Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів
Збережено в:
| Дата: | 2006 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Ukrainian |
| Опубліковано: |
Інститут історії України НАН України
2006
|
| Назва видання: | Україна в Центрально-Східній Європі |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78687 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів / М. Котляр // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 155-176. — укр. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-78687 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-786872015-03-21T03:02:05Z Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів Котляр, М. Історія 2006 Article Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів / М. Котляр // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 155-176. — укр. XXXX-0035 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78687 uk Україна в Центрально-Східній Європі Інститут історії України НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Ukrainian |
| topic |
Історія Історія |
| spellingShingle |
Історія Історія Котляр, М. Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів Україна в Центрально-Східній Європі |
| format |
Article |
| author |
Котляр, М. |
| author_facet |
Котляр, М. |
| author_sort |
Котляр, М. |
| title |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів |
| title_short |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів |
| title_full |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів |
| title_fullStr |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів |
| title_full_unstemmed |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів |
| title_sort |
церемоніал, етикет і розваги княжого двору романовичів |
| publisher |
Інститут історії України НАН України |
| publishDate |
2006 |
| topic_facet |
Історія |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/78687 |
| citation_txt |
Церемоніал, етикет і розваги княжого двору Романовичів / М. Котляр // Україна в Центрально-Східній Європі: Зб. наук. пр. — К.: Інститут історії України НАН України, 2006. — Вип. 6. — С. 155-176. — укр. |
| series |
Україна в Центрально-Східній Європі |
| work_keys_str_mv |
AT kotlârm ceremoníaletiketírozvagiknâžogodvoruromanovičív |
| first_indexed |
2025-07-06T02:45:52Z |
| last_indexed |
2025-07-06T02:45:52Z |
| _version_ |
1836863929757728768 |
| fulltext |
Ìèêîëà Êîòëÿð
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ
ÄÂÎÐÓ ÐÎÌÀÍÎÂÈײÂ
Æ
èò òÿ ñå ðåä íüî âi÷íî ãî äâî ðó ìî íàð õà ç éîãî ðiçíî ì à -
íiòíiñòþ i íå îäíîç í à÷íiñòþ áóëî ñó âî ðî ðåã ëà ìåí -
òî âà íå i â áó äåí íî ìó i â ñâÿò êî âî ìó ïðî ÿ âàõ. Äâið
áóäü-ÿêî¿ äåð æà âè äèê òó âàâ õà ðàê òåð i ïî ðÿ äîê ïðî öå äóð i öå ðå -
ìîíié âñiõ ºâðî ïå éñüêèõ ìî íàðõié. Íå áóâ âèê ëþ ÷åí íÿì i êíÿ æèé
äâið Ðî ìà íî âè÷iâ, ùî çà ñâîºþ ïèøíiñòþ i áà ãà òñòâîì, îñîá ëè âî â
÷àñè iñíó âàí íÿ âiäíîâ ëå íî ãî Äà íè ëîì Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî âå -
ëè êî ãî êí ÿçiâñòâà (1245–1264), íå ïî ñòó ïàâ ñÿ àíi äâî ðàì Óãîð ùè -
íè i Ïîëüùi, àíi äâî ðàì Âî ëî äè ìè ðî-Ñóç ä àëüñüêî ãî êí ÿçiâñòâà i
êè¿âñüêî ãî ãîñóäàðÿ. Ãî âî ðè òè òàê äîç âî ëÿ þòü õî÷ i ñêóïi, àëå ïðî -
ìî âèñòi çãàä êè òî ãî ÷àñ íèõ äàâ íüî ðóñü êèõ, öåí òðàëü íî- i çà õiä íî -
ºâðî ïå éñüêèõ äæå ðåë.
Çâå äåí íÿ öå ðå ìîíié i åòè êåò íèõ íîðì æèò òÿ äâî ðà ìî íàð õà,
ÿê öå íå äèâ íî, ç’ÿâ ëÿ þòü ñÿ äî ñèòü ïiçíî: â êiíöi ÕV² — ïåðøié
ïî ëî âèíi ÕV²² ñò. Ïðè òîìó, ùî äâî ðè ãî ëîâ íèõ ºâðî ïå éñüêèõ ìî -
íàðõié ñêëà ëè ñÿ äî ñèòü ðàíî, ïðè íàéìíi íà Õ²² ñò. Òå æ ñàìå ìîæ -
íà ñêà çà òè i ïðî Ðóñü. Ïèøíiñòü äâîðiâ êè¿âñüêî ãî i ãà ëèöü êî ãî ãî -
ñó äàðiâ òîãî ÷àñó çà ñâiä÷å íà äæå ðå ëà ìè.
Ïðèä âîð íî ìó öå ðå ìîí ià ëîâi, çîê ðå ìà iíà ó ãó ðà öiéíèì òîð -
æåñ òâàì, íà ëå æà ëî âàæ ëè âå ìiñöå ó ïðî öåñi ëåã iòèì içàöi¿ âëà äè, ¿¿
ïðî ñëàâ ëåí íÿ i ïiäíå ñåí íÿ ¿¿ àâ òî ðè òå òó1. ²ñòî ðè êè âiäçíà ÷à þòü
÷è ìà ëó êiëüêiñòü òðàê òàòiâ i ðåãiñòðiâ åòè êåò íèõ i öå ðå ìîí iàëü íèõ
íîðì i âèä iëÿ þòü êiëüêà ñå ðåä íèõ. Äî òà êèõ íà ëå æèòü «Ôðàí öóçü -
êèé öå ðå ìîí iàë», ñòâî ðå íèé ó ïåðøié ïî ëî âèíi ÕVII ñò. âèä íèì
þðèñ òîì ïðè äâîði Ëþ äîâ iêà Õ²²² Òå î äî ðîì Ãîä ôðóà. Âií íà âî -
äèòü ïå ðå ëiê i îïèñ ãî ëîâ íèõ ïóáëi÷íèõ öå ðå ìîíié äâî ðà, ùî ïî áó -
òó âà ëè ó Õ²V–XVI ñò. Äî íèõ âiäíî ñÿòü ñÿ: êî ð îëiâñüêà ïî ñâÿ òà
(iíà ó ãó ðàö iÿ), óðî ÷èñ òèé â’¿çä ìî íàð õà, âåñi ëëÿ ãî ñó äàðiâ i ÷ëåíiâ
¿õ ðî äèí, óðî ÷èñòi ïðè é î ìè, íà ðîä æåí íÿ êî ð îëiâñüêèõ äiòåé,
Óêðà¿íà â Öåíòðàëüíî-Ñõ³äí³é ªâðîï³, ¹ 6, 2006 155
çóñòði÷i ïàï òà iíî çåì íèõ ìî íàðõiâ, óðî ÷èñòi ïðî öåñi¿2. Òiºþ ÷è
iíøîþ ìiðîþ ïðè äâîðíi öå ðå ìîíi¿ òà ïà ëà öî âèé åòè êåò âiäáè ëèñü
ó äæå ðå ëàõ, íà é ïåð øå â Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ìó içâîäi. Ïðè òîìó,
ùî öå äæå ðå ëî çî ñå ðåä æóº óâà ãó çîâñiì íà iíøèõ ðå÷àõ.
Ñ õ î ä æ å í í ÿ í à ñ ò i ë
Òåìà ñõîä æåí íÿ (ïî ñà æåí íÿ) íà êíÿ æèé ñòië âçà ãàëi âiäáè òà
ó íà øî ìó ëiòî ïèñi, ïðî òå íå ç òiºþ ïî âíî òîþ, íà ÿêó çà ñëó ãî âó âà ëî
öå iíà ó ãó ðà öiéíå òîð æåñ òâî. Òà âiçüìå ìî äî óâà ãè, ùî ïî ñiäàí íÿ
ïðå ñòî ëó â óìî âàõ áå çó ïèí íî¿ áî ðîòü áè Ðî ìà íî âè÷iâ ç áî ÿ ðñòâîì i
çîâíiøíiìè âî ðî ãà ìè íå ìîã ëî âiäáó âà òè ñÿ îñîá ëè âî óðî ÷èñ òî.
Õî÷à â îêðå ìèõ âè ïàä êàõ äæå ðå ëî âñå æ òàêè íàäຠïåâ íî¿ óðî ÷èñ -
òîñòi îïè ñîâi öiº¿ ïîä i¿.
Ó 1211 ð. äå ñÿ òè ëiòíüî ãî Äà íè ëà áóëî ïiäñàä æå íî íà ñòië
Ãà ëè ÷à. Öå ñòà ëî ñÿ çà âäÿ êè õèò ðî ìóä ðèì ïî ëiòè÷ íèì êî ìáiíàö iÿì
çà ó÷àñ òþ íà é ïåð øå óãî ðñüêî ãî êî ðî ëÿ, êiëüêîõ çà õiäíî ðóñü êèõ
êíÿçiâ, âî ëè íñüêî ãî i ãà ëèöü êî ãî áî ÿ ðñòâà. Òîäi êî ðîëü Àíäðié áóâ
çà öiêàâ ëå íèé ó òîìó, ùîá ìà ëèé ùå õëî ïåöü Äà íè ëî íà ÷àñ ïî ñiâ ãà -
ëèöü êèé ñòië. Ãà ëèöü êî ìó êíèæ íè êîâi öå áóëî äîá ðå âiäî ìî, òî ìó
âií óìiñòèâ ó ñâîºìó òâîði çà ãàä êî âå ïî âiäîì ëåí íÿ: «Êî ðîëü æå Àí -
äðåé, è áî ÿ ðå óãîð ñòèè è âñÿ çåì ëÿ õî òÿ øå äàòè äúùåðü ñâîþ çà êíÿ -
çÿ Äà íè ëà, îá›ìà ä›òüñêà ìà áûâ øè ìà: çàíå ñûíà ó íåãî íå á›»3.
Öÿ çâiñòêà äæå ðå ëà âiäíî ñèòü ñÿ äî âåñ íè 1211 ð. Îäíàê ñèí i
íà ñòóï íèê Àíäðiÿ ²² Áåëà íà ðî äèâ ñÿ ùå ó 1206 ð. Ïå ðå êî íà íèé, ùî
ïðî öè òî âà íèé òåêñò º âiäãî ìî íîì ôàê òó ïî òðiéíî ãî ðóñü êî-óãî ð -
ñüêî-ïî ëüñüêî ãî ñî þ çó, óêëà äå íî ãî çà æèò òÿ Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à
ó 1204 àáî â ïåðøi ìiñÿöi 1205 ð.4 Ãà äàþ, ùî ãà ëèöü êèé ïî âiñòÿð
âìiñòèâ öåé çà ïèñ äëÿ òîãî, ùîá îá´ðóí òó âà òè ïiäòðèì êó Àíäðiºì
²² ñõîä æåí íÿ ìàëîãî Ðîìàíîâè÷à íà ãàëèöüêèé ïðåñòîë.
Íàä çâè ÷àé íî ïî êà çî âîþ âèã ëÿ äຠôîð ìó ëà içâî äà, çà äî ïî -
ìî ãîþ ÿêî¿ éîãî ñêëà äà÷ îïè ñàâ çà é íÿò òÿ Äà íè ëîì áàòüêiâñüêî ãî
ñòî ëà: «Òîã äà æå áî ÿ ðå âî ëî äè ìå ðüñòèè è ãà ëè÷ êûè… è âî å âî äû
óãî ðüñêûÿ ïî ñà äè øà êíÿ çÿ Äà íè ëà íà ñòîë îòöà ñâî å ãî…» Öåé
óðî ÷èñ òèé çà ïèñ äæå ðå ëà ÿñíî ñâiä÷èòü ïðî òå, õòî áóâ ñïðàâæíiì
ãîñ ïî äà ðåì Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî¿ Ðóñi. Âå ëè êå áî ÿ ðñòâî, ëiäå ðè
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
156
ÿêî ãî ç ïî âà ãîþ íà çâàíi ëiòî ïèñ öåì (Â’ÿ ÷åñ ëàâ âî ëî äè ìè ðñüêèé i
Âî ëî äèñ ëàâ ãà ëèöü êèé), i ïî ñà äè ëî «îò ÷è ÷à» ó Ãà ëè÷i é çåìëi, ÿêi
âîíî ââà æà ëî íà ëåæ íè ìè éîìó, áî ÿ ðñòâó. Ñëî âà «êî ðîëü æå
Àíäðåé íå çàáû ëþá âè ñâî åÿ ïåð âûå, èæå èìå ÿ øå êî áðà òó ñè âå -
ëè êî ìó êíÿ çþ Ðî ìà íî âè» (ñòiéêà ó äàâ íüî ðóñü êî ìó ïèñü ìåíñòâi
ôîð ìó ëà iñíó âàí íÿ ñî þç íî¿ óãî äè ìiæ êíÿ çÿ ìè) ÿñíî ãî âî ðÿòü, ùî
Àíäðié ²² äå ìî íñòðà òèâ íî âè êî íó âàâ óìî âè ïî òðiéíî¿ ðóñü êî- óãîð -
ñüêî-ïîëüñüêî¿ óãîäè.
