëÿ ôîð ìè ðî âà íèÿ ýòî ãî ðÿ äà èñ ïîëü çî âà ëèñü íà áëþ äå íèÿ â Ïóë êî âå íà âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ, îá ðà áî òàí íûå À. ß. Îðëî âûì, â Ãðèí âè ÷å íà äâóõ ñòåí íûõ êðó ãàõ, îá ðà áî òàí íûå ×àí äëå ðîì, â Âà - øèí ãòî íå íà ñòåí íîì êðó ãå. Ïåð âûå äâà ðÿ äà áû ëè ñãëà æå íû è èí òåð ïî ëè ðî âà íû ñ øà ãîì 0.1 ã. Èçìå íå íèå øè ðî òû äëÿ òðåòü å ãî ðÿ äà âû ÷èñ ëÿ ëîñü ïî ôîð ìó ëå Êîñ - òèí ñêî ãî Dj j j l l= - = - = -0 0863 0505X Y X Yp p p pcos sin . . , ãäå Xp, Yp — êîîðäèíàòû ïîëþñà, l — äîëãîòà Ïóëêîâà. Âû äå ëå íèå ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî è ãî äî âî ãî êî ëå áà íèÿ áû ëî âû ïîë íå - íî ñ èñ ïîëü çî âà íè åì äâóõ ìå òî äîâ àíà ëè çà: ìå òî äà ñèí ãó ëÿð íî ãî ñïåê ò ðàëü íî ãî àíà ëè çà (SSA-«Ãóñåíèöà») [http://www.gistatgroup. com/gus/] è ìå òî äà ôè ëüòðà öèè (Ellip) ñ ïî ëî ñîé ïðî ïóñ êà íèÿ 0.77—1.05 ãîä-1. Ôè ëüòðà öèÿ áû ëà âû ïîë íå íà ñ èñ ïîëü çî âà íè åì ÷àñ - òîò íî ãî ïî ëî ñî âî ãî ýë ëèï òè ÷åñ êî ãî ôè ëüòðà Çî ëî òà ðå âà — Êà ó ý ðà ïÿ - òî ãî ïî ðÿä êà (ôóíê öèÿ ellip Matlab Signal Processing Toolbox). Ïðè èñ ïîëü çî âà íèè SSA âñå ðÿ äû îá ðà áà òû âà ëèñü äâàæ äû. Âíà ÷à - ëå ñ ïî ìîùüþ SSA èñ êëþ ÷à ëèñü ìåä ëåí íûå èç ìå íå íèÿ øè ðî òû è øó - ìî âûå êîì ïî íåí òû, à çà òåì ñíî âà âû ïîë íÿ ëîñü ðàç ëî æå íèå SSA îñòàâ øå ãî ñÿ ðÿ äà. Äëè íà îêíà M ïðè íè ìà ëàñü ðàâ íîé ïî ëî âè íå äëè íû ðÿ äà. Âîñ ñòà íîâ ëå íèå ðÿ äà ïðî âî äè ëîñü ïî ïåð âûì îñíîâ íûì êîì ïî - íåí òàì, ÷àñ òî òû êî òî ðûõ áëèç êè ê ÷àñ òî òàì ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî è ãî äî âî - ãî êî ëå áà íèé. Îáîñ íî âà íèå èñ ïîëü çî âà íèÿ SSA äëÿ èñ êëþ ÷å íèÿ ìåä - 46 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ ëåí íûõ èç ìå íå íèé øè ðî òû, à òàê æå ñðàâ íå íèå ïî ëó ÷à å ìûõ ðå çóëü òà - òîâ ñ äðó ãè ìè îá û÷ íî ïðè ìå íÿ å ìû ìè ìå òî äà ìè ôè ëüòðà öèè ïðè âå äå - íî â ðàáîòå [2]. Íà ðèñ. 3, à, 4, à, 5, à ïðè âå äå íû èñ ñëå äó å ìûå ðÿ äû ñ ðàâ íî ìåð íûì øà ãîì 0.1 ã. è ðå çóëü òà òû ôè ëüòðà öèè, ïî ëó ÷åí íûå îá îè ìè ìå òî äà ìè. Íà ðèñ. 3, á, 4, á, 5, á ïðè âå äå íû ðå çóëü òà òû ñïåê òðàëü íî ãî àíà ëè çà ýòèõ ðÿ äîâ.  