Християнизація польских земель
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Ukrainian |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Назва видання: | Україна в Центрально-Східній Європі |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78686 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Християнизація польских земель / М. Бендза // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 134-154. — укр. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-78686 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-786862015-03-21T03:02:24Z Християнизація польских земель Бендза, М. Історія 2006 Article Християнизація польских земель / М. Бендза // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 134-154. — укр. XXXX-0035 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78686 uk Україна в Центрально-Східній Європі Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Історія Історія |
| spellingShingle |
Історія Історія Бендза, М. Християнизація польских земель Україна в Центрально-Східній Європі |
| format |
Article |
| author |
Бендза, М. |
| author_facet |
Бендза, М. |
| author_sort |
Бендза, М. |
| title |
Християнизація польских земель |
| title_short |
Християнизація польских земель |
| title_full |
Християнизація польских земель |
| title_fullStr |
Християнизація польских земель |
| title_full_unstemmed |
Християнизація польских земель |
| title_sort |
християнизація польских земель |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| topic_facet |
Історія |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78686 |
| citation_txt |
Християнизація польских земель / М. Бендза // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 134-154. — укр. |
| series |
Україна в Центрально-Східній Європі |
| work_keys_str_mv |
AT bendzam hristiânizacíâpolʹskihzemelʹ |
| first_indexed |
2025-07-06T02:45:49Z |
| last_indexed |
2025-07-06T02:45:49Z |
| _version_ |
1836863927012556800 |
| fulltext |
Ìàð’ÿí Áåíäçà
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
²
ñòîð iÿ òà ïî ÷à òîê Ïðà âîñ ëàâ íî¿ Öåð êâè ó Ïîëüùi â éîãî
âiçàíòiéñüêié îðòî äîêñi¿ òà ñëîâ ’ÿ íñüêèõ ìîâ íèõ øà òàõ
ïî â’ÿ çà íà ç ìiñiºþ àïîñ òîëiâ-ñëîâ ’ÿí, ñâÿ òèõ Êè ðè ëà òà
Ìå ôîä iÿ, äâîõ ãðåêiâ iç Âiçàíòi¿, ç ìiñòà Ñî ëó íÿ (Ìà êå äîí iÿ), íà é -
ñâiòëiøèõ ëþ äåé ñâî ãî ÷àñó.
Ïðîñ òå æó þ ÷è iñòî ðè÷ íó ôàê òîã ðàô iþ, ïî â’ÿ çà íó ç ìiñiºþ
Ïðà âîñ ëàâ íî¿ Öåð êâè íà ñëîâ ’ÿ íñüêèõ çåì ëÿõ, äî õî äè ìî âèñ íîâ -
êó: ºâàí ãåë içà öiéíà äiÿëüíiñòü ñî ëó íñüêèõ áðàòiâ, ùî íà çà ïðî øåí -
íÿ êíÿ çÿ Ðîñ òèñ ëà âà ïðè áó ëè ó 863 ð. â Ìî ðàâ iþ, ìàëà âà ãî ìèé
âïëèâ íå ëèøå íà õà ðàê òåð ðàí íüî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà íà íè íiøíiõ òå -
ðå íàõ Ïîëüùi, à é íà iñòîð iþ ªâðî ïè çà ãà ëîì. Ìî ðàâ ’ÿ íè, õîð âà -
òè-âèñ ëÿ íè, áîë ãà ðè, ñåð áè, ðóñè, îá è ðà þ ÷è Ïðà âîñ ëàâ íó Öåð êâó
çà ñâîþ äó õîâ íó áàòüêiâùè íó, ñòà ëè ðåâ íè ìè ñïî âiäíè êà ìè âiç àí -
òiéñüêî¿ îðòî äîêñi¿.
Ïðè äèâ ëÿ þ ÷èñü äî ïðî öå ñó ïðè é ìàí íÿ õðèñ òè ÿ íñüêî¿ âiðè
íà çåì ëÿõ Ïîëüùi ó íè íiøíiõ ¿¿ ìåæ àõ, ñòâåð äæóºìî, ùî õðî íî ëî -
ãi÷íî ïåð øè ìè áóëè õðèñ òè ÿí içî âàíi Ìà ëî ïîëü ùà i Ñiëåç iÿ. Öÿ
ìiñiÿ øè ðî êî ìàñ øòàá íî ðîç ãîð íó ëà ñÿ â ïîðó, êîëè ñëîâ ’ÿíñüêi
çåìëi, ðîç òà øî âàíi íà ïiâíi÷ i ïiâíi÷íèé ñõiä âiä Ìî ðà âñüêî ãî êí ÿ -
çiâ ñòâà, âõî äè ëè äî ñêëà äó Âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè, à ñàìå â
875–906 ðð.
Ãî âî ðÿ ÷è ïðî çà âî þ âàí íÿ äåð æà âè âèñ ëÿí (áiëèõ õîð âàòiâ)
iç Êðà êî âîì òà Âèñ ëè öåþ, îòîæ áà ñåé íîì âå ðõíüî¿ Âèñ ëè, ìàºìî
íà óâàçi ñàìå 875 ðiê. Ïî ðÿä çi ñâiòñüêèì âèì iðîì ó öüî ìó âè ïàä êó
âàæ ëè âèì º òà êîæ âèìið ðåëiãiéíèé. Çãàä êó ïðî íüî ãî ìiñòèòü
Æèòiº Ìå ôîä iÿ, äå ÷èòàºìî: «Ïî ãà íñüêèé êíÿçü, äóæå ñèëü íèé,
ùî ñèäiâ íà Âèñëi, ÷è íèâ ãëóì íàä áà ãàòü ìà õðèñ òè ÿ íà ìè òà êðèâ -
äè ¿ì çà âäà âàâ. Ïîñ ëàâ øè æ äî íüî ãî, [çâåëiâ éîìó] ñêà çà òè [Ìå -
ôîäié]: Äîá ðå [áóäå] äëÿ òåáå, ñèíó, îõðåñ òè òèñü iç âëàñ íî¿ âîëi íà
134 Óêðà¿íà â Öåíòðàëüíî-Ñõ³äí³é ªâðîï³, ¹ 6, 2006
ñâî¿é çåìëi, àáè æ íå áóâ íà ñèëü íî îõðå ùå íèé ó íå âîëi íà çåìëi
÷óæié, i áó äåø ìåíå çãà äó âà òè. Òàê i ñòà ëî ñÿ»1.
²ç öüî ãî âèï ëè âàº, ùî õðèñ òè ÿ íñòâî ñëîâ ’ÿ íñüêî-âiç àí -
òiéñüêî ãî îá ðÿ äó, ÿêå ïðåä ñòàâ ëÿâ àðõèºïèñ êîï Ìå ôîäié, çi ñòî ëè -
öåþ ó Âå ëåã ðàäi2, çâà íîþ «êè ðè ëî-ìå ô îäi¿âñüêèì Ñiî íîì»3, áóëî
íà êè íó òî õîð âà òàì-âèñ ëÿ íàì4 ç áîêó Âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè.
Ïðàâ äà, òîäiøíié âî ëî äàð ÷è íèâ ðiøó ÷èé îïið õðèñ òè ÿíñüêié
ìiñiéíié àêöi¿, ÿêà éøëà ç Âå ëè êî¿ Ìî ðàâi¿, îäíàê, âíà ñëiäîê
ìiëiòàð íî¿ ïî ðàç êè òà ïðè ëó ÷åí íÿ êí ÿçiâñòâà äî Ìî ðàâi¿, íà ðîä
ðàç îì iç êíÿ çåì çìó øå íèé áóâ ïðè é íÿ òè õðèñ òè ÿ íñòâî ó âiç àí -
òiéñüêî ìó îá ðÿäi.
Çà âî éî âàíi çåìëi ââiéøëè äî ñêëà äó àðõèºïàðõi¿ ñâ. Ìå ôîä iÿ.
Òàêå ñóä æåí íÿ ïiäòâåð äæóºòüñÿ ó ôóí äà öiéíî ìó äî êó ìåíòi ïðàçü -
êî ãî ëà òè íñüêî ãî ºïèñ êî ïñòâà, ÿêå ñòâî ðå íî áëèçü êî 972–973 ðð.
íà ìiñöi ñêà ñî âà íî¿ ìå ô îäi¿âñüêî¿, ìåæ îþ ÿêî¿ áóëè íà ñõîäi ði÷êè
Áóã i Ñòèð (çà õiäíi îêðà¿ íè íè íiøíüî¿ Âî ëèíi), íà ïiâäåí íî ìó çà -
õî äi äî íå¿ íà ëå æàâ Êðàêiâ5 iç çåì ëåþ Âàã, ùî çíà õî äèòü ñÿ íà
ïiâäíi Òàòð6.
Ó ðàí íüî ìó ñå ðåä íüîâi÷÷i îäíiºþ çi ñòî ëèöü êî ëèñü âå ëè êî -
ãî íà ðî äó õîð âàòiâ áóëî ìiñòî íàä Ñÿ íîì, ÿêå â Õ ñò. ç’ÿâ ëÿºòüñÿ
ïiä íà çâîþ Ïå ðå ìèøëü. Õîð âà òè ó ÷àñè ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî íà ïî ðó íà
ïiâäåíü çà é íÿ ëè çíà÷ íó ÷àñ òè íó Áàë êà íñüêî ãî ïiâîñ òðî âà7. Âiäî -
ìîñòi ïðî õîð âàòiâ ÿê àâ òîõ òîíiâ Ïiäêàð ïàò òÿ, ÷åð ïàºìî, ìiæ ií -
øèì, ç òâî ðó iìïå ðà òî ðà Êîñ òÿí òè íà Áàã ðÿ íî ðîä íî ãî «De admini -
stran do imperio» òà ç ïðàöü àðà áñüêèõ õðîíiñòiâ, çîê ðå ìà, Àëü-Ìà -
ñóäi ÷è ²áí-Ðîñòi.
Ïðî òå, ùî ìiñòî íàä ñå ðåäíiì Ñÿ íîì Ïå ðå ìèøëü ñëiä ââà -
æà òè îäíiºþ çi ñòî ëèöü õîð âàòiâ, ñâiä÷àòü âå äåíi â öüî ìó ìiñöi àð -
õå î ëîãi÷íi ðîç êîï êè. Âîíè ïå ðå êîí ëè âî äî âî äÿòü, ùî Ïå ðå ìèøëü
óæå â ²Õ ñò. áóâ îá îðîí íèì ìiñòîì, îòî ÷å íèì óêðiïëå íè ìè âà ëà ìè.
Êðiì òîãî, âií áóâ îñiäêîì ïëåìi ííî ãî êíÿ çÿ òà éîãî îçáðîºíî¿ äðó -
æè íè. ²íøè ìè ñëî âà ìè, ÿâ ëÿâ âií ñî áîþ îñå ðå äîê àäìiíiñòðà òèâ -
íî¿ òà âiéñüêî âî¿ âëà äè, öåíòð ðåëiãiéíî ãî òà êóëü òóð íî ãî æèò òÿ.
Íà ïiäñòàâi âè ùå íà âå äå íèõ äà íèõ õî÷ó ðiøó ÷å ïiäêðåñ ëè òè,
ùî äî ñêëà äó Âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè âõî äè ëè çåìëi Õîð âàòi¿ ç
ãî ëîâ íèì ¿õ ìiñòîì, âiäî ìèì ïiçíiøå ÿê Ïå ðå ìèøëü. Îòîæ
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
135
ïiäiéäå ìî äî íà ñòóï íî ãî ñóòòºâîãî íà øié òåìi âèñ íîâ êó: íåìàº
ñóìíiâiâ, ùî çãà äàíi çåìëi íàä Ñÿ íîì, ÿêi ó ñâié ÷àñ ïå ðå áó âà ëè ó
ìåæ àõ Âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè, áóëè îõðå ùåíi ó âiç àíòiéñüêî -
ìó îá ðÿäi ÿêùî íå â ïîðó ñâ. Ìå ôîä iÿ, ÷è òåæ éîãî íà é áëèæ ÷èõ
ó÷íiâ, òî, íà ïåâ íî, íà çëàìi ²Õ–X ñòîëiòü.
Ïðè íà ãîäi çà óâà æè ìî, ùî â öåé æå ÷àñ äëÿ Ðè ìñüêî¿ Öåð êâè
íà é âàæ ëèâ iøèì ïè òàí íÿì áóëà íå ñàìà îá ðÿ äîâiñòü, àëå íà ñàì ïå -
ðåä þðè äè÷ íà ïiäïî ðÿä êî âàíiñòü ïà ïñüêî ìó ïðå ñòî ëîâi. Çàñâiä -
÷óºòüñÿ öå, ìiæ iíøèì, ñëî âà ìè ïàïè ²âàíà Õ²²² (965 — 6.²Õ.972),
ÿêèé ó ñâîºìó ëèñòi äî Áî ëåñ ëà âà, êíÿ çÿ ×åõi¿, ïè ñàâ, ùî, íàäà þ ÷è
çãî äó íà òå, ùîá ïðè êîñ òåëi ñâÿ òèõ Âiòà i Âàö ëà âà ïî ñòà ëà ºïèñ êîï -
ñüêà ñòî ëè öÿ, à ïðè êîñ òåëi ñâ. Ìó ÷å íè êà Þðiÿ ÷åð íå ÷à æiíî ÷à
ñïiëüíî òà ñâ. Áå íå äèê òà, «÷è íèòü öå íå çà ðè òó à ëîì, ÷è òåæ çà áîë -
ãà ðñüêîþ, ðóñü êîþ, àáî ñëîâ ’ÿ íñüêîþ ñåê òà ìè, àëå çà òà êèì, ÿêèé
íà é áiëüø âñòè ãຠçà äåê ðå òà ìè òà íà ñòà íî âà ìè àïîñ òîëiâ»8.
À ÿê ìiñiéíó äiÿëüíiñòü ñî ëó íñüêèõ áðàòiâ áà ÷è ëè âå ëè êî ìî -
ðàâñüêi ëþäè? Êíÿçü Ðîñ òèñ ëàâ òàê çâåð òàâ ñÿ äî êîí ñòàí òè íî -
ïîëüñüêîãî ïàò ðiàð õà Ôîò iÿ òà Ìè õàé ëà ²²² (842–867) — âiç àí òié -
ñüêî ãî iìïå ðà òî ðà ç ïðî õàí íÿì ïðî íàä iñëàí íÿ ìiñiî íåðiâ: «…ìè,
ñëîâ ’ÿ íè, ëþäè ïðî ñòi, íå ìàºìî íiêî ãî, õòî á îá ’ÿ âèâ íàì ïðàâ äó
çðî çóì iëî ¿¿ ïðî ïîâ iäó þ ÷è. Òîìó äîá ðå áóäå, âî ëî äà ðþ, ÿêùî íàì
ïî øëåø òà êî ãî ìóæà, ÿêèé áè íàñ ó âñié ïðàâäi ïðî ñâiòèâ»9. Âií
äiÿâ ó ðå àë içàöi¿ òà êèõ íà ìiðiâ, ìà áóòü, ó ïî ðî çóìiííi ç iíøè ìè
ñëîâ ’ÿ íñüêè ìè êíÿ çÿ ìè, àëå áiëüøå ç Êî öå ëîì Ïàí íî íñüêèì10.
Òàêi êðî êè ìàëè äî âåñ òè äî ñòâî ðåí íÿ êî àëiöi¿ ïðî òè âñå çðîñ òà þ -
÷î¿ ïî òó ãè íiìåöü êèõ öåð êîâ íèõ ôå î äàëiâ — ïàñ ñà óñü êî ãî ºïèñ êî -
ïà òà çà ëüöáó ðçüêî ãî àðõèºïèñ êî ïà. Ìî ðàëü íèì ÷èí íè êîì, ùî
ºäíàâ áè êî à ëiöiþ, ìàëî áóòè íîâå õðèñ òè ÿ íñòâî, íå ïî â’ÿ çà íå ç
íiìåöü êè ìè îñå ðåä êà ìè11.