Çîâñiì iíàê øå âèã ëÿ äຠçà ïèñ Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî içâî äà
ïðî îâî ëîäi ííÿ Ãà ëè ÷åì ñòàð øèì Ðî ìà íî âè ÷åì ó 1238 ð. Çàê ëè êà -
íèé ãî ðî äÿ íà ìè ñòîëü íî ãî ãðà äà, Äà íè ëî çiáðàâ âiéñüêî i âè ðó øèâ
íà Ãà ëè÷. Ïiäiéøîâ øè ïiä âàëè ìiñòà, âií çâåð íóâ ñÿ äî ëþ äåé iç çà -
ïè òàí íÿì: ÷è äîâ ãî âîíè òå ðïiòè ìóòü âëà äó «èíîï ëå ìåíü íûõ êíÿ -
çåé»? ²øëî ñÿ ïðî Ðîñ òèñ ëà âà ÷åðíiãiâñüêî ãî, êîò ðèé íå ìàâ æîä -
íèõ äè íàñ òè÷ íèõ ïðàâ íà Ãà ëè÷ i çåì ëþ. «Ãðàä ñêèè ìóæè», òîá òî
âåðõiâêà ãî ðî äÿí, iç çà õîï ëåí íÿì ñïðèé íÿ ëè öi ñëî âà i êè íó ëè ñÿ äî
Äà íè ëà «ÿêî ä›òè êú îòöó è ÿêî ï÷å ëû êú ìàòö›». Ïiñëÿ öüî ãî äâîð -
ñüêèé i ºïèñ êîï çìó øåíi áóëè çà ïðî ñè òè Äà íè ëà íà ñòië. Ëiòî ïè -
ñåöü ç âå ëè êîþ óðî ÷ èñòiñòþ i òîð æåñ òâîì ïî âiäîì ëÿº: «Äà íè ëî æå
âíè äå âú ãðàäú ñâîé, è ïðè é äå êú ïðå ÷èñò›é è ñâÿò›é Áîã îðî äè öè,
è ïðèÿ ñòîëú îòöà ñâî å ãî, è îá ëè ÷è ïîá›äó è ïî ñòà âè íà Íå ìåöü -
êûõú âðà òåõú õî ðó ãîâü ñâîþ»5.
Ó íà âå äå íî ìó òåêñòi Äà íè ëî âëàä íî çà âî ëîä iâຠÃà ëè ÷åì.
Â’¿çä ãî ñó äà ðÿ âiòàºòüñÿ ãî ðî äÿ íà ìè, âåðõiâêà ìiñòà i çåìëi çìó øå -
íà ñêî ðè òè ñÿ âî ëî äà ðþ, i âñå öå ç ðà äiñòþ îïè ñóº âiääà íèé ñâîºìó
êíÿ çåâi êíèæ íèê. Âëàñ íå, â öüî ìó óðèâ êó äæå ðå ëà éäåòü ñÿ ïðî iíàó -
ãóðàöiþ Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à, ïðî òå êî ðîòêiñòü éîãî i âiäñóòíiñòü
íà Ðóñi òðà äèöi¿ îïèñiâ ïîä iáíèõ òîð æåñòâ ïî çáàâ ëÿ þòü íàñ ìîæ -
ëè âîñòi ïî âíîþ ìiðîþ âiä÷ó òè óðî ÷èñòiñòü ïîä i¿.
Äà íè íà ïà ëà öî âî ìó åòè êå òîâi ç ðà äiñòþ âiääàºòüñÿ ãà ëèöü -
êèì ïî âiñòÿ ðåì â åï içîäi âè¿ çäó ñòàð øî ãî Ðî ìà íî âè ÷à íà âiéíó.
Ïå ðåä íàìè ÷è íå ºäè íèé îïèñ ïà ðàä íî ãî îäÿ ãó ðóñü êî ãî êíÿ çÿ (íå
áåðó äî óâà ãè ïîä iáíèõ îïèñiâ ó «²ñòîði¿» Â. Ì. Òà òè ùå âà, ùî íî -
ñÿòü âiäâåð òî ìiôi÷íèé õà ðàê òåð). Ó êiíöi 1248 — íà ïî ÷àò êó
1249 ð.6 «ïðè ñëà êî ðîëü óãî ðüñêûé êú Äà íè ëó, ïðî ñÿ åãî íà ïî -
ìîùü: á› áî èì› ðàòü íà áîé ñ í›ìöè»7. Áåëà ²V ïiñëÿ ïî ðàç êè éîãî
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
157
âiéñüêà ó áèòâi ç Äà íè ëî âèì 1245 ð. áiëÿ ì. ßðîñ ëà âà íà ÷àñ âiäìî -
âèâ ñÿ âiä ïëàíiâ çà ãàð áàí íÿ Ãà ëèöü êî¿ çåìëi. Ðà çîì ç òèì, êî ðîëü
ðîç ðà õî âó âàâ íà ïî ìi÷ Ðî ìà íî âè÷iâ ó çìà ãàííi çà àâñòðiéñüêó
ñïàä ùè íó ãåð öî ãà Ôðiäðiõà ²² Áà áåí ñáåð ãà, êîò ðèé çà ãè íóâ ùå
1246 ð. ó âiéíi ç Áå ëîþ ²V. Äà íè ëî âiäãóê íóâ ñÿ íà çà êëèê Áåëè é âè -
ðó øèâ íà âiéíó ç éîãî ñó ïåðíè êà ìè. Ñî þç íè êè çóñòðiëè ñÿ ó Áðà òi -
ñëàâi (Ïðåñ áóð ãó)8.
Îòæå, Äà íè ëî íà ÷îëi «âîåâ» ñâî ãî äâî ðó óðî ÷èñ òî â’¿æäæàº
äî Áðà òiñëà âè: «Á› áî êîíü ïîäú íèìü äèâ ëå íèþ ïî äî áåíú, è ñ›äëî
îòú çëà òà æüæå íà, è ñòð›ëû è ñàá ëÿ çëà òîìú óêðà øå íà, è èíû ìè
õèò ðî ñòüìè, ÿêî æå äè âè òè ñÿ [äè âó âà òè ñÿ], êî æóõú æå îëî âè ðà
ãðåöü êî ãî, è êðó æè âû çëà òû ìè ïëîñ êû ìè îøèòú, è ñà ïî çè çå ëå íî -
ãî õüçà øèòè çî ëî òîìú»9. Ðîçêiøíî ìó îäÿ ãîâi, äî ðî ãîöi ííî ìó îç -
áðî ºííþ i ÷ó äî âî ìó êîíþ ãî ñó äà ðÿ âiäïîâ iäà ëà i éîãî «ìàëà äðó -
æè íà»: «Í›ìüöè æå äè âÿ ùþ ñÿ îðó æèþ òà òà ðüñêî ìó: á›øà áî êî -
í› âú ëè ÷è íàõú è âú êîÿð›õú êî æà íûõú, è ëþ äèå âî ÿðûö›õú…»10.
Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ çà ïî çè ÷èâ ó ìîí ãîëiâ íàä iéíèé i, ðàç îì ç
òèì, ëåã êèé çà õèñ íèé îá ëà äó íîê, âè ãî òîâ ëå íèé iç òîâ ñòî¿ (âî ëî -
âî¿) øêiðè, ïåâ íî, ç ìå òà ëi÷íè ìè íà êëàä êà ìè. Øêiðÿíi øî ëî ìè
(«ëè ÷è íè») çà õè ùà ëè ãî ëî âó êîíÿ, à ïî ïî íè («êî ÿ ðå») — éîãî
òiëî. Òàê ñàìî âåð øíè êè áóëè â ëåã êèõ i ìiöíèõ øêiðÿ íèõ (òà êîæ,
ìà áóòü, ç ìå òà ëå âè ìè íà êëàä êà ìè íà øêiði) ëà òàõ — «ÿðû öàõ». ×å -
ðåç òå, ùî øêiðà çâè ÷àé íî íå çáåð iãàºòüñÿ â áiëüøîñòi òèïiâ
ãðóíòiâ, òàêi øêiðÿíi ëàòè, øî ëî ìè é ïî ïî íè äîñi íå çíàéäåíi, òà é
îñîáëèâî¿ íàäi¿ âèÿâèòè ¿õ ó àðõåîëîãiâ íåìàº.
Ä è í à ñ ò è ÷ í i ø ë þ á è
Âàæ ëè âîþ ñêëà äî âîþ öå ðå ìîí ià ëó äâî ðó áóëè ìiæäåð æàâíi
(ìiæêíÿçiâñüêi) øëþ áè, ùî óêëà äà ëèñü çâè ÷àé íî ç äåð æàâ íèõ
ìiðêó âàíü. Çäàâ íà âîíè ïðà âè ëè çà âåëü ìè åôåê òèâ íèé çà ñiá óêëà -
äåí íÿ é çìiöíåí íÿ äðóæíiõ i âîºííèõ ñî þçiâ ïî ìiæ ãëà âà ìè
êíÿçiâñòâ. Âiäîìi ç äæå ðåë i äîñëiäæåíi iñòî ðè êà ìè ìiæíà ðîäíi
øëþáíi çâ’ÿç êè ðóñü êèõ êíÿçiâ äàâ íüî ðóñü êî ãî ÷àñó. Ìåí øå óâà ãè
çâåð òà ëîñü íà äè íàñ òè÷íi øëþ áè â ñå ðå äî âèùi ñà ìèõ ßðîñ ëà -
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
158
âè÷iâ. Ìiæ òèì, âîíè, òàê ñàìî, ÿê i ìiæíà ðîäíi, åôåê òèâ íî
âèêîðèñòîâóâàëèñü ó ìiæêíÿçiâñüêèõ âiäíîñèíàõ íà Ðóñi.
Äîái óäiëüíî¿ ðîç äðîá ëå íîñòi áóëà âëàñ òè âà ïî ñòiéíà i ÷à -
ñîì îñîá ëè âî ãîñ òðà íà ïðó æåíiñòü ó ñòî ñóí êàõ ïî ìiæ ãî ñó äà ðÿ ìè
òèõ ÷è iíøèõ êíÿçiâñòâ. Ïiäïè ñó âà ëàñü áåçëi÷ óãîä, áiëüøiñòü ÿêèõ
îäðà çó æ ïî ðó øó âà ëàñü. Àäæå ðå àëü íèõ ãà ðàíòié ¿õíüî ãî âè êî íàí -
íÿ ïðî ñòî íå iñíó âà ëî. Òîìó äè íàñ òè÷íi øëþ áè íà ëå æà ëè äî ÷èñ ëà
íà é áiëüø âiäíîñ íî íàä iéíèõ «ïå ÷à òîê», ùî ñêðiïëÿëè ìèðíi,
äðóæíi é ñîþçíi äîãîâîðè.
Íàâ ðÿä ÷è ìîæ íà ââà æà òè âè ïàä êî âîþ òó îá ñòà âè íó, ùî
âiäî ìîñòi ëiòî ïèñöiâ ïðî òàêi øëþ áè íà Ðóñi ðîá ëÿòü ñÿ äî ñèòü ÷àñ -
òè ìè ëèøå ç ñå ðå äè íè Õ²² ñò. Áå çó ìîâ íî, âîíè é ðàí iøå óêëà äà -
ëèñü, àëå ëiòî ïèñöi ìàëî ïè ñà ëè ïðî íèõ. Äî öüî ãî (äî ðîç ãîð òàí íÿ
ïðî öåñiâ ðîç äðîá ëå íîñòi) ìîæ íà çãà äà òè ëèøå äâà äè íàñ òè÷ íèõ
øëþ áè, ùî âiäáó ëè ñÿ 1143 ð.: êè¿âñüêèé êíÿçü Âñå âî ëîä Îëüãî âè÷
îäðó æèâ ñèíà Ñâÿ òîñ ëà âà ç äîíü êîþ ïî ëîöü êî ãî êíÿ çÿ Âà ñèëü êà
Ðîã âî ëî äî âè ÷à Ìàðiºþ11, à ïðå òåí äåíò íà êè¿âñüêèé ïðå ñòîë ²çÿ -
ñëàâ Ìñòèñ ëà âè÷, êíÿçü âî ëè íñüêèé, «îòäà ä÷åðü ñâîþ Ïî ëî òüñêó
çà Áî ðè ñî âè ÷à çà Ðî ãî âî ëî äà»12. Éìî âiðíî, ùî îá èä âà êíÿçi ïðàã -
íó ëè çà ðó ÷è òèñü ïiäòðèì êîþ ïî ëîöü êèõ êíÿçiâ (êîòði çâè ÷àé íî íå
áðà ëè ó÷àñòi â ñó ïåðíèöòâi çà Êè¿â) ó ìàé áóò íüî ìó ïðî òèñ òî ÿííi
çà âëà äó íà Ðóñi.