ðå çóëü òà òå èç íà áëþ äå íèé íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå îá îè ìè ìå òî äà ìè áû ëè ïî ëó ÷å íû ïî õî æèå êðè âûå èç ìå íå - íèÿ øè ðî òû, èìå þ ùèå øåñ òè ëåò íþþ ìî äó ëÿ öèþ, îá û÷ íóþ äëÿ ñóì - ìû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî è ãî äî âî ãî êîì ïî íåí òà (ðèñ. 3). Ìè íè ìàëü íîå çíà - ÷å íèå àì ïëè òó äû ïðè õî äèò ñÿ íà 1848 ãîä. Äëÿ ðÿ äà Ñ01 ïî ñëå ôè ëüò - ðà öèè (ðèñ. 5) òàê æå ïðî ñëå æè âà åò ñÿ íå êî òî ðîå óìåíü øå íèå àì ïëè òó - äû îêî ëî 1850 ã. Èíòå ðåñ íî îò ìå òèòü, ÷òî ñïåêòð, ïî ëó ÷åí íûé äëÿ ñóì ìû ÷àí äëå ðîâ ñêîé è ãî äî âîé ñî ñòàâ íûõ ñ ïî ìîùüþ SSA, î÷åíü áëè çîê ê ñïåê òðàì èñ õîä íî ãî ðÿ äà è ðÿ äà, ïî ëó ÷åí íî ãî À. ß. Îðëî âûì èç äàí íûõ À. À. Èâà íî âà [7]. Èç ñïåê òðîâ íà ðèñ. 4, 5 âèä íî, ÷òî àì ïëè òó äà ãî äî âîé ñî ñòàâ ëÿ þ - ùåé áîëü øå, ÷åì àì ïëè òó äà ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êîì ïî íåí òà äëÿ âòî ðî ãî (âåð òè êàëü íûé êðóã) è òðåòü å ãî (IERS C01) ðÿ äîâ. Ñïåêòð ðÿ äà íà áëþ - äå íèé ïàñ ñàæ íî ãî èíñòðó ìåí òà èìå åò ïèê ãî äî âî ãî è äâà ïè êà ÷àí äëå - ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ ñ áëèç êîé àì ïëè òó äîé. Ýòîò ðÿä áî ëåå ïðî äîë æè - òåëü íûé (16 ëåò), ÷åì ðÿä À. À. Èâà íî âà (ñåìü ëåò), íî ñî äåð æèò î÷åíü ìà ëåíü êîå ÷èñ ëî íà áëþ äå íèé, çà èñ êëþ ÷å íè åì ïåð âûõ òðåõ ëåò (1840—1843 ãã.). Èç àíà ëè çà ñïåê òðîâ (ðèñ. 3—5) âèä íî, ÷òî ãî äî âîé ïå ðè îä â èç ìå - íå íè ÿõ øè ðî òû óñòîé ÷èâ. ýòî ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü òåì, ÷òî ãî äî âîå êî ëå - áà íèå â îñíîâ íîì îïðå äå ëÿ åò ñÿ ñå çîí íû ìè èç ìå íå íè ÿ ìè â àò ìîñ ôå ðå. Ïå ðè îä ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ ìå íåå óñòîé ÷èâ, ïî ñêîëü êó êàê áû - ëî ïî êà çà íî âû øå, ýòîò êîì ïî íåíò íà èñ ñëå äó å ìîì èí òåð âà ëå èìå åò íå î÷åíü áîëü øóþ àì ïëè òó äó. Êðî ìå òî ãî, òî÷ íîñòü íà áëþ äå íèé íå - âû ñî êà, à íà áëþ äå íèÿ íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå íà ýòîì