Ñâÿòi áðà òè Êè ðè ëî òà Ìå ôîäié ïðè áó ëè íà çà ïðî øåí íÿ
êí. Ðîñ òèñ ëà âà â Ìî ðàâ iþ â ÷àñi çìà ãàíü äâîõ õðèñ òè ÿ íñüêèõ
öåíòðiâ çà âòÿã íåí íÿ íà ñâî¿ îðáiòè ñëîâ ’ÿí, ÿêi çà é ìà ëè âå ëè ÷åçíi
òå ðå íè íà çà õiä òà ïiâíi÷ âiä êîð äîíiâ õðèñ òè ÿ íñüêî ãî ñâiòó. Òèì
ñà ìèì ñëîâ ’ÿ íè öi ñòà ëè îá’ºêòîì ïî ëiòè êè âëà äàðiâ çà õiäíî¿ ÷àñ -
òè íè Ðè ìñüêî¿ iìïåði¿, îòîæ ëà òè íî-ãåð ìà íñüêî ãî ñâiòó, ç îä íî ãî
áîêó, òà ñõiäíî¿ Ðè ìñüêî¿ ãðå êî-âiç àíòiéñüêî¿ iìïåði¿ — ç äðó ãî ãî.
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
136
Îáèä âà öåí òðè õðèñ òè ÿ íñüêî ãî ñâiòó ïðÿ ìó âà ëè äî ºâàí ãåëi -
çàöi¿ öèõ ïëå ìåí, ùî â ïðè êiíöå âî ìó íà ñëiäêó áóëî êî ðè ñíiøå,
àíiæ âiéñüêî âà åê ñïàí ñiÿ. Ó òàêié ïî ëiòè÷íié ãði çà âïëèâ íà ñëî -
â’ÿí ïðî ñòî íå ìîã ëî íå äiéòè äî çiòêíåí íÿ Ñõî äó iç Çà õî äîì.
Íàéáiëüøå âiä öüî ãî ñòðàæ äà ëè âëàñ íå ñëîâ ’ÿíñüêi ïëå ìå íà. ßê
âëó÷ íî çà çíà ÷èâ ïðîô. À. Íà ó ìîâ, ñëîâ ’ÿ íè, ùî äî áè âà ëè ñÿ ºâàí -
ãå ë içàöi¿, íå ìàëè íà ìåòi «òå, àáè iç ïðè é íÿò òÿì õðèñ òè ÿ íñòâà
âòðà òè òè ïî ëiòè÷ íó íå çà ëåæíiñòü òà äó õîâ íó ñâî áî äó; âîíè íå ìði -
ÿ ëè ïðî òå, àáè àêò ïðè ëó ÷åí íÿ äî Õðèñ òà áóâ ðiâíîç íà÷ íèé çãîäi
íà ôå î äàëüíi ïî âèí íîñòi âiäíîñ íî éîãî ìî ãóòíiõ ãëà øà òà ¿â»12.
ªâàí ãåë içà öiéíà äiÿëüíiñòü Êè ðè ëà òà Ìå ôîä iÿ çðî çóì iëîþ
ìî âîþ äëÿ ïiääà íèõ êíÿ çÿ Ðîñ òèñ ëà âà òà êíÿ çÿ Ïàí íîíi¿ Êî öå ëà
çóñòðiëà íå ãàé íèé ñïðî òèâ íiìåöü êî ãî ºïèñ êî ïà òó, ºïèñ êîïiâ Ïàñ -
ñàó i Çà ëüöáóð ãà. Ââî äÿ ÷è äî ëiòóðãi¿ çðî çóì iëó ìîâó, âñó ïå ðå÷ ïà -
íiâíî ìó ïå ðå êî íàí íþ, ùî ëèøå ãðåöü êà, ëà òè íñüêà òà ãåá ðà éñüêà
ìîâè ìî æóòü âè êî íó âà òè ëiòóðãiéíi ôóíê öi¿, ñâÿòi áðà òè äî âå ëè, ÿê
ïèøå À. Íà ó ìîâ, «÷óäà äàðó ñëî âà — òi, ÿêi íå áóëè íà ðî äîì, ñòà ëè
ïðî ïî âiäíè êà ìè Äîá ðî¿ Íî âè íè âëàñ íîþ ìî âîþ»13.
Êè ðè ëî òà Ìå ôîäié, çâè íó âà ÷åíi íiìåöü êèì ºïèñ êî ïà òîì â
ºðåñi, øó êà þòü äî ïî ìî ãè áåç ïî ñå ðåä íüî â Ðèìi. Ïàïà Àäðiàí ²²,
ÿêèé ãî ëîâ íî çà âäÿ êè ïîä à ðî âà íèì éîìó ìî ùàì ïàïè ñâ. Êëå ìåí -
òiÿ ², ùî ¿õ çíàé øîâ Êîñ òÿí òèí ó Êðè ìó, ãîñ òèí íî ïðè é íÿâ áðàòiâ,
ñõâà ëèâ ¿õ äiÿëüíiñòü òà äî ïóñ òèâ ñëîâ ’ÿ íñüêó ìîâó äî ëiòóðãi¿ íà
òå ðè òîði¿ éîãî þðèñ äèêöi¿.
Ïiäíå ñåí íÿ Ìå ôîä iÿ äî àðõèºïèñ êî ïñüêî ãî ñàíó âiäíîâ ëå -
íî¿ Ñèðìiéñüêî¿ (Áñ÷éåð ßóêïðïò Óéñìïßõ)14 ìèò ðî ïîëi¿, ùî îõîï -
ëþ âà ëà Ïàí íî íñüêå êí ÿçiâñòâî òà Âå ëè êî ìî ðà âñüêó äåð æà âó, íå
âáå ðåã ëî éîãî âiä òðè ði÷íî ãî óâ’ÿç íåí íÿ ó Ðå´åí çáóðçi ðàç îì iç
êíÿ çåì Ðîñ òèñ ëà âîì, ÿêî ãî òàì çà êà òî âà íî.
Ïðàâ äà, çà âäÿ êè âòðó ÷àí íþ ïàïè ²âàíà V²²² âäà ëî ñÿ Ìå ôîä iþ
âèé òè ç â’ÿç íèöi, àëå ïðè çíà ÷åí íÿ öèì æå ïà ïîþ ºïèñ êî ïà Âiõií´à
ñóô ðà ãà íîì ó Íiòði äî âå ëî äî òîãî, ùî âëà äó àðõèºïèñ êî ïà Ìå -
ôîä iÿ îá ìå æå íî äî ìiíiìó ìó.
Ó 881 ð. íà ñòຠïå ðå ëîì ó æèòòi òà äiÿëü íîñòi àïîñ òî ëà ñëî â ’ÿí
ñâ. Ìå ôîä iÿ. Çà ëè øà þ ÷èñü ó ñâî¿õ ïî ÷è íàí íÿõ ïîçà ïðà âîì íà âñié
òå ðè òîði¿, ùî ïå ðå áó âà ëà ïiä þðèñ äèêöiºþ ºïèñ êî ïà Ðèìó, âií ðà -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
137
çîì ç îäíèì çi ñâî¿õ íà é áëèæ ÷èõ ó÷íiâ ïîäàºòüñÿ çà âèê ëè êîì
iìïå ðà òî ðà Âà ñèë iÿ äî Êîí ñòàí òè íî ïî ëÿ. Ïiñëÿ ïî âåð íåí íÿ îñ òàí -
íi ðîêè æèò òÿ âií ïðè ñâÿ òèâ ïå ðå êëà äàö òâó. Ïî ìåð 6 êâiòíÿ 885 ð.
Ñâî¿ì íà ñòóï íè êîì Ìå ôîäié âèç íà ÷èâ ¥îðàç äà, âèñ âÿ ÷å íî -
ãî íà ºïèñ êî ïà â Öàð ãî ðîäi. Âií âæå ïå ðåä ñìåð òþ, ÷èòàºìî ó éîãî
Æèòi¿, «çiáðàâ ñâî¿õ ó÷íiâ, ÿêi çà ïè òà ëè éîãî, ïðî ìîâ ëÿ þ ÷è: Îò÷å
òà ó÷è òå ëþ íàø ïðå ïî äîá íèé, êîãî ç òâî¿õ ó÷íiâ ïðè çíà ÷àºø íà íà -
ñòóï íè êà òâî ãî ó äiëi íà â÷àí íÿ?». Âêà çàâ îòîæ ¿ì íà îä íî ãî ç âiäî -
ìèõ ñâî¿õ ó÷íiâ íà iì’ÿ ¥îðàçä i ïðî ìî âèâ: «Òîé îñü º iç çåìëi âà øî¿,
ëþ äè íà âiëüíà, íà â÷å íà âåëü ìè ó êíè ãàõ ëà òè íñüêèõ, ïðà âî âið íèé.
Íå õàé áóäå ó íüî ìó âîëÿ Áîæà òà ëþ áîâ âàøà, ðiâíî æ ÿê i ìîÿ»15.
Ïàïà Ñòå ôàí V², ñïè ðà þ ÷èñü íà äî íå ñåí íÿ ºïèñ êî ïà Âiõií -
´à, çà ÿêè ìè àðõèºïèñ êîï Ìå ôîäié «âñó ïå ðå÷ ïî ñòà íî âàì Îòöiâ
Öåð êâè íà âà æèâ ñÿ íîì iíó âà òè ñâî¿ì íà ñòóï íè êîì ¥îðàç äà», ëiêâi -
äóº îðãàí içàö iþ ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî âå ëè êî ìî ðà âñüêî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà.
Ïiñëÿ öiº¿ øâèä êî¿ iíòåð âåíöi¿ ºïèñ êî ïà Âiõií´à ó ñïðàâi
«íå ëå ãàëü íî ãî» íîì iíó âàí íÿ Ìå ôîäiºì íà ñâî ãî íà ñòóï íè êà
¥îðàç äà ïàïà Ñòå ôàí V² ïî ñëàâ äî ñëîâ ’ÿí òðè î ñiáíó äå ëå ãàö iþ â
ñêëàäi: ºïèñ êîï Äîìiíiê òà äâà ñâÿ ùå íè êè — ²âàí i Ñòå ôàí.  ií -
ñòðóê öi¿, ÿêó âîíè îò ðè ìà ëè, âè ðàç íî çà çíà ÷à ëîñü, ùî ïàïà ñâîºþ
àïîñ ò îëüñüêîþ âëà äîþ çà áî ðî íÿº ¥îðàç äîâi âè êî íó âà òè îá îâ’ÿç -
êè, íà ëåæíi éîãî óðÿ äîâi («ne ministret»), äî ïîðè, êîëè òîé îñî -
áèñ òî ñòà íå ïå ðåä ïà ïîþ, ïîä àñòü äå òàëü íèé çâiò i, ìîæ ëè âî, îò ðè -
ìຠäîçâië.
Âiíöåì çà õîäiâ ºïèñ êî ïà Âiõií´à áóâ ñó äî âèé ïðî öåñ íàä
ó÷íÿ ìè Ìå ôîä iÿ ó Íiòði, â ðå çè äåíöi¿ Âiõií´à. Ó «Æèòi¿ Êëå ìåí -
òiÿ» ÷èòàºìî, ùî «ºðå òèêiâ» ïî ñó äî âî ìó ïðî öåñi, íà ÿêî ìó âîíè
áóëè çâè íó âà ÷åíi, âiääà íî îõî ðîí öÿì â’ÿç íèöi, àáè òi ¿õ âiäïðî âà -
äè ëè äî äåð æàâ íèõ êîð äîíiâ, òîá òî ðiêè Äó íàé («para ton ²stron»).
Ñå ðåä âèã íàíöiâ ç Ìî ðàâi¿, ÿê ïîäຠ«Æèòiº Êëå ìåí òiÿ»,
îêðiì ïðå ñâiòåðiâ òà äè ÿ êîíiâ, áóëè ºïèñ êî ïè Êëå ìåíòié, Âàâ ðè -
íåöü, Íàóì òà Àíãåëàðié.
²ñíó âàí íÿ êè ðè ëî-ìå ô îäi¿âñüêî¿ Öåð êâè ç âiç àíòiéñüêèì
íóò ðîì, çî äÿã íó òèì ó ñëîâ ’ÿíñüêi ëiò óðãiéíî-ìîâíi øàòè, äîá iãà ëî
êðàþ.
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
138
Ñâiäîìi òîãî, ùî òî äiøíÿ ìiñiéíà àê öiÿ ÷àñ òî éøëà ïà ðà -
ëåëü íî ç ïî ëiòè÷ íîþ òå ðè òîð iàëü íîþ åê ñïàíñiºþ, ñëîâ ’ÿíñüêi
êíÿçi çâåð íó ëè ñÿ ó ñïðàâi õðèñ òè ÿí içàöi¿ ñâî¿õ çå ìåëü äî öåð êîâ íî -
ãî îñå ðåä êó, ÿêèé íå ïðî ÿâ ëÿâ òà êèõ çà çiõàíü ôðàí êî íñüêî ãî äó õî -
âå íñòâà. Äî òiº¿ êî àëiöi¿ äâà çãà äàíi âî ëî äàði, ïðàâ äî ïî äiáíî, íà -
ìà ãà ëè ñÿ âòÿã íó òè ïiâíi÷íî ãî ñóñ iäà, ìî ãóò íüî ãî ïî ãà íñüêî ãî êíÿ -
çÿ, «ùî ñèäiâ íà Âèñëi», ïðî ÿêî ãî äîâ iäóºìîñü iç ôðàã ìåí òà
«Æèò iÿ Ìå ôîä iÿ». Ìèðíi ïðî ïî çèöi¿ ç áîêó ñâ. Ìå ôîä iÿ õðèñ òè ÿíi -
çàöi¿ êí ÿçiâñòâà õîð âàòiâ-âèñ ëÿí çäiéñíè ëè ñÿ ëèøå çà Ñâÿ òî ïîë êà,
íà ñòóï íè êà Ðîñ òèñ ëà âà, âíà ñëiäîê çà âî þ âàí íÿ öèõ çå ìåëü òà
âêëþ ÷åí íÿ ¿õ äî ñêëà äó âå ëåã ðà äñüêî¿ àðõèºïàðõi¿.
Ïåð øè ìè àïîñ òî ëà ìè öüî ãî íî âî ãî ïî ëiòè÷ íî ãî îðãà íiçìó
áóëè, ÿê áà ÷è ìî iç ìî ðà âñüêî-÷åñü êèõ ïàì ’ÿ òîê-ìå ìó àðiâ, íà é -
áëèæ÷i ó÷íi àïîñ òîëiâ-ñëîâ ’ÿí — Âiçíîã òà Îñëàâ. Ñëiäîì ìiñiéíî¿
ïðàöi Îñëà âà º, ìiæ iíøèì, íà çâà ñåëà Îñëà âè öÿ íàä ïî òî êîì
Îñëàâ êà, ùî âïà äຠäî Îñëà âè, à äàëi äî Ñÿíó16. ªâàí ãåë içàö iÿ òèõ
çå ìåëü ó âiç àíòiéñüêî-ñëîâ ’ÿ íñüêî ìó îá ðÿäi éøëà ó ïàði çi ñàê -
ðàëü íèì áó äiâíèö òâîì. Àðõåîëîãi÷íi äîñëiäæåí íÿ â îñòàííi äå ñÿ -
òè ëiòòÿ º íà é êðà ùîþ âiäïîâi ääþ íà ïè òàí íÿ ïðî ïåð âèí íèé õà ðàê -
òåð õðèñ òè ÿ íñòâà ó Ïîëüùi i òèì ñà ìèì ãå íå à ëîã iþ Ñõiäíî¿ Öåð ê -
âè ó öié êðà¿íi. Éäåòü ñÿ ïðî ðî òîí äè ç öåí òðàëü íîþ îä íî îñüî âîþ
äâî÷ ëåí íîþ áó äî âîþ. Ïî ÿ âó ó Ïîëüùi òà êèõ ðî òîíä (íà 11 àæ
9 ïðè êëàäiâ öåí òðàëü íèõ çà êëà äåíü) ñëiä ïîºäíó âà òè ç ÷åñü êè ìè
ñàê ðàëü íè ìè ñïî ðó äà ìè, îñêiëüêè º âîíè ëàí êîþ â ðîç âèò êó îä íî -
îñüî âèõ äâî÷ ëåí íèõ ðî òîíä, çîê ðå ìà, â òà êèõ ìiñöå âîñ òÿõ, ÿê
Ïëºçå íåö, Áó äåö, Ñòà ðå Ìåñ òî (Âå ëåã ðàä). ª öå îñå ðåä êè, áåç ïî ñå -
ðåä íüî ïî â’ÿ çàíi ç ìiñiî íå ðñüêîþ äi ÿëüíiñòþ ñâÿ òèõ Êè ðè ëà i Ìå -
ôîä iÿ. Íà ÿâíiñòü öüî ãî òèïó ðî òîíä ó Ïîëüùi, íà äóì êó ïðîô. ªæè
Ãàâ ðî òà, îä íî ãî ç íà é áiëüøèõ çíàâöiâ öüî ãî ïè òàí íÿ, ãî äèòü ñÿ
òëó ìà ÷è òè àêöiºþ õðèñ òè ÿí içàöi¿ i òîäiøíüîþ ïðè íà ë åæíiñòþ
ïiâäåí íî-ñõiäíèõ òå ðè òîðié íè íiøíüî¿ Ïîëüùi äî Âå ëè êî ìî ðà â -
ñüêî¿ äåð æà âè, ùî çíàé øëî âiäîá ðà æåí íÿ â àðõiòåê òóði17.