Àëå êîëè øëþ áè 1143 ð. ïå ðå ñëiäó âà ëè âñå æ òàêè ÷àñ òêîâi,
òàê òè÷íi öiëi, òî äi¿ íà øëþá íî ìó ïî ïðèùi Þðiÿ Äîë ãî ðó êî ãî ó
ðîç ïàëi âiéíè çà Êè¿â ç íå áî æåì ²çÿñ ëà âîì Ìñòèñ ëà âè ÷åì 1150 ð.
ïå ðå ñëiäó âà ëè ìå òîþ çáè òè ñîþç ïðî òè ñó ïåðíè êà, çà ëó ÷èâ øè äî
íüî ãî êëàí Îëüãî âè÷iâ i ñèëü íî ãî òîäi ãà ëèöü êî ãî êíÿ çÿ Âî ëî äè -
ìèð êà Âî ëî äà ðå âè ÷à: «Âäà Ãþð ãè ä÷åðü ñâîþ (ªëåíó13) çà Ñâÿ òî -
ñëà âè÷à çà Îëãà, äðó ãóþ (Îëüãó14) çà Âî ëî äè ìè ðè ÷à çà ßðîñ ëà âà â
Ãà ëè÷ü»15.
Ïî ÷à òîê Õ²²² ñò. ïðè íiñ Äàâ íüî ðóñüêié äåð æàâi äå äàëi
áiëüøó äå öåí òðàë içàö iþ. Îäíàê ãî ñó äàði Ïiâíî÷i é Ïiâäíÿ ïðî äîâ -
æó âà ëè óêëà äà òè ñî þ çè i âëàä íó âà òè ñòî ñóí êè çà äî ïî ìî ãîþ âñå
òèõ æå äè íàñ òè÷ íèõ øëþáiâ. Ó 1219 ð. Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ íå çìiã
ñè ëîþ çà âî ëîä iòè ãà ëèöü êèì ñòî ëîì, òîìó ùî áî ÿ ðè ïðè ñïðè ÿííi
ïî ëüñüêî ãî ãî ñó äà ðÿ ˺øåêà Áiëî ãî ïî ñà äè ëè â Ãà ëè÷i íîâ ãî ðî ä -
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
159
ñüêî ãî êíÿ çÿ Ìñòèñ ëà âà Ìñòèñ ëà âè ÷à iç ðî äè íè ñìî ëå íñüêèõ Ðîñ -
òèñ ëà âè÷iâ. Òîäi äâiðñüêi ðàä íè êè Äà íè ëà âèð iøè ëè óêëàñ òè äè -
íàñ òè÷ íèé ñîþç ç Ìñòèñ ëà âîì: «Ïîÿ ó íåãî [Ìñòèñ ëà âà] Äà íèëú
äúùåðü èìå íåìü Àííó, è ðî äè øà ñÿ ó íåãî ñû íî âå è äùå ðè: ïðúâå -
íåöü áî á› ó íåãî Èðàêë›é, ïî íåìü æå Ëåâü, ïî íåìü Ðî ìàíú,
Ìüñòèñ ëàâü, Øâàð íî, èíèè áî ìëà äè îò ú è äî øà ñâ›òà ñåãî»16.
Ïðè õèëü íèé äî Ðî ìà íî âè÷iâ àâ òîð, ãà äàþ, çîâñiì íå âiä áà -
ãà ò îñëiâ’ÿ ñâî ãî ïå ðå ëi÷èâ ñèíiâ Äà íè ëà: òî áóëî ñâîºðiäíå ïðî -
ñëàâ ëåí íÿ äè íàñòi¿, îñîá ëè âî êîëè âçÿ òè äî óâà ãè âiçàíòiéñüêi iìå -
íà ñòàð øèõ êíÿ æè÷iâ ²ðàê ëiÿ, Ëåâà i Ðî ìà íà. Äîñi çà ëè øà þòü ñÿ íå -
çðî çóì iëè ìè òi iìå íà. Äåõ òî ç iñòî ðèêiâ ãàäàº, ùî òî áóëà äà íè íà
ìà òåði Äà íè ëà Àííi, êîò ðà áó öiìòî íà ëå æà ëà äî âiç àíòiéñüêî¿
àðèñ òîê ðàòi¿. Àëå âåð ñiÿ âiç àíòiéñüêî ãî ïî õîä æåí íÿ äðó ãî¿ äðó æè -
íè Ðî ìà íà Ìñòèñ ëà âè ÷à, ìà òåði Äà íè ëà i Âà ñèëü êà, íå ïiäòâåð -
äæóºòüñÿ äæå ðå ëà ìè. Âîíà, éì îâiðíiøå âiä óñüî ãî, áóëà âî ëè -
íñüêîþ áî ÿ ðè íåþ17.
Âæå ó çðiëî ìó âiöi, êîëè ïåð øà äðó æè íà Àííà ïî ìåð ëà, Äà -
íè ëî ç ïî ëiòè÷ íèõ ìiðêó âàíü — ùîá ñêðiïè òè ñîþç iç Ëèò âîþ —
ïå ðåä 1252 ð. îäðó æèâ ñÿ âäðó ãå ç íå áî ãîþ êíÿ çÿ Ìåí äîâ ãà18.
Îäíàê i â ÷àñè Ìåí äîâ ãà ìèðíi äî ãîâiðíi ñòî ñóí êè Ëèò âè ç Ðóñ ñþ
ïå ðåìå æî âó âà ëèñü âîºííè ìè ïðî òèñ òî ÿí íÿ ìè. Ó 1252 ð. Ìåí äîâã
ïðî ãðàâ âå ëè êó âiéíó Äà íè ëîâi, âòðà òèâ øè, ïî ñóòi, ×îð íó Ðóñü i
òðå òè íó êîí òðîëü î âà íî¿ íèì ðàí iøå çåìëi ÿò âÿãiâ. Òîìó âií çìó -
øå íèé áóâ ïðî ñè òè ìèðó â ãà ëèöü êî-âî ëè íñüêî ãî êíÿ çÿ: «Ïðèñ ëà
Ìèí äîâãü êú Äà íè ëó, ïðî ñÿ ìèðó è õîòÿ ëþá âå î ñâàòúñòâ›»19.
Ñïðà âà òÿã íó ëàñü äîâ ãî — ìà áóòü, Äà íè ëî íå äîâ iðÿâ íå âiðíî ìó
ëè òî âñüêî ìó êíÿ çåâi. Íà ðåøòi, 1254 ð. ñèí Ìåí äîâ ãà Âîé øåëê âiä
iìåíi áàòü êà «ñúòâî ðè ìèðú ñú Äà íè ëîìú, è âúäà äùåðü Ìèí äî ãî -
âó çà Øâàð íà [ñèíà Äà íè ëà], ñåñ òðó ñâîþ». ²íøèé ñèí ãà ëèöü -
êî-âî ëè íñüêî ãî êíÿ çÿ Ðî ìàí îäåð æàâ âiä Âîé øåë êà âî ëîäi ííÿ â
×îðíié Ðóñi, i áåç òîãî çà âî éî âà íî¿ íà òîé ÷àñ éîãî áàòü êîì, — Íî -
âîã ðó äîê i Ñëîíiì20.
Ìîæ íà ïî ãî äè òè ñÿ ç äóì êîþ âiäî ìî ãî äîñëiäíè êà, ùî óãî äà
ç Ëèò âîþ 1254 ð., ïî ðÿä iç çà âåð øåí íÿì òîäi Äà íè ëîì ïiäêî ðåí íÿ
ßòâÿçü êî¿ çåìëi, áóëà âè ãiäíà éîìó â ñòðà òå ãi÷íî ìó ïëàíi. Âîíà
ïðî ñó íó ëà ðó áåæi Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî êí ÿçiâñòâà íà ïiâíi÷.
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
160
Ñèíè æ Äà íè ëà, ùî îäåð æà ëè âî ëîñòi â ëè òî âñüêèõ çåì ëÿõ,
çäiéñíþ âà ëè éîãî ïî ëiòè÷ íèé âïëèâ íà ëè òî âñüêèõ êíÿçiâ21.
Òà âè ùèì äî ñÿã íåí íÿì øëþá íî¿ äèï ëî ìàòi¿ Äà íè ëà Ðî ìà -
íî âè ÷à ñëiä ââà æà òè îäðó æåí íÿ éîãî ñòàð øî ãî ñèíà Ëåâà ç óãî ð -
ñüêîþ ïðè íöå ñîþ Êîí ñòàíöiºþ. Ç ñà ìî ãî äè òè íñòâà Ðî ìà íî âè ÷àì
äî âî äè ëîñü âiäáè âà òè íà ñòóï Óãî ðñüêî ãî êî ð îëiâñòâà íà Ãà ëèöü êó
çåì ëþ, íà ïðó æó þ ÷è âñi ñèëè. Çðàä íè êè-áî ÿ ðè íå ðàç ñà äî âè ëè íà
ñòië Ãà ëè ÷à óãî ðñüêî ãî êî ðî ëå âè ÷à, çàêëèêàëè ñàìîãî êîðîëÿ
çàãàðáàòè Ãàëèöüêó çåìëþ.
Ðiøó ÷èé ïî âî ðîò ó ãà ëèöü êî-óãî ðñüêèõ âiäíî ñè íàõ íà ñòàâ
ëèøå ïiñëÿ 1245 ð., êîëè Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ ñïî ÷àò êó ðîç ãðî ìèâ
óãî ðñüêå âiéñüêî, ïðè âå äå íå éîãî ñó ïåðíè êîì Ðîñ òèñ ëà âîì Ìè -
õàé ëî âè ÷åì ÷åðíiãiâñüêèì, à ïî òiì áëà ãî ïî ëó÷ íî ïî âåð íóâ ñÿ ç Îð -
äè ç ÿð ëè êîì Áà òèÿ íà Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêå êí ÿçiâñòâî. Ó 1246 ð.
«ïðè ñëà êî ðîëü óãî ðüñêûé [äî Äà íè ëà], …ðåêà: “Ïî è ìè äùåðü
ìîþ çà ñûíà ñâî å ãî Ëâà”. Ãà ëèöü êèé ëiòî ïè ñåöü ïðî ñòî ïî ÿñ íèâ
íå ñïîä iâà íó ïðè ÿçíiñòü Áåëè ²V: «Áî ÿ øå áî ñÿ åãî [Äà íè ëà], ÿêî
áûë á› ó Òà òà ðåõú, ïîá›äîþ ïîá›äè Ðîñ òèñ ëà âà è óãðû åãî»22. Öå
âèç íàâ i ñàì óãî ðñüêèé êî ðîëü ó ëèñòi äî ïàïè ²íî êåí òiÿ ²V23. Äî
òîãî æ Áåëà ²V ðîç ïî ÷àâ òîäi âiéíó ç Àâñòðiºþ i ðîç ðà õî âó âàâ, î÷å -
âèä íî, ñïåð òè ñÿ íà Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêå êí ÿçiâñòâî, âiäíîâ ëå íå
Ðî ìà íî âè ÷à ìè 1245 ð.24
Îäíàê Äà íè ëî íå ïî ñïiøàâ ïðè é ìà òè ïðî ïî çèö iþ Áåëè ²V,
íà ÿêó á îõî ÷å ïðè ñòàâ ùå êiëüêà ðîêiâ òîìó, — òå ïåð âií ïî ÷ó âàâ -
ñÿ ïî âíèì ãîñ ïî äà ðåì ó Ãà ëèöü êî-Âî ëèíñüêié Ðóñi. Êíÿçü «ïî -
ìûñ ëèâú æå ñè ñú áðà òîìú, ãëà ãî ëó åãî [êî ðî ëÿ] íå óÿ â›ðû». Òîäi
Áåëà ²V ñêî ðèñ òàâ ñÿ ç ïå ðå áó âàí íÿ â Óãîð ùèíi ãà ëèöü êî ãî ìèò ðî -
ïî ëè òà Êè ðè ëà i âñiëÿ êî ïå ðå êî íó âàâ éîãî äî ïî ìîã òè â óêëà äåííi
óãî äè ç Äà íè ëîì. Ìèò ðî ïî ëèò ïî ñòà âèâ âè ìî ãó êî ðî ëþ: «Êëÿò -
âîþ êëå íè ìè ñÿ, àùå íå ïðå ìå íè øè ñëî âà ñâî å ãî». Îäåð æàâ øè
ïî òðiáíi çà ïåâ íåí íÿ âiä Áåëè ²V, Êè ðè ëî óìî âèâ Äà íè ëà Ðî ìà íî -
âè ÷à ïî ãî äè òè ñÿ íà øëþá ñâî ãî ñèíà ç êî ðî ëiâíîþ, ïiñëÿ ÷îãî ãà -
ëèöü êî-âî ëè íñüêèé êíÿçü «ñòúâî ðè ñ íèìü [(Áå ëîþ ²V] ìèðü»25.