èí òåð âà ëå îò ëè ÷à þò ñÿ ìà ëîé ïëîò íîñ òüþ íà áëþ äå íèé. Íà ðèñ. 6 ïðè âî äèò ñÿ ñî ïîñ òàâ ëå íèå ñóìì ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî è ãî äî - âî ãî êîì ïî íåí òîâ, ïî ëó ÷åí íûõ äâó ìÿ ðàç íû ìè ìå òî äà ìè äëÿ âñåõ òðåõ ðÿ äîâ. Ïðîñ ëå æè âà åò ñÿ õî ðî øåå ñî âïà äå íèå ýïîõ ìè íè ìó ìîâ è ìàê ñè ìó ìîâ äëÿ ðÿ äîâ, âû ÷èñ ëåí íûõ èç íà áëþ äå íèé íà äâóõ ðàç íûõ èíñòðó ìåí òàõ Ïóë êîâ ñêîé îá ñåð âà òî ðèè íà èí òåð âà ëå 1843—1846 ãã. Íà èí òåð âà ëå 1846— 1849.5 ãã. êðè âûå, ïî ëó ÷åí íûå èç ðÿ äà À. À. Èâà - íî âà è Ë. Â. Ðûõ ëî âîé, òàê æå ñî ãëà ñó þò ñÿ ìåæ äó ñî áîé. Äëÿ ðÿ äà íà - áëþ äå íèé íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå, ïî ëó ÷åí íî - ãî èç äàí íûõ Á. Âà íà õà, èìå åò ñÿ îá ëàñòü îêî ëî 1848 ã., êî òî ðàÿ õà ðàê - òå ðè çó åò ñÿ çíà ÷è òåëü íûì óìåíü øå íè åì àì ïëè òó äû. Àíàëîãè÷íîå óìåíü øå íèå àì ïëè òó äû, íî â ìåíü øåé ñòå ïå íè, ïðî ñëå æè âà åò ñÿ äëÿ ðÿ äà Ñ01 ïðè èñ ïîëü çî âà íèè ìå òî äà ôè ëüòðà öèè. Àìïëèòóäà êî ëå áà - íèé äëÿ ðÿ äà, ïî ëó ÷åí íî ãî èç íà áëþ äå íèé íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå, 47 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ î÷åíü ìà ëà. Òåì íå ìå íåå, ñ 1852 ã. íà áëþ äà åò ñÿ íå òîëü êî ïî ÷òè ïî - ëíîå ñî âïà äå íèå ôà çû äëÿ ýòî ãî ðÿ äà è ðÿ äà Ñ01, íî è áëèç êîå çíà ÷å - íèå àì ïëè òó äû. Íà èí òåð âà ëå 1849—1852 ãã., íà î áî ðîò, íåò ñî âïà äå - íèÿ ôà çû ýòèõ äâóõ ðÿ äîâ.  öå ëîì íàäî îò ìå òèòü, ÷òî îáà ìå òî äà ôè - ëüòðà öèè äà þò áëèç êèå ðå çóëü òà òû ïðè îá ðà áîò êå ðÿ äîâ èç ìå íå íèé 48 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ Ðèñ. 3: à — èçìåíåíèå øèðîòû Ïóëêîâà, ïîëó÷åííîå èç ðÿäà Á. Âàíàõà (1 — èñõîäíûé ðÿä, 2, 3 — ðÿäû, âûäåëåííûå ìåòîäàìè SSA è Ellip ñîîòâåòñòâåííî), á — ñîîòâåòñòâóþùèå ñïåêòðû Ðèñ. 4: à — èçìåíåíèå øèðîòû Ïóëêîâà, ïîëó÷åííîå èç ðÿäà À. À. Èâàíîâà (1 — èñõîäíûé ðÿä, 2, 3 — ðÿäû, âûäåëåííûå ìåòîäàìè SSA è Ellip ñîîòâåòñòâåííî), á — ñîîòâåòñòâóþùèå ñïåêòðû (ñïåêòð 4 ïîñòðîåí ïî äàííûì Îðëîâà) Ðèñ. 5: à — èçìåíåíèå øèðîòû Ïóëêîâà, âû÷èñëåííîå èç êîîðäèíàò