Парфенон у Херсонесі Таврійському

Gespeichert in:

Bibliographische Detailangaben
Datum:	2006
1. Verfasser:	Скржинська, М.
Format:	Artikel
Sprache:	Ukrainian
Veröffentlicht:	Інститут історії України НАН України 2006
Schriftenreihe:	Україна в Центрально-Східній Європі
Schlagworte:	Історія
Online Zugang:	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78684
Tags:	Tag hinzufügen Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
Назва журналу:	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
Zitieren:	Парфенон у Херсонесі Таврійському / М. Скржинська // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 67-85. — укр.

Institution

Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine

id	irk-123456789-78684
record_format	dspace
spelling	irk-123456789-786842015-03-21T03:01:54Z Парфенон у Херсонесі Таврійському Скржинська, М. Історія 2006 Article Парфенон у Херсонесі Таврійському / М. Скржинська // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 67-85. — укр. XXXX-0035 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78684 uk Україна в Центрально-Східній Європі Інститут історії України НАН України
institution	Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine
collection	DSpace DC
language	Ukrainian
topic	Історія Історія
spellingShingle	Історія Історія Скржинська, М. Парфенон у Херсонесі Таврійському Україна в Центрально-Східній Європі
format	Article
author	Скржинська, М.
author_facet	Скржинська, М.
author_sort	Скржинська, М.
title	Парфенон у Херсонесі Таврійському
title_short	Парфенон у Херсонесі Таврійському
title_full	Парфенон у Херсонесі Таврійському
title_fullStr	Парфенон у Херсонесі Таврійському
title_full_unstemmed	Парфенон у Херсонесі Таврійському
title_sort	парфенон у херсонесі таврійському
publisher	Інститут історії України НАН України
publishDate	2006
topic_facet	Історія
url	http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78684
citation_txt	Парфенон у Херсонесі Таврійському / М. Скржинська // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 67-85. — укр.
series	Україна в Центрально-Східній Європі
work_keys_str_mv	AT skržinsʹkam parfenonuhersonesítavríjsʹkomu
first_indexed	2025-07-06T02:45:45Z
last_indexed	2025-07-06T02:45:45Z
_version_	1836863922573934592
fulltext	Ðîçä³ë II ²ÑÒÎÐ²ß Ìàðèíà Ñêðæèíñüêà ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ Õðàì îñòàâ ëåí íûé — âñå õðàì, Êó ìèð ïî âåð æåí íûé — âñå Áîã À. Í. Àïóõòèí Ö ÿ ñòàò òÿ ïðè ñâÿ ÷å íà õðà ìîâi, âiä ÿêî ãî íå ïî ùàñ òè ëî çíàé òè æîä íèõ ìà òåð iàëü íèõ ðåø òîê. Ïàì ’ÿòü ïðî íüî ãî ïå ðå æè ëà äâà òè ñÿ ÷îëi òòÿ â óðèâ ÷àñ òèõ ñâiä - ÷åí íÿõ ïè ñåì íèõ i åïiãðà ôi÷íèõ äæå ðåë, ùî êî ðîò êî çãà äó âà ëè ïðî ãî ëîâ íó áî ãè íþ àí òè÷ íî ãî Õåð ñî íå ñà Àðòåìiäó ç ¿¿ ïî ñòiéíèì åï iòå òîì Ïàð òå íîñ (Äiâà) òà ïðî ¿¿ õðàì Ïàð ôå íîí. Öi çãàä êè íå - îäíî ðà çî âî âè êî ðèñ òî âó âà ëèñü äîñëiäíè êà ìè â êîí òåêñòi âèâ ÷åí - íÿ ðåëiãi¿ åëëiíiâ Ïiâíi÷íî ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ, òà ùå íiêî ëè ¿õ íå çáè ðà ëè ðàç îì i íå àíàë içó âà ëè ÿê ºäè íèé êîì ïëåêñ óöiëiëèõ âiäî - ìîñ òåé ïðî ãî ëîâ íå ñâÿ òè ëè ùå õåð ñî íå ñèòiâ. Ïðè ñëîâi Ïàð ôå íîí òå ïåð çâè ÷àé íî âè íè êàº ºäèíà àñîö ià - öiÿ: öå çíà ìå íè òèé ìàð ìó ðî âèé õðàì, ïî áó äî âà íèé íà Àêðîïîëi äâi ç ïî ëî âè íîþ òè ñÿ÷i ðîêiâ òîìó, ùî äîñi âèê ëè êàº çà ãàëü íå çà - õîï ëåí íÿ, íå çâà æà þ ÷è íà âå ëèêi âòðà òè. Îäíàê ó äðåâ íîñòi ïî íÿò - òÿ ðáñè å íþí ìàëî íà áà ãà òî øèð øèé ñïåêòð çíà ÷åíü. Ó ùî äåííié ìîâi åëëiíiâ ñëî âî ïàð òå íîñ (ðáñèÝíïò) îçíà ÷à - ëî ïî íÿò òÿ äiâ÷è íà, à äiâî ÷à êiìíà òà â ãðåöü êî ìó äîìi íà çè âà ëàñü ïàð ôå íî íîì àáî ÷à ñòiøå ó ìíî æèíi, ùî ìîæ íà ïå ðå äà òè óêð à ¿í - ñüêîþ ìî âîþ ÿê äiâî÷i ïî êî¿. Íàï ðèê ëàä, ó òà êèõ ïî êî ÿõ ïå ðå áó âà - ëè ó ñåáå âäî ìà Àíòiãîíà é ²ôiãåí iÿ â òðà ãåä iÿõ Åâðèï iäà «Ôiíiêiÿí êè» (âiðø 89) òà «²ôiãåí iÿ â Òàâ ðèäi» (âiðø 826). Çà ñó - ÷àñ íè ìè ïðà âè ëà ìè ãðåöü êà è ïå ðå äàºòüñÿ ðîñiéñüêîþ i óêð à¿í - ñüêîþ ìî âà ìè ÿê «ò», òîìó ñëî âî ðáñèÝíïò òà âñi ïî õiäíi âiä íüî ãî òðàíñ êðè áó þòü ñÿ òà êèì ÷è íîì, çà âèê ëþ ÷åí íÿì çäàâ íà ïðè é íÿ òî - ãî íà ïè ñàí íÿ ñëî âà Ïàð ôå íîí, ùî âiäïîâ iäàº òðàíñ êðèïöi¿ Õ²Õ ñò. Óêðà¿íà â Öåíòðàëüíî-Ñõ³äí³é ªâðîï³, ¹ 6, 2006 67 Ïðî äiâî÷i êiìíà òè òå ïåð ðiäêî çãà äó þòü, òîìó ùî â òâî ðàõ àí òè÷ íèõ àâ - òîðiâ çâè ÷àé íî âèñ òó ïà þòü àí äðîí i ãiíå êåé, òîá òî ÷î ëîâ i÷à é æiíî ÷à ïî - ëî âè íè äîìó, à ïðî òàêi ïðè ìiùåí íÿ, ÿê êñå íîí (êiìíà òà äëÿ ãîñ òåé) àáî ïàð ôå íîí (äiâî ÷à), éäåòü ñÿ çîâñiì íå ÷àñ òî. Çãà äà íèé ãðåöü êèé õðàì áóëî ïðè ñâÿ ÷å íî Àôiíi Ïîë iàäi (ÐïëéÜò — õðà íè òåëü êà ìiñòà), i éîãî íà çè âà ëè ïðî ñòî Õðàì àáî Âå ëè êèé õðàì, à ïàð ôå íî íîì, òîá òî ïîêîºì Àôiíè Äiâè, iìå íó âà - ëîñü ïî ðiâíÿ íî íå âå ëè êå çà êðè òå ïðè ìiùåí íÿ, äå ïiä çà ñòóï íèö - òâîì Àôiíè Ïàð òå íîñ çáåð iãà ëàñü äåð æàâ íà êàç íà. Öå ïðè ìiùåí íÿ áóëî ðîç òà øî âà íå ïî çà äó âå ëè ÷åç íî¿ ãî ëîâ íî¿ çàëè ç óñëàâ ëå íîþ ñòà òóºþ áî ãèíi, âè êî íà íîþ Ôiäiºì1. Ñâié åï iòåò Äiâà (Ïàð òå íîñ) Àôiíà îäåð æà ëà çà âäÿ êè òîìó, ùî ãðå êè ââà æà ëè ¿¿ íå çàé ìà íîþ, íå ïiäâëàä íîþ ÷à ðàì Àôðîäiòè. Ó ²V ñò. äî í. å. íà é ìå íó âàí íÿ ÷àñ òè íè õðà ìó ïî ÷à ëî ïå ðå - õî äè òè íà âñþ ñïî ðó äó. Íàé äà âíiøå ñâiäîö òâî ïðî öå çáå ðåã ëîñü ó ïðî ìîâi Äå ìîñ ôå íà «Ïðî òè Àíäðîòiîíà» (ÕÕ²², 76), íà ïè ñàíié ó 355 ð. äî í. å.2 Ó íié îðà òîð íà çâàâ Ïàð ôå íîí ïåð øèì ñå ðåä êiëüêîõ ÷ó äî âèõ àôiíñüêèõ ñïî ðóä, òà êèõ, ÿê Ïðîï iëå¿, ñòî¿ òà âåðôi. Îäíàê ñó ÷àñ íèê Äå ìîñ ôå íà Ôiëî õîð, îïè ñó þ ÷è çíà ìå íè òó ñòà òóþ Ôiäiÿ, ÿê i ðàí iøå, êî ðèñ òó âàâ ñÿ íà çâîþ Âå ëè êèé õðàì (FHG. I. P. 400. Fr. 97). Òîìó íà é ìå íó âàí íÿ âñüî ãî áó äèí êó Ïàð ôå - íî íîì, ïiä ÿêèì âîíî óâiéøëî äî ñâiòî âî¿ iñòîði¿ êóëü òó ðè, àðõiòåê òó ðè é ìèñ òåö òâà, îñòà òî÷ íî çà êðiïè ëîñü çà íèì, éìî âiðíî, ç ²²² ñò. äî í. å. Íå îáõiäíî âiäçíà ÷è òè, ùî ñå ðåä óñiõ öíîò ëè âèõ áî ãèíü åï - iòå òîì ðáñèÝíïò íà é ÷à ñòiøå íàä iëÿ ëè Àðòåìiäó3. Ó öié iïîñ òàñi ¿¿ øà íó âà ëè ó ðiçíèõ ãðåöü êèõ äåð æà âàõ: ó Ñïàðòi, Ãàë iêàð íàñi, íà îñòðî âàõ Ôåðå i Ëå ðîñi, à â Ïiâíi÷íî ìó Ïðè ÷îð íî ìîð’¿ — â Õåð ñî - íå ñi4. Àôiíà æ, êîò ðà òà êîæ áóëà öíîò ëè âîþ áî ãè íåþ, çîâñiì íå - ÷àñ òî âèç íà ÷à ëàñü åïiêëå çîþ Ïàð òå íîñ. Àôiíÿíè íå øà íó âà ëè Àôi íó ñàìå â öié iïîñ òàñi, à öåé åï iòåò âçà ãàëi ðiäêî ïðè êëà äà ëè äî ñâîº¿ áî ãèíi, ïå ðå âàæ íî ó âiðøî âà íèõ òåê ñòàõ; â àôiíñüêèõ äî êó - ìåí òàõ ïî ñòiéíî çóñòði÷àºòüñÿ åïiêëå çà áî ãèíi Ïîë ià äà é íiêî ëè — Ïàð òå íîñ5. Òîìó íåìàº ïiäñòàâ ïî ãî äè òè ñÿ ç ïðè ïó ùåí íÿì Ã. Ñ. Ðó - ñÿºâî¿, íiáè â Õåð ñî íåñi óòâåð äæåí íÿ êóëü òó Àôiíè Ïàð òå íîñ áóëî «iäå î ëî ãi÷íèì âè ïà äîì» ãå ðàê ëå îòiâ i äå ëîñöiâ, ùî çà ñíó âà ëè ìiñòî i áóëè âî ðî æå íà ëàø òî âàíi ùîäî Àôií, ÿêi «ïðî ïà ãó âà ëè ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 68 Äèâ., íà ïðèê ëàä, íà çâó Åðåõ òå éîí, ïðè é íÿ òó äëÿ iíøî ãî Àôiíñüêîãî õðà - ìó Àôiíè ç ïðè áó äî âîþ, ïðè ñâÿ ÷å íîþ Åðåõ òåþ. êóëüò ñâîº¿ ïî êðî âè òåëü êè i âî ëî äàð êè â iïîñ òàñi ìóä ðî¿ é ìóæ íüî¿ Ïàð òå íîñ». Öÿ ãiïî òå çà ïî áó äî âà íà íà ïî ìèë êî âî ìó óÿâ ëåííi äîñëiä - íèöi ïðî òå, ùî «â Àôiíàõ îñîá ëè âî øà íó âà ëàñü Àôiíà Ïàð òå íîñ, êîòðié íà Àêðîïîëi áóëî çâå äå íî âå ëè÷ íèé õðàì Ïàð òå íîí», i àôiíñüêà Ïàð òå íîñ «ñïðè ÿ ëà ïå ðå ìîçi ãðåêiâ íàä ïåð ñà ìè», òîìó äå ëîñöi «íå ìîã ëè ïðè ìè ðè òè ñÿ ç òèì, ùîá îäâi÷íå Àðòåìiäèíå êóëü òî âå iì’ÿ íà ëå æà ëî ëèøå Àôiíi»6. Íàñ ïðàâäi æ àô iíÿ íè íiêî - ëè îñîá ëè âî íå âèä iëÿ ëè iïîñ òàñü Ïàð òå íîñ ó ñâîº¿ âåð õîâ íî¿ áî - ãèíi, òîìó äå ëîñü êèì êî ëî íiñòàì, ùî îò à áî ðè ëèñü ó Õåð ñî íåñi, íå ìîã ëè é ñïàñ òè íà äóì êó ÿêi á òàì íå áóëî âî ðîæi àô iíÿ íàì ìiðêó - âàí íÿ ó çâ’ÿçêó ç ¿¿ ïîøèðåíîþ ñåðåä óñiõ ãðåêiâ åïiêëåçîþ Ïàðòåíîñ. Åëëiíè çâè ÷àé íî íà çè âà ëè ñâî¿ õðà ìè àáî çà iì’ÿì áîãà, àáî ãå ðîÿ, àáî çà ¿õíiìè åïiêëå çà ìè — åï iòå òà ìè, ùî âiäáè âà ëè îäíó ç õà ðàê òå ðèñ òèê áî æåñ òâà. Íàï ðèê ëàä, iç íà ïèñiâ i ïî âiäîì ëåíü äðåâíiõ ïèñü ìåí íèêiâ âiäîìi Ãå ðà éî íè, õðà ìè Ãåðè, â Àðãîëiäi, Ïëà òå ÿõ i íà îñòðîâi Ñà ìîñi (Paus. II, 17, 1–3: Her. I, 70; Thuc. ²²², 68) àáî Òå ñå éîí, õðàì ãå ðîÿ â Àôiíàõ (Aristoph. Equ. 1312; Paus. XVII, 2). Äåëüôiíiî íè, õðà ìè Àïîëëîíà, íà çâàíi çà éîãî åïiêëå çîþ Äåëüôiíié, çíà õî äè ëèñü â Ìiëåòi é Àôiíàõ (And. I. 78; Plut. Thes. XII, 18; Paus. I, 19, 1). Ñõî æèì ÷è íîì êî ëî íiñòè ñòà ëè iìå íó âà òè ñâî¿ õðàìè é ó Ïiâíi÷íîìó Ïðè÷îðíîìîð’¿. Äâà õðà ìè Àïîëëîíà â Îëüâi¿ íà çè âà ëèñü çà éîãî åïiêëå çà - ìè. Îäèí iìå íó âàâ ñÿ Äåëüôiíiî íîì, ïîä iáíî äî àíà ëî ãi÷íî ãî õðà - ìó â Ìiëåòi, ìåò ðî ïîëi¿ öiº¿ êî ëîíi¿, iíøèé — ²ºòðî î íîì7 çà åïiêëå çîþ Àïîëëîíà ²ºòðîñ (Ëiêàð), êîò ðî ãî øà íó âà ëè òóò ÿê ïî - êðî âè òå ëÿ êî ëîí içàöi¿ íî âèõ çå ìåëü ó Ïiâíi÷íî-Çà õiäíî ìó Ïðè - ÷îð íî ìîð’¿. Ãî ëîâ íèé õåð ñî íåñü êèé õðàì Àðòåìiäè â iïîñ òàñi Ïàð òå íîñ âiäïî âiäíî íà çè âàâ ñÿ Ïàð ôå íî íîì, ïðè ÷î ìó òàêå íà é ìå - íó âàí íÿ õðà ìó Àðòåìiäè íå áóëî óíiêàëü íèì. Àäæå òàêó ñàìó íà ç - âó ìàâ õðàì Àðòåìiäè Ëåâ êîôðiºíè â Ìàã íåçi¿ íà Ìå àíäði, ïðî ùî âiäî ìî ç íà ïè ñó ²² ñò. äî í. å. (Syll. 695). À äî êó ìåí òàëü íå ñâiä÷åí - íÿ ïðî òàêå íà é ìå íó âàí íÿ õðà ìó çáå ðåã ëîñü ëèøå â Æèò iÿõ, ùî îïè ñó âà ëè ïîä âè ãè ïåð øèõ ºïèñ êîïiâ, êîòði ïðè¿çäèëè äî Õåð ñî - íå ñà â ²²²–²V ñò., ùîá íàâåðíóòè éîãî æèòåëiâ ó õðèñòèÿíñòâî. ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 69 Àðòåìiäà ñòà ëà âåð õîâ íèì áî æåñ òâîì Õåð ñî íå ñà Òàâ ðié - ñüêî ãî, çà ñíî âà íî ãî Ãå ðàê ëåºþ Ïîíòiéñüêîþ ïðè ó÷àñòi æè òåëiâ îñòðî âà Äå ëî ñà8, äå, çãiäíî âiðó âàí íÿì åëëiíiâ, íà ðî äè ëàñü áî ãè íÿ (Strab. X, 5, 2; Apollod. Bibl. I, 4; Hygin. 53, 140). ²ñíó âà ëà íà âiòü ëå - ãåí äà, ùî âîíà ñàìà çà ñíó âà ëà öå ìiñòî (Mela. ²², 3). Ãðå êè øà íó âà - ëè Àðòåìiäó ÿê áî ãè íþ ìèñ ëè âñòâà i ïî êðî âè òåëü êó âñüî ãî æè âî - ãî. Ââà æà ëîñü, ùî ëèøå ó òèõ, êîìó âîíà áëà ãî âî ëèòü, âè çðiâà þòü äîáði âðî æà¿, ðîñ òóòü ñòà äà, à ïî ðîäiëëi áëà ãî ïî ëó÷ íî íà ðîä æó - þòü äiòåé. Àðòåìiäà, òàê ñàìî, ÿê Àôiíà, óÿâ ëÿ ëàñü ãðå êà ìè ÿê íå - âèí íà äiâà (Ïàð òå íîñ), i òàêå ¿¿ âèç íà ÷åí íÿ ñòà ëî âæè âà òè ñÿ ó Õåð - ñî íåñi íà é ÷à ñòiøå áåç ñà ìî ãî iìåíi áî ãèíi. Ç íà ïèñiâ âiäî ìî, ùî õåð ñî íå ñè òè ïðè ñÿ ãà ëèñü iì’ÿì Äiâè íà âiðíiñòü âiò÷èçíi é âiðè ëè, ùî ó êðè òè÷íi ìî ìåí òè âîíà ç’ÿâ ëÿºòüñÿ íà äî ïî ìî ãó ìiñòó (²ÎSÐÅ ²2 ¹ 343, 344, 355, 401). Çîá ðà æåí íÿ áî ãèíi â ðiçíèõ âè äàõ êàð áó âà ëè íà õåð ñî íåñü êèõ ìî íå òàõ ç ²V ñò. äî í. å. äî ïðè ñìåð êó àí òè÷ íî¿ äîáè9. Ãî ëîâíi ìiñüêi ñâÿ òà íà ÷åñòü ñâîº¿ âåð õîâ íî¿ áî ãèíi õåð ñî - íå ñè òè íà çè âà ëè Ïàð òåí iÿ ìè (IOSPE ²2 ¹ 352), à ¿¿ öåí òðàëü íå ñâÿ - òè ëè ùå ç õðà ìîì — Ïàð ôå íî íîì. Íàé äà âíiøå ñâiäîö òâî ïðî öåé õðàì ìiñòèòü ñÿ â ïî ÷åñ íî ìó äåê ðåòi iñòî ðè êà Ñiðiñêà (IOSPE ²2 ¹ 344); òàì çà ïè ñà íî, ùî êàì ’ÿ íó ñòå ëó ç òåê ñòîì ïî ñòà íî âè ñëiä âñòà íî âè òè ó ïå ðå äïî êî¿ õðà ìó Ïàð òå íîñ. Îäíàê ïåð øèé õåð ñî - íåñü êèé õðàì Àðòåìiäè ç åïiêëå çîþ Ïàð òå íîñ ç’ÿ âèâ ñÿ ðàí iøå, ìà - áóòü, íà ìåæi V–IV ñò. äî í. å., òîìó ç öüî ãî ÷àñó ìîæ íà âïåâ íå íî ãî âî ðè òè ïðî óòâåð äæåí íÿ êóëü òó öiº¿ áî ãèíi ÿê òà êî¿, ùî î÷î ëþ - âà ëà ïàí òå îí ìiñòà10. Íå âè ïàä êî âî çîá ðà æåí íÿì ¿¿ ïðî ôiëþ ïðè - êðà øåíi ïåðøi âè ïóñ êè ìiñöå âèõ ìî íåò, ùî äà òó þòü ñÿ 390–380-ìè ðî êà ìè äî í. å.11 Õåð ñî íåñü êèé Ïàð ôå íîí, ùî, ìîæ ëè âî, íå îäíî ðà çî âî ïå ðå - áó äî âó âàâ ñÿ, ïî ñiäàâ öåí òðàëü íå ìiñöå ó ìiñòi ïðî òÿ ãîì áà ãàòü îõ ñòîëiòü i áóâ çíè ùå íèé ó IV ñò., êîëè ñþäè ïðè áóâ ºïèñ êîï Êàï i - òîí ç ìå òîþ íà âåð íó òè ìiñöå âå íà ñå ëåí íÿ ó õðèñ òè ÿ íñòâî12. Âðà - õî âó þ ÷è òå, ùî Âà ñèëié, ªâãåíié, Àãàôîäîð i Åëüïiäié, éîãî ïî ïå - ðåä íè êè, êîòði ïðî ïîâ iäó âà ëè â Õåð ñî íåñi, çà ãè íó ëè âiä ðóêè çà - õèñ íèêiâ ÿçè÷ íèö òâà13, Êàï iòîí ïðè ¿õàâ ó ñóï ðî âîäi 500 ñî ëäàò i ç ¿õíüîþ äî ïî ìî ãîþ çëà ìàâ îïið ïðè õèëü íèêiâ âåð õîâ íî¿ áî ãèíi ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 70 ìiñòà, ùî íà ìà ãà ëèñü íå äî ïóñ òè òè çíè ùåí íÿ ¿¿ õðà ìó i ñòà òóé. Ó ñõiäíié ÷àñ òèíi ìiñòà ºïèñ êî ïîâi é ñóï ðî âîä æó þ ÷èì éîãî îñî - áàì äëÿ ïî ñå ëåí íÿ áóëà âèä iëå íà òå ðè òîð iÿ âiä Ìà ëî¿ àãî ðè «äî ìiñöÿ, ùî íà çè âàºòüñÿ Ïàð ôå íî íîì». Ç öèõ ñëiâ Æèò iÿ Êàï iòî íà ìîæ íà çðî áè òè âèñ íî âîê, ùî Ïàð ôå íî íîì iìå íó âà ëè íå ëèøå ñàì õðàì, à é ñâÿ ùåí íó äiëÿí êó, ÿêà îòî ÷ó âà ëà éîãî. Ùîï ðàâ äà, òåêñò æèò iÿ ñòâî ðå