Ç öüî ãî ÷àñó âiäíî ñè íè ìiæ Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèì êí ÿçiâñòâîì i
Óãîð ùè íîþ çà ëè øà ëèñü â îñíîâ íî ìó äðó æíiìè, ÷àñ òî áó âà ëè ñî -
þç íèöü êè ìè, ÿê ó ñïðàâi çà âî ëîäi ííÿ Àâñòðiéñüêîþ ñïàä ùè íîþ.
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
161
Ï ð è ä â î ð í i ð î ç â à ã è
Òàê ñàìî, ÿê i äâî ðè çà õiäíîºâðî ïå éñüêèõ ìî íàðõiâ, êíÿ æèé
äâið Ðî ìà íî âè÷iâ áóâ ñâîºðiäíèì òå àò ðîì ðîçêiøíî ãî æèò òÿ. Öå
âà æè ëî äëÿ Äà íè ëà òèì áiëüøå, ùî ðå àëüíiñòü, ÿêà éîãî îòî ÷ó âà ëà,
äà ëå êî íå çà âæäè âiäïîâ iäà ëà òà êî ìó æèò òþ. Ñïîâ íå íèé êàð êî -
ëîì íèõ ïðè ãîä, äðà ìà òè÷ íèõ ïîä ié, ó ÿêèõ ÷à ñîì æèò òÿ i éîãî, i
áðà òà Âà ñèëü êà âèñ iëî íà âî ëî ñèíi, éîãî æèòòºïèñ, òèì íå ìåí øå,
ñòâî ðþº âðà æåí íÿ, ùî êíÿçi ïðè äiëÿ ëè áà ãà òî óâà ãè ïðè äâîð íèì
ðîç âà ãàì. Íàéáiëüøå äæå ðåëü íèõ ñâiä÷åíü âiäíî ñèòü ñÿ äî ñþ æå òó
ïðîñëàâëÿííÿ êíÿçiâ ¿õíiì îòî÷åííÿì, ëþäüìè êíÿæîãî äâîðó.
Ñïiâöi i òðó áà äó ðè. ßê âiäî ìî, Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé içâîä
âiäêðè âàºòüñÿ ïiäíå ñå íèì ïà íåã iðè êîì çà ñíîâ íè êîâi äè íàñòi¿ Ðî -
ìà íî âè÷iâ. Âè òî êè ëiòî ïèñ íî¿ ïî õâà ëè Ðî ìà íîâi, éîãî îá îæíþ -
âàí íÿ ãà ëèöü êè ìè i âî ëè íñüêè ìè êíèæ íè êà ìè áå ðóòü ïî ÷à òîê â
äàâ íüî ðóñüêié íà ðîäíié òâîð ÷îñòi. «Ñòâî ðåí íþ ïiñåíü i ïå ðå êàçiâ
ñïðè ÿ ëà êî ëî ðèò íà áiîã ðàô iÿ öüî ãî êíÿ çÿ, êîò ðèé ñèäiâ i íà íîâ ãî -
ðî äñüêî ìó i íà êè¿âñüêî ìó ñòî ëàõ, îá’ºäíàâ âëà äó íàä Âî ëèí íþ i
Ãà ëè ÷åì, âî þ âàâ òî ç ÿò âÿ ãà ìè, òî ç Ïîëü ùåþ, òî ãðî ìèâ ïî ëîâöiâ,
òî ðiøó ÷å ðîç ïðàâ ëÿâ ñÿ çi ñâîºþ äðó æè íîþ, òå ùåþ i òåñ òåì, êîò -
ðèõ âií ðàç îì ïî ñòðèã ó ÷åíöi, íå çâà æà þ ÷è íà òå, ùî éîãî òåñòü —
ñàì âå ëè êèé êíÿçü êè¿âñüêèé Ðþ ðèê Ðîñ òèñ ëà âè÷»26. Á. Î. Ðè áà êîâ
ââà æàº, ùî ïà íåã iðèê Ðî ìà íîâi ìàâ ó îñíîâi, éìî âiðíî, ÿêóñü «ñëà -
âó»- «õâà ëó» êíÿ çåâi, ñêëà äå íó ïðè äâîð íèì ïî å òîì, ïîä iáíî äî
«ñëî âóòü íî ãî ïåâ öà Ìè òó ñà», ùî ñëó æèâ ÿêèéñü ÷àñ éîãî ñè íîâi
Äàíèëîâi.
Ç óñíî ãî òâî ðó çà ÷åð ïíó òèé i íà ñòóï íèé òåêñò ïà íåã iðè êà:
«Ðåâ íî âà æå áî äåäó ñâî å ìó Ìî íî ìà õó, ïî ãó áèâ øå ìó ïî ãà íûÿ èç -
ìà èë òÿ íû, ðå êî ìûÿ ïî ëîâ öè, èç ãíàâ øþ Îòðî êà âî Îáå çû, çà Æå -
ëåç íûÿ âðà òà. Ñûð ÷à íî âè æå îñòàâ øþ ó Äîíó, ðû áîþ îæèâ -
øþ…»27. Ôî ëüêëîð íèé õà ðàê òåð îïîâiäi ïðî ñëà âåò íó áî ðîòü áó
Âî ëî äè ìè ðà Âñå âî ëî äè ÷à Ìî íî ìà õà, ïðàï ðàä iäà Ðî ìà íà, ïðî òè
íà ñòó ïó Ïî ëî âåöü êî ãî ñòå ïó, ùî ïî ÷è íàºòüñÿ öèìè ñëî âà ìè, äàâ -
íî âæå âiäçíà ÷å íèé â÷å íè ìè. Âèñ ëîâ ëå íå ïðè ïó ùåí íÿ, ùî ïà íåã i -
ðèê Ìî íî ìà õîâi ñòâî ðå íèé ïiä âïëè âîì ïî ëî âåöü êî ãî åïî ñó.
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
162
À äåõ òî ââà æàâ éîãî íà âiòü óðèâ êîì ç òîãî åïî ñó, áî âií ìiñòèòü
÷è ìà ëî ðèñ õà ðàê òå ðèñ òè êè ïî ëî âåöü êî ãî ïî áó òó i çâè ÷à¿â28.
Ïðîñ ëàâ ëÿ þ ÷è Äà íè ëà i Âà ñèëü êà Ðî ìà íî âè÷iâ, ãà ëèöü êèé i
âî ëè íñüêèé êíèæ íè êè íå ðàç ïiäêðåñ ëþ âà òè ìóòü ðî äî âèé çâ’ÿ çîê
Ðî ìà íî âè÷iâ ç äà ëå êèì çíà ìå íè òèì ïðåä êîì, çà ñíîâ íè êîì ðîäó
Ìî íî ìà øè÷iâ, âiä ÿêî ãî ïî õî äè ëè âîíè. Îïîâ iäà þ ÷è ïðî ïîä i¿
1227 ð., ëiòî ïè ñåöü òâåð äèòü, ùî âî ëè íñüêèé êíÿçü Ìñòèñ ëàâ
Íiìèé «óæè êà [ðî äè÷] ñûé Ðî ìà íó îòú ïëå ìå íè Âî ëî äè ìå ðÿ, ïðè -
ðî êîìú [ïðiçâèñü êîì] Ìî íî ìà õà… Á› áî âå ëè êó ëþ áîâü èì›à êú
îòöþ åãî»29 [Äà íè ëà], òîá òî äî Ðî ìà íà, — íå â îñòàííþ ÷åðãó,
ìàáóòü, òîìó, ùî òîé íàëåæàâ äî «ïëåìåíè Âîëîäèìåðÿ».
×å ðåç ÷âåðòü ñòîëi òòÿ ïî òîìó, â îïèñi ïå ðå ìîæ íî¿ âiéíè Ðî -
ìà íî âè÷iâ ïðî òè àã ðå ñèâ íèõ ÿò âÿçü êèõ êíÿçüêiâ (ùî ìàé æå êîæ íî -
ãî ðîêó øàð ïà ëè ïiâíi÷íî-çà õiäíi ðó áåæi Âî ëèíi), êíèæ íèê âè ãó -
êóº: «È ìíî ãû õðåñ òè à íû îòú ïë›íå íèà èç áà âèñ òà, è ï›ñíü ñëàâ íó
ïî ÿ õó èìà [Ðî ìà íî âè ÷àì], …è ïðè é äîñ òà ñú ñëà âîþ íà çåì ëþ
ñâîþ, íàñë›äèâ øà ïóòü îòöà ñâî å ãî âå ëè êî ãî êíÿ çÿ Ðî ìà íà, èæå á›
èçî ñòðèë ñÿ íà ïî ãà íûÿ, ÿêî ëåâú, èìü æå ïî ëîâ öè ä›òè ñòðà øà -
õó»30. Áà ÷è ìî òóò âiäâåð òå ïå ðå ãó êó âàí íÿ ç ïà íåã iðè êîì Ðî ìà íîâi
é Ìî íî ìà õó íà ïî ÷àò êó Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî ëiòî ïè ñó. Ñåí ñî âó
é òåê ñòó àëü íó ïîä iáíiñòü ïî õâà ëà Ðî ìà íîâi ìຠç ïà íåã iðè êîì Âî -
ëî äè ìè ðó Âñå âî ëî äè ÷ó ó ëiòå ðà òóð íî ìó òâîði 30-õ àáî 40-õ ðîêiâ
ÕØ ñò. «Ñëî âî î ïî ãè áåëi Ðóñü êî¿ çåìëi», äå Ìî íî ìà õà íà çâà íî
ãî ëîâ íèì çà õèñ íè êîì Ðóñü êî¿ çåìëi. Ñëî âà «ïåñíü ñëàâ íó ïî ÿ õó
èìà» ó ðîç ïîâiäi íà øî ãî ëiòî ïèñ öÿ ïðî ïå ðå ìî ãó Äà íè ëà i Âà ñèëü -
êà íàä ÿò âÿ ãà ìè º ñâiäîö òâîì ïðî ñëàâ ëåí íÿ Ðî ìà íî âè÷iâ ó ñó ÷àñ -
íié ¿ì ïî åçi¿, íà é iì îâiðíiøå — äðóæèííié. Òàê òâîðèëàñÿ iñ òî ðè÷ -
íà i çàðàçîì ïîåòè÷íà ïàì’ÿòü ãàëèöüêî-âîëèíñüêèì êíÿçÿì ó
ëiòîïèñi i ïàì’ÿòêàõ óñíî¿ íàðîäíî¿ òâîð÷îñòi.