Íå ìîæ ëè âî â êî ðîò êî ìó íà ðèñi ñêà çà òè ïðî âñi ñâÿ òèíi, ùî
ñâiä÷àòü ïðî õðèñ òè ÿí içàö iþ ïî ñëàí öÿ ìè ç Êîí ñòàí òè íî ïî ëÿ òà ¿õ
ó÷íÿ ìè, õðèñ òè ÿí içàö iþ ó âiç àíòiéñüêî-ñëîâ ’ÿ íñüêî ìó îá ðÿäi, çå -
ìåëü Ïîëüùi. Òîìó-òî îá ìå æè ìî ñÿ ëèøå êiëüêî ìà iñòî ðè÷ íè ìè
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
139
äà íè ìè, îò ðè ìà íè ìè ïiä ÷àñ àð õå î ëî ãi÷íèõ ðîç êî ïîê ó Âèñ ëèöi,
Êðà êîâi, Ñàí äî ìèði.
ßê âiäî ìî, ó Âèñ ëèöi ó 1958–1964 ðð. çíàé äå íî êiëüêà êîì -
ïëåêñiâ ñàê ðàëü íî¿ çà áó äî âè, òiñíî ïî â’ÿ çà íèõ iç âiç àíòiéñüêî-
ñëîâ ’ÿ íñüêèì îá ðÿ äîì. Íàé ñòàð øèì ç íèõ º áàï òèñ òåðié — õðåñ -
òèëü íà òàöÿ18. ×àñ éîãî ïî ÿ âè àð õå î ëî ãè âèç íà ÷è ëè íà ²Õ ñò.
Ç. Âàð òî ëî âñüêà ó çâ’ÿç êó ç öèì âiäêðèò òÿì ïè ñà ëà: «…òàê äà òî âà -
íà õðåñ òèëü íà òàöÿ íå âiäêëàä íî àñîö iþºòüñÿ ç ôàê òîì ïðè é íÿò òÿ
õðèñ òè ÿ íñòâà Âèñ ëÿ íà ìè ç ðóê ñâÿ ùå íèêiâ Ìå ôîä iÿ áëèçü êî
880 ðîêó»19. Äåùî ïiçíiøå íàä ÷àñ òè íîþ òiº¿ òàöi çáó äî âà íî ðî -
òîí äî âó ñâÿ òè íþ iç íà ïiâîê ðóã ëîþ àá ñè äîþ20.
Âàð òî ëî âñüêà ââà æàº, ùî öåé ìó ðî âà íèé êîñ òå ëèê ïî ñòàâ
âíà ñëiäîê äiÿëü íîñòi ñëîâ ’ÿ íñüêèõ ìî íàõiâ. Äî öiº¿ ñâÿ òèíi â Õ² ñò.
äî áó äî âà íî ìî ãèëü íó êàï ëè öþ. Çíàé äå íî â íié äâà ãðî áè, ïðè -
êðèòi âå ëè êè ìè êà ìå íÿ ìè, äâi ìî ãè ëè, âñòå ëåíi çåì ëåþ, ìà áóòü iç
äå ðåâ ’ÿ íî¿ öåð êâè ïå ðåä ðî òîí äîþ, òà ùå ï’ÿòü ìî ãèë ïîçà ïðè áó -
äî âîþ. Âñi êiñòÿ êè áóëè ÷î ëîâi÷i, ïî õî âàíi çãiäíî ç õðèñ òè ÿ íñüêèì
çâè ÷àºì îá ëè÷ ÷ÿì íà ñõiä. Âèäàºòüñÿ iñòîò íèì ôàêò, ùî áó äó âàí -
íÿ òà êèõ êàï ëèöü áóëî âiäî ìå ó Êè¿âñüêié Ðóñi. Òàêi êàï ëèöi äî áó -
äî âà íî ïðè ñî áîði ñâ. Ñîôi¿ äî ãðîá íèöü ñâ. Âî ëî äè ìè ðà Âå ëè êî ãî
òà ßðîñ ëà âà Ìóä ðî ãî21.  òîé ÷àñ ó çà õiäíié Öåðêâi óñòà ëèâ ñÿ çâè -
÷àé õî âà òè ïî ìåð ëèõ íå ëèøå â íà âàõ, àëå é ïiä ïðå ñâiòåðiºì. Ñõiä,
îäíà ÷å, çà ëè øèâ ñÿ âiðíèì ñòàðié òðà äèöi¿, äî áó äî âó þ ÷è äëÿ ïî -
ìåð ëèõ îñiáíi ãðî áîâi êàï ëèöi. Ìîæå, öå ñâiä÷èòü ïðî çâ’ÿ çîê
õðèñ òè ÿ íñüêî ãî îñå ðåä êó ó Âèñ ëèöi øâèä øå çi Ñõî äîì, àíiæ ç ëà -
òè í ñüêè ìè öåí òðîì. Íà äóì êó Ç. Âàð òî ëî âñüêî¿, ó Âèñ ëèöi çíà õî -
äèâ ñÿ òà êîæ îñiäîê ºïèñ êî ïà ñõiäíî ãî îá ðÿ äó. Ñâiä÷èòü ïðî òå æ
ñàìå ïðÿ ìî êóò íèé ïà ëàö, îðãà íi÷íî ïî â’ÿ çà íèé iç êîð ïó ñîì ðî òîí -
äè22, à âiäíàé äåíi ìî ãè ëè â ãðî áîâié êðèïòi ç ÷î ëîâ i÷è ìè îñòàí êà -
ìè âêà çó þòü íà âè ùèõ ñà íîâ íèêiâ — ºïèñ êîïiâ. Òàêå ïðè ïó ùåí íÿ
º òèì áiëüø âiðî ãiäíèì, ùî íå çà ëåæ íî âiä çãà äà íèõ ãðîáiâ áóâ
âiäêðè òèé öâèí òàð iç ÷î ëîâ i÷è ìè òà æiíî ÷è ìè ñêå ëå òà ìè23.
Ñóòòºâîþ çäàºòüñÿ ùå îäíà ñïðà âà. Ó êðèïòi öiº¿ ðî òîí äè,
àäîï òî âà íî¿ ïî ñòàâ ëå íîþ â Õ²V ñò. ðî ìà íñüêîþ êî ëåã ià òîþ, íà
ãëè áèíi 4 ìåòðiâ âiäêðè òî ãðàâ iðî âà íó ïiäëî ãó. Äîâ êî ëà ïðåä ñòàâ -
ëå íèõ íà íié ïî ñòà òåé ïî ìiùå íî ëà òè íñüêèé íà ïèñ iç Õ²² ñò. íà
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
140
ìiñöi çó ìèñ íå ñêî ëîòî ãî äî ëî òîì äàâ íüî ãî íà ïè ñó, ÿêî ãî, íà æàëü,
íå âäà ëî ñÿ âiäòâî ðè òè. Ó çâ’ÿç êó ç öèì Ç. Âàð òî ëî âñüêà ïè ñà ëà:
«…ôàêò, ùî ïî ñâiäî ìî çíè ùåíié äå êî ðàöi¿ ïiäëî ãè òà ïî çíè ùåí -
íi ïåðâiñíî ãî íà ïè ñó, ïî êëà äå íî áåç iìåí íèé íà ïèñ… ìîæå ñâiä÷è -
òè ëèøå ïðî iäå î ëî ãi÷íó ïå ðå ìiíó, ÿêà ìàëà ñòà òè ñÿ íà ïðèêiíöi
Õ²² ñò. íà òå ðåíi Âèñ ëèöi ÷è ó âñié Ìà ëî ïîëüùi. Ìîæ íà äàëi âè âî -
äè òè âèñ íîâ êè, ùî öi ïå ðå ìiíè ñòî ñó âà ëè ñÿ ëèøå ðåëiãiéíèõ ñïðàâ
÷è êîñ òå ëà, òîìó ùî â ìåæ àõ õðà ìó, à òèì ïà÷å â êðèïòi âñi çìiíè
ìîã ëè çäiéñíþ âà òè ëèøå äó õîâíi îñî áè i íà é ïåð øå äëÿ îñiá äó õîâ -
íèõ, ÿêi ìàëè äîñ òóï äî êðèï òè»24. Îòîæ óæå òîäi çà òè ðà ëè ñÿ
ñëiäè ìè íó ëî ãî, ùî àíiñêiëüêè íå ñïðè ÷è íè ëî ñÿ çáà ãà ÷åí íþ ïî ëü -
ñüêî¿ êóëü òó ðè.
Ðîç êîï êè ó Âèñ ëèöi òiñíî ïî â’ÿ çàíi ç àð õå î ëî ãi÷íè ìè âiä -
êðèò òÿ ìè â êîñ òåëi Ñïà ñè òå ëÿ (Ñàëü âà òî ðà) â êðàêiâñüêié äiëüíèöi
Çâºæèíºö òà ðî òîíäi Ïðåñ âÿ òî¿ Äiâè Ìàði¿ íà Âà âåëi, ïå ðåé ìå íî -
âà íî¿ çãî äîì íà õðàì ñâ. Ôå ëiêñà i Àäàóêòà.
Ïðî ôå ñîð Â. Çií òà äîê òîð Â. ¥ðà áî âñüêèé, ùî êå ðó âà ëè
äîñëiäæåí íÿ ìè ïðè êîñ òåëi Ñïà ñè òå ëÿ, âæå ó ñà ìî ìó éîãî ïî êðî -
âè òåëüñòâi äî áà ÷à þòü çâ’ÿ çîê ç âåëü ìè ïî øè ðå íîþ íà Ðóñi òðà -
äèöiºþ âiääà âàí íÿ öåð êîâ ïiä ïî êðîâ Ñïà ñè òå ëÿ — Ñïà ñà. Äî òîãî
æ êî ïiòêà ïðà öÿ äî âå ëà äî âèä iëåí íÿ íà é ñòàð øî¿ ôàçè õðà ìî âî¿
áóäiâëi. Âiäêðè òà ïiä öiºþ ñâÿ òè íåþ ñïî ðó äà ìຠâèã ëÿä ãðåöü êî ãî
õðåñ òà25. Íà ðó¿ íàõ öüî ãî õðà ìó ïî ñòàâ ëå íî çíà÷ íî ïðè ìiòè â -
íiøîþ òå õíiêîþ ç íå îá ðîá ëå íî ãî êà ìå íÿ ðî ìà íñüêó ðî òîí äó.
«Áëèçü êî 890 ðîêó, — ïè ñàâ ß. Ðîø êî, — âèñ ëÿ íè áóëè çà âî éî âàíi
òà îõðå ùåíi. Ïðî ðîö òâî ñâ. Ìå ôîä iÿ çáó ëî ñÿ: âåëü ìè ñèëü íèé
êíÿçü áóâ ïå ðå ìî æå íèé i ñè ëîìiöü îõðå ùå íèé. Íà êð àêiâñüêî ìó
ïà ãîðái, ùî çâåòü ñÿ “Ñâiðiíçÿ” (äî ñèòü çà ãàä êî âèé çà ïèñ ó ëà òèí i -
çî âàíié ôîðìi), çíè ùå íî êà ïè ùå, òîá òî “iäî ëî ïîê ëîí íþ” Ñâà ðî -
æè öÿ òà çáó äî âà íî öåð êâó Ñïà ñà. Òóò ïåðøi âiðíi ñëîâ ’ÿ íñüêîþ
ìî âîþ õâà ëè ëè ñâî ãî Áîãà. Òà êèì ÷è íîì ñâ. Ìå ôîäié çà ëè øèâ ó
ôîðìi öèõ ôóí äà ìåíòiâ ñâié ñëiä»26.
ß. Ðîø êî, áå ðó ÷è äî óâà ãè âiäêðèò òÿ õðà ìó Ñïà ñè òå ëÿ òà
iì’ÿ ïåð øî ãî êð àêiâñüêî ãî ºïèñ êî ïà, çà ïè ñà íå ó êà òà ëîçi êð àêiâ -
ñüêèõ ºïèñ êîïiâ ÿê «Ïðî õîð», ðî áèòü âèñ íî âîê: «Öåð êîâíi êó ïîë -
êè òà íà ïèñ êè ðè ëè öåþ íà äè íà ðàõ Áî ëåñ ëà âà Ñìiëè âî ãî íà áó âà -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
141
þòü iíøî ãî êîí òåê ñòó»27. Öi äàíi óòâåð äæó þòü íàñ ó ïå ðå êî íàííi,
ùî iñòîð iÿ õðèñ òè ÿí içàöi¿ âèñ ëÿí ó âiç àíòié ñüêî- ñëîâ ’ÿ íñüêî ìó îá -
ðÿäi íå º âèñ ñà íîþ ç ïàëü öÿ i ìຠïiä ñî áîþ ðå àëü íå iñòî ðè÷ íå
ïiä´ðóí òÿ.
Ïðî òå, ùî ìè ïî ñòiéíî çíà õî äè ìîñü íà ´ðóíòi òiº¿ ñà ìî¿
ñõiäíî¿ òðà äèöi¿, ñâiä÷èòü òà êîæ ðî òîí äà Ïðåñ âÿ òî¿ Äiâè Ìàði¿ íà
Âà âåëi. Ñâî¿ì õà ðàê òå ðîì âîíà ó òiñíî ìó çâ’ÿç êó ç ðî òîí äîþ ó
Âèñ ëèöi òà àðõiòåê òóð íèì êîì ïëåê ñîì íà Ëåä íèöü êî ìó Îñòðîâi, ç
ðÿ äîì õðàìiâ, ïî â’ÿ çà íèõ ç ïî òðå áà ìè ñõiäíî ãî îá ðÿ äó. Ïðî
àðõiòåê òóð íèé òèï õðà ìó Ïðåñ âÿ òî¿ Äiâè Ìàði¿ íà Âà âåëi, âiäêðè -
òî¿ ïðîô. À. Øèø êî-Áî ãó øåì28, ïè ñàâ ß. Äëó ãîø, ñòâåð äæó þ ÷è,
ùî âîíà ïðåä ñòàâ ëÿº íà é äà âíiøèé òèï ïî ëüñüêî ãî ñàê ðàëü íî ãî áó -
äiâíèö òâà29.