íèé íà áà ãà òî ïiçíiøå ïîä ié, îïè ñà íèõ ó íüî ìó14, i àâ - òîð ìiã íå çîâñiì ÿñíî óÿâ ëÿ òè, ïðî ùî éäåòü ñÿ. Äî ñèòü ñêà çà òè, ùî õðèñ òè ÿíñüêi ïèñü ìåí íè êè çà áó ëè, ùî õåð ñî íåñü êà Ïàð òå íîñ áóëà áî ãè íåþ æiíî ÷î ãî ðîäó, áî àâ òî ðè ÿê äîê ëàä íî ãî, òàê i ñêî ðî ÷å íî - ãî òåê ñòó æèò iÿ Êàï iòî íà ïè øóòü ïðî áà æàí íÿ ºïèñ êî ïà çíè ùè òè õðàì áîãà Ïàð ôåí iÿ15. Ó Æèòi¿ Âà ñèë iÿ íà çâà íà ÿêàñü ïå ÷å ðà ó ìiñòi, äå ïðà âåä íèê õî âàâ ñÿ âiä ïå ðå ñëiäó âàíü ÿçè÷ íèêiâ16. Íà ïåâ íå, éøëî ñÿ ïðî òó ÷àñ òè íó õðà ìó àáî ïiäçåì íî ãî ñâÿ òè ëè ùà íà éîãî òå ðè òîði¿, ùî ìàëî ïðà âî àñèëi¿, òîá òî çà áåç ïå ÷ó âà ëî íå äî òîð êàíiñòü ëþ äè íè, êîò ðà ñõî âà ëàñü òàì17. Òà êîþ ïðè âiëåãiºþ âî ëîä iëî ÷è ìà ëî àí òè÷ - íèõ ñâÿ òè ëèù. Íàï ðèê ëàä, çíà ìå íè òèé õðàì Àðòåìiäè â Åôåñi ïî - øè ðþ âàâ àñèë iþ íà çíà÷ íó òå ðè òîð iþ, ùî îòî ÷ó âà ëà éîãî (Strab. XIV, 1, 23), à â IV ñò. äî í. å. ó ñâÿ òè ëèùi Àôiíè â Òå ãå¿ çíàé øîâ ïðè õèñ òîê ñïàð òà íñüêèé öàð i ïðî æèâ òàì äî ñìåðòi, òîìó ùî íà áàòüêiâùèíi éîãî çâè íó âà òè ëè â ïðè ÷åò íîñòi äî âáè âñòâà ïî ëêî - âîä öÿ Ëiñàí äðà i çà ãðî æó âà ëè ñòðà òîþ (Plut. Lys. 30). Ìîæ íà ïðè - ïóñ òè òè, ùî õåð ñî íåñü êà ïå ÷å ðà áóëà ïðè ìiùåí íÿì, âè ðó áà íèì ó ñêåëi, i ñêëà äà ëà, ìîæ ëè âî, íà é äà âíiøó ÷àñ òè íó ñâÿ òè ëè ùà Àð òå - ìi äè Ïàð òå íîñ. Îäíà ç ïîä iáíèõ «ïå ÷åð», ùî ÿâíî ñëó æè ëà ïiäçåì - íèì õðà ìîì, çíàé äå íà ïðè ðîç êîï êàõ Õåð ñî íå ñà18. Çà âåëi ííÿì ºïèñ êî ïà Êàï iòî íà çáó äó âà ëè ïå÷i, â ÿêèõ çãîð i - ëè ìàð ìó ðîâi äå òàëi é ñêó ëüïòó ðà õðà ìó âåð õîâ íî¿ õåð ñî íåñü êî¿ áî ãèíi, à âàï íî, îäåð æà íå ç ïå ðå ïà ëå íî ãî ìàð ìó ðó, ïiøëî íà áó - äiâíèö òâî õðà ìó â iì’ÿ àïîñ òî ëà Ïåò ðà, ñïî ðóä æå íî ãî íà ìiñöi àí - òè÷ íî ãî Ïàð ôå íî íà. ßêùî âiðè òè æèò iþ Êàï iòî íà, öi ïîä i¿ ñòà ëè ñÿ ó ïåðøié ïî ëî âèíi 325 ð.19, çà âäÿ êè ÷îìó ìàºìî óíiêàëü íó äëÿ Ïiâíi÷íî ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ ìîæ ëèâiñòü âñòà íî âè òè êiíöå âó äàòó iñíó âàí íÿ ãî ëîâ íî ãî àí òè÷ íî ãî ñâÿ òè ëè ùà Õåð ñî íå ñà. Àðõå î ëî - ãàì íå ïî ùàñ òè ëî çíàé òè çà ëèø êè çãà äà íèõ àí òè÷ íî ãî i õðèñ òè ÿ í - ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 71 ñüêî ãî õðàìiâ. Ìîæ ëè âî, õåð ñî íåñü êèé Ïàð ôå íîí ñòî ÿâ íà ìiñöi, äå òå ïåð âè ñî÷iº Âî ëî äè ìè ðñüêèé ñî áîð20. Ðà çîì ç Ïàð ôå íî íîì çà ãè íó ëè òà êîæ ìàð ìó ðîâi é áðîí çîâi ñòà òó¿ Àðòåìiäè òà iíøèõ ÿçè÷ íèöü êèõ áîãiâ, ùî ïðè êðà øà ëè ñâÿ - ùåí íó äiëüíè öþ íà âêî ëî õðà ìó. ²ñíó âàí íÿ òà êèõ ñêó ëüïòóð â Õåð - ñî íåñi çà ñâiä÷å íå âè ÿâ ëå íè ìè ïðè ðîç êîï êàõ ïî ñòà ìåí òà ìè äëÿ áðîí çî âèõ ñòà òóé i ôðàã ìåí òà ìè ìàð ìó ðî âèõ ñêó ëüïòóð21. Ç íà ïè - ñó íà îä íî ìó ç ïî ñòà ìåíòiâ ìîæ íà ç ïåâíiñòþ äiçíà òèñü, ùî êðàùi ñêó ëüïòó ðè õåð ñî íå ñè òè çà ìîâ ëÿ ëè âiäî ìèì ìà éñòðàì ç iíøèõ ìiñò. Òà êîþ áóëà âå ëè êà áðîí çî âà ñòà òóÿ Àôiíè Ðÿ òiâíèöi, âè êî íà - íà àô iíÿ íè íîì Ïî ëiêðà òîì ó ²V ñò. äî í. å.22 Çîá ðà æåí íÿ íà õåð ñî íåñü êèõ ìî íå òàõ òà þâå ëiðíèõ âè ðî áàõ äà þòü óÿâ ëåí íÿ ïðî òðè ñêó ëüïòó ðè âåð õîâ íî¿ áî ãèíi ìiñòà, ùî ñòî ÿ ëè â ¿¿ õðàìi àáî áiëÿ íüî ãî. Íà ãà äàºìî, ùî, íà ïðèê ëàä, íà àôiíñüêî ìó Àêðîïîëi çíà õî äè ëîñü êiëüêà ñòà òóé Àôiíè. Îäíà ñòî - ÿ ëà ó ãî ëîâ íî ìó ïðè ìiùåííi Ïàð ôå íî íà, à íå äà ëå êî âiä íå¿ — Àôiíà Ëåì íiÿ, Àôiíà Ãiãiåÿ i âå ëè ÷åç íà Àôiíà Ïðî ìà õîñ; âiñòðÿ ¿¿ ñïè ñà i ãðåáiíü øî ëî ìà áóëî âèä íî ìî ðåï ëàâ öÿì çäà ëå êó, ùå âiä ìèñó Ñóí iîí (Paus. I, 28, 2). Öi ñòà òó¿, âè êî íàíi â V ñò. äî í. å., áà ãà - òî âiêiâ ïðè êðà øà ëè Ïàð ôå íîí i éîãî íà é áëèæ÷i îêî ëèöi, ïðî ùî âiäî ìî ç ¿õíiõ îïèñiâ ó Ïàâ ñàí iÿ, Åëiÿ Àðèñòèäà é Ãiìåð iÿ23. Òå æ ñàìå áóëî i â Õåð ñî íåñi. Ïðî âèã ëÿä ñòà òóé âåð õîâ íî¿ áî ãèíi ìîæ íà ñó äè òè çà çîá ðà æåí íÿ ìè íà ìiñöå âèõ ìî íå òàõ, à òà - êîæ íà äå ÿ êèõ òâî ðàõ ìiñöå âî ãî ïðè êëàä íî ãî ìèñ òåö òâà24. Â êiíöi IV ñò. äî í. å. õåð ñî íå ñè òè ïî ñòà âè ëè ñêó ëüïòó ðó Àðòåìiäè, ùî çà - êî ëþº ëàíü25. Öÿ äè íà ìi÷íà é äî ñèòü ñêëàä íà êîì ïî çèö iÿ, ìà áóòü, áóëà âè êî íà íà çà çà ìîâ ëåí íÿì ÿêè ìîñü çà ïðî øå íèì ç iíøî ãî ìiñòà äîñâiä÷å íèì ñêó ëüïòî ðîì. Ñòà òóÿ, ùî áà ãà òî ðàç iâ çîá ðà æó - âà ëàñü íà ìî íå òàõ åëëiíiñòè÷ íî ãî i ðè ìñüêî ãî ÷àñó26, ñâiä÷èòü ïðî òðè âà ëå iñíó âàí íÿ ñêó ëüïòó ðè. Âîíà iëþñ òðóº åï iòå òè Àðòåìiäè, ùî íå îäíî ðà çî âî çóñòði÷à þòü ñÿ ó ãðåöü êèõ ïî åòiâ: «òà, ùî ïîëþº íà ëàíü» (Íëáöçâüëïò — Hom. Hymn. XXVII, 2; Callim. Hymn. III, 41; Soph. Tro. 212) àáî «òà, ùî âáè âàº ëàíü» (Íëáöïêôüíïò — Eur. Iph. Taur. 1113). Íà ìåæi ²²²–²² ñò. äî í. å. ñêó ëüïòîð ïåð ãà ìñüêî¿ øêî ëè âè êî íàâ äëÿ Õåð ñî íå ñà çîá ðà æåí íÿ áî ãèíi ó áàø òîâié êî - ðîíi. Ïàð òå íîñ áóëà ïðåä ñòàâ ëå íà â ìî ìåíò, êîëè ïiñëÿ ðî çáiãó ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 72 âîíà çó ïè íÿºòüñÿ, ùîá êè íó òè äðî òèê. Öÿ ñêó ëüïòó ðà âiäòâî ðå íà íà íèç öi ìî íåò, çî ëî òèõ áëÿø êàõ i ìå äàëü éîíi ðè ìñüêî ãî ÷àñó27. Íàéïiçíiøi çîá ðà æåí íÿ îáîõ íà çâà íèõ ñòà òóé íà ìî íå òàõ âiäíî - ñÿòü ñÿ äî ²²² ñò. í. å., òîìó öiëêîì ìîæ ëè âî, ùî âîíè îïè íè ëèñü ó ÷èñëi òèõ ñâÿ òèíü, ÿêi çà õè ùà ëè õåð ñî íå ñè òè âiä íà ïà äîê õðèñ òè ÿ - íñüêèõ ïðî ïî âiäíèêiâ i ÿêi çà ãè íó ëè ïðè ðóé íó âàííi Ïàð ôå íî íà çà ºïèñ êî ïà Êàï iòî íà. Êðiì öèõ äâîõ â åëëiíiñòè÷ íó äîáó, ìîæ ëè âî, òà êîæ iñíó âà ëà ñêó ëüïòó ðà áî ãèíi, ùî ñè äèòü íà òðîíi é çîá ðà æå íà íà ìî íå òàõ ²²² ñò. äî í. å.28 Â àí òè÷íié ëiòå ðà òóði º òà êîæ âiäî ìîñòi ïðî õðàì Àðòåìiäè â îêî ëè öÿõ Õåð ñî íå ñà. Íà éÿñ êðàâ iøèé éîãî îïèñ ïîä à íî â òðà ãåäi¿ Åâðèï iäà «²ôiãåí iÿ â Òàâ ðèäi». Ïðî íüî ãî òà êîæ çãà äó þòü Îâiäié i Ñòðà áîí, à ïðè âî äîì äî öüî ãî ïî ñëó æèâ ìiô ïðî ïå ðå áó âàí íÿ â Òàâðiöi ²ôiãåíi¿, êîò ðà áóëà æðèöåþ Àðòåìiäè Òàâðîïîëè. Ó ìiôi ðîç ïîâ iäà ëîñü ïðî òå, ÿê ìiêå íñüêèé öàð Àãàìåìíîí ðîçãíiâàâ Àðòåìiäó, óáèâ øè íà ïî ëþ âàííi ¿¿ ñâÿ ùåí íó òâà ðè íó ëàíü i âèõ âà ëÿí íÿì ñâî¿ì ìèñ òåö òâîì ñòðiëÿ òè ç ëóêà íå ãiðøå âiä áî ãèíi. Âiéñüêî ïiä ïðî âî äîì Àãàìåìíîíà, ùî çiáðà ëîñü â Àâëiäi, íå ìîã ëî âiäïðà âè òè ñÿ íà êî ðàá ëÿõ íà âiéíó ç Òðîºþ, áî Àðòåìiäà íå äà âà ëà âiÿ òè ïî ïóò íî ìó âiòðîâi. Áî ãè íÿ ïî ãîä æó âà ëàñü çìiíè òè ãíiâ íà ìèëiñòü, ÿêùî ¿é ïðè íå ñóòü ó æåð òâó äîíü