Òâîðöi ëiòî ïè ñó ïî ñòiéíî íà ãî ëî øó þòü íà òîìó, ùî ñâî¿ ìè
âî¿íñüêè ìè ïîä âè ãà ìè Ðî ìà íî âè÷i äîñ òîé íî ïðî äîâ æè ëè ïî ëêî -
âîä íèöü êó äiÿëüíiñòü áàòü êà. Ïiñëÿ ãó÷ íî¿ ïå ðå ìî ãè Äà íè ëà íàä
ÿò âÿ ãà ìè, ùî ïî ñòà âè ëà öåé íà ðîä íà ìåæó âè íè ùåí íÿ, ëiòî ïè ñåöü
iç ãîðäiñòþ çà ñâî ãî ãå ðîÿ çà óâà æóº: «ßêî äàíü ïëà òè ëè ñóòü ÿò âÿ çè
æå êî ðî ëå âè Äà íè ëó, ñû íî âè âå ëè êà ãî êíÿ çÿ Ðî ìà íà. Ïî âå ëè êîìú
áî êíÿ çè Ðî ìàí› íè êòî æå íå á› âî å âàë íà í› [ÿò âÿãiâ] â ðóñ êûõú
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
163
êíÿ çåõú, ðàçâ› ñûíà åãî Äà íè ëà»31. Äiéñíî, ó 1196 ð., çà ïî âiäîì -
ëåí íÿì Êè¿âñüêî ãî ëiòî ïè ñó Õ²² ñò., «õîäè Ðî ìàíú Ìüñòèñ ëà âè÷ü
íà ÿò âÿ ãû îòî ìüùè âàòü ñÿ: áÿ õóòü áî âî å âà ëè âî ëîñòü åãî, è òàêî
Ðî ìàíú âíè äå â çåì ëþ èõú; îíè æå íå ìî ãó ÷è ñòà òè ïðî òè âó ñèë›
åãî, è á›æàøà âî ñâîè òâåð äè…»32 Ó öèõ êîðîòêèõ ñëîâàõ ïðî ñòó -
ïຠîáðàç òîãî Ðîìàíà, êîòðèé êèäàâñÿ íà ïîëîâöiâ, ìîâ ëåâ…
Íå ðàç i íå äâà ãà ëèöüêi é âî ëèíñüêi êíèæ íè êè, iñòèííi ëþäè
êíÿ æî ãî äâî ðó (íà âiòü ÿêùî âîíè ôîð ìàëü íî i íå âõî äè ëè äî éîãî
ñêëà äó), íà ãî ëî øó þòü íà «ñëà âàõ», ÿêi ïðî ãî ëî øó âà ëè Ðî ìà íî âè -
÷àì ñó ÷àñ íè êè. Íà ¿õíié ïî ãëÿä, iíàê øå íå ìîæ íà áóëî é ñòà âè òèñü
äî Ðî ìà íà i éîãî ñëàâ íèõ íà ùàäêiâ. Òîìó iç ùè ðèì îá óðåí íÿì
ëiòî ïè ñåöü îïîâ iäຠïðî òå, ÿê Äà íè ëî Ðî ìà íî âè÷ ó 1241 ð. ïðè äó -
øèâ âîã íè ùå áî ÿ ðñüêî¿ îïî çèöi¿ ó Ïå ðå ìèøëi. Òàì áóâ âçÿ òèé ó
ïî ëîí äàâ íüî ðóñü êèé ñïiâåöü, ñâîºðiäíèé òðó áà äóð, ùî îñïiâó âàâ,
ìà áóòü, áî ÿðñüêi âîëü íîñòi é âèõ âà ëÿâ ñïðî òèâ áîÿð êíÿ çÿì: «Ñëî -
âóò íà ãî ïåâ öà Ìè òó ñó, äðåâ ëå çà ãîð äîñòü íå âîñ õîò›âøó ñëó æè òè
êíÿ çþ Äà íè ëó, ðàç äðà íà ãî àêû ñâÿ çàí íà ãî ïðè âå äî øà…»33. Öÿ
«ãîðäiñòü» Ìè òó ñè (ìà áóòü, çìåí øó âàëü íå iì’ÿ âiä Äìèò ðî) çäà ëà -
ñÿ êíèæ íè êîâi îñîáëèâî äèâíîþ, áî «ñëàâà» Ðîìàíîâè÷àì öiëêîì
ïðèðîäíî, íà éîãî äóìêó, âèïëèâàëà ç ¿õíiõ ñëàâíèõ ñïðàâ.
Ïå ðå ì èøëüñüêèé ºïèñ êîï ìàâ ïèø íèé i áà ãà òèé äâið. Ïðè
öüî ìó äâîði æèâ i «ñëà âåò íèé ñïiâåöü Ìè òó ñà», ïðî ÿêî ãî ëiòî -
ïè ñåöü ç iðîíiºþ êàæå, ùî êî ëèñü âií ç ãîð äîùiâ íå õîòiâ ñëó æè òè
Äà íè ëîâi, à òå ïåð éîãî ïðè âå ëè ïå ðåä î÷i êíÿ çÿ — îá äåð òî ãî i çâ’ÿ -
çà íî ãî. Äëÿ ãà ëèöü êî ãî êíèæ íè êà, êîò ðèé ùèðî ñïiâ÷ó âàâ äåð æà -
âî ò âîð ÷èì ïëà íàì Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à, Ìè òó ñà (ïåâ íî, çìåí øó -
âàëü íà ôîð ìà âiä iìåíi Äìèò ðî) áóâ, ìà áóòü, óîñîá ëåí íÿì áî ÿ ð -
ñüêî¿ i öåð êîâ íî¿ ðóéíiâíî¿ àíàðõi¿.
Ìè ìàé æå íi÷î ãî íå çíàºìî ïðî òå àò ðàëü íå i ìó çè÷ íå ìèñ -
òåö òâî Äàâ íüî¿ Ðóñi. Îñîá ëè âî ïðî âè äî âè ùà. Íà ôðåñ êàõ Ñî ôié -
ñüêî ãî ñî áî ðó â Êèºâi çîá ðà æå íî àê ðî áàòiâ, àëå íåìຠâïåâ íå íîñòi
â òîìó, ùî òî äàâ íüî ðóñüêi, à íå âiçàíòiéñüêi àð òèñ òè. Òàê ñàìî íå
ÿñíî, âiç àíòiéñüêèé ÷è ðóñü êèé îðãaí íà ìàëü î âà íî íà îäíié ç òèõ
ôðå ñîê. ßêùî â÷åíi äîá ðå çíà þòü, ùî íà Ðóñi Õ²–X²²² ñò. iñíó âà ëà
iñòî ðè÷ íà ëiòå ðà òó ðà (ëiòî ïè ñè) é òâî ðè êðàñ íî ãî ïèñü ìå íñòâà, íà -
ïðèê ëàä «Ñëî âî î ïî ëêó ²ãî ðåâiì», òî ìàé æå íi÷î ãî íå âiäî ìî ïðî
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
164
ñïiâöiâ, îïîâ iäà÷iâ áè ëèí, âè êî íàâöiâ äðó æèí íèõ òà iñòî ðè÷ íèõ
ïiñåíü. Òèì öiííiøîþ âèäàºòüñÿ êî ðî òåíü êà ðîç ïîâiäü ãà ëèöü êî ãî
ëiòî ïèñ öÿ ïðî çíà ìå íè òî ãî ñïiâöÿ Ìèòóñó, ëþäèíó, âèäíî, íå çà -
ëåæ íó i ãîðäó.
Ïðî öüî ãî ñå ðåä íüî âi÷íî ãî àð òèñ òà, ïåâ íî, âè ñî êî ãî êøàë -
òó, ìè äiçíà ëèñü âè ïàä êî âî — ëèøå òîìó, ùî éîãî æèòòºâèé øëÿõ
ïå ðå ñiêñÿ çi øëÿ õîì âå ëè êî ãî ãà ëèöü êî-âî ëè íñüêî ãî êíÿ çÿ Äà íè ëà
Ðî ìà íî âè ÷à. Âî ëåþ äîëi Ìè òó ñà âè ÿ âèâ ñÿ âòÿã íå íèì ó ïî ëiòè÷ íó
áî ðîòü áó â Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ìó êíÿçiâñòâi é ñòàâ ¿¿ æåð òâîþ, ÿê
çâè ÷àé íî áóâຠç ëþäü ìè, âiä ïî ëiòè êè äà ëå êè ìè, íàéïåðøå —
ç ìèòöÿìè.
Öå ïðè òîìó, ùî ëþäè öiº¿ ïðî ôåñi¿ æèëè é äiÿ ëè i â iíøèõ
ìiñòàõ Äàâ íüî¿ Ðóñi. Àäæå Êè¿âñüêà Ðóñü çäàâ íà ìàëà òà êèõ ïðè -
äâîð íèõ ïî åòiâ i ñïiâöiâ. Çãà äàé ìî õî÷à á Áî ÿ íà, çâå ëè ÷å íî ãî ó
«Ñëîâi î ïî ëêó ²ãî ðåâiì»:
Áîÿí-áî íàø âiùèé,
ßê õîòiâ êîìó ïiñíþ òâî ðè òè,
Ðî çòiêàâ ñÿ ìèñ ëiþ ïî äå ðå âó,
Ñiðèì âîâ êîì ïî çåìëi,
Ñè çèì îðëîì ïî ïiä õìà ðà ìè
(Ïå ðåñïiâ Ìàê ñè ìà Ðèëüñüêî ãî).
Îñòà ííiìè ðî êà ìè äîñëiäíè êè äå äàëi áiëüøå ñõè ëÿ þòü ñÿ äî
äóì êè, ùî «Ñëî âî» äîâ ãèé ÷àñ æèëî â óñíié ôîðìi, âè êî íó þ ÷èñü
ñïiâöÿ ìè íà êíÿ æèõ çiáðàí íÿõ i ó÷òàõ.
Ó íà ïè ñà íî ìó Íåñ òî ðîì «Æèòi¿» Ôå î äîñ iÿ Ïå ÷å ðñüêî ãî ìî -
âèòü ñÿ, ùî êîëè òîé îä íî ãî ðàçó, íà ïî ÷àò êó 70-õ ðîêiâ Õ² ñò., çà -
âiòàâ äî ïà ëà öó âå ëè êî ãî êíÿ çÿ êè¿âñüêî ãî Ñâÿ òîñ ëà âà ßðîñ ëà âè -
÷à, òî ïî áà ÷èâ àð òèñòiâ, êîòði ãðà ëè é ñïiâà ëè, òiøà ÷è ãî ñó äà ðÿ òà
éîãî ãîñ òåé: îäíi íà ãóñ ëÿõ iíøi íà îðãàíi. Ìîæ ëè âî, ñàìå òà êèé
îðãáí çîá ðà æå íî íà îäíié ç ôðå ñîê Ñîôiéñüêî ãî ñî áî ðó.
×àñ âiä ÷àñó äî ëiòî ïèñiâ òà çà õiäíîºâðî ïå éñüêèõ õðîíiê ïî -
òðàï ëÿ ëè óðèâ êè ïiñåíü, ñòâî ðå íèõ ãà ëèöü êè ìè ïðè äâîð íè ìè ïî å -
òà ìè òà ñïiâöÿ ìè. Ïîëüñüêèé iñòî ðèê ÕV ñò. ßí Äëó ãîø ïå ðå êà çàâ
óðè âîê ïiñíi, ñêëà äå íî¿ ïðè äâîði òåñ òÿ Äà íè ëà Ãà ëèöü êî ãî Ìñòè -
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
165
ñëàâà Óäàò íî ãî. Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ âiäêðè âàºòüñÿ âå -
ëè ÷àëü íîþ ïiñíåþ Ðî ìà íó Ìñòèñ ëà âè ÷ó, ñòâî ðå íîþ â äóñi âè ñî -
êèõ çðàçêiâ ñå ðåä íüî âi÷íî¿ ïî åçi¿. Éîãî ñèíè Äà íè ëî i Âà ñèëü êî
ìàëè ïðè ñâî¿õ äâî ðàõ òà êèõ ñïiâöiâ, ïðî ùî äîâ iäóºìîñü iç
êiëüêîõ çãà äîê ãà ëèöü êî ãî ëiòî ïèñ öÿ 50-õ ðîêiâ.
Íàéáiëüø iìî âiðíèì áóäå ïðè ïó ùåí íÿ, ùî òîé Ìè òó ñà i áóâ
òà êèì ïðè äâîð íèì ïî å òîì, ñïiâöåì âå ëè êî¿ ñëà âè, ÿê ïiäêðåñ ëèâ
íà âiòü íå ïðè õèëü íèé äî íüî ãî ãà ëèöü êèé ëiòî ïè ñåöü. Íà ïåâ íå, âií
âè êî íó âàâ ðå ÷è òà òè âîì âëàñíi ïiñíi ïiä àêîì ïà íå ìåíò àðôè
(ãóñëiâ) àáî ëþòíi, — òàê ñàìî, ÿê ñëà âåòíi çà õiäíîºâðî ïåéñüêi
òðó áà äó ðè. Ñïà äຠíà äóì êó îá ðàç ìàé æå ñó ÷àñ íè êà Ìè òó ñè — âñå -
ñâiòíüî âiäî ìî ãî ïðî âàí ñ àëüñüêî ãî òðó áà äó ðà Áåð òðà íà äå Áîð íà
(1140–1215), àâ òî ðà i âè êî íàâ öÿ çà ïàëü íèõ âî éîâ íè ÷èõ ïiñåíü- ñið -
âåíò, ó ÿêèõ îñïiâó âà ëèñü ôå î äàëüíi çà êî ëî òè («ìÿ òå æè», ïðî ÿêi
òàê ÷àñ òî çãà äóº Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ) i âiéíè, íà é áiëüøå
âèõ âà ëÿ ëèñü êíÿçi òà êî ðîëi, êîòði áå çó ïèí íî âî þ âà ëè, — ÷è òî ç
âî ðî ãà ìè êðà¿ íè, ÷è òî îäèí ç îäíèì. Äî æèâ øè äî ïî õè ëî ãî âiêó,
Áåð òðàí äå Áîðí âèð iøèâ çà êðà ùå âìåð òè âiä ðóêè âî ðî ãà â áîþ,
àíiæ òèõî âiääà òè äóøó Áî ãîâi âiä ñòà ðîñòi ó âëàñ íî ìó ëiæêó.