ïîëþñà IERS C01 (1 — èñõîäíûé ðÿä, 2, 3 — ðÿäû, âûäåëåííûå ìåòîäàìè SSA è Ellip ñîîòâåòñòâåííî), á — ñîîòâåòñòâóþùèå ñïåêòðû øè ðî òû. Íî òàê êàê ðå çóëü òà òû, ïî ëó ÷à å ìûå ìå òî äîì SSA, áî ëåå áëèç êè ê ðå çóëü òà òàì, ïî ëó ÷à å ìûì ìå òî äîì Îðëî âà, òî äëÿ âû ÷èñ ëå - íèÿ ãî äî âî ãî è ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî êî ëå áà íèÿ øè ðî òû öåëåñîîáðàçíî èñ - ïîëü çî âàòü ìåòîä SSA. Íà ðèñ. 7 è â òàá ëè öå ïðè âî äèò ñÿ îá ú å äè íåí íûé ðÿä 1840— 1848 ãã., êî òî ðûé ìî æåò áûòü èñ ïîëü çî âàí äëÿ ïðî äëå íèÿ ðÿ äà èç ìå - íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà íà çàä â ïðî øëîå äî 1840 ã. Ýòîò ðÿä ñî ñòî èò èç èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà, ïî ëó ÷åí íûõ èç íà áëþ äå íèé íà ïàñ ñàæ - íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå çà 1840.3—1843 ãã. è íà áîëü øîì âåð òè êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ çà 1842.4—1846.5 ãã. Èç âû ðà æå íèé (1) è (2), ïî ëó ÷åí íûõ À. ß. Îðëî âûì, è àíà ëè çà, âû ïîë íåí íî ãî â íà øåé ðà - áî òå, ñëå äó åò, ÷òî ýòè äâà ðÿ äà õî ðî øî ñî ãëà ñó þò ñÿ ìåæ äó ñî áîé íà èí òåð âà ëå 1842.4—1843 ãã. Ïî ý òî ìó íà ýòîì èí òåð âà ëå áû ëî âû ïîë íå - 49 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ Ðèñ. 6. Ðÿäû èçìåíåíèÿ øèðîòû, ïîëó÷åííûå äâóìÿ ìåòîäàìè ôèëüòðàöèè (à – ìåòîä SSA, á – ìåòîä Ellip) èç ðÿäîâ Á. Âàíàõà (1), À. À. Èâàíîâà (2), è èç ðÿäà Ñ01 Ë. Â. Ðûõëîâîé (3) Ðèñ. 7: à — îáúåäèíåííûé ðÿä èçìåíåíèÿ øèðîòû Ïóëêîâà (ïóíêòèð), ñóììà ÷àíäëåðîâñêîãî è ãîäîâîãî êîìïîíåíòîâ (ñïëîøíàÿ ëèíèÿ); á — ÷àíäëåðîâñêèé (1) è ãîäîâîé (2) êîìïîíåíòû, ïîëó÷åííûå ñ ïîìîùüþ ìåòîäà SSA íî èõ îá ú å äè íå íèå ïðî ñòûì óñðåä íå íè åì.  ïðè ëî æå íèè ïðè âå äå íû ÷àí äëå ðîâ ñêèé è ãî äî âîé êîì ïî íåí òû èç ìå íå íèÿ øè ðî òû Ïóë êî âà çà 1842.4—1846.5 ãã., ïî ëó ÷åí íûå ìåòîäîì SSA. ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ Â ðà áî òå áûë ñî áðàí èñ òî ðè ÷åñ êèé ìà òå ðè àë, ñâÿ çàí íûé ñ íà áëþ äå íè - ÿ ìè, îá ðà áîò êîé è èñ ñëå äî âà íè ÿ ìè øè ðî òû Ïóë êî âà, ïî ëó ÷åí íîé íà äâóõ èíñòðó ìåí òàõ Ïóë êîâ ñêîé îá ñåð âà òî ðèè â 1840—1856 ãã. Âñå ìà òå ðè à ëû ïîä áè ðà ëèñü è àíà ëè çè ðî âà ëèñü ñ öåëüþ ïî èñ êà äàí íûõ, ìå òî äîâ èõ îá ðà áîò êè è àíà ëè çà äëÿ ïðî äëå íèÿ ðÿäà èç ìå íå íèé øè ðî - òû íà çàä äî 1840 ã. Áûëè èñ ñëå äî âà íû èç ìå íå íèÿ øè ðî òû, âû âå äåí - íûå À. À. Èâà íî âûì è Á. Âà íà õîì èç ðàí íèõ íà áëþ äå íèé íà âåð òè - êàëü íîì êðó ãå Ýðòå ëÿ è ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå, óñòà íîâ ëåí íîì â 50 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ Ãîä Dj, ñä Dj÷, ñä Djã, ñä 1840.4 0.05 0.01 –0.02 1840.5 0.01 0.05 0.02 1840.6 –0.07 0.08 0.06 1840.7 –0.09 0.09 0.08 1840.8 –0.05 0.07 0.06 1840.9 0.02 0.04 0.02 1841.0 0.08 0.00 –0.02 1841.1 0.09 –0.04 –0.06 1841.2 0.05 –0.07 –0.07 1841.3 –0.02 –0.09 –0.06 1841.4 –0.05 –0.08 –0.02 1841.5 0.00 –0.05 0.02 1841.6 0.06 –0.01 0.05 1841.7 0.07 0.03 0.07 1841.8 0.04 0.06 0.05 1841.9 0.05 0.08 0.02 1842.0 –0.05 0.07 –0.02 1842.1 –0.10 0.05 –0.05 1842.2 –0.13 0.02 –0.06 1842.3 –0.12 –0.02 –0.05 1842.4 –0.10 –0.05 –0.02 1842.5 –0.02 –0.07 0.02 1842.6 0.08 –0.07 0.05 1842.7 0.07 –0.06 0.06 1842.8 0.04 –0.03 0.04 1842.9 –0.06 0.01 0.01 1843.0 –0.09 0.04 –0.02 1843.1 –0.03 0.06 –0.05 1843.2 –0.04 0.07 –0.06 1843.3 0.00 0.06 –0.04 1843.4 –0.01 0.04 –0.01 Ãîä Dj, ñä Dj÷, ñä Djã, ñä 1843.5 0.10 0.00 0.03 1843.6 0.03 –0.03 0.05 1843.7 0.06 –0.06 0.05 1843.8 0.11 –0.07 0.04 1843.9 0.06 –0.07 0.00 1844.0 –0.17 –0.05 –0.03 1844.1 –0.06 –0.01 –0.05 1844.2 –0.03 0.03 –0.06 1844.3 –0.01 0.06 –0.03 1844.4 0.21 0.07 0.00 1844.5 0.38 0.07 0.04 1844.6 0.23 0.05 0.06 1844.7 0.11 0.01 0.06 1844.8 –0.05 –0.02 0.04 1844.9 –0.01 –0.05 0.00 1845.0 –0.06 –0.07 –0.04 1845.1 –0.12 –0.06 –0.06 1845.2 –0.20 –0.04 –0.06 1845.3 –0.16 –0.01 –0.04 1845.4 –0.12 0.02 0.00 1845.5 0.34 0.05 0.04 1845.6 0.14 0.06 0.06 1845.7 0.25 0.05 0.06 1845.8 0.00 0.03 0.04 1845.9 –0.15 0.01 0.00 1846.0 –0.16 –0.02 –0.04 1846.1 –0.34 –0.03 –0.06 1846.2 –0.12 –0.04 –0.06 1846.3 –0.13 –0.04 –0.04 1846.4 –0.14 –0.02 0.00 1846.5 –0.08 –0.01 0.04 Îáúåäèíåííûé ðÿä Dj èçìåíåíèÿ øèðîòû Ïóëêîâà, ÷àíäëåðîâñêèé (Dj÷) è ãîäîâîé (Djã) êîìïîíåíòû 51 ÐÀÍÍÈÅ ÏÓËÊÎÂÑÊÈÅ ÍÀÁËÞÄÅÍÈß ØÈÐÎÒÛ ïåð âîì âåð òè êà ëå. Ñ ïî ìîùüþ ìå òî äîâ SSA è ôè ëüòðà öèè, íå ñìîò ðÿ íà ïðî ïóñ êè, íå îäíî ðîä íîñòü ðÿ äîâ, à òàê æå ñðàâ íè òåëü íî íå áîëü øîå ÷èñ ëî íà áëþ äå íèé, áûëè ïî ëó ÷å íû èç ìå íå íèÿ øè ðî òû â äè à ïà çî íå ÷àñ òîò, ñî îò âå òñòâó þ ùèõ ãî äî âî ìó è ÷àí äëå ðîâ ñêî ìó êî ëå áà íèþ. Çà - òåì áûëî ïðî âå äå íî ñî ïîñ òàâ ëå íèå ýòèõ ðÿ äîâ ìåæ äó ñî áîé è ñ àíà ëî - ãè÷ íûì ðÿ äîì, ïî ëó ÷åí íûì òåì æå ñïî ñî áîì èç C01 IERS íà èí òåð âà - ëå 1846—1858 ãã. Ïðè ñðàâ íå íèè ðÿ äîâ ìåæ äó ñî áîé çà ìåò íî ñî âïà äå - íèå ôàçû êî ëå áà íèÿ, îñî áåí íî íà èí òåð âà ëå äî 1846 ã. Ýòî òàê æå áûëî îò ìå ÷å íî À. ß. Îðëîâûì. Ñðàâ íå íèå èç ìå íå íèé øè ðî òû, âû ÷èñ ëåí íîé èç íà áëþ äå íèé íà ïàñ ñàæ íîì èíñòðó ìåí òå â ïåð âîì âåð òè êà ëå, ñ èç ìå íå íè åì øè ðî òû, âû ÷èñ ëåí íîé èç ðÿ äà Ñ01, ïî êà çû âà åò ñî âïà äå íèå ïè êîâ íà èí òåð âà - ëàõ 1846—1848 ãã. è 1852—1856 ãã. è íå ñîâ ïà äå íèå íà îñòàâ øåì ñÿ èí - òåð âà ëå 1848—1852 ãã. Ïðè àíà ëè çå íà áëþ äå íèé íà ðàç íûõ èíñòðó - ìåí òàõ Ïóë êîâ ñêîé è Ãðèí âè÷ ñêîé îá ñåð âà òî ðèé â ðà áî òå [17] òàê æå áû ëî óêà çà íî íà íå ñîâ ïà äå íèå ôà çû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî äâè æå íèÿ ïî ëþ - ñà ðÿ äà C01 ñ ôà çîé ðÿ äîâ íà èí òåð âà ëå äî 1853 ã., àíà ëè çè ðó å ìûõ â äàí íîé ðà áî òå.  äàí íîé ðà áî òå áû ëè ñî áðà íû ðå çóëü òà òû ðàç íûõ èñ ñëå äî âà íèé, êîñ âåí íî ïîä òâåð æäà þ ùèå íà ëè ÷èå ðåç êî ãî óìåíü øå íèÿ àì ïëè òó äû ÷àí äëå ðîâ ñêî ãî äâè æå íèÿ ïî ëþ ñà ñ îä íî âðå ìåí íîé ñìå íîé ôà çû íà èí òåð âà ëå 1840—1852 ãã.  òàá ëè öå ïðè âî äèò ñÿ èòî ãî âûé ðÿä èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà çà 1840—1846.5 ãã., êî òî ðûé ìî æåò áûòü èñ ïîëü çî âàí äëÿ èñ ñëå äî âà - íèÿ èç ìå íå íèé øè ðî òû Ïóë êî âà çà 170 ëåò ñ 1840 ïî 2009 ãã. 1. Âàñèëüåâ À. Ñ. Ñåìüäåñÿò ëåò èñòîðèè Ïóëêîâñêîãî ïàññàæíîãî èíñòðóìåíòà â ïåð âîì âåðòèêàëå // Èçâ. ÐÀÎ.—1912.—17, ¹ 8.—C. 275—285; ¹ 9.— C. 304—331. 