êó Àãàìåìíîíà ²ôiãåí iþ. Ó íà é äà âíiøî ìó âàð iàíòi ìiôó ²ôiãåí iÿ, ïåâ íî, çà ãè íó ëà íà âîã íèùi, àëå ïî òiì âií íà áóâ iíøî ãî çà âåð øåí íÿ. Â îñòàííié ìî - ìåíò Àðòåìiäà çà ìiíè ëà íà áà ãàòòi äiâ÷è íó ëàí íþ, à ²ôiãåí iþ ïå - ðåíåñ ëà äî Òà âðiêè i çðî áè ëà æðè öåþ â ñâîºìó õðàìi, â ÿêî ìó òàâ - ðè çäiéñíþ âà ëè êðè âàâi æåð òâîï ðè íî øåí íÿ. Ïðî öåé æîð ñòî êèé çâè ÷àé òàâðñüêèõ ïëå ìåí, ùî æèëè â ñóñiäñòâi ç Õåð ñî íå ñîì, ðîç - ïîâiâ ñó ÷àñ íèê Åâðèï iäà Ãå ðî äîò ó ñâî¿é «²ñòîði¿» (²V, 103). Éîìó æ íàëåæèòü îòîòîæíåííÿ æiíî÷îãî áîæåñòâà òàâðiâ ç ²ôiãåíiºþ. Ïîäi¿, ùî ñòà ëè ñÿ âæå ïî çà êií÷åííi Òðî ÿ íñüêî¿ âiéíè, îïè - ñàíi â òðà ãåäi¿ «²ôiãåí iÿ â Òàâ ðèäi», âïåð øå ïî ñòàâ ëåíié â àôiíñüêî ìó òå àòði â 414 ð. äî í. å. Äiÿ âiäáó âàºòüñÿ â öàðñòâi òàâðiâ (ùî íiêî ëè íå iñíó âà ëî) ïå ðåä õðà ìîì Àðòåìiäè. Ñþäè çà âåëi í - íÿì îðà êó ëà Àïîëëîíà ïðè áó âàº ñèí Àãàìåìíîíà i áðàò ²ôiãåíi¿ Îðåñò ðàç îì iç ñâî¿ì äðó ãîì Ïiëà äîì. Îðåñò ïå ðå êî íà íèé, ùî éîãî ñåñ òðà çà ãè íó ëà i, ïåâ íà ði÷, íå ñïîä iâàâ ñÿ çóñòðiòè ¿¿ áiëÿ õðà ìó, ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 73 çâiäêè éîìó, çà âêà çiâêîþ îðà êó ëà, íà ëå æà ëî âèê ðàñ òè ñâÿ ùåí íå çîá ðà æåí íÿ Àðòåìiäè, ùîá ïðè âåç òè éîãî äî Åëëà äè. Ñõîï ëåíi òàâ ðà ìè Îðåñò i Ïiëàä ïðè ðå ÷åíi íà ñìåðòü i ìà þòü áóòè ïðè íå ñåíi â æåð òâó áî ãèíi, à ²ôiãåíiÿ ÿê æðèöÿ õðàìó çîáîâ’ÿçàíà îñâÿòèòè æåðòâîïðèíîøåííÿ. ²ç áåñ iäè ç ïî ëî íå íè ìè âîíà âè ïàä êî âî äiçíàºòüñÿ, ùî ïå ðåä íåþ ðiäíèé áðàò, ÿêî ãî âîíà îñòàí íüî ãî ðàçó áà ÷è ëà ìà ëåíü êèì õëîï ÷è êîì. Ïiñëÿ òîãî ²ôiãåí iÿ çâà æóºòüñÿ äî ïî ìîã òè âêðàñ òè êó - ìèð Àðòåìiäè é òiêà òè íà áàòüêiâùè íó ðàç îì ç Îðåñ òîì i Ïiëà äîì. Âòiêà÷iâ íà çäî ãà íÿº öàð òàâðiâ i ïðè ðiêàº íà ñìåðòü, àëå áî ãè íÿ Àôiíà, êîò ðà ðàï òî âî ç’ÿâ ëÿºòüñÿ, çâiëüíÿº ïî ëî íå íèõ. Âîíà âå - ëèòü Îðåñ òó çáó äó âà òè â Àòòèöi õðàì Àðòåìiäè, âìiñòè òè òóäè âêðà äå íèé êó ìèð, à ²ôiãåíi¿ — ñòà òè æðè öåþ öiº¿ áî ãèíi, ïðîçâàíî¿ â ïàì’ÿòü òîãî, ùî ñòàëîñÿ, Òàâðîïîëîþ. Ìiô, ÿê íà ëå æèòü òâî ðó öüî ãî æàí ðó, iñíó âàâ ó êiëüêîõ ðiçíèõ âàð iàí òàõ, ïðî ùî ñâiä÷àòü çãàä êè àí òè÷ íèõ àâ òîðiâ. Íà - ïðèê ëàä, ó Ìå ãà ðàõ ðîç ïîâ iäà ëè, íiáè ²ôiãåí iÿ çà êií÷è ëà ñâîº æèò - òÿ â ¿õíié äåð æàâi, à íå â Àôiíàõ (Paus. I, 43, 1). Ó Ñïàðòi, Àðãîñi, Ëà î äè êå¿ i íà âiòü ó ãðåöü êèõ êî ëîí iÿõ Ïiâäåí íî¿ ²òàëi¿ ââà æà ëè, ùî âèê ðà äå íèé ç Òà âðiêè êó ìèð áî ãèíi áóëî ïðè âå çå íî äî ìiñöå âèõ õðàìiâ (Strab. V, 3, 12; XII, 2, 3, 7; Paus. III, 6, 17; Ovid. Met. XIV, 331; Lucan. III, 86)29. Ó õðà ìî âèõ ëå ãåí äàõ öèõ ìiñò iñíó âà ëè ðiçíi ïî ÿñ íåí íÿ òîãî, ÿê òóäè äîñ òà âè ëè äðåâ íþ ñòà òóþ. Çíà éî ìèé ç êiëüêî ìà âàð iàí òà ìè ïîä iáíèõ ëå ãåíä Ïàâ ñàíié âiääàº ïå ðå âà ãó âåðñi¿, ÿêó âií ÷óâ ó Ñïàðòi, ââà æà þ ÷è ¿¿ äîñ ò îâiðíiøîþ âiä àôiíñüêî¿ (Paus. III, 16, 7). Ïåâíi âiäìiííîñòi âiä ñþ æå òó â òðà ãåäi¿ Åâðèï iäà iñíó þòü ó ïå ðå êàçi ìiôó â Îâiäiÿ (Åð. ²²², 2, 49–50). Â Àòòèöi äiéñíî iñíó âàâ õðàì Àðòåìiäè Òàâ ðî ïî ëè. Òàì ïî - êà çó âà ëè ìî ãè ëó ²ôiãåíi¿ i ðîç ïîâ iäà ëè õðà ìî âó ëå ãåí äó, íà ñþ æåò ÿêî¿ íà ïè ñà íà òðà ãåä iÿ Åâðèï iäà. Îïè ñà íèé æå òðàã iêîì õðàì â Òàâðiöi, áiëÿ ÿêî ãî ðîç ãîð òà ëèñü ïîä i¿ ï’ºñè, º ïðî äóê òîì òâîð ÷î¿ ôàí òàçi¿ ïî å òà30, õî÷à áà ãàòü îì äîñëiäíè êàì õîò iëîñü äó ìà òè, íiáè Åâðèïiä ìàâ íà óâàçi õðàì, ùî ðå àëü íî iñíó âàâ ó éîãî ÷àñ ïî áëè çó Õåð ñî íå ñà íà òå ðè òîði¿ Ãå îðãi¿âñüêî ãî ìî íàñ òè ðÿ àáî íà Õåð ñî - íåñü êî ìó ìèñi31. Àëå òàì àð õå î ëî ãè íå çíàé øëè æîä íèõ çà ëèøêiâ àí òè÷ íèõ ñâÿ òè ëèù32, äîê ëàä íèé æå àíàëiç òåê ñòó òðà ãåäi¿ òà êîæ ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 74 íå âè ÿ âèâ ÿêèõ áè òàì íå áóëî ðèñ áó äî âè, ùî iñíó âà ëà â ÷àñè Åâðèï iäà. Ðà çîì ç òèì, â óÿâi äðà ìà òóð ãà õðàì Àðòåìiäè â Òàâ ðèöi ìàâ öiëêîì êîí êðåò íèé âèã ëÿä. Ó äià ëîçi Îðåñ òà é Ïiëà äà, êîòði äó ìà ëè ïðî òå, ÿê äî áó òè äåðåâ’ÿíèé êóìèð Àðòåìiäè, ùî ñòîÿâ ó õðàìi, ìîæíà âèðiçíèòè îêðåìi ðèñè éîãî çîâíiøíüîãî âèãëÿäó. Áó äî âà îòî ÷å íà âè ñî êè ìè ñòiíà ìè, äî íå¿ ïî òðiáíî ïiäíiìà - òè ñÿ ñõî äà ìè (âiðøi 96, 97), äâåði çà ÷è íåíi íà ìiäíi çà ñó âè (âiðø 99), ôðèç ïðè êðà øå íî òðè ãëiôà ìè, ìiæ ÿêè ìè º íå çà ïîâ íå - íèé ïðî ñ òið, ÷å ðåç íüî ãî äðóçi çáè ðà ëèñü ïðî íèê íó òè âñå ðå äè íó (âiðø 112). Ó ïiñíi õîðó òðà ãåäi¿ çãà äó þòü ñÿ êî ëî íè i êàð íè çè õðà - ìó, îçäîá ëåíi çî ëî òîì (âiðøi 127, 128). Òà êèì ÷è íîì, íå äèâ ëÿ - ÷èñü íà ïðè íà ëåæíiñòü ñâÿ òè ëè ùà íà ïiâäè êî ìó ïëå ìåíi òàâðiâ, ïîåò çîá ðà æóº éîãî ÿê ñóòî ãðåöü êó ñïî ðó äó, ïðè òîìó íå ñó ÷àñ íî¿ äëÿ íüî ãî àðõiòåê òó ðè, à àð õà¿ ÷íî¿ äîáè. Ëèøå â òîé ÷àñ ó çîâíiøíüî ìó îçäîá ëåííi õðà ìó çà ñòî ñî âó âà ëè çî ëî òî i çà ëè øà ëè íå çà ïîâ íå íè ìè ïðî ìiæêè ìiæ òðè ãëiôà ìè — òîð öÿ ìè äå ðåâ ’ÿ íèõ áà ëîê ïå ðå êðèò òÿ ñòåëi33. Ðîç òà øî âàíi íàä êî ëî íà äîþ, âîíè ñêëà - äà ëè ðèòìi÷íèé ðÿä, i äëÿ êðà ñè íà êîæ íî ìó òîðöi ðî áè ëè òðè ïîâç - äîâæíi íà ñi÷êè, âiä ÿêèõ âè íèê ëà íà çâà òðèãëiôiâ. Êîëè ç êiíöÿ V² ñò. äî í. å. ãðå êè ïî ÷à ëè áó äó âà òè êàì ’ÿíi õðà ìè, ùî ïî ñòó ïî âî âè òiñíè ëè äå ðåâ ’ÿíi, òðè ãëiôè âòðà òè ëè ñâîþ êî íñòðóê òèâ íó ðîëü i ïå ðå òâî ðè ëèñü íà äå êî ðà òèâ íó ïðè êðà ñó. Ïðîñòið ìiæ íèìè çà - ïîâ íþ âà ëè ïëè òà ìè, ùî íà çè âà ëèñü ìå òî ïà ìè, ÿêi íà é ÷à ñòiøå ïðè êðà øà ëè ðåëüºôàìè. ×ó äî âèé ïðè êëàä òà êî ãî äå êî ðó áà ÷è ìî íà àôiíñüêî ìó Ïàð ôå íîíi, çáó äî âà íî ìó çà æèòòÿ Åâðèïiäà. Îïè ñà íó òðàã iêîì áó äiâëþ íå ìîã ëè çâåñ òè íi òàâ ðè, ùî íå ìàëè ãðåöü êèõ áóä iâåëü íèõ íà âè ÷îê, íi õåð ñî íå ñè òè, êîòði ïî ÷à ëè áó äó âà òè áiëüø-ìåíø âå ëèêi õðà ìè ó êëà ñè÷ íó äîáó, êîëè ïà íó âàâ âæå iíøèé àðõiòåê òóð íèé ñòèëü. Ãå ðî¿ òðà ãåäi¿ «²ôiãåí iÿ â Òàâ - ðèäi» — äiòè Àãàìåìíîíà, âà òàæ êà ãðåêiâ ó Òðî ÿíñüêié âiéíi, ÿêó àí òè÷íi àâ òî ðè âiäíî ñè ëè äî Õ²²²–Õ²² ñò. äî í. å. Òîìó Åâðèïiä ïðåä ñòà âèâ òàâðiéñüêèé õðàì Àðòåìiäè ó âèã ëÿäi òèõ ñòà ðî âèí íèõ õðàìiâ, ÿêi âií ñàì áà ÷èâ ó Åëëàäi. Ìîæå áóòè, äðåâíié õðàì Àïîëëîíà â Äåëü ôàõ, äîê ëàä íî îïè ñà íèé äðà ìà òóð ãîì ó òðà ãåäi¿ «²îí», ñïðà âèâ ïåâ íèé âïëèâ íà çîá ðà æåí íÿ íèì õðà ìó â äà ëåêié, ìàé æå êàç êîâié Òàâ ðèöi. Çãàä êà òàâðiéñüêî ãî õðà ìó Îâiäiºì òà êîæ ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 75 ìàº ñóòî ëiòå ðà òóð íå ïî õîä æåí íÿ. Ïî åò ñòâî ðþº îá ðàç ìî íó ìåí òàëü íî¿ ñïî ðó äè, ùî, íà âiäìiíó âiä îïèñó Åâðèïiäà, ìàé - æå íå ìàº êîíêðåòíèõ ðèñ (Åð. ²²², 2, 49–50). Õðàì Àðòåìiäè íà êðàþ çåìëi â äà - ëåêié äëÿ áiëüøîñòi ãðåêiâ, ìàé æå êàç - êîâié Òàâ ðèöi iñíó âàâ â óÿâi íå ëèøå ïèñü ìåí íèêiâ. Éîãî íå îäíî ðà çî âî çî á ðà - æóâàëè àí òè÷íi õó äîæ íè êè, äëÿ ÿêèõ ìiôè ïðà âè ëè çà íå âè ÷åð ïíå äæå ðå ëî ñþ æåòiâ ¿õíiõ òâîðiâ. Òà êè ìè º, íà ïðèê - ëàä, ìà ëþí êè íà òðüîõ âà çàõ, âè êî íà íèõ õó äîæ íè êà ìè â Ïiâ äåííié ²òàëi¿ â ²V ñò. äî í. å., ùî çáåð iãà þòü ñÿ â Åðìiòàæi é Ìó çå¿ îá ðà çîò âîð ÷èõ ìèñ òåöòâ. Ñþ æåò ¿õ ðîç ïèñiâ, ìîæ ëè âî, íà òõíåí íèé íå ëèøå âiðøà ìè Åâðèï iäà, ÿêè ìè òîäi çà - õîï ëþ âà ëèñü ñó ÷àñ íè êè âà çî ïèñöiâ34, à é ìiñ öå âè ìè õðà ìî âè ìè ëå ãåí äà ìè, êî - ðîò êî çãà äà íè ìè Ñòðà áî íîì (Strab. V, 3, 12; Õ²², 2, 3, 7). Íà åðìiòàæíié àì ôîði íà ìàëü î âà - íî õðàì ç ðîç êðè òè ìè äâå ðè ìà, çâiäêè âèá iãà þòü Îðåñò, Ïiëàä òà ²ôiãåí iÿ, ùî òðè ìàº êó ìèð Àðòåìiäè. Ôà ñàä õðà ìó ìàº iîíiéñüêi êî ëî íè é äîðiéñüêèé àí òàá ëå ìåíò, íà ÿêî ìó áiëi òðè ãëiôè ÷åð ãó - þòü ñÿ ç ÷îð íè ìè ìå òî ïà ìè, ïðè êðà øå íè ìè ôiãó ðà ìè, ùî âèä iëåíi ÷åð âî íîþ ôàð áîþ (ðèñ. 1). Òà êèì ÷è íîì, íà âiäìiíó âiä îïè ñó Åâðèï iäà, êîò ðèé âêà çàâ íà ïóñ òî òè ìiæ òðè ãëiôà ìè, âà çî ïè ñåöü çîá ðà çèâ ìå òî ïè ç ðåëüºôàìè, ÿê áóëî ïðèéíÿòî íà ñó÷àñíèõ éîìó áóäèíêàõ. ²ôiãåí iÿ, êîò ðà ñòî¿òü ó õðàìi, çíà õî äèòü ñÿ â öåíòði êîì ïî - çèöi¿ íà åðìiòàæ íî ìó âå ëè êî ìó êðà òåði (ðèñ. 2). Âîíà ñõè ëè ëà ãî - ëî âó â áiê Ïiëà äà, ùî íà áëè æàºòüñÿ äî íå¿, ëiâî ðó÷ âiä ÿêî ãî ñòî¿òü Îðåñò, ùî ñïåð ñÿ íà ÷àøó ç âî äîþ. Õðàì ïðåä ñòàâ ëå íî ó âèã ëÿäi óìîâ íî¿ áó äî âè ç iîíiéñüêè ìè êî ëî íà ìè. ßê ãî ëîâ íà æðè öÿ õðà ìó ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 76 Ðèñ. 1. ²ôiãåí iÿ, Îðåñò i Ïi - ëàä, ùî âòiêà þòü iç Òàâ ðié - ñüêî ãî õðà ìó. Êàì ïà íñüêà àì ôî ðà ²V ñò. äî í. å. i éîãî õðà íè òåëü êà ²ôi ãå - í iÿ òðè ìàº â ðó êàõ êëþ÷, ïðî ùî çãà äó âà ëîñü ó òðà ãåäi¿ Åâðèï iäà (âiðø 131). Çà ²ôiãåí iþ âè ñî÷iº ñòà òóÿ Àðòåìiäè, ïðåä - ñòàâ ëå íî¿ â ðóñi: ãî ëî âà çâåð íå íà ëiâî ðó÷, öåíòð âàãè çìiùåíèé íà îäíó íîãó, à iíøà ñïèðàºòüñÿ íà íîñîê. Âà çî ïè ñåöü çîá ðà - çèâ ÿêóñü ñó ÷àñ íó éîìó ñêó ëüïòó ðó, íå âå ëèêi æ äðåâíi äå ðåâ ’ÿíi êó ìè ðè (ÿêèì Åâðèïiä óÿâ ëÿâ ñòà òóþ Àðòåìiäè) ìàëè âèã ëÿä çà ñòèã ëèõ ïî ñòà - òåé ç îïó ùå íè ìè âçäîâæ òó ëó áà ðó êà ìè. Òàêó ôi - ãó ðó áiëÿ ²ôiãåíi¿ áà ÷è ìî íà êðà òåði ç Ìó çåþ îá ðà - çîò âîð ÷èõ ìèñ òåöòâ. Õðàì òóò ìàé æå iäåí òè÷ - íèé çîá ðà æå íî ìó íà íå - ùî äàâ íî îïè ñà íî ìó êðà òåði. Ç îä íî ãî áîêó äî õðà ìó íà áëè æàºòüñÿ Îðåñò, à ç iíøî ãî ñè äèòü Àðòåìiäà, êîò ðà ðîç ìîâ ëÿº ç ñâî¿ì áðà òîì Àïîëëîíîì. Áîãè ïðè ñóòíi â äà íî ìó ðàçi ÿê ïî êðî âè òåëi ãåðî¿â ìiôó: Àðòåìiäà — ²ôiãåíi¿, Àïîëëîí — Îðåñòà (ðèñ. 3). Òà êèì ÷è íîì, õðàì Àðòåìiäè â Òàâ ðèöi â àí òè÷ íî ìó çîá ðà - æó âàëü íî ìó ìèñ òåöòâi, òàê ñàìî, ÿê â ëiòå ðà òóði, íå âiäáè âàº âè - ãëÿ äó ÿêî¿ñü ðå àëü íî¿ ñïî ðó äè â Êðè ìó. Êó ìèð íà êðà òåði ç Ìó çåþ îá ðà çîò âîð ÷èõ ìèñ òåöòâ äàº çà ãàëü íó óÿâó ïðî äðåâíi äå ðåâ ’ÿíi ñòà òó¿, ïðî ÿêi çãà äó þòü Åâðèïiä i Ñòðà áîí. Âñå ñêà çà íå íå îçíà ÷àº, ùî ìè ñòà âè ìî ïiä ñóìíiâ âïåâ - íåíiñòü áiëüøîñòi ãðåêiâ ó iñíó âàííi äðåâ íüî ãî õðà ìó Àðòåìiäè íà ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 77 Ðèñ. 2. ²ôiãåí iÿ â õðàìi Àðòåìiäè. Àïóëiéñüêèé êðà òåð. ²V ñò. äî í. å. çåìëi òàâðiâ. Åâðèïiä, éîãî ãëÿ äà÷i é ÷è òà÷i, à òà êîæ àí - òè÷íi õó äîæ íè êè, ùî iëþñ - òðó âà ëè ìiô ïðî ²ôiãåí iþ, çðî çóì iëà ði÷, áóëè ïå ðå êî - íàíi â ðå àëü íîñòi òà êî ãî ñâÿ - òè ëè ùà é íàä iëÿ ëè éîãî òèì âèã ëÿ äîì, ÿêèé ïiäêàçóâàëà ¿õíÿ óÿâà. Ó ñâiòëi ìîâ ëå íî ãî, çäà - ºòüñÿ ìîæ íà çðî çóì iòè âiä ïî - âiäíó ÷àñ òè íó ðîç ïîâiäi Ñòðà - áî íà ïðî õðà ìè â Òàâ ðèöi (Strab. VII, 4; Ñ. 208). Îñ - êiëüêè éîãî ñâiä÷åí íÿ âèê ëè - êàº íå îäíîç íà÷ íå ðî çóìi í íÿ, íà âî äè ìî ãðåöü êèé òåêñò i ïå - ðå êëà äè, çà ïðî ïî íî âàíi ðiç - íè ìè äîñëiäíè êà ìè: ón ô (cerronâsJ) tÛ tèj ParqÊnou ‘ierØn, daÆmonØj tinoj, éj ’epønumoj kaù à ’Âkra prÛ tèj pØlewj óstin ón stadÆoij ÓkatØn, kaloumÊnh ParqÊnion, ’Êcon neûn tèj daÆmonoj ka³ xØanon. Ïðè íå óïå ðåä æå íî ìó ÷è òàííi «Ãå îã ðàôi¿» Ñòðà áî íà öå ðå - ÷åí íÿ íå âèê ëè êàº ñóìíiâiâ i òðóä íîùiâ ïðè ïå ðå êëàäi. Îñü ÿê âîíî ÷èòàºòüñÿ ó âè êî íà íî ìó Ã. À. Ñòðà òà íî âñüêèì ïî âíî ìó ðîñiéñüêî - ìó ïå ðå êëàäi âñiº¿ ïðàöi ãå îã ðà ôà35: «Â ãî ðî äå åñòü ñâÿ òè ëè ùå Äåâû (êà êî ãî-òî áî æåñ òâà). Â ñòà ñòà äè ÿõ ïå ðåä ãî ðî äîì íà õî äèò - ñÿ ìûñ, íà çâàí íûé ïî èìå íè ýòî ãî áî æåñ òâà Ïàð ôå íè åì ñ õðà ìîì áî æåñ òâà è åãî ñòà òó åé»36. Ùîá óíèê íó òè ïiäðÿä íî ãî ðå ÷åí íÿ ç äiºïðè êìåò íè êî âèì çâî ðî òîì, ùî çðî áè ëî á âàæ êèì ðîñiéñüêèé ïå ðå êëàä, ïå ðå êëà äà÷ ðî çäiëèâ òåêñò Ñòðà áî íà íà äâà ðå ÷åí íÿ. Ñõîæi çà ñìèñ ëîì i ãðà ìà òè÷ íîþ ïî áó äî âîþ ïå ðå êëà äè iñíó âà ëè ó âñiõ âiò÷èç íÿ íèõ i çà ðó áiæíèõ âè äàí íÿõ, àæ ïîêè Â. Â. Ëà òè øåâ íå ïiääàâ ñó ìíiâó ¿õ ïðà âèëüíiñòü37. ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 78 Ðèñ. 3. ²ôiãåí iÿ â õðàìi Àðòåìiäè. Êàì ïàí - ñüêèé êðà òåð. ²V ñò. äî í. å. Àäæå âè õî äèòü, ùî Ñòðà áîí ïèøå ïðî äâà õðà ìè: îäèí ó ìiñòi, íà çâà íèé ñâÿ òè ëè ùåì, é iíøèé íà ìèñi Ïàð òåíié, â ÿêî ìó çíà õî äèòü - ñÿ äå ðåâ ’ÿ íà ñêó ëüïòó ðà — îüáíïí. Ñïðà âåä ëè âî ñó ìíi âà þ ÷èñü â iñíó âàííi äðó ãî ãî õðà ìó, Ëà òè øåâ äó ìàâ, ùî â äîñ òî âiðíî ìó ãå îã ðà - ôi÷íî ìó îïèñi óçáå ðåæ æÿ Êðè ìó, ÿêèì áóëî âè êî ðèñ òà íå Ñòðà áî íîì äæå ðå ëî, ìîã ëî éòè ñÿ ëèøå ïðî ðå àëü íî iñíó þ ÷èé â Õåð ñî íåñi õðàì. Òîìó âií çà ïðî ïî íó âàâ ñêëà äíiøå, àëå òàêå, ùî íå ñó ïåðå÷èòü ïðà âè - ëàì ãðåöü êî¿ ìîâè, òëó ìà ÷åí íÿ òåê ñ òó, à ñàìå — âiäíåñ òè äiºïðè - êìåò íèê ¢con íå äî íà é áëèæ ÷èõ ñëiâ «ìèñ Ïàð ôåíié», à äî âiääà ëå íî - ãî âiä íüî ãî íà ïî ÷àò êó ôðà çè õåð ñî íåñü êî ãî ñâÿ òè ëè ùà (¥erØn), ñëî âà æ ìiæ íèìè â÷å íèé ââà æàâ âñòàâ íèì ðå ÷åí íÿì. Äîñëiäíè êîâi âäà ëî - ñÿ çíàé òè ó Ñòðà áî íà êiëüêà âè ïàäêiâ, ùî ïiäòâåð äæó þòü òàêó ìîæ - ëèâiñòü òëó ìà ÷åí íÿ òåê ñòó. Îäíàê ó íà âå äå íèõ íèì ïðè êëà äàõ äiºïðè êìåò íèê âiääi ëÿâ ñÿ ìàê ñè ìóì ÷î òèð ìà ââîä íè ìè ñëî âà ìè, à íå òðè íàä öÿòü ìà, ÿê ó òåêñòi ïðî Õåð ñî íåñ. Òîìó íàì çäàºòüñÿ ïå ðå êîí - ëè âîþ êðè òè êà Ñ. Î. Æå áåëü î âà, ùî ñêåï òè÷ íî ïî ñòà âèâ ñÿ äî ìîæ ëè - âîñòi òà êèì ÷è íîì iíòåð ïðå òó âà òè ïî âiäîì ëåí íÿ Ñòðà áî íà38. Â. Â. Ëà òè øåâ íå ñòàâ ââî äè òè äî ðîñiéñüêî ãî ïå ðå êëà äó ãð î - ìiçäêå âñòóï íå ðå ÷åí íÿ, à ðî çäiëèâ ôðà çó Ñòðà áî íà íà äâi: «Â ýòîì ãî ðî äå åñòü ñâÿ òè ëè ùå Äåâû, êà êîé-òî áî ãè íè, èìÿ êî òî ðîé íî ñèò è íà õî äÿ ùèé ñÿ ïå ðåä ãî ðî äîì íà ðàñ ñòî ÿ íèè ñòà ñòà äèé ìûñ, íà çû âà - å ìûé Ïàð ôå íè åì, (òî åñòü Äå âè íûì). Â ñâÿ òè ëè ùå íà õî äèò ñÿ õðàì áî ãè íè è êñî à íîí»39. Îñêiëüêè öåé ïå ðå êëàä âiäïîâ i äàâ ñâiä÷åí íÿì åïiãðàô iêè é àð õå î ëî ãi÷íèõ ðîç êî ïîê, âií ââà æàâ ñÿ âiðíèì áiëü - øiñòþ âiò÷èç íÿ íèõ äîñëiäíèêiâ, ó òîìó ÷èñëi é àâ òî ðîì öiº¿ ñòàòòi40. Íå ùî äàâ íî Ã. Ñ. Ðóñÿºâà çâà æè ëàñü âèï ðà âè òè ïî ïå ðåäíi ïå ðå êëà äè, ìà áóòü, íå çäà þ ÷è ñîái ñïðà âó ç òîãî, íà ñêiëüêè âàæ êî çìà ãà òè ñÿ ó ðî çóìiííi ãðåöü êî ãî òåê ñòó ç òà êè ìè çíàâ öÿ ìè äðåâíiõ ìîâ, ÿê Ëà òè øåâ, Æå áåëü îâ òà ií. Íà ¿¿ äóì êó, «íè îäèí ïå ðå âîä íå ÿâ ëÿ åò ñÿ áóê âàëü íûì, òàê êàê â íèõ ââå äå íû òå èëè èíûå ñâÿ çó þ - ùèå ñëî âà. Ñòðà áî íî âà ñïðàâ êà êî ðî ÷å è çâó ÷èò íå ñêîëü êî èíà ÷å: «Â íåì (òî åñòü â Õåð ñî íå ñå) — ñâÿ òè ëè ùå Ïàð òå íîñ, êà êî ãî-òî áî æåñ òâà, èìÿ êî òî ðî ãî íî ñèò è ìûñ ïå ðåä ãî ðî äîì â ñòà ñòà äè ÿõ, íà çû âà å ìûé Ïàð ôå íè åì, èìå åò õðàì áî æåñ òâà è êñî à íîí»41. Íà ïåâ íå, öåé ïå ðå êëàä ïðî ñòî ñêëà äå íèé iç çà ïðî ïî íî âà íèõ ðàí iøå. Òàêå âðà æåí íÿ ñòâî ðþºòüñÿ òîìó, ùî Ã. Ñ. Ðóñÿºâà íå íà - ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 79 âî äèòü ãðåöü êî ãî òåê ñòó é íå îá´ðóí òî âóº ñâî ãî éîãî ðî çóìi ííÿ. Â ¿¿, çãiäíî çà ÿ âè àâ òî ðà, áóê âàëü íî ìó ïå ðå êëàäi ç’ÿ âè ëîñü âiä ñóò - íº ó Ñòðà áî íà äiºñëî âî «íî ñèòü» i ïðî ïà ëî äiºñëî âî «º», òà ãî ëîâ - íå, áåç æîä íèõ ïî ÿñ íåíü äiºïðè êìåò íèê Ý÷ïí çðîá ëå íèé ÷î ìóñü îñî áî âîþ ôîð ìîþ äiºñëî âà. Àäæå âiä ðî çóìi ííÿ òîãî, êóäè ñëiä âiäíåñ òè öåé äiºïðè êìåò íèê, çà ëå æèòü ñìèñë ðå ÷åí íÿ, òîìó íå îá - õiäíî áóëî îá´ðóí òó âà òè, ÷îìó äiºïðè êìåò íè êî âèé çâî ðîò ïå ðå - òâî ðå íèé íà ñà ì îñòiéíå ðå ÷åí íÿ, à öå çðî áè òè äóæå âàæ êî, ÿêùî ç ïî âà ãîþ é ðî çóìi ííÿì ïî ñòà âè òèñü äî òåê ñòó äðåâ íüî ãî àâ òî ðà. Òàê ñàìî, íå çâåð òà þ ÷èñü äî ãðåöü êèõ îðèã iíàëiâ Æèòié õåð - ñî íñüêèõ ºïèñ êîïiâ, Ã. Ñ. Ðóñÿºâà òâåð äèòü, íiáè òàì ïiä ñëî âà ìè «iäîë Ïàð òå íîñ» ðî çóìiºòüñÿ äðåâ íÿ äå ðåâ ’ÿ íà ñòà òóÿ (êñî àí) õåð - ñî íåñü êî¿ áî ãèíi42. Ïî-ïåð øå, ñëî âî e£dwlon (çîá ðà æåí íÿ) ãðå êè ìîã ëè âiäíåñ òè äî áóäü-ÿêî¿ ñòà òó¿, áî âîíî íå ìàëî òà êî ãî ñìèñ ëó, ÿê ðóñü êå iäîë; ïî-äðó ãå, â îä íî ìó ç êðà ùèõ ðó êî ïèñiâ Æèò iÿ Êàï i - òî íà â äà íî ìó âè ïàä êó âè êî ðèñ òà íî ñëî âà áîã (qeØj)43. Òîìó ÿêùî â ÿêiéñü ðå äàêöi¿ ÷è ñòà ðî ìó ïå ðå êëàäi éäåòü ñÿ ïðî iäî ëà, òî âàð òî ïàì ’ÿ òà òè, ùî ç ÷àñiâ Íî âî ãî Çàâ iòó öå ñëî âî çà ñòî ñî âó âà ëîñü äî ÿçè÷ íèöü êèõ áîãiâ, òàê ùî òóò íå éäåòü ñÿ ïðî ñòà òóþ. Êðiì òîãî, ó ãðåöü êèõ òåê ñòàõ ìî âèòü ñÿ ïðî ðóé íó âàí íÿ õðà ìó Ïàð òå íîñ, à íå ïðî ïå ðå òâî ðåí íÿ éîãî íà õðèñ òè ÿ íñüêó ìî ëè òîâ íþ, ÿê ãàäàº Ðóñÿºâà. Òàê ñàìî íi íà ÷îìó íå ãðóí òóºòüñÿ ¿¿ òâåð äæåí íÿ, íiáè ó Õåð ñî íåñi íà é ìå íó âàí íÿ Ïàð ôå íîí «ïî ÿ âè ëîñü â ïå ðè îä ïðå ñëå - äî âà íèÿ õðèñ òè à íà ìè ïî ÷è òà òå ëåé Ïàð òå íîñ», ïðè öüî ìó º ïî ñè - ëàí íÿ ëèøå íà çãàä êó ïðî ïå ÷å ðó Ïàð ôå íîí i íå âðà õî âàíi iíøi âiäî ìîñòi ïðî ìiñöåç íà õîä æåí íÿ Ïàð ôå íî íà â Æèòi¿ Êàï iòî íà44. Ìè òàê äîê ëàä íî ñïè íè ëèñü íà êðè òèöi íèç êè ïî ëî æåíü ó ìî íîã ðàô iÿõ Ðó ñÿ âî¿ ÷å ðåç òå, ùî âîíà ââà æàºòüñÿ àâ òî ðè òåò íèì ñïåö i à ëiñòîì ó ãà ëóçi àí òè÷ íî¿ àð õå î ëîãi¿ òà iñòîði¿ ðåëiãi¿ Ïiâíi÷ íî - ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ. Òîìó, çà íà øè ìè ñïîñ òå ðå æåí íÿ ìè, ¿¿ ïå ðå ê ëàä i ïî ñè ëàí íÿ íà äðåâíiõ ïèñü ìåí íèêiâ óæå ïå ðå õî äÿòü äî ïðàöü àð õå î - ëîãiâ, áiëüøiñòü ÿêèõ, íå çíà þ ÷è äðåâíiõ ìîâ, íå ìî æóòü êðè òè÷ íî ïî ñòà âè òèñü äî ïå ðå ëi÷å íèõ âiäî ìîñ òåé ïðî ìè íó ëå Õåð ñî íå ñà. Òà ïî âåð íå ìîñü äî ïî âiäîì ëåí íÿ Ñòðà áî íà. ßê íàì çäà ºòü - ñÿ, âàð òî çó ïè íè òèñü íà áiëüø ïðî ñòî ìó i ãðà ìà òè÷ íî ÿñ íî ìó ðî çó - ìiííi òåê ñòó, ùî öiêà âèòü íàñ, — ÿê ïî âiñòó þ ÷î ãî ïðî äâà õðà ìè. ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 80 Ðîç ãëÿ äà þ ÷è òó ÷è iíøó ÷àñ òè íó «Ãå îã ðàôi¿», íå îáõiäíî ñïè ðà òè - ñÿ íà ñïîñ òå ðå æåí íÿ Ì. ². Ðîñ òîâ öå âà, âèñ ëîâ ëå íå íèì ïðè àíàëiçi ðîçäiëiâ, ïðè ñâÿ ÷å íèõ Áîñ ïî ðîâi. Äîñëiäíèê äîâiâ, ùî Ñòðà áîí çâè ÷àé íî íå ïå ðå ðîá ëÿâ ïî âiäîì ëåíü ñâî¿õ äæå ðåë, à ïðî ñòî ñêî - ðî ÷ó âàâ ¿õ45. Òàê ñòà ëî ñÿ i â äà íî ìó âè ïàä êó, õî÷à óÿâ ëÿºòüñÿ ìîæ - ëè âèì, ùî êîí òàì iíàö iÿ âiäî ìîñ òåé ñòà ëà ñÿ âæå â éîãî äæå ðåëi. Êðiì êîí ñòà òàöi¿ ôàê òó íà ÿâ íîñòi õðà ìó â Õåð ñî íåñi i íà çâè ìèñó Ïàð ôåíié âñå iíøå âiäíî ñèòü ñÿ äî ðiçíèõ âàð iàíòiâ ìiôó ïðî ²ôiãåí iþ, æðè öþ õðà ìó Àðòåìiäè â êðà¿íi òàâðiâ. Öåé ìiô â óñíié i ïè ñåìíié òðàäèöi¿ áóâ äîñèòü ïîøèðåíèé ó ÷àñè Ñòðàáîíà, ïðî ùî ñâiä÷àòü âiðøi éîãî ñó÷àñíèêà Îâiäiÿ. Â îä íî ìó ç «Ëèñòiâ iç Ïîí òà» (²²², 2, 44–47) ïîåò ðîç ïîâiâ äîá - ðå âiäî ìèé, çà éîãî ñëî âà ìè, ìiô ïðî äðóæ áó Îðåñ òà i Ïiëà äà. Îáèä âà âîíè õîò iëè ïî æåð òâó âà òè æèò òÿì çà ìiñòü äðó ãà, êîëè ñëiä áóëî âèá - ðà òè, êîãî ç íèõ ïðè íåñ òè ó æåð òâó æîð ñòîêié Äiàíi. Ñþ æåò º äî âîëi áëèçü êèì äî ïî âiäà íî ãî Åâðèï iäîì, àëå ó âiðøàõ Îâiäiÿ iñíó þòü âiäìiííîñòi, íà áóòi ìiôîì ïðî òÿ ãîì ñòîëiòü. Òàê, âàð âà ðè, ùî æè âóòü ó Òàâ ðèöi, iìå íó þòü ñÿ òî ñêiôà ìè, òî òàâ ðà ìè, i òàêà ðîçáiæíiñòü äåôiíiöié áóëà õà ðàê òåð íîþ äëÿ ðè ìñüêî ãî ÷àñó. ª âiäìiííîñòi é â çî - á ðà æåííi õðà ìó. Âií òà êîæ ìàº ãðåöü êèé âèã ëÿä, àëå îïè ñà íèé áiëüø óçà ãàëü íå íî ó âèã ëÿäi áó äî âè ç ìî ãó ò íiìè êî ëî íà ìè, äî ÿêèõ âå äóòü ñî ðîê ñõî äè íîê. Öå ñòâî ðþº âðà æåí íÿ âå ëè êî¿ ñïî ðó äè, à ïiäâè ùåí - íÿ ç ôî ëüêëîð íèì ÷èñ ëîì ñî ðîê íà ãà äóº óÿâ ëåí íÿ ïðî ñâÿ òè ëè ùå òàâðiâ, ðîç òà øî âà íå íà ñòðiìêié ñêåëi, ùî éäå âiä ÷àñiâ Ãå ðî äî òà. Ó ñëî âîâ æè âàííi Ñòðà áî íà ìîæ íà âèä iëè òè òðà äèö iþ îïè