Íà çãà äà íî ìó Ëåä íèöü êî ìó Îñòðîâi äîñëiäæåí íÿ âå ëè ñÿ âæå
â 1875 ð. Òîäi òåæ âè ñó íó òî ãiïî òå çó, ùî ðó¿ íè êîì ïëåêñiâ ñàê ðàëü -
íî¿ çà áó äî âè âêà çó þòü íà Ëåä íèöü êèé Îñòðiâ ÿê íà âå ëè êèé õðèñ òè -
ÿ íñüêèé îñå ðå äîê ²Õ i Õ ñò.30 Òàêi âèñ íîâ êè ïî âíiñòþ ïiäòâåð äèâ ó
íàø ÷àñ ïðîô. Ê. Æóê ðî âñüêèé31. Ïðî âàä æåíi íèì àð õå î ëîãi÷íi
ðîç êîï êè âêà çà ëè, ùî êàï ëè öÿ íà îñòðîâi ïî áó äî âà íà íà ïëàíi
ãðåöü êî ãî õðåñ òà. Ó öüî ìó âñüî ìó ñóòòºâîþ ñïðà âîþ º òå, ùî äî
öiº¿ ðî òîí äè ïðè ëÿ ãàâ ïà ëàö. Íà äóì êó Ç. Âàð òî ëî âñüêî¿, öå âêà çóº
íà òå, ùî òàì ìiñòèâ ñÿ îñiäîê ºïèñ êî ïà âiç àíòiéñüêî ãî îá ðÿ äó32.
Äî ïî ìiæíè ìè ó ïî øó êàõ âiäïîâiäi íà ïè òàí íÿ ïðî õà ðàê òåð
ïåð âèí íî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà ó Ïîëüùi âè ÿ âè ëèñü òà êîæ àð õå î ëîãi÷íi
ðîç êîï êè â Ïå ðå ìèøëi. Ïiä ÷àñ âå äå íèõ òàì ó 50–60-õ ðð. ÕÕ ñò.
äîñëiäæåíü çíàé äå íî äâi ðî òîí äè: îäíó íà çà ìêî âî ìó ïà ãîðái ç âå -
ëè ÷à âèì ïà ëà öîì, òîá òî ºïèñ êî ïñüêîþ ðå çè äåíöiºþ çëà ìó ²Õ–
X ñò., äðó ãó ïiä ïðå ñâiòåðiºì ðèìî-êà òî ëèöü êî¿ êà òåä ðè. Ðî òîí äîâi
õðà ìè ó Ïå ðå ìèøëi, îñîá ëè âî òà, ùî ç ïà ëà öîì, ìà þòü ñâî¿ àíà -
ëîãi¿ ç ðî òîí äà ìè ó Âèñ ëèöi, Êðà êîâi, íà Ëåä íèöü êî ìó Îñòðîâi òà â
¥º÷i Âå ëè êî ï îëüñüêî ìó, îòîæ ç îñå ðåä êà ìè, ìà òåð iàëüíi çà ëèø êè
ÿêèõ âè ðàç íî ïðî ìîâ ëÿ þòü íà êî ðèñòü òâåð äæåí íÿ ïðî âiç àí òié -
ñüêèé õà ðàê òåð õðèñ òè ÿ íñòâà íà çåì ëÿõ, ÿêi íèíi ó êîð äî íàõ Ïîëü -
ùi, íà ìåæi ²Õ òà Õ ñòîëiòü33.
Àðõåîëîãi÷íi âiäî ìîñòi òà êîæ ïðî ìîâ ëÿ þòü íà êî ðèñòü òî -
ãî, ùî õðèñ òè ÿ íñòâî âiç àíòiéñüêî-ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî îá ðÿ äó iñíó âà ëî
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
142
íå ëèøå íà ïiâäåí íî-ñõiäíèõ çåì ëÿõ Ïîëüùi. Çà ÷àñiâ àïîñ òîëiâ-
ñëîâ ’ÿí òà ¿õíiõ ó÷íiâ â îá ñÿçi ¿õ ìiñi¿ ïå ðå áó âà ëà òà êîæ Ñiëåç iÿ, à
ìiñòî Ñìî´îæåâ áóëî îñiäêîì ºïèñ êî ïà34. Ó Õ²Õ ñò. íà ìiñöi äàâ -
íüî ãî Ñìî´îæå âà âiäíàé äå íî ãðîá ºïèñ êî ïà, â ÿêî ìó ëå æà ëà iêî íà
Ìà òåði Áî æî¿ ç ïiäïè ñîì êè ðè ëè öåþ. Äîñëiäíè êè öüî ãî ïè òàí íÿ
ââà æà þòü, ùî âîíà áóëà âë àñíiñòþ ºïèñ êî ïà ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî îá ðÿ -
äó, ïî êëà äå íîþ äî éîãî ìî ãè ëè35. Îêðiì Âèñ ëèöi, Êðà êî âà, Ïå ðå -
ìèø ëÿ, Ñìî´îæå âà, îñiäêè âëà äèê âiç àíòiéñüêî-ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî îá -
ðÿ äó, çà äî ñëiäà ìè iñòî ðèêiâ, ìàëè áóòè ó Çà âè õîñöi, Ñàí äî ìèði òà
Ëþá ëèíi36.
Äî òå ïåðiøíi íàøi ìiðêó âàí íÿ òîð êà ëè ñÿ ãî ëîâ íî ïiâäåí íî-
ñõiäíèõ çå ìåëü Ïîëüùi. Ñïðî áóé ìî îòîæ ïðî ñëiäêó âà òè, ÿê âèã ëÿ -
äà ëà õðèñ òè ÿí içàö iÿ iíøèõ ðåã iîíiâ. Íàé äà âíiøèé ïî ëüñüêèé
õðîíiñò, ¥àëë Àíîíiì, ó ñâî¿é õðîíiöi ïîäຠöiêà âèé ïå ðå êàç, ÿêèé
äîç âî ëÿº íàì ïå ðåíåñ òèñü íà ïiâíi÷íi çåìëi Ïîëüùi, íà òå ðè òîð iþ
äåð æà âè ïî ëÿí.
Îòîæ äîâ iäóºìîñÿ ïðî òàêå: äâà íå âiäîìi ïðè õiäöi ïðè áó ëè
¥íºçíà. Íåç âà æà þ ÷è íà ñòà ðàí íÿ, ¿ì íå âäà ëî ñÿ äiñòà òè ñÿ ç âiçè òîì
äî êíÿ çÿ Ïî ïå ëÿ. Áà áiëüøå: çà âäà þ ÷è ¿ì êðèâ äó, ¿õ âiäiãíà ëè âiä âî -
ðiò ãðà äó. Òîäi æ ïiøëè äî âáî ãî ãî Ï’ÿñ òà, ÿêèé ¿õ ñåð äå÷ íî ïðè é -
íÿâ. Âè ÿâ ëÿ þ ÷è âäÿ÷íiñòü çà ãîñ òè íó, ïðè õiäöi ïî ìíî æè ëè éîãî
ñòðà âè òà íà ïî¿. Òîäi Ï’ÿñò çà ¿õíüîþ çãî äîþ çà ïðî ñèâ íà áåí êåò Ïî -
ïå ëÿ. Ïiä ÷àñ öiº¿ ïðå áà ãà òî¿ ãîñ òè íè-ó÷òè ïðè õiäöi ïî ñòðèã ëè ñèíà
Ï’ÿñ òà òà äàëè éîìó iì’ÿ Ǻìîâiò37. Õòî áóëè öi äâà òàºìíè÷i ãîñòi i
ùî òî áóâ çà ïî ñòðèã — ¥àëë ïðî öå ìîâ ÷èòü. Íà äóì êó êñ. É. Óìií -
ñüêî ãî, õðîíiñò ó÷è íèâ òàê ñâiäî ìî: «Ó âè ïàä êó, êîëè ïðàâ äà áóëà
éîìó ïðè êðîþ àáî ìîã ëà çðî áè òè øêî äó, âií âîëiâ, íà òÿê íóâ øè íà
íå¿ äåë iêàò íî, çìîâ ÷à òè, àíiæ ¿¿ ïðè êðà ñè òè ÷è ìiíÿ òè»38.
Äå êîòði, ÿê Ì. Áóëiíñüêèé, áà ÷è ëè â ïðè áó ëèõ ëà òè íñüêèõ
ìiñiî íåðiâ39. Òàêà iíòåð ïðå òàö iÿ íå çíà õî äèòü æîä íî ãî ïiäòâåð ä -
æåí íÿ. Ìiñiÿ ëà òè íñüêî¿ Öåð êâè ïå ðåä Éîð äà íîì, ïåð øèì ëà òè í -
ñüêèì ºïèñ êî ïîì, i òî ìiñiéíèì ºïèñ êî ïîì, íå äiÿ ëà40. Ïðè áóâ âií
äî Ïîëüùi ùîé íî â 968 ð., à éîãî îñiäêîì áóâ Ïîç íàíü. Íiìåöü êèé
õðîíiñò, ºïèñ êîï Òiòìàð ïîäຠó ñâî¿é õðîíiöi (ÿêà óêëà äå íà â ïåð -
øî ìó ïî êîëiííi ïiñëÿ 960 ð.), ùî ïî ëÿ íè ïðè é íÿ ëè ºïèñ êî ïà Éîð -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
143
äà íà âî ðî æå, à ôàêò öåé âií ïå ðå äຠñëî âà ìè: «ìàâ òÿæ êó ïðà öþ» â
Ïîç íàíi41.
Ïîñ òðèã, ïðî ÿêèé ìî âèòü ñÿ ó ¥àëëà, — îäèí iç êiíöå âèõ åëå -
ìåíòiâ îá ðÿ äó ñõiäíî ãî õðå ùåí íÿ42. Íåñ òîð ïî ëüñüêèõ iñòî ðèêiâ,
ºïèñ êîï À. Íà ðó øå âè÷ ùîäî ïî ñòðè ãó Ǻìîâ iòà ïè ñàâ: «Ïî äè -
áóºìî äå ÿêi ñëiäè ó ñâî¿é òà ÷óæié ìè íóâ øèíi ïðî Ǻìîâ iòà, ïðàä i -
äà ̺÷èñ ëà âà, ÿêi âêà çó þòü, ùî áóâ âií õðèñ òè ÿ íè íîì, ÿêî ãî íà -
âåð íó ëè Êè ðè ëî òà Ìå ôîäié, àïîñ òî ëè âñiº¿ çåìëi ñëîâ ’ÿ íñüêî¿,
àáî æ ¿õíi ïî ñëàíöi»43. ²íøèé ïî ëüñüêèé iñòî ðèê — À. Áºëüî â -
ñüêèé — ââà æàº, ùî õðèñ òè ÿ íè íîì áóâ íå ëèøå Ǻìîâiò, àëå òà êîæ
i éîãî ñèí ˺øåê òà âíóê Ǻìî ìèñë, áàòü êî ̺øêà ²44.
Òå, ùî ìè ñêà çà ëè ïðî Ǻìîâ iòà, ïðàä iäà ̺øêà ², òiñíî ïî -
â’ÿ çà íå ç ðå ëÿöiºþ âiäî ìî¿ ïàì ’ÿò êè «Rocznik Krasiñskich», äå
÷èòàºìî: «Meyescho per Ciruluì et Methudiu m baptizatur et per
Adalbertum confirmatur. Yesse dux Hungarorum pater sanñti Stephani
Regis, per sanctos Cirulum et Methudium in fide cathecisatus»45.
Ç öüî ãî âè õî äè ëî á, ùî ̺øêî ², êíÿçü ïî ëüñüêèé, i ¥åéçà, êíÿçü óãîð -
ñüêèé, áóëè îõðå ùåíi áåç ïî ñå ðåä íüî ñâÿ òè ìè áðà òà ìè Êè ðè ëîì òà
Ìå ôîäiºì. ßê ñëóø íî çà óâà æèâ À. Áºëî âñüêèé46, à ó íàø ÷àñ ïî âòî -
ðèâ É. Êëií´åð, ìàºìî òóò ñïðà âó ç òðà äèöiºþ, ùî ̺øêî i Ãåé çà
áóëè îõðå ùåíi íå îá îìà áðà òà ìè, àëå ó âiç àíòiéñüêî ìó îá ðÿ äi47.
Îñêiëüêè âæå çãà äà ëè ÷àñ ïð àâëiííÿ ̺øêà ², ñïðî áóé ìî íà
îñíîâi äæå ðåë ñêà çà òè, ùî çíàºìî ïðî éîãî õðå ùåí íÿ.
Ó ñâiòëi õðîíiê òà äî êó ìåíòiâ ÷àñiâ ̺øêà ² äîê ëàä íî íå -
âiäî ìî, êîëè, äå i â ÿêèõ îá ñòà âè íàõ âiäáó ëî ñÿ îöå õðå ùåí íÿ. Íå
çãà äóº ïðî öå àíi íiìåöü êèé õðîíiñò ºïèñ êîï Òiòìàð, àíi âèùå öè -
òî âà íèé ïî ëüñüêèé õðîíiñò ¥àëë Àíîíiì, ÿêèé ïè ñàâ íà ïiâòî ðà
ñòîëi òòÿ ïiçíiøå. Îáèä âà ñêîðiø çà é ìà ëè ñÿ òàºìíè öÿ ìè ïîä ðóæ -
íüî ãî æèò òÿ ̺øêà, íiæ iñòî ðè÷ íîþ ôàê òîã ðàôiºþ. Òîìó íå äèâ -
íî, ùî «Rocznik Swiêtokrzyski» äîäàº, ùî õðå ùåí íÿ ̺øêà âiäáó -
ëî ñÿ â 965 ðîöi48, «Rocznik Kapitu³y Krakowskiej» — ùî â 966 ðî -
öi49, à ßí Äëó´îø — ùî 7 áå ðåç íÿ 965 ð. â ¥íºçíi50. Êîëè âiçüìå ìî
äî óâà ãè òå, ùî õðå ùåí íÿ ìî ãóò íüî ãî âî ëî äà ðÿ áóëî ïîäiºþ íå
äðiá’ÿç êî âîþ, òî òàêå ìîâ ÷àí íÿ âèäàºòüñÿ äèâ íèì. ×îìó çãà äàíi
õðî íiñòè íi÷î ãî íå çíà þòü ïðî õðå ùå íèõ áàòüêiâ? Áå ðó ÷è äî óâà ãè
òà êîæ òå, ùî â òîäiøíi ÷àñè âî ëî äàðiâ õðåñ òè ëè àðõèºïèñ êî ïè, à
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
144
äî Ïîëüùi ïåð øèé ºïèñ êîï ïðè áóâ ùîé íî ó 968 ðîöi, ìî æå ìî ïî -
ñòà âè òè íà ñòóï íå ïè òàí íÿ: äå îöå õðå ùåí íÿ ìîã ëî âiäáó òè ñÿ?
Ó ×åõi¿ ÷è Íiìå÷ ÷èíi? Ó ïåðøié íà âðÿä, îñêiëüêè òàì ïåð øà ºïàð -
õiÿ ïî ñòà ëà ùîé íî áiëÿ 973 ð. Òèì òåæ ïî ÿñ íþºòüñÿ ìîâ ÷àí íÿ õðî -
íiñ òà Êîñ ìà ñà. Õðå ùåí íÿ ìîã ëî âiäáó òè ñÿ â Ðå´åí çáóðçi ÷è â Çàëüö -
áóðçi. Îäíàê ÿêáè òàê ñòà ëî ñÿ, òî ÷è íå íà ïè ñàâ áè íiìåöü êèé
õðîíiñò ºïèñ êîï Òiòìàð, ùî ñâiòëî õðèñ òè ÿ íñüêî¿ âiðè ñïëè íó ëî íà
ïî ëüñüêî ãî êíÿ çÿ ç ðóê íiìåöü êèõ ºïèñ êîïiâ i òî íà íiìåöüêié
çåìëi? Òèì ÷à ñîì âií ìîâ ÷èòü, õî÷à é íå çîâñiì. Âií íà çè âàº
̺øêà íå ÿçè÷ íè êîì, àëå «çà íó ðå íèì ó ðîç ìà¿òi ïî ìèë êè ïî ãàí -
ñüêi», à Äîì áðîâ êà çà ìiñòü íà âåð òà òè éîãî íà õðèñ òè ÿ íñòâî, ïî -
ñòié íî ðîç äó ìó âà ëà íàä òèì, ùîá éîãî «çäî áó òè äëÿ ñâ âiðè»51.
² ùå îäíà, íà ìîþ äóì êó, öiêà âà äå òàëü. ̺øêî ïî ñòiéíî i íå çìií -
íî íî ñèòü ñâîº ïî ãà íñüêå iì’ÿ, à ïðå öiíü ïðè õðå ùåííi ìó ñèâ îò ðè -
ìà òè iì’ÿ êà òî ëèöü êèõ ñâÿ òèõ!
Òà êèé ðîç ãëÿä i âèñ íîâ êè äà þòü íàì ïðà âî ñòâåð äæó âà òè,
ùî ̺øêî âæå ïå ðåä 966 ðî êîì áóâ õðèñ òè ÿ íè íîì, à âiç àí òié -
ñüêèé îá ðÿä ïî ìiíÿâ íà ëà òè íñüêèé ëèøå ç ïî ëiòè÷ íèõ ìiðêó âàíü.
Óê ðiïè òè íå é òðàë iòåò ïî ëüñüêî¿ äåð æà âè çà äî ïî ìî ãîþ ñëîâ ’ÿ í -
ñüêî¿ Öåð êâè, äî ÿêî¿ íiìåöüêi ºïèñ êî ïè ñòà âè ëè ñÿ ÿê äî, äåë i êàò -
íî êà æó ÷è, íå çîâñiì êà òî ëèöü êî¿, ̺øêó áóëî âàæ êî. ̺øêî,
ìiíÿ þ ÷è îá ðÿä, âè áè âàâ çáðîþ ç ðóê ôðàí êî íñüêî ãî äó õî âå í ñòâà,
ÿêå çà äî ïî ìî ãîþ «çáðî¿ õðèñ òè ÿí içàöi¿» àíåê ñó âà ëî íîâi òå ðå íè.
Ïîã ëÿä ïðî ïåð âèí íèé õà ðàê òåð ïî ëüñüêî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà
ïîä iëÿ ëà, ìiæ iíøèì, óñÿ ðèìî-êà òî ëèöü êà iºðàð õiÿ ó Ïîëüùi äðó -
ãî¿ ïî ëî âè íè Õ²Õ ñò., à ¿¿ ïðè ìàñ, àðõèºïèñ êîï Ëåîí Ïøè ëóñü êèé,
áóâ iíiöià òî ðîì óðî ÷èñ òîñ òåé ç íà ãî äè òè ñÿ ÷îëi òòÿ õðå ùåí íÿ
Ïîëüùi52.
Ó çâ’ÿç êó ç öèìè âðî ÷èñ òîñ òÿ ìè òîäiøíié ïàïà Ïié ²Õ âè äàâ
21 êâiòíÿ 1863 ð. àïîñ ò îëüñüêå áðå âå, ïiäïè ñà íå ñåê ðå òà ðåì Âà òè -
êà íó êàð äè íà ëîì Äæià ìî Àíòîíåëëi. Ó äî êó ìåíòi ïàïà ïiäòâåð -
äèâ, ùî ïî ëüñüêi çåìëi âæå ó ²Õ ñò. áóëè õðèñ òè ÿí içî âàíi ñâ. Êè ðè -
ëîì i Ìå ôîäiºì. Ç öiº¿ íà ãî äè âií íàä àâ íà ñå ëåí íþ ïî ëüñüêî¿ çåìëi
ïðè âiëå¿ ñâÿ òî ãî þâ iëåé íî ãî ðîêó53.
Îòðè ìàâ øè áðå âå ïàïè, ïðè ìàñ Ïøè ëóñü êèé âè äàâ ñâié ïàñ -
òè ðñüêèé ëèñò, â ÿêî ìó ÷èòàºìî: «Ó öüî ìó ðîöi Ãîñ ïîä íüî ìó òè ñÿ -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
145
÷à âiñiìñîò øiñòäå ñÿò i òðåòü î ìó — ìèíຠòè ñÿ ÷à ðîêiâ, ÿê çåì ëÿ,
íà ÿêié ìè ìåø êàºìî, ïå ðå øi ïî ÷àò êè ñâÿ òî¿ âiðè âçÿ ëà. Äâà áî ãî -
áî ÿç ëèâi ºïèñ êî ïè, ñâÿòi Êè ðè ëî òà Ìå ôîäié, çà íåñ ëè ¿¿ äî ðîäiâ
ñëîâ ’ÿ íñüêèõ ó 863 ðîöi ïî Õðèñòi, à âiä íèõ âîíà ïðè é øëà i äî íà -
øèõ ïðåä êiâ. Ó ïî áîæíié òðà äèöi¿ ¥íºçíåñü êî¿ Öåð êâè, ÿêà º íà é -
äà âíiøîþ ìèò ðî ïîëiºþ òà ìà òið’þ âñiõ Öåð êîâ ó Ïîëüùi, º öüî ãî
ïåâ íà ïàì ’ÿò êà. Âiä ïðà äàâíiõ ÷àñiâ i äî íèíi 9 áå ðåç íÿ ó ´íºç íåí -
ñüêié àð õè êà òåäði òà àðõèºïàðõi¿ ñâÿò êó þòü âðî ÷èñòiñòü Êè ðè ëà òà
Ìå ôîä iÿ, ÿê ïî êðî âè òåëiâ òà àïîñ òîëiâ ïî ëüñüêî ãî íà ðî äó. Òàê,
îòîæ, çà âäÿ êè öèì äâîì ñâÿ òèì ìó æàì çåð íî ñëî âà Áî æî ãî ïå ðåíå -
ñå íå íà íàøó çåì ëþ, õî÷ ïî âiëüíî òà íå çíà ÷ó ùî ïðè é ìà ëî ñÿ, íå çà -
ãè íó ëî äî ùåí òó. Ãî äèòü ñÿ ç âä ÿ÷íiñòþ çãà äó âà òè iìå íà ïåð øèõ
ðî áiòíèêiâ ó Áî æî ìó âè íîã ðàä íè êó, àáè Áîãó õâà ëó âiääà òè òà
âøà íó âà òè ¿õ çà ñëó ãè. Ñâÿòi Êè ðè ëî òà Ìå ôîäié ïåð øè ìè ðîç íåñ -
ëè ïðî ìiííÿ îòî ãî ñî íöÿ, ÿêå ïiçíiøå, çà êíÿ çÿ ̺÷èñ ëà âà óñiì
ñÿé âîì çà ÿ ñíiëî, i âîíè çî ðà ëè äèêó ðiëëþ äóø ïî ãà íñüêèõ, ÿêà çà
çìè ëó âàí íÿì Áî æèì äàëà ïiçíiøå ïëiä»54.
Íà ïè òàí íÿ ïðî ïåð âèí íèé õà ðàê òåð õðèñ òè ÿ íñòâà ó Ïîëüùi
ïðî ìiíü ñâiòëà êè äà þòü ïîä i¿, ïî â’ÿ çàíi çi ñìåð òþ ñâ. Ìå ôîä iÿ
(885), òà ãå î ïîë iòè÷íi íà ñëiäêè çà íå ïà äó ó 906 ð. Âå ëè êî ìî ðà -
âñüêî¿ äåð æà âè.
Íiìåöü êî-ëà òèíñüêi ÷èí íè êè ç àìáiöiéíî-ïðå ñòèæ íèõ òà ïî -
ëiòè÷ íèõ ðàöié äî âå ëè äî òîãî, ùî â 886 ð. (îòîæ ðiê ïî ñìåðòi
àðõèºïèñ êî ïà Âå ëåã ðà äó, ñâ. Ìå ôîä iÿ) ïàïà Ñòå ôàí VI ôîð ìàëü íî
ëiêâiäó âàâ öåð êîâ íó îðãàí içàö iþ ñõiäíî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà55.
Ç Ìî ðàâi¿ áóëè âèã íàíi íà é áëèæ÷i ó÷íi ñâ. Ìå ôîä iÿ, çîê ðå -
ìà, ¥îðàçä, Êëè ìåíò, Íàóì, Àíãåëàðié òà Âàâ ðè íåöü. ×àñ òè íà ç
íèõ, ÿê Êëè ìåíò, Íàóì òà Àíãåëàðié, çíàé øëà ïðè òó ëîê ó Áîë ãàði¿.
Íà òîìiñòü ïðî ¥îðàç äà òà Âàâ ðèí öÿ çíèê ëè äî ïåâ íî ãî ÷àñó âñiëÿêi
ñëiäè. Ôðàí öè øåê Äâîðíiê, âè äàò íèé çíà âåöü ïðî áëåì êè ðè ëî-ìå -
ô îäi¿âñüêî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà, ââà æàº, ùî, ïî çà ÿê ñâ. Ìå ôîäié ñâî¿ì
íà ñòóï íè êîì âèç íà ÷èâ ¥îðàç äà, òîìó íåìຠöüî ãî ºïèñ êî ïà ñå ðåä
âèã íà íèõ ç Ìî ðàâi¿ íà é áëèæ ÷èõ ñïiâðî áiòíèêiâ ñâ. Ìå ôîä iÿ56.
Àðõèºïèñ êîï ¥îðàçä, çâåð õíèê âå ëåã ðà äñüêî¿ ìèò ðî ïîëi¿, éìî -
âiðíî, øó êàâ ïðè òóë êó ó íà é áëèæ ÷î ìó ñóñiäñòâi Âå ëè êî¿ Ìî ðàâi¿.
Íå ëèøå ïî ëüñüêi ìåäiºâiñòè ââà æà þòü, ùî ¥îðàçä çíàé øîâ ïðè -
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
146
õèñ òîê ó Ìà ëî ïîëüùi57, à éîãî ñòî ëè öåþ áóëè Êðàêiâ àáî Âèñ ëè -
öÿ. Ìîæå, ñàìå òîìó äî íèíi çáå ðåã ëè ñÿ â Ìà ëî ïîëüùi íà çâè òà êèõ
ìiñöå âîñ òåé, ÿê ¥îðàçäiâ, ¥îð àçäiâêà, ¥îðàæäæ58.
Âèùå íà âå äåíi äàíi ïðî ¥îðàç äà59 ïiäòâåð äæóº âiäíàé äå íèé
ïiä ÷àñ Äðó ãî¿ ñâiòî âî¿ âiéíè «Kalendarz Wiœlicki» (ïåð øî âçiðåöü
ïî õî äèâ, ìà áóòü, ç Õ²² ñò., ïå ðå ïè ñà íèé ïî ëüñüêîþ ìî âîþ ó
1360–1370 ðð.), â ÿêî ìó ïiä äà òîþ 17 ëèï íÿ âøà íî âóºòüñÿ ñâ. ¥î -
ðàçä60, çà ìiíå íèé â Õ²V ñò. ïàì ’ÿò òþ Àíäðiÿ Øâiðà äà, ïóñ òèëü íè -
êà ç Õ² ñò. Çàì iíà iìåí ñïiâïðà öiâíèêiâ ñâ. Ìå ôîä iÿ iíøè ìè iìå íà -
ìè ñâiä÷èòü øâèä øå íà êî ðèñòü òâåð äæåí íÿ ïðî âiç àíòiéñüêó òå -
÷iþ ïåð âèí íî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà íà çåì ëÿõ Ïîëüùi.
²íøîþ âàæ ëè âîþ ïîäiºþ, ùî âèùå çãà äó âà ëàñü, áóëî ïàäi í -
íÿ Âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè ó 906 ð. Çãiäíî ç Êîñ òÿí òè íîì Ïîð -
ôè ðî ðîä íèì (ãå îã ðà ôîì, âiç àíòiéñüêèì iìïå ðà òî ðîì) ó âèç âî ëå -
íî ìó êðà¿ Âèñ ëÿí61 çíàé øëà ïðè òó ëîê ìî ðà âñüêà ëþäíiñòü. ²ñòî -
ðè êè ââà æà þòü, ùî ñàìå òîäi ïå ðåé øîâ äî Ìà ëî ïîëüùi, à òî ÷íiøå
äî Êðà êî âà, ºïèñ êîï âiç àíòiéñüêî ãî îá ðÿ äó ç Íiòðè. Ó ði÷íè êó
«Kalendarz Krakowski», ïå ðå ïè ñó âà íî ìó ç íà ãî äè êà íîí içàöi¿
ñâ. Ñòà íiñëà âà (1253), ðî áè ëî ñÿ âñå, ùîá óñó íó òè áóäü-ùî, ùî âêà -
çó âà ëî á íà íå ëà òè íñüêå ìè íó ëå Êðà êî âà62.
Íåç âà æà þ ÷è íà öi iíòåíöi¿, ó çãà äà íî ìó êà ëåí äàði çáå ðåã ëà -
ñÿ ïåâ íà äå òàëü, ùî ñâiä÷è ëà ïðî ïåð âèí íèé õà ðàê òåð õðèñ òè ÿ í -
ñòâà ó Ïîëüùi. Ïiä äà òîþ 8 æîâ òíÿ çãà äóºòüñÿ ñâ. Äìèò ðî63. Áå ðó -
÷è äî óâà ãè ôàêò, ùî öåé ñâÿ òèé áóâ ïî êðî âè òå ëåì Ñî ëó íÿ, ðiäíî -
ãî ìiñòà ñâÿ òèõ Êè ðè ëà òà Ìå ôîä iÿ, ñòຠçðî çóì iëèì, õòî âêîð iíèâ
êóëüò öüî ãî ñâÿ òî ãî ó ïî ëüñüêèé ´ðóíò.
Íà êî ðèñòü âiç àíòiéñüêî ãî êîði ííÿ ïî ëüñüêî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà
ñâiä÷èòü òà êîæ «Katalog Biskupów Krakowskich», ó ÿêî ìó ïå ðåä
ïåð øèì ëà òè íñüêèì ºïèñ êî ïîì Êðà êî âà, ïðè çíà ÷å íèì ´íºçå í -
ñüêîþ ìèò ðî ïîëiºþ â 1000 ðîöi, ôiãó ðó þòü äâà ºïèñ êî ïè ç iìå íà -
ìè, ÿêi íå âèñ òó ïà þòü ó Êà òî ëèöüêié Öåðêâi, — Ïðî õîð òà Ïðî êîï.
Êñ. Óìiíñüêèé, âèâ ÷à þ ÷è iñòî ðè÷ íå ìè íó ëå öèõ iºðàðõiâ, çà çíà ÷àº,
ùî íà ëå æèòü ïàì ’ÿ òà òè ïðî òå, ùî â Ðèìî-êà òî ëèöüêié Öåðêâi
ñâ. Ïðîêiï áóâ êà íîí içî âà íèé ùîé íî ó 1204 ð. ïà ïîþ ²ííî êåíòiºì
²²², îòîæ òèì ñà ìèì êð àêiâñüêèé ºïèñ êîï ç ²Õ ÷è Õ ñòîëi òòÿ íå ìiã
áóòè ëà òè íñüêèì ºïèñ êî ïîì. Íà òîìiñòü âiäíîñ íî ïåð øî ãî ºïèñ êî -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
147
ïà ç êð àêiâñüêèõ êà òà ëîãiâ äîñëiäíèê íå ìàâ æîä íèõ ñóìíiâiâ, ùî
öå iì’ÿ ºïèñ êî ïà âiç àíòiéñüêî-ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî îá ðÿ äó64.
Òiëüêè ó òà êî ìó êîí òåêñòi ñëiä áà ÷è òè íî òàò êó õðî íiñòà
¥àëëà Àíîíiìà ïðî iñíó âàí íÿ ó Ïîëüùi çà ÷àñiâ Áî ëåñ ëà âà Õî ðîá -
ðî ãî ÿêî¿ñü iíøî¿ ìèò ðî ïîëi¿: «rex Bolezlaur… guod suo tempore
Polonia duos metropolitanos cum suis suffraganeis contine bat…»65.
Âèùå öè òî âà íèé É. Óìiíñüêèé ó çâ’ÿç êó ç öèì ïè ñàâ: «…ïàíóº íå -
ìîâ çìî âà íà òåìó öiº¿ äðó ãî¿ ìèò ðî ïîëi¿. ×îìó òî ãî ÷àñíi õðî íiñòè
çîâñiì ïðî öå ìîâ ÷àòü? Õî÷à é íå âñi. Íàï ðèê ëàä, ó õðîíiöi Êîñ ìà -
ñà ïiä 1022 ðî êîì ÷èòàºìî ïðî «“perrsecutio christianorum” çà ÷àñiâ
Áî ëåñ ëà âà Õî ðîá ðî ãî»66. Ïiäòâåð äæåí íÿ öüî ãî çíà õî äè ìî òà êîæ
ó õðîíiöi Ïîë i êàð ïà, ìî íà õà êè¿âñüêèõ ïå ÷åð, ïiä íà çâîþ «Æèòiº
Ìîé ñåÿ Óãðè íà», äå ÷èòàºìî: «Áî ëåñ ëàâ Õî ðîá ðèé ðîç ïî ÷àâ âå ëè -
êå ïå ðå ñëiäó âàí íÿ ìî íàõiâ i âñiõ ïðî ãíàâ çi ñâî ãî êðàþ. Àëå Áîã
øâèä êî ïî ìñòèâ ñÿ çà ñâî¿õ ñëóæ íèêiâ. Â îäíó áî íi÷ ðàï òî âî ïî -
ìåð Áî ëåñ ëàâ, à òîäi âè áóõ íóâ âå ëè êèé çà êî ëîò íà âñié ëÿñüêié
çåìëi. Ïîâñòàâøè, ëþäè ïî âáè âà ëè ñâî¿õ ºïèñ êîïiâ òà áîÿð…»67.
Ò. ˺ð-Ñïë àâiíñüêèé, êî ìåí òó þ ÷è çãàä êè ó íà çâà íèõ õðîí iêàõ, çà -
çíà ÷àº, ùî Áî ëåñ ëàâ Õî ðîá ðèé ââiéøîâ ó êîíôëiêò iç ÷åð íå ÷èì äó -
õî âå íñòâîì òà âèã íàâ ç êðà¿ íè âñiõ ìî íàõiâ68. Ãî äèòü ñÿ çà çíà ÷è òè,
ùî º öå äî ñèòü äèâ íå ñòâåð äæåí íÿ ÿê íà òà êî ãî ðiâíÿ â÷å íî ãî. Áî -
ëåñ ëàâ Õî ðîá ðèé, òâî ðåöü òà îðãàí içà òîð ëà òè íñüêî¿ Öåð êâè ó
Ïîëüùi69, ÿêèé ïðî òÿ ãîì áà ãàòü îõ ðîêiâ äî ìà ãàâ ñÿ âiä Ðèìó êî ðî -
íè, ùîé íî ïiñëÿ âèã íàí íÿ ìî íàõiâ îò ðè ìóº ¿¿ ó íà ãî ðî äó âiä ïàïè!
À ìîæå, íå âñiõ ìî íàõiâ âií âèã íàâ, à ëèøå ÿêè õîñü ìî íàõiâ, íå ìè -
ëèõ Ðè ìîâi, à ìîæå, ñàìå öèìè ìî íà õà ìè áóëè äó õîâíi îñî áè âi -
çàí òiéñüêîãî îá ðÿ äó?
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
148
1¯ywot œwiêtego Metodego. Prze³. T. Lehr-Sp³awiñski // Cyryl i Metody Apostolowie i
Nauczyciele S³owian / Red. J. S. Gajek MIC, L. Górka SVD. — Lublin, 1991. —
Cz. 2. — S. 60.
2Ç áîêó ÷åñü êèõ òà ñëî âàöü êèõ ñëîâ ’ÿ íîôiëiâ ïiä âè ùåç ãà äà íèì âèç íà ÷åí íÿì
Âå ëåã ðà äó ïîä à þòü ñÿ iíøi: ñëîâ ’ÿ íñüêèé Âèô ëåºì, Âå ëåã ðàä âiðè, ñëîâ ’ÿ í -
ñüêà ñâÿòiñòü, ìàòið óñiõ ñëîâ ’ÿ íñüêèõ Öåð êîâ i ò. ï.
3Äàâ íÿ ìî ðà âñüêà òðà äèö iÿ, ùî ñÿãຠêîði ííÿì Õ²²² ñò., ìiöíî ïîºäíóº Âå ëåã ðàä
iç äi ÿëüíiñòþ àïîñ òîëiâ-ñëîâ ’ÿí, à òà êîæ ç îñiäêîì ñâ. Ìå ôîä iÿ i ìiñöåì éîãî ïî -
õî âàí íÿ. Ìè íå ìàºìî íà ìiðó ðîç â’ÿ çà òè ñïiðíó ïî íèíi ïðî áëå ìó iäåí òè÷ íîñòi
Âå ëåã ðà äó, ÿê ñòî ëèöi êíÿ çÿ Ñâÿ òî ïîë êà òà àðõèºïèñ êî ïñüêî¿ ñòî ëèöi ñâ. Ìå -
ôîä iÿ. Ñëiä çà çíà ÷è òè, ùî àð õå î ëîãi÷íi çíà õiäêè, ÿêi âè ÿâ ëåíi îñòàííiì ÷à ñîì,
ùî ðàç âið îãiäíiøå âêà çó þòü íà éìîâiðíiñòü òà êî ãî ïå ðå êà çó (Ïîð.: Zlámal B. Die
Entwicklung der Cyrillo-Methodianischen Tradition in der Tschechoslovakischen
Geschichte // Konstantin-Kyrill aus Thessalonike / Hrsg. A. Salajka. — Wûrzburg,
1969. — S. 88–100).
4Âiäàºâè÷ îòî òîæ íþº êíÿ çÿ iç ñà äè áîþ ó Âèñ ëèöi ç êíÿ çåì âèñ ëÿí, ÿêèõ ó òîìó
÷àñi ùå íå áóëî (Pañstwo Wiœlan. — Kraków, 1947. — S. 112–114). Íàç âà «âèñ ëÿ -
íè» ç’ÿ âè ëà ñÿ â ëiòå ðà òóði íà ïðèêiíöi Õ²²² ñò. Ãåí ðèê Ëîâ ìÿ íñüêèé çà çíà ÷àâ, ùî,
ìiæ iíøèì, íà Ïiäêàð ïàòòi êî ëèñü ìåø êàâ âå ëè êèé íà ðîä õîð âàòiâ, ÿêèé ó ÷à ñi
ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî íà ïî ðó íà ïiâäåíü çà âî ëîäiâ çíà÷ íîþ ÷àñ òè íîþ Áàë êà í ñüêî ãî
ïiâîñ òðî âà (Pocz¹tki Polski. — Warszawa, 1964. — T. 2. — S. 114–200, 296–340).
Ñëiä äî äà òè, ùî ñòî ñîâ íî Áiëî¿ ÷è Âå ëè êî¿ Õîð âàòi¿ ñôîð ìó ëþ âà ëè ñÿ â íà óöi
òðè òî÷ êè çîðó. «Íàéáiëüø ïî øè ðå íèì º ïå ðå êî íàí íÿ, ùî îñiäêè áiëî õîð âàòiâ
çíà õî äè ëè ñÿ íà öiëî ìó ïiâíi÷íî ìó Ïiäêàð ïàòòi, ïðè ÷î ìó ÿä ðîì îñàä íèö òâà áóëà
iñòî ðè÷ íà Ìà ëî ïîëü ùà; òà êèé êàð òîã ðà ôi÷íèé îá ðàç Áiëî¿ Õîð âàòi¿ îäíèì iç
îñòàííiõ ïðåä ñòà âèâ Äâîðíiê (1949), âèç íà ÷à þ ÷è ¿¿ ñõiäíi êîð äî íè íà ð. Áóã òà âè -
òî êàõ Ïðó òó é Ñå ðå òó, à çà õiäíi íà ð. Íèñi òà âè òî êàõ Ëàáè; öåé ïî ãëÿä ïîä iëÿ þòü
áà ãà òî âiäî ìèõ ñëàâiñòiâ, íàïð. Ï. Øà ôà ðèê, Ë. Íiäåð ëå, À. Øå ëåí ãî âñüêèé,
Â. Ãðó áèé, Ã. Âåð íà äñüêèé, Ò. Ëåð-Ñïë àâiíñüêèé òà ií. (Äèâ.: S³ow nik Staro ¿yt -
noœci S³owiañskich. — Wroc³aw; Warszawa; Kraków, 1961. — T. 1. — S. 255).
5Îñiáíiñòü Êðà êî âà òèõ ÷àñiâ âiä ðåø òè ïî ëüñüêèõ çå ìåëü áóëà çà íî òî âà íà ùå â
990–992 ðð. ó äî êó ìåíòi Ìåø êà ², ùî ìຠíà çâó Dagome iudex (Äèâ.:
Kürbisówna B. Dagome iudex studium krytyczne // Pocz¹tki pañstwa polskiego. —
Poznañ, 1962. — T. 1. — S. 395–396).
6Ôóí äà öiéíèé äî êó ìåíò ïðàçü êî ãî ºïèñ êî ïñòâà íå çáå ðiãñÿ äî íà øèõ ÷àñiâ.
Îïèñ êîð äîíiâ òiº¿ ºïàðõi¿ ïî õî äèòü iç êîïi¿ äî êó ìåí òó öiñà ðÿ Ãå íðiêà ² äëÿ
ïðàçü êî ãî ºïèñ êî ïà ßðî ìè ðà ¥åá ãàð äà âiä 1086 ð. Ïðèé íÿ òî ââà æà òè, ùî àâ -
òåí òè÷ íèì äî êó ìåí òîì º ñàìå òåêñò ç 1086 ð., íà òîìiñòü äèï ëîì ç Õ ñò. º ôàëü -
ñèô iêà òîì, ùî, îäíàê, íå ñòî ñóºòüñÿ îïè ñó êîð äîíiâ (ïop.: Baumann H.,
Schlesinger W. Urkundenstudien zur deutschen Ostpolitik unter Otto III // Archiv für
Diplomatik, Schriftgeschichte, Siegel-und Wappenkunde. — 1955. — S. 236–250.
Íàé íîâ iøå âè äàí íÿ òåê ñòó ïî õî äèòü iç: Codex diplomaticus nec non epistolaris
Silesiae. — Wroc³aw, 1951/56. — T. 1. — Nr 8. — S. 20–28.
7Øèð øå íà öþ òåìó äèâ.: Lewicki T. •ród³a hebrajskie i arabskie do dziejow
Premyœla // Rocznik Przemyski. — Kraków, 1967. — T. XI. — S. 49–64.
8Unde apostolica auctoritate et sancti Petri principis apostolorum potestate, cuius,
licet indigni, tamen sumus vicarii, annuimus et collaudamus atque incanonizamus,
(quo ad ecclesiam sancti Viti et sancti Wencezlai martirum fiat sedes episcopalism,
ad ecclesiam vero sancti Gåorgii martiris, sub regula sancti Benedicti et obedientia
filie nostrae abbatisse Marie constituatur congregatio sanctimonialium. Yerun ta -
men non secundum ritus aut sectam Bulgarie gentis vel Ruzzie, aut Sclavonice lin -
gue. sed magis sequens instituta et decreta apostolica …, Cosmas von Prag (Die
Chronik der Böhmen. — Berlin, 1923. — Lib. 1. — Cap. XXI–XXII. — P. 43–44).
9Monumenta Poloniae Historica. — Warszawa, 1960. — T. I. — S. 100.
10Ñòåëü ìà øåí êî M. A. Ñëå äû âîñ òî÷ íî ãî õðèñ òè à íñòâà â Ïîëü øå. — Ê., 1909. —
Ñ. 33–56.
11Ëåîí Êî÷è, iñòî ðèê Ðèìî-Êà òî ëèöü êî¿ Öåð êâè, ó çà ïðî øåííi êíÿ çåì Ðîñ òèñ ëà -
âîì ìiñiî íåðiâ iç Âiçàíòi¿, áåç ñ óìíiâíî, áà ÷èòü íà ìið óõè ëåí íÿ âiä íiìåöü êèõ
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
149
âïëèâiâ: «Òîé âèñ òóï, — ïè ñàâ âií, — âèñ ëà íèõ iç Âiçàíòi¿ ìiñiî íåðiâ çáó äèâ
ïèëüíiñòü íiìåöü êî¿ Öåð êâè òà Ðèìó i ëiêâiäó âàâ çà õiäíi òà ñõiäíi âïëè âè íà òèõ
âiääà ëå íèõ âiä Ðèìó òà iìïåði¿ çåì ëÿõ». (Koczy L. Chrzest Polski // Sacra
Poloniae Millånium. — Rzym, 1954. — T. 1. — S. 28). Ïàïè ïî ãî äè ëè ñÿ ç ôàê òîì
çà ïðî øåí íÿ Ðîñ òèñ ëà âîì ñâÿ òèõ Êè ðè ëà i Ìå ôîä iÿ ëèøå òîìó, ùî öi äâà ãðå êè
«íîâi ëþäè» («homines novi» — òàê ÷àñ òî íà çè âà ëè âîíè àïîñ òîëiâ-ñëîâ ’ÿí) i
áó äóòü, ÿê âîíè ââà æà ëè, ñëàáøi òà ïî êiðíiøi, àíiæ ëà òèíñüêi ºïèñ êî ïè, íà áîöi
ÿêèõ ÷àñ òî áóëè ôðàí êîíñüêi êî ðîëi. Ðèì âiä ïåâ íî ãî ÷àñó ïðè õèëü íî ñòà âèâ ñÿ
äî äiÿëü íîñòi ñâ. Êè ðè ëà òà Ìå ôîä iÿ, àáè çà ¿õíüî¿ äî ïî ìî ãè çìåí øè òè òå ðè -
òîð iþ âïëè âó ïàñ ñà óñü êèõ i çà ëüöáó ðçüêèõ ºïèñ êîïiâ. Ó òà êî ìó íà ñòðî¿ ïàïà
²âàí V²²² ïè ñàâ ó 875 ð. äî ñõiäíîô ðàí êî íñüêî ãî êî ðî ëÿ: «Ç ðiçíèõ ÷èñ ëåí íèõ i
î÷å âèä íèõ âiäî ìîñ òåé ìóäðiñòü Òâîÿ (siñ!) ìîæå ïå ðå êî íà òè ñÿ, ùî ïàí íî íñüêà
ºïàð õiÿ íà ïiäñòàâi ïðè âiëå¿â âiääàâ íà áóëà íàä à íà Àïîñòîëüñüêié ñòî ëèöi…,
ïðî ùî ãî âî ðÿòü ñè íî äàëüíi äî êó ìåí òè» (Migne S. P. Patrologiae cursuñ
completes. Patrologia Latina. — Parisii, 1879. — Ò. 126. — Ñol. 659).
Íå ìàºìî íà ìiðó íà ñòî ðiíêàõ öiº¿ êî ðîò êî¿ ðîçâiäêè îãëÿ äà òè ñòàâ ëåí íÿ ðèì -
ñüêèõ ïàï äî ìiñiéíî¿ ïðàöi àïîñ òîëiâ-ñëîâ ’ÿí. Âèäàºòüñÿ, îäíàê, äî ðå÷ íèì
ïðî öè òó âà òè ëèñ òà ïàïè Ñòå ôà íà V² âiä 885 ð. äî Ñâÿ òî ïîë êà, ìî ðà âñüêî ãî
êíÿ çÿ. Ó íüî ìó éäåòü ñÿ ïðî òå, ùî Ìå ôîäié ïî øè ðþ âàâ ºðå òè÷ íó íà óêó òà âè -
êî ðèñ òî âó âàâ ó áî ãîñ ëóæiííi âàð âà ðñüêó ìîâó: «Ìè çi çäè âó âàí íÿì ïî ÷ó ëè, ùî
Ìå ôîäié áiëüøå âiääà íèé ïî ìèë êàì, íiæ ñïðàâi ïî êëîíi ííÿ Öåðêâi, áiëüøå çî -
ñå ðåä æóºòüñÿ íà ÷âà ðàõ, àíiæ íà çëà ãîäi. ßêùî âñå öå º ïðàâ äîþ, òî ìè öiëêîì
âiäðiêàºìîñÿ âiä éîãî ïî ìè ëîê. Ñè ëîþ Áî æî¿ òà íà øî¿ àïîñ ò îëüñüêî¿ âëà äè, ïiä
çà ãðî çîþ àíà ôå ìè ìè çà ÿâ ëÿºìî, ùîá âiä öüî ãî ÷àñó íiõòî, ïiä æîä íèì ïðè âî -
äîì íå ñìiâ ÷è òà òè ìî ëè òîâ àáî âiäïðàâ ëÿ òè ëiòóð ãiþ ñëîâ ’ÿ íñüêîþ ìî âîþ, ÿê
íà ñìiëèâ ñÿ òî çðî áè òè òîé Ìå ôîäié, ïðî ùî ìè äîâ iäà ëè ñÿ iç æà õîì. Àëå âií
ïðè ñÿ ãàâ íàì íàä ñâ. òiëîì ñâ. Ïåò ðà, çà ïåâ íÿ þ ÷è, ùî òàê íå áóäå ÷è íè òè.