Íè ùiâíó õà ðàê òå ðèñ òè êó ÿê ïî ëiòè êó äàëà íà é áiëüø çíà ìå -
íè òî ìó ñå ðåä òðó áà äóðiâ Áåð òðà íó äå Áîð íó âiäî ìà äîñëiäíè öÿ ñå -
ðåä íüîâi ÷÷ÿ Î. Äîá iàø-Ðîæ äåñ òâå íñüêà ó 20-õ ðî êàõ íà øî ãî
ñòîëi òòÿ: «Íà íàø òâå ðå çèé ðî çóì öåé ïîåò ñïðà âèâ áè âðà æåí íÿ
áî æ åâiëüíî ãî… “²äåÿ” éîãî ãðà íè÷ íî åëå ìåí òàð íà. Âií õî÷å îä íî -
ãî: ùîá íà âêî ëî íüî ãî íå ïðè ïè íÿ ëîñü âçàºìíå âè íè ùåí íÿ, ïî âà -
æຠëèøå òèõ, õòî á’ºòüñÿ, i çíå âà æຠòèõ, õòî öüî ãî íå ðî áèòü»34.
Òà áóëî á ïî ìèë êî âèì ãà äà òè, ùî ïîä iáíi äî äå Áîð íà òðó áà -
äó ðè áóëè ÷èñ òè ìè é áåç êî ðèñ ëè âè ìè àïî ëî ãå òà ìè âiéíè. Çîâñiì
íi. Âîíè çä åáiëüøî ãî âiäñòî þ âà ëè âëàñíi ìà òåð iàëüíi iíòå ðå ñè, áó -
äó ÷è âî ëî äà ðÿ ìè çà ìêiâ, ìiñò i ñië, äå íà íèõ ïðà öþ âà ëè ñî òíi çà -
ëåæ íèõ ëþ äåé. Òàêi ñïiâöi çâè ÷àé íî òîìó é ðîç ïà ëþ âà ëè ôå î äàëü -
íó àíàð õiþ, ùî öåí òðàë içàö iÿ äåð æà âè îá ìå æè ëà á ¿õíi àïå òè òè é
ñâà âî ëþ. Äîá iàø-Ðîæ äåñ òâå íñüêà íà âî äèòü êðàñ íî ìîâ íèé ïðè ê -
ëàä ç æèò òÿ ñà ìî ãî Áåð òðà íà äå Áîð íà. Âií äîâ ãî áóí òó âàâ ïðî òè
àíãëiéñüêî ãî êî ðî ëÿ Ði÷àð äà Ëåâ ’ÿ ÷å Ñåð öå, áî òîé âiäiáðàâ ó íüî -
ãî çà ìîê. Êîëè æ Ði÷àðä ïî âåð íóâ éîìó çà ìîê, òî äå Áîðí ïî÷àâ
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
166
îñïiâóâàòè âåëèêîäóøíîãî ãîñóäàðÿ, «äîáëåñíîãî i âiäâàæíîãî,
ÿêîãî ùå íå áóëî íà ñâiòi…»
Çä åáiëüøî ãî òðó áà äó ðè, îñîá ëè âî òi, ùî æèëè ïðè äâî ðàõ
âå ëè êèõ i ïè õà òèõ ñåíü éîðiâ, ïðî ñëàâ ëÿ ëè ôå î äàëü íó àíàð õiþ,
âèñ òó ïà ëè ïðî òè öåí òðàë içàöi¿ ñå ðåä íüî âi÷íèõ äåð æàâ. Çäàºòüñÿ,
ñàìå òà êèì i áóâ Ìè òó ñà. Ìà áóòü, ïðà âèé áóâ Ì. Êîñ òî ìà ðîâ, êîëè
âêëàâ äî éîãî óñò âiðøi, ùî âèñ ëîâ ëþ âà ëè íàä i¿ áî ÿ ðñüêèõ
îëiãàðõiâ íà çà íå ïàä êí ÿçiâñüêî¿ âëàäè:
Êîí ÷è ëèñü âiêè, çiëëÿ ñóõåº îãîíü ïî ¿äàº,
Õàé ïî ¿äàº, õàé ïðî ïà äຠÐóñü iç êíÿ çÿ ìè35.
Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêà Ðóñü íå ïðî ïà ëà, íå çà ãè íó ëà. Òîãî íå
äî ïóñ òèâ ¿¿ íà ðîä, éîãî ïðî âî äèð Äà íè ëî Ãà ëèöü êèé. À îò Ìè òó ñà,
éìî âiðíî, çà êií÷èâ ñâî¿ äíi ó «ïî ðóái» íà êíÿæîìó äâîði Ãàëè÷à.
Á å í ê å ò è , ð è ö à ð ñ ü ê i ã å ð ö i , ë î â è
Áåí êå òè («ïèðû») íà ëå æàòü äî íà é äà âíiøèõ ðè òó àëiâ êíÿ -
æî ãî äâî ðó. Âîíè ñÿ ãà þòü ó ãëè áè íó ÷àñó, â äîáó, êîëè äâî ðó ÿê
âëàä íî¿ ñòðóê òó ðè ùå íå iñíó âà ëî, i êíÿçü áåí êå òó âàâ çi ñâîºþ äðó -
æè íîþ.  óÿâi áà ãàòü îõ øà íó âàëü íèêiâ âiò÷èç íÿ íî¿ ìè íóâ øè íè
êè¿âñüêèé ãî ñó äàð Âî ëî äè ìèð Ñâÿ òîñ ëà âè÷, õðåñ òè òåëü Ðóñi, áóâ
çíà ìå íè òèé ÷è íå íà é áiëüøå ñâî¿ ìè áåí êå òà ìè. Áåí êå òè («ïèðû»)
º íå îäìiííîþ ïðè íà ë åæíiñòþ áè ëèí òàê çâà íî ãî Êè¿âñüêî ãî öèê -
ëó, ãî ëîâ íèì ãåðîºì ÿêèõ âèñ òó ïຠÂî ëî äè ìèð Êðàñ íå Ñî íå÷ êî.
Â÷åíi, ùî âèâ ÷à ëè öåé åïi÷íèé æàíð, ââà æà þòü, ùî âå ëè êà
÷è ñåëüíiñòü áåí êåòiâ ó áè ëè íàõ çîâñiì íå º âè ïàä êî âîþ. Áè ëè íè,
ïåâ íî, âè êî íó âà ëèñü íà «ïè ðàõ». Ïðî öå éøëî ñÿ â ðîçäiëi «Ïðè -
äâîð íi é âiéñüêîâi ïî ñà äîâöi òà ìiíiñòåð ià ëè». Âî ëî äè ìè ðîâi
«ïèðû» âiäáè ëèñü ó íà é äà âíiøî ìó ñå ðåä çáå ðå æå íèõ ëiòî ïèñiâ —
«Ïîâiñòi âðå ìåí íèõ ëiò». Ïî ðÿä ç íå îáõiäíiñòþ ïî ñòiéíî ãî ïî ïîâ -
íåí íÿ äðó æè íè îñíîâ íîþ ôóíê öiºþ áåí êåòiâ Âî ëî äè ìè ðà i íà -
ñòóï íèõ êíÿçiâ áóëà «äóìà» ç êíÿ çåì36.
²ñòî ðè êà ìè íå îäíî ðà çî âî âiäçíà ÷à ëîñü, ùî âëàäíi ñòðóê òó -
ðè âëàø òî âó âà ëè áåí êå òè ç ìå òîþ ¿õ ëåã iòèì içàöi¿ òà ðåï ðå çåí -
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
167
òàöi¿. Áåí êå òè áóëè òà êîæ âàæ ëè âîþ ôîð ìîþ âçàºìîäi¿ âëà äè é íà -
ñå ëåí íÿ37. Íà ðåøòi, ãî ñó äàð, îðãàí içó þ ÷è ó÷òè, ïðàã íóâ äî áó òè
ñèì ïàòi¿ íà ðî äó. Ìà áóòü, ñàìå òàêó ìåòó ïå ðå ñëiäó âàâ ßðîñ ëàâ
Âî ëî äè ìè ðî âè÷, êîò ðèé ïiñëÿ îñâÿ ÷åí íÿ õðà ìó íà ÷åñòü Áî ðè ñà i
Ãëiáà âëàø òó âàâ ñâÿ òî, ùî, ïî ñóòi, áóëî áåí êå òîì38: «Ñòâî ðè æå
õðèñ òî ëþ áåöü ïèðú âå ëèêú, ïðàç äíèêú ñâÿ òîþ, íå òîê ìî áî ëÿ -
ðîìú, íî è âñ›ìú ëþ äåìú…»39
Î áåí êå òàõ, íå ïî â’ÿ çà íèõ ç öåð êîâ íè ìè òîð æåñ òâà ìè
(Ï. Â. Ëóêií íà çè âຠ¿õ «ïî ëiòè÷ íè ìè»), äâi÷i ðîç ïîâ iäຠÊè¿â -
ñüêèé ëiòî ïèñ ïiä 1151 ð. Ñïåð øó ²çÿñ ëàâ Ìñòèñ ëà âè÷ óðî ÷èñ òî
â’¿õàâ äî Êèºâà i «ñ›äå íà íà ñòîë› ä›äà ñâî å ãî è îòöà ñâî å ãî, ñ ÷åñ -
òüþ âå ëè êîþ». Ïîòiì âií «îòú ñâÿ òî› Ñîôüè ïî›õà ñú áðàòü åþ íà
ßðîñ ëàâëú äâîðú, è óãðû40 ïî çâà ñî ñî áîþ íà îá›äú è êè ÿ íû, è òó
îá›äàâú ñ íèìè íà âå ëè öåìú äâî ðå íà ßðîñ ëàâ ëè». Ìàñ øòàáíiñòü i
óðî ÷èñòiñòü ïîä i¿ é ñà ìî ãî îá iäó ïiäêðåñ ëè ëè êiííi ðèñ òà ëè ùà:
«Òîã äà æå Óãðå íà ôà ðåõú è íà ñêî êîõú èã ðà õóòü íà ßðîñ ëàâ ëè
äâîð› ìíî ãîå ìíî æåñ òâî. Êè ÿ íå æå äè âÿ õó ñÿ óãðîìú ìíî æåñ òâó, è
êì åòüñòâà èõú, è êî ìî íåìú èõú»41.
Äàëi ó äæå ðåëi éäåòü ñÿ ïðî ðî çóì íèé ïî ëiòè÷ íèé i äèï ëî ìà -
òè÷ íèé â÷è íîê ²çÿñ ëà âà Ìñòèñ ëà âè ÷à, êîò ðèé, ùîá íå é òðàë içó âà òè
ïðå òåíçi¿ Þðiÿ Äîë ãî ðó êî ãî íà êè¿âñüêèé ñòië, çðî áèâ ñâî¿ì
ñïiâïðà âè òå ëåì ñòàð øî ãî áðà òà Þðiÿ Â’ÿ ÷åñ ëà âà. Ïî òîìó, ÿê Â’ÿ -
÷åñ ëàâ «“ó›õà âú Êè åâú,…è ñ›äå íà ñòîë› ä›äà ñâî å ãî è îòöà ñâî å -
ãî”, âií ïî çâà ñûíà ñâî å ãî Èçÿñ ëà âà ê ñîá› íà îá›äú, è êè ÿ íû
âñè…»42. Ìà ñîâiñòü áåí êå òó ìàëà íà ìåòi ïiäêðåñ ëè òè óðî ÷èñòiñòü
ìî ìåí òó: âîê íÿæi ííÿ (õàé i áó ôåð íå) ñòàðøîãî â ðîäó Ìî íî ìà -
øè÷iâ ó ñòîëüíîìó ãðàäi Ðóñi.