ñó ïiâäåí íî-çà õiäíî¿ Òà âðiêè òà ¿¿ íà ñå ëåí íÿ, ùî áåðå ïî ÷à òîê ó V ñò. é âiäî ìà íèíi çà òâî ðà ìè Ãå ðî äî òà i Åâðèï iäà. Ãå îã ðàô íà çè âàº âåð õîâ íó áî ãè íþ Õåð ñî íå ñà «ïåâ íèì áî æåñ òâîì» (äáßìùí ôéò) i ÿâ - íî íå ñïiââiäíî ñèòü ç Àðòåìiäîþ åïiêëå çó Ïàð òå íîñ, ÿêó âií, áå ç ó - ìîâ íî, çíàâ, ÿê êîæ íà îñâi÷å íà ëþ äè íà. Öå íà ãà äóº, ùî ñëî âîì Äi - âà Ãå ðî äîò âèç íà ÷èâ æiíî ÷å áî æåñ òâî òàâðiâ, ïðî ðîçáiéíèöüêi íà - ïà äè ÿêèõ Ñòðà áîí ìî âèòü ó íà ñòóï íî ìó ðå ÷åííi. Äàëi â õðàìi çà ìå æ àìè Õåð ñî íå ñà çãà äà íå iñíó âàí íÿ êñî à íà. Öå ïî âiäîì ëåí íÿ àáî éäå âiä ìiôó ïðî âèê ðà äåí íÿ òà êî¿ ñêó ëüïòó ðè ç òàâðiéñüêî ãî õðà ìó, ïðî ùî îïîâ iäà ëîñü ó òðà ãåäi¿ Åâðèï iäà i çãà äà íèõ âèùå ðiç - íî ìà íiòíèõ õðà ìî âèõ ëå ãåí äàõ, àáî ç óÿâ ëåí íÿ ïðî äðåâíié ìi ôi÷ - ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 81 íèé õðàì, â ÿêî ìó âiäïî âiäíî ïî âèí íî áóëî çíà õî äè òèñü ñòà ðî âèí - íå çîá ðà æåí íÿ áî ãèíi, à òà êè ìè â åëëiíiâ áóëè äðåâíi ïðè ìiòèâíi äå ðåâ ’ÿíi ñòà òó¿ (êñî à íè). Ïåâ íà âiäñòàíü ó ñòî ñòàäi¿â âiä Õåð ñî íå ñà äî çà ìiñüêî ãî õðà ìó, íà ïåð øèé ïî ãëÿä, âêà çóº íà ðå àëü íó áó äî âó. Òà, øâèä øå âiä óñüî ãî, êðóã ëå ÷èñ ëî ïðè é øëî äî ïè ñåì íî ãî äæå - ðå ëà ç óñíî ãî ïå ðå êà çó, â ÿêèõ ïîä iáíi öèô ðè âêà çó þòü ëèøå íà çíà÷ íó âiäñòàíü, äî äà þ ÷è äîñ òî âiðíîñòi ìiôî ëî ãi÷íèì îïîâ iäÿì46. Ìîºìó ïðè ïó ùåí íþ ùîäî ïî õîä æåí íÿ âiäî ìîñ òåé Ñòðà áî íà íå ñó ïåðå÷èòü òà îá ñòà âè íà, ùî ãå îã ðàô ó öüî ìó ìiñöi íå ïî ñè ëà - ºòüñÿ íà ìiô ïðî ²ôiãåí iþ, õî÷à òàêi àñîö iàöi¿ çâè ÷àé íî âè íè êà ëè ó áà ãà òü îõ ïèñü ìåí íèêiâ. Íàï ðèê ëàä, ó Ïå ðèïëi Ïñåâ äî-Ñêiìíà â ÷àñ òè íi ç îïè ñîì êîí êðåò íèõ ãå îã ðà ôi÷íèõ ïóíêòiâ íà ïiâíi÷íî ìó óçáå ðåææi Ïîí òà ïiñëÿ ñëiâ ïðî ìiñöåç íà õîä æåí íÿ Õåð ñî íå ñà àâ òîð ââà æàâ çà ïî òðiáíå íà ãà äà òè, ùî «â öå ìiñöå Òà âðiêè, ÿê êà æóòü äå - êîòði, êî ëèñü ïðè áó ëà ²ôiãåí iÿ ç Àâëiäè» (âiðøi 829–831). Âiä ñóò - íiñòü ïîä iáíî ãî ïî ñè ëàí íÿ ó Ñòðà áî íà ìîæ íà ïî ÿñ íè òè òðà äèöiºþ, ùî éäå ç äàâ íè íè, âè ðiçíÿ òè â ìiôi ðå àëüíi ñâiä÷åí íÿ é âiääiëÿ òè ¿õ âiä âè ãà äà íèõ, ùî ñïîñ òåð iãàºòüñÿ âæå ó Ãå ðî äî òà. ²ñíó âàí íÿ æ ÿêî - ãîñü äðåâ íüî ãî õðà ìó â Òàâ ðèöi â î÷àõ åëëiíiâ íå ïiääà âà ëîñü ñó ì - íiâó: àäæå ñàìå çâiäòè áóâ ïðè âå çå íèé êñî àí Àðòåìiäè, çà iñòèí íå ïðà âî âî ëîäi ííÿ ÿêèì ñïå ðå ÷à ëîñü áà ãà òî ãðåöü êèõ ñâÿ òè ëèù. Òà êèì ÷è íîì, òåêñò Ñòðà áî íà íà ëå æèòü ðî çóì iòè áåç îñîá - ëè âèõ îá ìî âîê ùîäî íå çâè÷ íî ãî ñèí òàê ñè ñó ðå ÷åí íÿ; ç íà ëåæ íèì êî ìåí òà ðåì âií íà áó âàº ïî ÿñ íåí íÿ â êîí òåêñòi ïî ðiâíÿí íÿ ç iíøè - ìè ïî âiäîì ëåí íÿ ìè àíòè÷íèõ àâòîðiâ íà öþ òåìó. Çà ïå ðå ÷ó þ ÷è ðå àëüíiñòü õðà ìó, çãà äà íî ãî ãå îã ðà ôîì ïîçà ñòiíà ìè Õåð ñî íå ñà, ìè íå âiäêè äàºìî ïðè ïó ùåí íÿ ïðî òå, ùî õåð - ñî íå ñè òè ìîã ëè ìàòè ÿêåñü çà ìiñüêå ñâÿ òè ëè ùå ñâîº¿ áî ãèíi47. Îäíàê ÿêùî âîíî é iñíó âà ëî, òî íå âiäáè ëîñü ó âöiëiëèõ òâî ðàõ äðåâíiõ ïèñü ìåí íèêiâ, êîò ðèõ öiêà âèâ ëèøå ìiôi÷íèé õðàì Àðòå - ìiäè Òàâ ðî ïî ëè i ïî â’ÿ çà íèé iç íèì ìiô ïðî ²ôiãåíiþ â Òàâðèäi. Îòæå, íà âiäìiíó âiä ãî ëîâ íèõ õðàìiâ iíøèõ äåð æàâ Ïiâíi÷ - íî ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ, ïðî ÿêi íi÷î ãî íå ñêà çà íî â àí òè÷íié ëiòå ðà - òóði, õåð ñî íåñü êèé êiëüêà ðàç iâ çãà äóºòüñÿ ó äðåâíiõ ïèñü ìåí íèêiâ. Òàê ñòà ëî ñÿ íå òîìó, ùî ñâÿ òè ëè ùå áóëî ÷è ìîñü îñîá ëè âèì çíà ìå - íè òå â åëëiíñüêî ìó ñâiòi, à âíà ñëiäîê òîãî, ùî â îêî ëè öÿõ Õåð ñî íå ñà ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 82 ëî êàë içó âà ëè ìiôi÷íèé õðàì Àðòåìiäè ç øè ðî êî âiäî ìî ãî ìiôó ïðî ²ôiãåí iþ. Ó ïiçíiøi æ äæå ðå ëà, ùî âiäíî ñÿòü ñÿ âæå äî ñå ðåä íüîâi ÷ - ÷ÿ, õåð ñî íåñü êèé Ïàð ôå íîí ïî òðà ïèâ ëèøå ÷å ðåç òå, ùî â Õåð ñî íåñi ïðî ïîâ iäó âà ëè ïðè ÷èñ ëåíi äî ëèêó ñâÿ òèõ õðèñ òè ÿíñüêi ºïèñ êî ïè. Ïiäâî äÿ ÷è ïiäñóì êè äîñëiäæåí íþ ïèñü ìî âèõ i åïiãðà ôi÷ - íèõ äæå ðåë, ìîæ íà äiéòè òà êèõ âèñ íîâêiâ. Ãî ëîâ íèé õåð ñî íåñü êèé õðàì, ïðè ñâÿ ÷å íèé Àðòåìiäi â iïîñ òàñi Ïàð òå íîñ, íà çè âàâ ñÿ Ïàð - ôå íî íîì, i ïîä iáíå íà é ìå íó âàí íÿ äëÿ õðà ìó Àðòåìiäè íå áóëî ºäè íèì â àí òè÷ íî ìó ñâiòi. Ìîæ ëè âî, íà çâà âiäíî ñè ëàñü íå ëèøå äî õðà ìó, à é äî îòî ÷ó þ ÷î¿ éîãî ñâÿ ùåí íî¿ òå ðè òîði¿, äå ñòî ÿâ âiâòàð ãî ëîâ íî¿ áî ãèíi ìiñòà òà ¿¿ ñòà òó¿. Äå ÿêi ç íèõ çîá ðà æåíi íà ìiñöå - âèõ ìî íå òàõ. Âiäî ìîñòi æ ïðî äðåâíié êñî àí âiäíî ñÿòü ñÿ íå äî ðå - àëü íî¿ õðà ìî âî¿ ñêó ëüïòó ðè, à äî ìiôî ëî ãi÷íî ãî ñþ æå òó ïðî âè - êðà äåííÿ êó ìè ðà Àðòåìiäè. Ìîæ íà ïðè ïóñ òè òè, ùî âñå ðå äèíi õðà - ìó ñòî ÿ ëà îäíà iç ñòà òóé, çîá ðà æå íèõ íà ìî íå òàõ. Ïðèò âîð õðà ìó, âiðíiøå, ïðî ñòið ïå ðåä íèì (àäæå ñëî âî «ïðî íà íîñ» ç äåê ðå òó Ñiðiñêà ìîæ íà çðî çóì iòè â îáîõ öèõ ñåí ñàõ) ñëó æè ëî ìiñöåì, äå õåð ñî íå ñè òè âèñ òàâ ëÿ ëè ñòå ëè ç ïî ÷åñ íè ìè äåê ðå òà ìè. Ïiä ÷àñ äåð æàâ íî ãî ñâÿ òà Ïàð ôåíi¿ óðî ÷èñ òà ïðî öåñ iÿ çà âåð øó âà ëàñü áiëÿ öüî ãî õðà ìó — áiëÿ âiâòà ðÿ, íà ÿêî ìó ïðè íî ñè ëèñü æåðòâè. Ó Ïiâíi÷íî ìó Ïðè ÷îð íî ìîð’¿ ëèøå ïðî öåé õðàì âiäî ìî, ùî âií, ïîä iáíî äî ðÿäó iíøèõ â ðiçíèõ ãðåöü êèõ ìiñòàõ, âî ëîäiâ ïðà - âîì àñèëi¿, òîá òî íàä à âàâ íå äî òîð êàíiñòü òèì, õòî øó êàâ ó íüî ìó ïðè õèñ òêó. Ó õðàìi çáåð iãà ëàñü ìiñöå âà õðîí iêà iç çà ïè ñà ìè ðiçíèõ ïîä ié i ÷ó äåñ, ïî â’ÿ çà íèõ ç ÿâ ëåí íÿ ìè áî ãèíi òà ¿¿ äî ïî ìî ãîþ äåð - æàâi, ïðî ùî âiäî ìî ç ëàï iäàð íèõ íà ïèñiâ (IOSPE I2 ¹ 344, 352). Ìà òåð ià ëè õðîí iêè áóëè ëiòå ðà òóð íî îá ðîá ëåíi ó òâîði ìiñöå âî ãî iñòî ðè êà Ñiðiñêà, i íå âè ïàä êî âî ïî ÷åñ íèé äåê ðåò íà éîãî ÷åñòü ñòî ÿâ áiëÿ õðà ìó áî ãèíi48. Õåð ñî íåñü êèé Ïàð ôå íîí iñíó âàâ ç ìåæi V–IV ñò. äî í. å. àæ äî 325 ð. í. å., òîáòî áëèçüêî âîñüìèñîò ðîêiâ. ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 83 1Êî ëî áî âà Ê. Ì. Äðåâ íèé ãî ðîä Àôèíû è åãî ïà ìÿò íè êè. — Ë., 1961. — Ñ. 116. 2 ²íøi çãàä êè ïðî Ïàð ôå íîí â àí òè÷íié ëiòå ðà òóði âiäíî ñÿòü ñÿ âæå äî ðè ìñüêî ãî ÷àñó: Strab. IX, 1, 16; Paus. I, 24; VIII, 41, 9; Plut. Pericl. XIII, 6 òà ií. 3Òîë ñòîé È. È. Îñòðîâ áå ëûé è Òàâ ðè êà íà Åâêñèí ñêîì Ïîí òå. — Ïã., 1918; Der kleine Pauly. Lexicon der Antike. — Stuttgart, 1964. — s. v. Parthenos. 4Òîë ñòîé È. È. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 147; Ñî ëî ìî íèê Ý. È. Íî âûå ýïèã ðà ôè ÷åñ êèå ïà - ìÿò íè êè Õåð ñî íå ñà. — Êèåâ, 1973. — Ñ. 76. 5Æå áå ëåâ Ñ. À. Ïàð ôå íîí â «Ïàð ôå íî íå» // Âåñ òíèê äðåâ íåé èñ òî ðèè. 1939. — Ñ. 47. 6Ðó ñÿ å âà À. Ñ., Ðó ñÿ å âà Ì. Â. Âåð õîâ íàÿ áî ãè íÿ àí òè÷ íîé Òàâ ðè êè. — Êèåâ, 1999. — Ñ. 75, 90. 7Öÿ íà çâà õðà ìó çáå ðåã ëàñü ó íà ïèñi íà éîãî ÷å ðå ïèöi, ùî äàòóºòüñÿ îñòàí íüîþ ÷âåð òþ VI ñò. äî í. å. (Ðó ñÿ å âà À. Ñ. Ðå ëè ãèÿ è êóëü òû àí òè÷ íîé Îëüâèè. — Êèåâ, 1992. — Ñ. 33). 8Âè íîã ðà äîâ Þ. Ã., Çî ëî òà ðåâ Ì. È. Õåð ñî íåñ èç íà ÷àëü íûé // Äðåâ íåé øèå ãî - ñó äà ðñòâà Âîñ òî÷ íîé Åâðî ïû. 1996–1997. — Ì., 1999. — Ñ. 91–129. Ñì. òàê æå ñâîä íà ó÷íîé ëè òå ðà òó ðû ïî ýòî ìó âîï ðî ñó â ñòàòüå: Ëà ïè íà Î. Â. Õåð ñî íåñ - ñêàÿ Ïàð òå íîñ. Èñòî ðè îã ðà ôè ÷åñ êèé àñ ïåêò // Àêðà. — Íèæ íèé Íîâ ãî ðîä, 2002. — Ñ. 70–86. 9Ñâîä ëè òå ðà òó ðû ïî ýòîé òåìå è ññûë êè íà ïóá ëè êà öèè ìíî ãî ÷èñ ëåí íûõ õåð - ñî íåñ ñêèõ ìî íåò ñì. â ãëà âå «Êóëüò áî ãè íè Äåâû ïî äàí íûì íó ìèç ìà òè êè» â êí.: Áîí äà ðåí êî Ì. Å. Ïàí òå îí Õåð ñî íå ñà Òàâ ðè ÷åñ êî ãî. — Ì., 2003. — Ñ. 32–42. 10Òàì æå. — Ñ. 32. 11Àíîõèí Â. À. Ìî íåò íîå äåëî Õåð ñî íå ñà. — Êèåâ, 1977. — ¹ 1–7. 12Ëà òû øåâ Â. Â. Æè òèÿ ñâ. åïèñ êî ïîâ Õåð ñî íåñ êèõ. Èññëå äî âà íèå è òåê ñòû // Çà ïèñ êè Èìï. Àêàäåìèè íàóê ïî Èñòî ðè êî-ôè ëî ëî ãè ÷åñ êî ìó îò äëå íèþ. — Ò. 8. — ¹ 3. — ÑÏá., 1906. — Ñ. 41. 13Òàì æå. — Ñ. 58. 14Òàì æå. — Ñ. 14. Íà äóì êó Â. Â. Ëà òè øå âà, ïåð øà ðå äàê öiÿ Æèò iÿ Êàï iòî íà ñêëà äå íà íå ðàí iøå êiíöÿ V ñò. 15Òàì æå. — Ñ. 80; ïîð. òà êîæ ñòîð. 20–21. 16Òàì æå. — Ñ. 59. 17Äóì êà ùîäî ïðà âà àñèëi¿ â «ïå ÷åði Ïàð ôå íîí» óïåð øå âèñ ëîâ ëå íà Â. Â. Ëà òè - øå âèì (Óêàç. ñî÷. — Ñ. 53). 18Ñî ðî ÷àí Ñ. Á., Çó áàðü Â. Ì., Ìàð ÷åí êî Ë. Â. Æèçíü è ãè áåëü Õåð ñî íå ñà. — Õàðü êîâ, 2000. — Ñ. 566–567. 19Ëà òû øåâ Â. Â. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 41. 20Õåð ñî íåñ Òàâ ðè ÷åñ êèé â òðåòü åé ÷åò âåð òè V² — ñå ðå äè íå ² â. äî í. ý. — Êèåâ, 2005. — Ñ. 402. 21Òàì æå. — Ñ. 490–504. 22Ñî ëî ìî íèê Ý. È. Î êóëü òå Àôèíû â Õåð ñî íå ñå â IV–III ââ. äî í. ý. // Àíòè÷íàÿ è ñðåä íå âå êî âàÿ èäå î ëî ãèÿ. — Ñâåð äëîâñê, 1984. — Ñ. 10–11. 23Êî ëî áî âà Ê. Ì. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 124–136, 174–176, 180. 24Çîã ðàô À. Í. Ñòà òó àð íûå èçî áðà æå íèÿ Äåâû â Õåð ñî íå ñå ïî äàí íûì íó ìèç - ìà òè êè // ÈÐÀÈÌÊ. — 1922. — Ò. 2. — Ñ. 336–360; Àíîõèí Â. À. Ìî íåò íîå äåëî Õåð ñî íå ñà. — Êèåâ, 1977. — Ñ. 26; Ðó ñÿ å âà À. Ñ., Ðó ñÿ å âà Ì. Â. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 117–124, 149; Áîí äà ðåí êî Ì. Å. Óêàç ñî÷. — Ñ. 38–39. 25Àíîõèí Â. À. Ìî íåò íîå äåëî Õåð ñî íå ñà. — Ñ. 26. 26Òàì æå. — ¹ 77–81, 88–92, 133–137, 191, 200, 201, 258–260, 270–272, 280–282, 285, 292–294. ÌÀÐÈÍÀ ÑÊÐÆÈÍÑÜÊÀ 84 27Çîã ðàô À. Í. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 355–356; Ðó ñÿ âà À. Ñ., Ðó ñÿ âà Ì. Â. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 149. 28Ðó ñÿ âà À. Ñ., Ðó ñÿ âà Ì. Â. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 117. 29Òîë ñòîé È. È. Îñòðîâ Áå ëûé è Òàâ ðè êà íà Åâêñèí ñêîì Ïîí òå. — Ïåò ðîã ðàä, 1918. — Ñ. 127, 128. 30Ñêðæèí ñêàÿ Ì. Â. Ðå àëü íûå è âû ìûø ëåí íûå ÷åð òû Ñå âåð íî ãî Ïðè ÷åð íî - ìîðüÿ â òðà ãå äèè Åâðè ïè äà «Èôè ãå íèÿ â Òàâ ðè äå» // Äðåâ íåé øèå ãî ñó äà - ðñòâà íà òåð ðè òî ðèè ÑÑÑÐ. 1986. — Ì., 1988. — Ñ. 179–181. 31Áà áè íîâ. Þ. À. Ìåñ òíûå ýëå ìåí òû â ðå ëè ãèè Õåð ñî íå ñà Òàâ ðè ÷åñ êî ãî // Ñî öè - àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå ïðî áëå ìû èñ òî ðèè äðåâ íå ãî ìèðà è ñðåä íèõ âå êîâ. — Ì., 1972. — Ñ. 29; Ïè ÷è êÿí È. Ð. Îðäåð íàÿ àð õè òåê òó ðà Ñå âåð íî ãî Ïðè ÷åð íî - ìîðüÿ VI–V ââ. äî í. ý. // Âåñ òíèê äðåâ íåé èñ òî ðèè. — 1975. — ¹ 1. — Ñ. 118–119; Trell B. F Numismatic Solution of Two Problems in Euripides // The Numismatic Chronicle. — London, 1964. — Vol. 4. — P. 96. 32Çó áàðü Â. Ì. Ïàð òå íîñ — âåð õîâ íàÿ áî ãè íÿ Õåð ñî íå ñà // Ñòà ðî æèò íîñòi ñòå ïî - âî ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ i Êðè ìó. — ¹ 12. — Çà ïîði ææÿ, 2005. — Ñ. 209. 33Çó áîâ Â. Ï., Ïåò ðîâ ñêèé Ô. À. Àðõèòåêòóðà àí òè÷ íî ãî ìèðà. — Ì., 1940. — Ñ. 287, 288. 34Ïðî ïî ïó ëÿðíiñòü ï’ºñ Åâðèï iäà â Ïiâäåííié ²òàëi¿ â òîé ÷àñ éäåòü ñÿ â áiîã ðàôi¿ Íiêiÿ ó Ïëó òàð õà (ðîçä. 28). 35Ïå ðåê ëàäiâ Ñòðà áî íà íà óêð à¿íñüêó ìîâó íå iñíóº. 36Ñòðà áîí. Ãå îã ðà ôèÿ â 17 êíè ãàõ / Ïå ðå âîä, ñòàòüÿ è êîì ìåí òà ðèè Ã. À. Ñòðà òà - íîâ ñêî ãî. — Ë., 1964. — Ñ. 282. 37Ëà òû øåâ Â. Â. Çà ìåò êè î ãå îã ðà ôèè ïî áå ðå æèé ×åð íî ãî ìîðÿ // ÐïíôéêÜ. — ÑÏá., 1909. — Ñ. 133–136. 38Æå áå ëåâ Ñ. À. Ñå âåð íîå Ïðè ÷åð íî ìîðüå. — Ì.; Ë., 1953. — Ñ. 239. 39Ïå ðåê ëàä, îá´ðóí òî âà íèé ó çãà äàíié ñòàòòi, Â. Â. Ëà òû øåâ âêëþ ÷èâ äî ñâîº¿ êíè ãè, äîñi íå îáõiäíî¿ êîæ íî ìó iñòî ðè êó Ïiâíi÷íî ãî Ïðè ÷îð íî ìîð ’ÿ: Èçâåñ òèÿ äðåâ íèõ ïè ñà òå ëåé ãðå ÷åñ êèõ è ëà òèí ñêèõ î Ñêè ôèè è Êàâ êà çå. — Ò. 1. — ÑÏá., 1893. — Ñ. 123. 40Äèâ. çâå äåí íÿ äó ìîê ç öüî ãî ïè òàí íÿ ó êí.: Áîí äà ðåí êî Ì. Å. Óêàç. ñî÷. — Ñ. 26. 41Ðó ñÿ å âà À. Ñ., Ðó ñÿ å âà Ì. Â. Âåð õîâ íàÿ áî ãè íÿ Òàâ ðè êè. — Êèåâ, 1999. — Ñ. 78; Ðó ñÿ å âà À. Ñ. Ðå ëè ãèÿ Ïîí òèé ñêèõ ýë ëè íîâ â àí òè÷ íóþ ýïî õó. — Êèåâ, 2005. — Ñ. 263. 42Ðó ñÿ å âà À. Ñ., Ðó ñÿ å âà Ì. Â. Âåð õîâ íàÿ áî ãè íÿ Òàâ ðè êè… — Ñ. 79, 90; Ðó ñÿ å - âà À. Ñ. Ðå ëè ãèÿ Ïîí òèé ñêèõ ýë ëè íîâ… — Ñ. 263. 43Ëà òû øåâ Â. Â. Æè òèÿ… — Ñ. 21. 44Äèâ. ïðè ìiòêó 43. 45Ðîñ òîâ öåâ Ì. È. Ñòðà áîí êàê èñ òî÷ íèê äëÿ èñ òî ðèè Áîñ ïî ðà // Ñáîð íèê â ÷åñòü Â. Ï. Áó çåñ êó ëà. — Õàðü êîâ, 1913. — Ñ. 370. 46Äèâ. ïîä iáíi ôî ëüêëîðíi ÷èñ ëà ó Ãå ðî äî òà, ùî íà âî äÿòü ñÿ íèì ïî ðÿä iç äîñ òî - âiðíû ìè âèì iðà ìè âiäñòà íåé: Ñêðæèí ñêàÿ Ì. Â. Î ñòå ïå íè äîñ òî âåð íîñ òè ÷èñ - ëî âûõ äàí íûõ â Ñêèô ñêîì ðàñ ñêà çå Ãå ðî äî òà // Âåñ òíèê äðåâ íåé èñ òî ðèè. — 1989. — ¹ 4. — Ñ. 79–91. 47Òàêó ìîæ ëèâiñòü ðîç ãëÿ íóâ Â. Ì. Çó áàðü: Óêàç. ñî÷. — Ñ. 207–209. 48Ðîñ òîâ öåâ Ì. È. Ñè ðèñê — èñ òî ðèê Õåð ñî íå ñà // Æóð íàë Ìè íèñ òå ðñòâà Íà ðîä - íî ãî ïðî ñâå ùå íèÿ. — 1915. — Àïðåëü. — Ñ. 155. ÏÀÐÔÅÍÎÍ Ó ÕÅÐÑÎÍÅÑ² ÒÀÂÐ²ÉÑÜÊÎÌÓ 85

Парфенон у Херсонесі Таврійському

Institution

Ähnliche Einträge