ßêùî Ñëóæ áà Áîæà âiäáó âàºòüñÿ äëÿ ïðî ñòî ãî ëþäó, òî ÿê âè íÿ òîê ìè äîç âî -
ëÿºìî òàê ðî áè òè i çâåð òàºìîñÿ äî âàñ iç íà ãà äó âàí íÿì, ùîá âè òàê ÷è íè ëè ÷àñ -
òiøå, àëå çà óìî âè, ùî òëó ìà ÷åí íÿ ªâàí ãåëié òà àïîñ ò îëüñüêèõ ëèñòiâ âå ëî ñÿ
ëþäü ìè âïðàâ íè ìè ó ìîâi, îñêiëüêè â êîæíié ìîâi øà íó þòü òà âïiçíà þòü Áîãà.
Ëþ äåé íå ïî êiðíèõ òà âïåð òèõ, ÿêèõ îõî ïè ëè ñó ïåðå÷êè òà çà âî ðó øåí íÿ, ÿêùî
íå ïîä iÿ ëî íà íèõ ïåð øå òà äðó ãå íà ãà äó âàí íÿ, ìè äîç âî ëÿºìî âèê ëþ ÷è òè ç
ëîíà Öåð êâè, àáè ïàð øè âà âiâöÿ íå ïñó âà ëà öiëî ãî ñòà äà. Ìè íà êà çóºìî ¿õ ïðè -
áîð êà òè i âèã íà òè çà ìåæi êðàþ» (Òàì ñàìî. — Ò. 129. — Ñol. 801–804).
12Pasterze wiernych S³owian: œwieci Cyryl i Metody / Wyb., t³um. i oprac. A. Nau -
mow. — Kraków, 1985. — S. 9.
13 Ibid. — S. 11.
14Sirmium — íèíi Ìiòðîâ iöà íà çà õiä âiä Áåë ãðà äó (Äèâ.: Óôåöáíßäçò Â. Åêêëçóé -
áóôéêÞ Éóôïñßá. — ÁèÞíáé, 2000. — S. 403).
15 Ibid. — S. 80. Òóò íà ëå æèòü çà çíà ÷è òè, ùî îêðåñ ëåí íÿ «ïðà âî âiðíèé» ñòî -
ñóºòüñÿ â÷åí íÿ Ãî ðàç äà ùîäî ïî õîä æåí íÿ ñâ. Äóõó âiä Îòöÿ, à íå âiä Ñèíà, à
âiäòàê â÷åí íÿ, ÿêå ïðî ïîâ iäó âàâ i áî ðî íèâ Ìå ôîäié. Ïiäòâåð äæåí íÿ òîãî
ìàºìî ó æèòòºïèñi Êëè ìåí òà. Ñëiä ïiäêðåñ ëè òè, ùî ó áiîã ðàôi¿ ñâ. Êëè ìåí òà
àâ òî ðñòâà ñâ. Ôå îô iëàê òà Îõðiäñüêî ãî (çâà íî ãî Áîë ãà ðñüêèì) âìè ðà þ ÷èé Ìå -
ôîäié íà ãî ëî ñèâ, ùî ñâ. Äóõ ïî õî äèòü âiä Îòöÿ (ðîçäië VI, àá çàö 22,
ñ. 96–97), — «ôï ðíåïìá ôï áãéïí ôï åê ôïõ ðáôñïò åêðïñåõ ïìåíïí». Íà òié ïiä -
ñòàâi âå äåòü ñÿ îá øèð íà ñó ïåðå÷êà â ðîçä. VI²² (ñ. 25–28) òà ²Õ (ñ. 29–30), ñó ïå -
ðå÷êà ç Âiõiíãîì òà éîãî îòî ÷åí íÿì i äèñ êóñ iÿ ç «íå äî óì êó âà òèì» Ñâÿ òî ïîë êîì.
Çãiäíî ç Ôå îô iëàê òîì, òà ïðî áëå ìà º çà ñàä íè ÷îþ äëÿ çà íå ïà äó ìiñi¿ Ìå ôî ä iÿ
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
150
(ðîçä. Õ–Õ², àá çà öè 31–33, ñ. 103–111) (Mè ëåâ A. Ãðèö êè òå æè òèÿ íà Êëè ìåíò
Îõðèä ñêè óâîä, òåêñò, ïðå âîä è îá ú ÿñ íè òåëü íè áå ðåæ êè. — Ñî ôèà, 1966).
16É. Ñòðå äî âñüêèé íà âiâ íà âiòü iìå íà òèõ ìiñiî íåðiâ. Øèð øå íà öþ òåìó äèâ.:
Bendza M. Z dziejów prawos³awnej kultury religijnej Ziemi Sanockiej // Rocznik
Teologiczny. — 1977. — Z. l. — S. 3–27.
17Hawrot J. Problematyka przedromañskich rotund balkañskich, czeskich i polskich //
Biuletyñ Historii Sztuki. — Warszawa, 1962. — R. XXIV. — Nr 314. — S. 277–280.
18Ïðî öþ ìiñiþ Ç. Âàð òî ëî âñüêà ïè ñà ëà: «…â “Æèòi¿ Ìå ôîä iÿ” º çãàä êà ùîäî ïðè -
é íÿò òÿ õðå ùåí íÿ êíÿ çåì âèñ ëÿí ó ñëîâ ’ÿ íñüêî ìó îá ðÿäi â ²Õ ñò. Òî áóëî
» 880 ð., êîëè Ñâÿ òî ïîëê, âî ëî äàð ñëîâ ’ÿ íñüêî¿ âå ëè êî ìî ðà âñüêî¿ äåð æà âè,
çà õî ïèâ êðàé âèñ ëÿí, îõðåñ òèâ éîãî ìåø êàíöiâ òà ïî ëî íèâ ¿õ êíÿ çÿ. Òîìó õðåñ -
òèëü íó òàöþ ñëiä ïî â’ÿ çó âà òè ç öèì ôàê òîì. Çíàºìî, ùî áàï òèñ òåðié çâå äå íèé
äà âíiøå ïðè ðå çè äåí öiÿõ ºïèñ êîïiâ ó ñóá î òó ïå ðåä Âå ëè êîä íåì. Ïðàâ äî ïî äiá -
íî, àíà ëîãi÷íi öå ðå ìîíi¿ âiäáó âà ëè ñÿ ó Âèñ ëèöi ñòà ðàí íÿ ìè ºïèñ êî ïà ñëîâ ’ÿ í -
ñüêî ãî îá ðÿ äó» (Warto³owska Z. O rewelacyjnych odkryciach w Wislicy i ich zna -
cze nach // S³owo Powszechne. — 1964. — Nr 118/5537. — S. 11).
19Wartolowska Z. Wyniki dotychczasowych badañ w Wiœlicy // Rozprawy Zespolu
Badañ nad Polskim Œredniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki
Warszawskiej. Sprawozdania 1959 r — Warszawa, 1962. — S. 15.
20Ôóí äà ìåí òè öüî ãî íà é ñòàð øî ãî ìó ðî âà íî ãî êîñ òå ëè êà âiäíàé äå íî ïiä ïî âåð õ -
íåþ âó ëèöi ÕV–XV² ñò., íèíi íà çâà íî¿ âóë. Ñå ëÿ íñüêèõ Áà òàëü éîíiâ (War to ³ow -
ska Z. Osada i gród w Wiœlicy w œwietle badañ wykopaliskowych do roku 1962 //
Rozprawy Zespo³u Badañ nad Polskim Œredniowieczem (UW i Politechniki
Warszawskiej). — Warszawa, 1963. — S. 35). Ó ñâiòëi àíàë içó òåê ñòó ß. Äëó ãî øà
«praebenda Sancti Nicolai» â «Liber Beneficiorum» ìîæ íà ïðè é íÿ òè, çãiäíî ç
âèùå íà âå äå íîþ äóì êîþ ïðîô. ä-ðà Ç. Áóä êî âî¿, ùî âiäêðèòi ôóí äà ìåí òè êîñ -
òå ëó íà âóë. Ñå ëÿ íñüêèõ Áà òàëü éîíiâ ìîã ëè áóòè ðå ëiêòà ìè ñâÿ òèíi ñâ. Ìè êî -
ëàÿ, ïðî ÿêèõ Äëó ãîø ïè ñàâ: «cuius egî vidi et novi peliquas» (Dlugosz J. Liber
Beneficiorum. — T. I. — Cràcoviae, 1813. — P. 433). Âàð òî çãà äà òè, ùî ñâ. Ìè êî -
ëà I Âå ëè êèé (ïîì. 867 ð.) áóâ iãó ìå íîì ñòó äèòiâ ó Êîí ñòàí òè íî ïîëi, âiäî ìèé ÿê
«îïëîò ïðà âî âiðíîñòi» ó áî ðîòüái Ñõiäíî¿ Öåð êâè ç iêî íî áî ðñòâîì i, áåç ñó ì -
íiâó, ïî öiíî âà íèé òà äîá ðå çíà íèé Êè ðè ëîì i Ìå ôîäiºì.
21Wartolowska Z. Sprawozdania… — S. 18.
22«Ïîºäíàí íÿ ïà ëà öó i ðî òîí äè, — ÷èòàºìî ó Âàð òî ëî âñüêî¿, — iíòåð ïðå òóºòüñÿ
ó íà óöi ÿê ñà äè áà ôå î äàëü íî¿ âëà äè. Òà êî ãî òèïó àðõiòåê òóð íå ïîºäíàí íÿ
âiäêðè òî âæå ó Êðà êîâi, Ïå ðå ìèøëi, íà Ëåä íèöü êî ìó Îñòðîâi. Îñêiëüêè ñà äè áà
ñâiòñüêî¿ âëà äè çíà õî äè ëà ñÿ áåç ñó ìíiâó â ìiñòi, ìîæ íà ãî âî ðè òè, ùî ïà ëàö áóâ
îñiäêîì öåð êîâ íî¿ âëà äè — ºïèñ êî ïà» (Warto³owska Z. O rewelàcyjnych
odkryciach w Wiœlicy… — S. 11).
23 Ibid.
24Warto³owska Z. Osada i gród w Wiœlicy… — S. 40–41.
25 ¯¿ ôîð ìà ïî â’ÿ çóºòüñÿ ç ðî äè íîþ Ëiáiöêiõ-Ñëà âíiêî âè÷iâ ó ×åõi¿; êîñ òåë iç àíà -
ëî ãi÷íèì ôóí äà ìåí òîì îñâÿ ÷å íî â Ëiáiöàõ íà ïî÷. Õ ñò., çíè ùå íî â 962 ð.
26Roszko J. Wizytówka œw. Metodego // Œwiat. — 1965. — 26 wrzeœ. — No 39
(740). — S. 3–4. Íà òåìó àð õå î ëî ãi÷íèõ çíàõ iäîê ó êîñ òåëi Ñïà ñè òå ëÿ íà
Çâºæèíöi ó Êðà êîâi òà êîæ äèâ.: Harwot J. Pierwotny koœció³ p. w. Salwatora w
Krakowie // Kwartalnik Archeologii i Urbanistyki. — R. I. — 1956. — Z. 2. —
S. 157–172; Historia Sztuki Polskiej w zarysie / Red. T. Dobrowolski i W. Ta tar kie -
wicz. — T. 1. — S. 50.
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
151
27Roszko J. Dz. cyt. — S. 4.
28Szyszko-Bohusz A. Rotunda œwiêtych Feliksa i Adaukta (N. P. Marii) na Wawelu //
Rocznik Krakowski. — R. XVIII. — Kraków, 1917. — S. 18. Òà êîæ äèâ.: Mole W.
Nowy pogl¹d na rotundê œw. Feliksa i Adaukta na Wawelu // Przegl¹d Historii
Sztuki. — R. III. — Kraków, 1932/33. — S. 23–30; ¯abokrycka K. Rotunda
Wawelska w œwietle nowych badañ i odkryæ archeologicznych // Studia do Dziejów
Wawelu. — Kraków, 1960. — T. 2. — S. 335–400.
29«Praebenda hac Sanctorum Felicis et Adauctii in area Cracoviensi sita est, habens
ecclesiam specialem rotun-dam et altam, priscoet veteri morê ex lapide fabrefac -
tam, idolis quondam, prisquam Poloni ad christianitatis iura conversi forent,
dicatam» (Dlugossi J. Opera Onmia. — Cracoviaå, 1863. — T. l. — P. 203).
30Sokolowski M. Ruiny na Ostrowie jeziora Lednicy. — Kraków, 1976. — S. 103–148.
31¯ukrowski K. Rotunda wawelska w œwietle nowych badañ i odkryæ archeolo gicz -
nych // Studia do Dziejów Wawelu. — Kraków, 1960. — T. 2. — S. 435–440.
32Wartolowska Z. O rewelacyjnych odkryciach w Wislicy… — S. 11.
33Harwot J. Dz. cyt. 279; Kunysz A. Przemyœl w staroŸytnoœci i wñzåsnym œred -
niowieczu // Przemyœl staroŸytnoœci i œredniowieczu (Od czasów najdawniejszych
do roku 1340) / Red. A. Kunósz, R. Persowski. — Rzeszów, 1966. — S. 38; •akA.
Pierwsze zabytki budownicctwa kamiennego w Przemyœlu // Z Otch³ani Wieków. —
R. XXVI. — Poznañ, 1960. — S. 213–215; Ibidem. Palatium i rotunda // Z Otch³ani
Wieków. — R. XXVIII. — Poznañ, 1962. — S. 128–131.
34Ñòåëü ìà øåí êî Ì. À. Íàçâ. ïðà öÿ. — Ñ. 74–75; Lanckoroñska K. Studies on
The Poman-Slàviñ Rite in Poland // Orientalia Christiana Anaiecta 161, Pont.
Institutum Orientallum. — Studiorum Romae. 1961. — P. 34.
35Ñòåëü ìà øåí êî Ì. À. Íàçâ. ïðà öÿ. — Ñ. 150.
36Lanckoroñska K. Dz. cyt. — S. 46–48; Paszkiewiez H. The Origin of Russia. —
London, 1954.
37Anonim Gall. Kronika Polska / Prze³. R. Gródecki. — Wroc³aw; Warszawa; Kraków;
Gdañsk, 1975. — S. 11–17.
38Umiñski J. W sprawie zatargu œw. Stanis³awa z Boles³awem Szcz // Przegl¹d
Historyczny. — 1948. — T. 37. — S. 140.
39Buloñski M. Historia koœciola polskiego. — Kraków, 1873. — S. 84.
40Dowiat J. Chrzest Polski. — Warszawa, 1962. — S. 76–98. ²íøèé iñòî ðèê, Ëåîí
Êî ÷èé ó çâ’ÿç êó ç òèì ïè ñàâ: «…ó 966 ðîöi Ïîëü ùà áóëà çîâñiì in partibus
infidelium, òóò íå áóëî é ñëiäó ìiñiî íåðiâ òà íî âî¿ âiðè (Sacra Poloniae
Millenium. — T. l. — S. 27).
41Merseburg von Ò. Dz. cyt. — S. 170.
42Öiííà iíòåð ïðå òàö iÿ çãà äà íî ãî ïå ðå êà çó ç õðîí iêè Ãàë ëà ïðî ïî ñòðèã òà ðîç -
ìíî æåí íÿ ñòðàâ ïiä ÷àñ öå ðå ìîíi¿ ïîäຠJ. Klinger (Nurt s³owiañski w pocz¹tkach
chrzeœcijañska polskiego // O istocie prawos³awia. — Warszawa, 1983. —
S. 383–384).
43Naruszewicz A. Historia narodu polskiego. — Warszawa, 1803. — T. 1. — S. 69.