²íøèì áóëî ïðè çíà ÷åí íÿ i õà ðàê òåð êíÿ æèõ «ïè ðîâ» ó ÷àñè
Ðî ìà íî âè÷iâ. Íà íèõ êíÿçi âæå íå äó ìà ëè ç äðó æè íîþ, íå ïî ïîâ -
íþ âà ëè ñêëàä ñâ «ìî ëîä øî¿ äðó æè íè» (äâî ðÿí). Ãî ëîâ íîþ
ôóíê öiºþ áåí êåòiâ Äà íè ëà i Âà ñèëü êà áóëî äðóæíº ñïiëêó âàí íÿ ç
ëþäü ìè äâî ðó, à òà êîæ çà ëó ÷åí íÿ íà ñâié áiê áîÿð, êîòði âà ãà ëèñü ó
ñâî¿õ ïî ëiòè÷ íèõ ñèì ïàò iÿõ. Ëiòî ïèñ äîíiñ äî íàñ ñâiä÷åí íÿ òîãî,
ùî íà òèõ áåí êå òàõ îïî çè öiéíî íà ñòðîºíi ùîäî Ðî ìà íî âè÷iâ áî ÿ ðè
ïî âî äè ëèñü âiäâåðòî âîðîæå.
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
168
Âî ñå íè 1230 ð. áóíòiâíi áî ÿ ðè çíî âó çìî âè ëèñü iç áðà òîì
Äà íè ëà Îëåê ñàí äðîì Âñå âî ëî äè ÷åì, ùîá óáè òè Äà íè ëà. Äëÿ öüî -
ãî âèð iøè ëè âè êî ðèñ òà òè êíÿ æèé ïðè é îì ó éîãî ïà ëàöi: «Ñ›äÿ -
ùèìú æå èìú â äîìå43 è õî òÿ ùåì [áî ÿ ðàì] îãíåìü [ïà ëàö] çà æå -
øè»44. Ëèøå ùàñ ëè âèé âè ïà äîê âðÿ òó âàâ áðàòiâ Ðî ìà íî âè÷iâ.
Ïðî äîâ æó þ ÷è ðîç ïîâiäü ïðî ïiäñòó ïè ãà ëèöü êèõ îëiãàðõiâ
ïðî òè ñâî ãî ãî ñó äà ðÿ, êíèæ íèê ïðè ãà äóº: «È í›êîã äà åìó [Äà íè -
ëó] â ïèðó âå ñå ëÿ ùó ñÿ, îäèíú îòú ò›õú áåç áîæ íûõú áî ÿðú ëèöå
çàëè åìó ÷à øåþ, è òî åìó ñòåðï›âøþ; èíîã äà æå Áîãú äà èìú
âúçìåç äèå»45. Ïå ðåä íàìè ðiäêiñíèé âè ïà äîê, êîëè ãà ëèöü êèé
ïèñü ìåí íèê çà ñóä æóº ñâî ãî ïàíà çà ì’ÿêiñòü ùîäî áî ÿ ðñüêî ãî
ðîäó Ìî ëè áî ãî âè÷iâ, àäæå ñàìå «îäèí îòú ò›õú áåç áîæ íûõú áî -
ÿðú» ñìåð òåëü íî îá ðà çèâ ñâî ãî êíÿ çÿ. Ìåíi âæå äî âî äè ëîñü ïè ñà -
òè ïðî òå, ùî íà âðÿä ÷è ëiòî ïè ñåöü âiäîá ðà çèâ ðå àëü íó ïîä iþ:
êíÿçü, òà ùå é òà êèé õî ðîá ðèé i ãîð äèé ðè öàð, ÿê Äà íè ëî, íå
ñòåðïiâ áè ïðè ëþä íî¿ êðèâ äè âiä ñâî ãî âà ñà ëà. Ãà äàþ, ùî òóò
ìàºìî ñïðà âó ç ïî øè ðå íèì ó ñå ðåä íüî âi÷íî ìó çà õiäíîºâðî ïå é -
ñüêî ìó ðè öà ðñüêî ìó ôî ëüêëîði ñèì âî ëîì íà é ñòðà øíiøî¿ îá ðà çè,
ÿêó òiëüêè ìîæå çà âäà òè ñëó ãà ñâîºìó ïà íîâi. Ââà æàþ, ùî öÿ
îïîâiäü íà ðî äè ëà ñÿ â êîëi áëèçü êèõ ñïîä âèæ íèêiâ Äà íè ëà éîãî
«ìî ëîä øî¿ äðó æè íè»46.
Ãåðöi, òó ðíiðè. Äåõ òî ãàäàº, ùî òàê ñàìî íå áåç âïëèâiâ çà -
õiä íîºâðî ïå éñüêèõ ðè öà ðñüêèõ òðà äèöié ìiã ç’ÿ âè òè ñÿ ó Ãà ëèöü -
êî- Âî ëèíñüêié Ðóñi çâè ÷àé ïðî âå äåí íÿ ðè öà ðñüêèõ òóðíiðiâ i
ïîº äèí êiâ (ãåðöiâ). Óòiì, ïðè íöèï âèð iøó âà òè äîëþ áèò âè ó ïî -
ºäèí êó äâîõ âè òÿçiâ áóâ ïî øè ðå íèì íà Ðóñi é ôiêñóºòüñÿ ó íà øèõ
ëiòî ïè ñàõ ç äóæå äàâíiõ ÷àñiâ. Ëiòî ïèñöi îõî ÷å ïè øóòü ïðî öå,
ïiäíî ñÿ ÷è òèì ñà ìèì àâ òî ðè òåò ðè öà ðñüêî¿ âå ðñòâè. Ïðè ãà äàé ìî
íà ïiâëå ãåí äàð íó iñòîð iþ ãåð öÿ ìiæ ðóñü êèì ìî ëî äèì õëîï öåì i
ïå ÷ åíiçüêèì áî ãà òè ðåì, ïî âiäà íó Íåñ òî ðîì ïiä 992 ð.
Âå ëè ÷åç íà îðäà êî ÷î âèêiâ-ïå ÷åíiãiâ âäåð ëà ñÿ äî Ïå ðå ÿñ ëà â -
ñüêî¿ çåì ëi, Âî ëî äè ìèð Ñâÿ òîñ ëà âè÷ âèé øîâ ¿ì íà çóñòði÷ ç âié -
ñüêîì. Ñóï ðî òèâ íè êè âñòà ëè íà ð. Òðó áåæi é êîæ íèé íå âiäâà æó -
âàâ ñÿ ïå ðåé òè íà iíøèé áiê, âïðè òóë äî âî ðî ãà. Òîäi ïå ÷ åíiçüêèé
õàí çà ïðî ïî íó âàâ Âî ëî äè ìè ðó âèð iøè òè ñïðà âó ºäè íî áî ðñòâîì
êðà ùèõ âî¿çíiâ. Êíÿü ïî ãî äèâ ñÿ: «Âû ïóñ òè øà ïå ÷åí›çè ìóæü
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
169
ñâîé, á› áî ïðå âå ëèêú ç›ëî è ñòðà øåíú. È âû ñòó ïè ìóæú Âî ëî äè -
ìåðü, è óçð› è ïå ÷åí›çèíú è ïîñì›ÿñÿ — á› áî ñå ðåä íèé ò›ëîìü…
È ÿñ òà ñÿ, è ïî ÷àñ òà ñÿ êð›ïêî äåð æà òè, è óäà âè ïå ÷åí›çèíà â ðóêó
äî ñìåð òè. È óäà ðè èìü î çåì ëþ. È êëèê íó øà è ïå ÷åí›çè ïî -
á›ãîøà…»47.
Ëå ãåí äè i êàç êè ïðî ïå ðå ìî ãó ðóñü êî ãî âî¿ íà íàä ïå ÷åí iãîì
äîâ ãèé ÷àñ æèëè íà Óêðà¿íi. Áåç iìåí íèé â ëiòî ïèñi, âií íî ñèòü ó çà -
ïè ñà íèõ â ðiçíèõ ìiñöå âîñ òÿõ Óêðà¿ íè â Õ²Õ ñò. iì’ÿ Êè ðè ëà àáî
Ìè êè òè. Ôî ëüêëî ðèñ òè çà ïè ñà ëè êàç êè ç öèì ñþ æå òîì i â áà ãàòü îõ
îá ëàñ òÿõ Ðîñi¿.
Òàê ñàìî âèð iøè ëè äîëþ âiéíè ó ïîºäèí êó ðóñü êèé êíÿçü
Ìñòèñ ëàâ Âî ëî äè ìè ðî âè÷ i êà ñîçü êèé48 — Ðå äå äÿ. Ïðè ÷è íîþ
âiéíè, ñëiä ãà äà òè, áóëà âiäìî âà Ðå äåäi ïëà òè òè äà íè íó Ìñòèñ ëà -
âó, êîò ðèé òîäi êíÿ æèâ ó Òìó òî ðî êàíi. Áè òè ñÿ çà ïðî ïî íó âàâ Ðå äå -
äÿ, Ìñòèñ ëàâ ïî ãî äèâ ñÿ. Ïî ÷à ëè âîíè áî ðî òè ñÿ, ñòàâ çíå ìà ãà òè
Ìñòèñ ëàâ, òîìó ùî «á› áî âå ëèêú è ñè ëåíú Ðå äå äÿ». Òîäi ðóñü êèé
êíÿçü ïî ÷àâ áëà ãà òè Áî ãî ðî äè öþ äî ïî ìîã òè éîìó, ïî îá iöÿâ øè ó
ðàçi ïå ðå ìî ãè çáó äó âà òè öåð êâó íà ¿¿ ÷åñòü. Ìî ëèò âà äî ïî ìîã ëà:
«È ñå ðåêú, óäà ðè èìü î çåì ëþ. È âû íçå íîæü, è çà ðå çà Ðå äå äþ»,
ïiñëÿ ÷îãî çà âî ëîäiâ çåì ëåþ êà ñîçü êî ãî êíÿçü êà, éîãî ìàé íîì, ðî -
äè íîþ i íà êëàâ äà íè íó íà êà ñîãiâ49.
² â ïiçíiøi ñòîëi òòÿ ïîºäè íîê äâîõ áî ãà òèðiâ ÿêùî é íå âèð i -
øó âàâ äîëþ áèò âè, òî âiäêðè âàâ ¿¿. Âàð òî çãà äà òè ãåðöü ìiæ ðóñü -
êèì áî ãà òè ðåì Ïå ðåñâºòîì i òà òà ðñüêèì âè òÿ çåì íà ñà ìî ìó ïî ÷àò -
êó Êó ëè êî âñüêî ãî áî éî âè ùà 1380 ð.
Îòæå, ðè öàðñüêi çâè òÿ ãè áóëè íå ÷ó æè ìè ãà ëèöü êèì âî¿ íàì
i âîºâî äàì. Íå ãðå áó âà ëè íèìè é ñàìi êíÿçi. Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé
içâîä äîíiñ äî íàñ ïðè íàéìíi äâà âè ïàä êè òà êèõ ãåðöiâ, ïåð øèé ç
ÿêèõ áóâ æàðòiâëè âèì. Âèùå ðîç ïîâ iäà ëîñü, ÿê âîñ å íè 1230 ð. âî -
ðîæi Ðî ìà íî âè ÷àì áî ÿ ðè âèð iøè ëè ïiäïà ëè òè ¿õ ïà ëàö ïiä ÷àñ óðî -
÷èñ òî¿ ó÷òè (áåí êå òó), âëàø òî âà íî¿ äëÿ íèõ êíÿ çÿ ìè. Îñòàííiõ
âðÿ òó âàâ ùàñ ëè âèé âè ïà äîê: «Áîãó âëî æèâ øþ âú ñåð äöå Âà ñèë êó
èç û òè âîíú, è îá íà æèâ øþ ìå÷ü ñâîé èã ðàà íà ñëó ãó êî ðî ëå âà, èíî -
ìó ïîä õâà òèâ øþ ùèòú èã ðà þ ùè…»50. Ìà áóòü, iìiòàö iÿ ïîºäèí êó
áóëà òà êîþ âäà ëîþ, à Âà ñèëü êî i éîãî ñó ïåðíèê áè ëè ñÿ òàê àçàð ò -
íî, ùî áî ÿ ðè Ìî ëè áî ãî âè÷i âèð iøè ëè, ùî çà ðàç Ðî ìà íî âè÷i
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
170
âiçüìóòü ñÿ çà íèõ iç ìå ÷à ìè â ðó êàõ, i êèíóëèñü òiêàòè ãåòü,
âîëàþ÷è: «Ñâ›òú [çìîâà] íàøú ðàçäðóøèñÿ!».