2. Ãîðøêîâ Â. Ë., Ìèëëåð Í. Î., Ïåðñèÿíèíîâà Í. Ð. è äð. Èññëåäîâàíèå ãåîäè íà - ìè÷åñêèõ ðÿäîâ ìåòîäîì ãëàâíûõ êîìïîíåíò // Èçâ. Ãëàâ. àñòðîí. îáñåðâà òî - ðèè.—2000.—¹ 214.—C. 173—179. 3. Èâàíîâ À. À. Âðàùàòåëüíîå äâèæåíèå Çåìëè. — Ñ-Ïåòåðáóðã, 1895.—95 c. 4. Êóëèêîâ Ê. À. Èçìåíÿåìîñòü øèðîò è äîëãîò. — Ì., 1962.—400 c. 5. Ìèëëåð Í. Î. Îá èçìåíåíèè àìïëèòóäû è ôàçû ÷àíäëåðîâñêîãî äâèæåíèÿ ïîëþñà // Èçâ. âóçîâ. Ãåîäåçèÿ è àýðîôîòîñúåìêà.—2008.—¹ 5.—C. 48—49. 6. Ìèë ëåð Í. Î., Ïðóä íè êî âà Å. ß. Àíàëèç ðÿäà íà áëþ äå íèé íà ÇÒÔ-135 çà 1904— 2006 ãîäû è ñî ïîñ òàâ ëå íèå åãî ñ ðÿ äà ìè ìåæ äó íà ðîä íûõ ñëóæá // Èçâ. Ãëàâ. àñòðîí. îá ñåð âà òî ðèè.—2009.—Ñ. 223—231. 7. Îðëîâ À. ß. Ñâîáîäíàÿ íóòàöèÿ ïî íàáëþäåíèÿì â Ïóëêîâå ñ 1842 ïî 1912 ã. // Èçáð. òð. — Êèåâ, 1961.—Ò. 1.—C. 95—113. 8. Îðëîâ Á. À. Àáñîëþòíûå îïðåäåëåíèÿ ñêëîíåíèé íà âåðòèêàëüíîì êðóãå // Ñòî ëåò Ïóëêîâñêîé îáñåðâàòîðèè. — Ì.-Ë.: ÀÍ ÑÑÑÐ, 1945.—C. 55—76. 9. Ðûõëîâà Ë. Â. Êîîðäèíàòû ïîëþñà Çåìëè çà 1846.0—1891.5 ãîäû // Ñîîáù. ÃÀÈØ.—1970.—¹ 163.—C. 3—10. 10. Öâåòêîâ Ê. À. Êóðñ ïðàêòè÷åñêîé àñòðîíîìèè. — Ì.-Ë.: ÎÍÒÈ, 1934.—436 c. 11. Chan dler S. C. On the vari a tion of lat i tude // Astron. J.—1891.—N 249.—P. 65—70. 12. Chan dler S. C. On the vari a tion of lat i tude // Astron. J.—1892.—N 272.—P. 57—62. 13. Chan dler S. C. On a new com po nent of the po lar mo tion // Astron. J.—1901.— N 490.—P. 79—80. 14. Chan dler S. C. On a new com po nent of the po lar mo tion // Astron. J.—1901.— N 494.—P. 109—112. 15. Kimura H. Vari a tions in the four teen months com po nent of the po lar mo tion // Mon. Notic. Roy. Astron. Soc.—1917.—78.—P. 163—167. 16. Nyrien M. Die Polh`he von Pulkowa // Memoires L’Acad. Imper. des sci ences de St.-Petersb.—1873.—Ser. VII.—19, N 10. 17. Sekiguchi N. On the lat i tude vari a tions of the in ter val be tween 1830—1860 // J. Geo - detic Soc. Jap.—1975.—21, N 3.—P. 131—141. 18. Wanach B. Ableitung der Polhohenschwankugen aus altern Pulkowacher Beobach- tun gen in ersten Ver ti cal // Astron. Nachr.—1892.—130.—P. 246. Ïîñòóïèëà â ðåäàêöèþ 22.06.09 52 Í. Î. ÌÈËËÅÐ, Å. ß. ÏÐÓÄÍÈÊÎÂÀ

Схожі ресурси