44Biålowski A. Wstêp krytyczny do dziejów Polski. — Lwów, 1830. — S. 517. Ïðàã íó
òóò ïiäêðåñ ëè òè, ùî åí öè êëiêà ïàïè Ëåâà Õ²²² «Grande munus» âiä 30.09.1880 ð.,
êîò ðà íà ãî ëî øóº íà óðî ÷èñ òèõ îá õî äàõ ñâÿ òà ñâ. Êè ðè ëà i Ìå ôîä iÿ, áóëà âè ïå -
ðåä æå íà ëèñ òîì ïî ëüñüêèõ êîñ òåëü íèõ iºðàðõiâ, âêëþ ÷å íèì äî çiáðàí íÿ ÿê äî -
ñèòü âàæ ëè âèé äëÿ ïî ëüñüêèõ ðèìî-êà òî ëèêiâ. Ó öüî ìó ëèñòi ÷èòàºìî: «Âiäî ìî
âàì, ùî ìè, ïî ëÿ êè, ïðè é íÿ ëè ñâ. õðåñò íà 100 ðîêiâ ïiçíiøå, ó Õ ñò., êîëè íàø
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
152
ïî ëüñüêèé êî ðîëü Ìå ÷èñ ëàâ ², áà æà þ ÷è îäðó æè òèñü iç ÷åñü êîþ êíÿæ íîþ Äîì -
áðîâ êîþ, ïðè é íÿâ õðèñ òè ÿ íñòâî ó 966 ð. Çà òå éîãî òåæ øàíóºìî ÿê çà ñíîâ íè êà
õðèñ òè ÿ íñòâà ó Ïîëüùi, ïðåä ñòàâ ëÿºìî éîãî ç õðåñ òîì ó ðóöi, íà ïðèê ëàä, ÿê ó
Ïîç íàíi â êà òåä ðàëü íî ìó êîñ òåëi, ó êî ðîëiâñüêié êàï ëèöi, äå çáåð iãàºòüñÿ ïî ïië
ïåð øèõ äâîõ ïî ëüñüêèõ êî ðîëiâ òà äå çíà õî äèòü ñÿ éîãî ñòà òóÿ ïî ðÿä çi ñòà -
òóºþ êî ðî ëÿ Áî ëåñ ëà âà Âå ëè êî ãî. Îñòàííié òðè ìຠâ ðóöi ìå÷ íà çíàê òîãî, ùî
êîð äî íè Ïîëüñüêî ãî êî ð îëiâñòâà âií ðîç øè ðèâ ìå ÷åì i âiéñüêî âîþ ìóæíiñòþ
ñëà âó ïî ëüñüêî ãî íà ðî äó ðîçíiñ ïî ñâiòàõ. Îñêiëüêè ñâ. Ìå ôîäié íà âåð íóâ
÷åõiâ, à ÷åõè íàñ, ïî ëÿêiâ, òî ìè i òàê ìî æå ìî îïî ñå ðåä êî âà íî ââà æà òè ñâ. Ìå -
ôîä iÿ íà øèì àïîñ òî ëîì. Îäíàê, êðiì òîãî, º äåùî äî ñèòü ãiäíå âiðè: çà 100
ðîêiâ ïå ðåä õðå ùåí íÿì êî ðî ëÿ Ìå ÷èñ ëà âà õðèñ òè ÿ íñòâî ó Ïîëüùi áóëî çíà íå
ïî ìiæ ëþ äîì. ² õî÷à êíÿçi áóëè ùå ÿçè÷ íè êà ìè, îäíàê iç íèç iâ øè ðè ëà ñÿ ñâÿ òà
âiðà i ¿¿ ñå ðåä íà ðî äó íå ñëè ó÷íi ñâ. Êè ðè ëà òà Ìå ôîä iÿ. ª íà âiòü ïå ðå êàç, ùî
òèìè äâî ìà àí ãå ëà ìè, ÿêi íà âiäà ëè Ï’ÿñ òà ó Êðóø âèöi òà ïî ìíî æè ëè íà éîãî
ïî ñòðè ãó ñìà÷íi ìåä òà ì’ÿ ñè âî, — áóëè äâà íàøi ñâÿòi àïîñ òî ëè, ÿêi àæ íàä
Ãîï ëî ïðè áó ëè» (Encykliki Leona XIII / Opraæ. W. Mys³ek, M. Siwieæ, B. Droz do -
wicz. — S³upsk, 1997. Czêœæ I. — S. 42).
45Monumentu Poloniae Historica. — Warszawa, 1961. — Ò. 3. — S. 128.
46 Ibid. — S. 128. (äèâ. 1-å ïî ñè ëàí íÿ).
47Klinger J. Dz. cyt. — S. 383.
48Monumenta Poloniae Historica. — Warszawa, 1961. — T. 3. — S. 60.
49 Ibid. — T. 2. — S. 792, 828.
50Dlugossi J. Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, liber secundus. —
Varsoviae, 1964. — S. 175–178.
51Kronika Thietmara / T³um. M. Jedliñski. — Poznañ, 1953. — S. 220.
52Çàç íà ÷ó, ùî âæå â 1862 ð. ó Âå ëè êî ïîëüùi ïî ñòàâ îðãàí içà öiéíèé êîì iòåò óðî -
÷èñ òîñ òåé, ïðè ñâÿ ÷å íèõ òè ñÿ ÷îëi òòþ âiä ÷àñó óðÿ äó âàí íÿ Ï’ÿñ òó òà ïðè áóò òÿ
äî íüî ãî ñâÿ òèõ Êè ðè ëà òà Ìå ôîä iÿ. Íà çà ãàë óñòiéíè ëà ñÿ äóì êà, ùî òàºìíè ìè
ïà ëîì íè êà ìè iç ëå ãåí äè Ãàë ëà Àíîíiìà, ÿêi çà âiòà ëè äî Ï’ÿñ òà, áóëè Ñî ëóíñüêi
áðà òè àáî ¿õíi ó÷íi. Êîì iòåò çà ïëà íó âàâ ãî ëîâíi êîñ òåëüíi óðî ÷èñ òîñòi â Êðóø -
âèöi íà 8.²Õ.1863 ðîêó çà ó÷àñ òþ ãíºçíå íñüêî ãî òà ïî çíà íñüêî ãî àðõiáiñêó ïà
Ëåâà Ïøè ëóöü êî ãî. Òi óðî ÷èñ òîñòi íå âiäáó ëè ñÿ ãî ëîâ íî ÷å ðåç âè áóõ ñi÷íå âî ãî
ïî âñòàí íÿ (øèð øå äèâ.: Õîä êå âè÷ À. Kult Cyryla I Metodego na ziemiach pol s -
kich // Polska — Ukraina 1000 lat s¹siedztwa. — Przemyœl, 1990. — T. 1. —
S. 263–270; Kupkå G. Das Fest zur Erinnerung an die Einführung des Christen -
thums in Polen // Historische Monatsblatter für die Provinz Posen. — Posen,
1908. — T. IX. — Nr 7–8. — S. 105 in.).
53Òåêñò áðå âå ó ïå ðå êëàäi ïî ëüñüêîþ ìî âîþ äèâ.: Dziennik Poznañski. — 1863. —
Nr 142; Pelczar J. Pius IX i jego pontyfikat. — Kraków, 1888. — T. 2. — S. 371.
54Dziennik Poznañski. — 1863. — Nr 142.
55Por.: Medek V. Osady morawské cirkve do koñce 14 veku. — Praha, 1971. — S. 24.
Ëiêâiäàö iÿ öåð êîâ íî¿ îðãàí içàöi¿ ñõiäíî ãî õðèñ òè ÿ íñòâà ïà ïîþ Ñòå ôà íîì VS
çà âäà ëà øêî äó õðèñ òè ÿ íñòâó íà ñëîâ ’ÿ íñüêèõ òå ðå íàõ òà âëàñ íå ðèìî-êà òî -
ëèöü êî ìó Êîñ òå ëó, ÿêèé áóâ çà öiêàâ ëå íèé ó ÿê íàé øâèäøié õðèñ òè ÿí içàöi¿ ÿçè÷ -
íèêiâ. Âiäòàê âií æå çíè ùèâ âëàñ íî ðó÷ ìå õàíiçì, ÿêèé óìîæ ëèâ ëþ âàâ øâèä êå
òà óñïiøíå íà âåð íåí íÿ ó íîâó âiðó. ²ç ðåëiãiéíî¿ òî÷ êè çîðó òàê òè êà Ðèìó
âèäàºòüñÿ íå çðî çóì iëîþ. Ði÷ ó òiì, ùî ¿¿ ôîð ìó âàâ íå îá’ºêòèâ íèé iíòå ðåñ Êîñ -
òå ëó, à ïî ëiòè÷ íà ñòðà òåã iÿ Ðèìó. Çãiäíî ç òiºþ ñòðà òåãiºþ, ñõiäíà Öåð êâà ïî -
ÕÐÈÑÒÈßͲÇÀÖ²ß ÏÎËÜÑÜÊÈÕ ÇÅÌÅËÜ
153
ñòà âà ëà ãî ëîâ íèì êîí êó ðåí òîì Ðèìó. ̄ ¿ ìiñiéíà åê ñïàí ñiÿ ñÿ ãà ëà àæ Öåí òðàëü -
íî¿ ªâðî ïè, i ñëiä áóëî ëiêâiäó âà òè âñå, ùî ìîã ëî ñõiäíié Öåðêâi ïî ëåã øè òè
çìiöíåí íÿ âïëèâiâ íà Çà õîäi.
56Dvornik F. Byzantské misie u Slogan. — Vysehrad; Praha, 1970. — S. 207–213.
57Lanckoroñska K. Dz. cyt. — S. 30–34: Áèñ òðèí À. 1100 ëåò ñëî âÿí ñêîé àç áó êè. —
Ìîñ êâà, 1963, — Ñ. 46.
58Umiñski J. Obrz¹dek s³owiañski w Polsce IX–X w. i zaginienie drugiej metropolii
polskiej w czasach Boles³awa Chrobrego // Roczniki Humanistyczne. — 1957. —
Z. 4, 4/1953. — S. 27.
59Grivec F. Cyryl i Metody, aposto³owie S³owian. — Kraków, 1930. — S. 220.
60Zathej J. O kilku przepadlych zabytkach rêkopiœmiennych Biblioteki Narodowej w
Warszawie // Studia z Dziejów Kulimy Polskiej. — Warszawa, 1949. — S. 76–77;
òîé æå àâ òîð äîäàº, ùî «17 ëèï íÿ ïðè ñâÿ ÷å íå ïàì ’ÿòi òîãî ñâÿ òî ãî i ïî íèíi ó
ïðà âîñ ëàâíié ñõèç ìà òè÷íié Öåðêâi ó Áîë ãàði¿», (s. 76); ïîð. òà êîæ: Medek V. Op.
cit. — S. 24). É. Çà òåé, ñòàâ ëÿ ÷è ïè òàí íÿ, çâiäêè òîé àïîñ òîë, ïðè çíà ÷å íèé ó
885 ð. ñâ. Ìå ôîäiºì íà íà ñòóï íè êà ó àðõèºïèñ êîïñòâi Ìî ðàâi¿ òà Ïàí íîíi¿, âè ÿ -
âèâ ñÿ ñâÿ òèì ó ïî ëüñüêî ìó êà ëåí äàði â XIV ñò., âiäïîâ iäàº: «ïî ÿñ íè òè öå ìîæ -
íà õiáà ùî çà ëèø êà ìè òðà äèöi¿ êóëü òóð ïî ïå ðåäíiõ ñòîði÷» (òàì ñàìî. — S. 77).
61Øèð øå íà öþ òåìó äèâ.: £owmiañski H. Pocz¹tki Polski. — Warszawa, 1964. —
T. 2. — S. 115 in.
62Gumplowicz M. Pocz¹tki biskupstwa krakowskiego. — Warszawa, 1908. — S. 20;
Lanckoroñska K. Dz. cyt. — S. 28–30.
63Monumenta Poloniae Historica. — Warszawa, 1961. — T. 2. — S. 934. Òóò âàð òî
çâåð íó òè óâà ãó íà õà ðàê òåð íèé ôàêò. Çíà÷ íà êiëüêiñòü öåð êîâ ó Ïiâäåí -
íî-Ñõiäíié Ïîëüùi íî ñèòü iì’ÿ ñâ. ìó ÷å íè êà Äè ìèò ðiÿ. Ïðàâ äî ïî äiáíî, òî íå º
âè ïàä êîâiñòü, à ðàä øå ñòà íî âèòü æèâå ñâiä÷åí íÿ òðà äèöi¿, ÿêà òÿã íåòü ñÿ äî
ïåð øèõ ïðî ïî âiäíèêiâ Äîá ðî¿ Íî âè íè íà òèõ çåì ëÿõ — ñâÿ òèõ Êè ðè ëà òà Ìå -
ôîä iÿ. Àæ äî ÕV ñò. iñíó âàâ ó Ñÿ íî êó çâè ÷àé ïðè ñÿ ãè â ñóäi íà Âñå ìî ãóò íüî ãî
Áîãà òà ñâ. Äè ìèò ðiÿ. Øèð øå íà öþ òåìó äèâ.: Bendza M. Z dziejów
prawos³awnej kultury religijnej ziemi sanockiej // Rocznik Teologiczny. — 1977. —
Z. l. — S. 9–10.
64Monumentu Poloniae Historia. — T. 2. — S. 816; — T. 3. — S. 328.
65Ë. Êî ÷èé ùîäî çà ñíó âàí íÿ êð àêiâñüêî ãî ºïèñ êî ïñòâà ïè ñàâ: «Ìå ôîäié ïî ñà äèâ íà
ñòâî ðå íî ìó â Êðà êîâi áiñêóïñòâi ñâî ãî äó õîâ íî ãî — Ïðî õî ðà. Ïàäi ííÿ ñëîâ ’ÿ í -
ñüêî ãî îá ðÿ äó ïðè íåñ ëà ñìåðòü ñâ. Ìå ôîä iÿ. Çàì iíå íèé ïî Ìå ôîä iþ ìî ðà -
âñüêèé ìèò ðî ïî ëèò Âiõiíã ñêà ñó âàâ ó ñâî¿é ìèò ðî ïîëi¿ ñëîâ ’ÿ íñüêèé îá ðÿä, à â
Êðà êîâi ïî ñà äèâ íiìöÿ Ïðî êóë ôà» (Sacra Poloniae historica. — T. 1. — S. 28–29).
Âèùå öè òî âà íèé Óìiíñüêèé, îäíàê, äî âî äèâ, ùî Ïðî êóëô º ëà òèí içî âà íîþ
âåðñiºþ ñëîâ ’ÿ íñüêî ãî iìåíi «Ïðîêiï».
66Monumenta Poloniae Historica. — T. l. — S. 407.
67Cosmas von Prag. Die Chronik der Böhmen. — Berlin, 1923. — Lib. 1. —
Cap. XL. — P. 75; Êè å âî-Ïå ÷åð ñêèé ïà òå ðèê èëè ñêà çà íèå î æè òèè è ïîä âè ãàõ
ñâÿ òûõ óãîä íè êîâ Êè å âî-Ïå ÷åð ñêîé ëàâ ðû. — Ê., 1991. — Ñ. 112, 116.
68Lehr-Splawiñski T. Od piêtnastu wieków. — Warszawa, 1961. — S. 65.
69ß. Äëó ãîø îêðåñ ëþº õî ðîá ðî ãî «ÿê ñòà ðàí íî ãî ïðî ïî âiäíè êà êà òî ëèöü êî¿ âiðè»
(D³ugosz J. Roczniki czyli Kroniki S³awnego Królestwa Polskiego. — Warszawa,
1961. — T. 1. — Ks. 2. — S. 362).
ÌÀÐ’ßÍ ÁÅÍÄÇÀ
154
|