À îò ñïðàâæíié ðè öà ðñüêèé òóðíið âëàø òó âàâ áà ãà òîëiòíié
ñó ïåðíèê Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à çà ãà ëèöü êèé ñòië ÷åðíiãiâñüêèé êíÿ -
æè÷ Ðîñ òèñ ëàâ Ìè õàé ëî âè÷. Âòîð ãøèñü iç óãî ðñüêèì âiéñüêîì i
çà ãî íà ìè áóíòiâíèõ (ïðî òè Ðî ìà íî âè÷iâ) áîÿð ó Ãà ëèöü êó çåì ëþ
âëiòêó 1245 ð., âií íå çìiã îâî ëîä iòè äîá ðå óêðiïëå íè ìè ìiñòà ìè-
ôîð òå öÿ ìè Ïå ðå ìèø ëåì i ßðîñ ëà âîì é çâîë iêàâ ÷àñ, òà êèé âàæ ëè -
âèé ó âîºííèõ äiÿõ, ñòî ÿ ÷è áiëÿ óêðiïëåíü ßðîñ ëà âà. Ãà ëèöü êèé
êíèæ íèê ç iðîíiºþ âiäçíà ÷èâ: «Ãîð äÿ ùþ æå ñÿ åìó [Ðîñ òèñ ëà âó] è
ñúòâî ðè èãðó ïðåäú ãðà äîìú, è ñðà çèâ øþ ñÿ åìó ñú Âîð øåìú, è ïà -
äå ñÿ ïîäú íèìú êîíü, è âû ðà çè ñîá› ïëå ÷å, è íå íà äîá ðî ñëó ÷è ñÿ
åìó çíà ìå íèå»51.
Öå ïî âiäîì ëåí íÿ ëiòî ïè ñó êèäຠñâiòëî íà öiêà âó é íå çâè -
÷àé íó çà ãà ëîì äëÿ Ðóñi ñòî ðiíêó ñâiòñüêî ãî æèò òÿ ó Ãà ëèöüêié
çåìëi. Ðîñ òèñ ëàâ Ìè õàé ëî âè÷ âëàø òó âàâ íà çà õiäíîºâðî ïå éñüêèé
âçiðåöü ðè öà ðñüêèé òóðíið áiëÿ âàëiâ îá ëî æå íî ãî íèì ìiñòà i ñàì
óçÿâ ó íüî ìó ó÷àñòü, ñõðåñ òèâ øè ñïèñ ç ÿêè ìîñü Âîð øåì, ìîæ ëè -
âî, òèì ñà ìèì ïî ëüñüêèì ðè öà ðåì, ùî çãà äóºòüñÿ ó Âî ëèíñüêié
÷àñ òèíi ëiòî ïè ñó áëèçü êî 1266 ð.52 Ó ñåí òåíöi¿ ëiòî ïèñ öÿ, ÿêîþ çà -
âåð øóºòüñÿ ðîç ïîâiäü ïðî äâîáié Ðîñ òèñ ëà âà ç Âîð øåì, ïðè òà ìàí -
íèé iñòî ðè êîâi-õðèñ òè ÿ íè íó ïðî âiäåí öiàëiçì ïîºäíóºòüñÿ iç çà áî -
áîí íîþ âiðîþ â ëèõi ïðèêìåòè.
Ëîâè. Ïî ëþ âàí íÿ áóëî óëþá ëå íîþ ðîç âà ãîþ ôå î äàëü íî¿
âåðõiâêè ñóñïiëüñòâà íà Ðóñi òà â iíøèõ êðà¿ íàõ ñå ðåä íüî âi÷íî¿
ªâðî ïè. Òîìó êíèæ íè êè, âè êî íó þ ÷è ñóòî ïðî ïà ãàí äèñòñüêi çà â -
äàí íÿ êíÿ æî ãî äâî ðó, âñiëÿ êî ðîç ïè ñó þòü ìèñ ëèâñüêi çâåð øåí íÿ
êíÿçiâ, ñòàâ ëÿòü ìóæíiõ âî ëî äàðiâ ó ïðè êëàä ñóñïiëüñòâó. Âæå â
ïåð øî ìó ñå ðåä òèõ, ùî äiéøëè äî íàñ, ñâiòñüêî ìó ëiòå ðà òóð íî ìó
òâîði Äàâ íüî¿ Ðóñi — Ïîâ ÷àííi äiòÿì Âî ëî äè ìè ðà Ìî íî ìà õà
(ïåðøi äå ñÿ òè ëiòòÿ Õ²² â.) ÷èòàºìî: «À ñå òðó æàõú ñÿ, ëîâû äåÿ…
êîíü äè êèõ ñâî è ìà ðó êà ìè ñâÿ çàëú åñìü âú ïó ùàõú 10 è 20 æè âûõ
êîíü… Òóðà ìÿ ìå òà ëà íà ðîç›õ è ñ êî íåìú, îëåíü ìÿ îäèíú áîëú, à
2 ëîñè, îäèíú íî ãà ìè òîï òàëú, à äðó ãûé ðî ãî ìà áîëú, âåïðü ìè íà
á›äðå ìå÷ü îò ú ÿëú, ìåäâ›äü ìè ó êîë›íà ïîä ú êëà äà óêó ñèëú, ëþ -
òûé çâ›ðü ñêî ÷èëú êî ìí› íà áåð äû è êîíü ñî ìíîþ ïî âåð æå.
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
171
È Áîãú íå âðå æå íà ìÿ ñúáëþ äå»53. Òîé ëþ òèé çâið, íà äóì êó äå ÿ -
êèõ â÷å íèõ, íiùî iíøå, ÿê ðèñü.
Âî ëî äè ìèð Âñå âî ëî äè÷ ó Ïîâ ÷àííi íà ãî ëî øóº íà ñâî¿õ ìèñ -
ëè âñüêèõ ïîä âè ãàõ òàê ñàìî ÿâíî i ç ãîðäiñòþ, ÿê i íà ñâî¿õ âîºííèõ
çâåð øåí íÿõ. Íàñòiëüêè âè ñî êî öiíó âà ëî ôå î äàëü íå ñóñïiëüñòâî
«ëî âåöü êå» âìiííÿ ãî ñó äà ðÿ! Òðî õè äàëi â Ïîâ ÷àííi âií íà ãî ëî øóº
íà ñâî¿é óâàçi äî ëîâiâ i ëîâ ÷èõ, òóð áîòi ïðî íèõ: «È â ëîâ ÷èõ ëîâ -
÷èé íà ðÿäú ñàì åñìü äåð æàëú, è â êî íþñ›õ, è î ñî êîë›õú è î ÿñ -
òðåá›õú» Êíÿçü ñòà âèâ âiéíó i ïî ëþ âàí íÿ íà îäèí ùà áåëü, ïðî ùî
ìîæ íà ñó äè òè ç òà êèõ éîãî ñëiâ: «Åæå áûëî òâî ðè òè îò ðî êó ìî å ìó,
òî ñàì åñìü òâî ðèëú, ä›ëà íà âîéí› è íà ëîâ›õú, íî÷ü è äåíü, íà
çíîþ è íà çèì›, íå äàÿ ñîá› óïî êîÿ»54.
Âæå â ñà ìî ìó êiíöi Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî içâî äà éîãî ñêëà -
äà÷i ç ñèì ïàòiºþ îïè ñó þòü âî ëè íñüêî ãî êíÿ çÿ Âî ëî äè ìè ðà Âà -
ñèëü î âè ÷à, íå áî æà Äà íè ëà Ðî ìà íî âè ÷à, âèõ âà ëÿ þ ÷è äîñ ò î¿íñòâà
öiº¿ äiéñíî âè äàò íî¿ ëþ äè íè. Âî ëè íñüêèé êíèæ íèê ïiäêðåñ ëþº,
ùî ñìåð òåëü íî õâî ðèé ó òîé ÷àñ ãî ñó äàð ðàí iøå áóâ óñëàâ ëå íèì íà
Ðóñi ëîâ öåì: «Áÿøå áî è ñàìú ëî âåöü äî áîðü è õî ðî áîðü, íè êî ëè
æå êú âåï ðå âè, íî êú ìåä âå äå âè íå æäà øå ñëóãü ñâî èõú, à áûøà
åìó ïî ìîã ëè, íî ñêî ðî ñàìú óáè âà øå âñÿ êûé çâ›ðü. Ò›ìü æå è ïðî -
ñëûëú áÿøå âú âñåé çåì ëè, ïî íå æå äàëú áÿøå åìó Áîãú âàñíü
[ìîæ ëè âî] íå òîê ìî íà îäèí›õú ëîâ›õú, íî âú âñåìü, çà åãî äîá ðî è
ïðàâ äó»55. Ó öèõ ðîç ÷ó ëå íèõ i ïiäíå ñå íèõ ñëî âàõ âèê ëà äå íèé ïî -
ãëÿä òî ãî ÷àñ íî ãî ñóñïiëüñòâà íà ãî ñó äà ðÿ: âií áóâ âçiðöåì ó
âñüîìó, àäæå ëîâè íàëåæàëè äî ãîëîâíèõ ÷åñíîò âîëîäàðÿ.
Ìèñ ëè âñüêèé õèñò âìiííÿ é âiäâà ãà áóëè ïðè òà ìàííi ãî ëîâ -
íî ìó ãå ðîþ Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî ëiòî ïè ñó — Äà íè ëîâi Ðî ìà íî -
âè ÷ó. Õà ðàê òåð íî, ùî íà âiòü ïiä ÷àñ âiéíè ãî ñó äàð íå çà áó âàâ ïðî
ïî ëþ âàí íÿ. Ó 1251 ð. áóíòiâíèé íîâ ãî ðîä-ñiâå ðñüêèé êíÿçü ²çÿ -
ñëàâ Âî ëî äè ìè ðî âè÷, ïiäìîâ ëå íèé òà òà ðà ìè, ðàï òîì â÷è íèâ ïî õiä
íà Ãà ëè÷. Ïî ÷óâ øè ïðî öå, Äà íè ëî ïî ñëàâ ïðî òè íüî ãî ñèíà Ðî ìà -
íà, ñàì æå ïî ¿õàâ ïðî âî äè òè ñâî¿õ «âîåâ». «Åäó ùþ æå åìó äî Ãðó -
áå øå âà56, íî óáèâü âåï ðåâü 6, ñàìú æå óáè ðî ãà òè íîþ 3, à îò ðî öè
åãî [3], è âúäàñòü ìÿñà âî åìü íà ïóòü»57. Õî äè òè ç ðî ãà òè íîþ íà òà -
êî ãî ìî ãóò íüî ãî é çëî ãî çâiðà, ÿêèì áóâ i º íèíi äè êèé êà áàí, ïiä
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
172
ñèëó õiáà ùî ìî ëîäié i äóæié ëþ äèíi. Äà íè ëîâi æ òîäi âæå âè ïîâ -
íè ëî ñÿ 50 ðîêiâ, — âiê, ÿê íà òîé ÷àñ, âæå äóæå ïî âàæ íèé.
Ìèñ ëè âñòâî íà ëå æà ëî é äî ãî ëîâ íèõ ïóáëi÷íèõ ñâiòñüêèõ
ðîç âàã ãî ñó äàðiâ. Ó 1164 ð. ãà ëèöü êèé êíÿçü ßðîñ ëàâ Âî ëî äè ìè ðî -
âè÷ óêëàâ ñïðÿ ìî âà íèé ïðî òè Âiçàíòi¿ äî ãîâið ç Óãîð ùè íîþ i
ïiäòðè ìàâ ñó ïåðíè êà iìïå ðà òî ðà Ìà íói ëà ² — Àíäðîíiêà Êî ìíiíà.
Êè¿âñüêèé ëiòî ïèñ ïî âiäîì ëÿº, ùî «ïðèá›æå èñú Öà ðÿ ãî ðî äà áðà -
òàíú öà ðåâú êþðú Àíäðîíèêú êú ßðîñ ëà âó ó Ãà ëè÷ü, è ïðèÿ è
ßðîñ ëàâú ñ âå ëè êîþ ëþ áîâüþ, è äà åìó ßðîñ ëàâú í›êî ëè êî ãî ðî -
äîâú íà óò›øå íèå»58. Àíäðîíiê ïîä ðó æèâ ñÿ ç ãà ëèöü êèì ãî ñó äà -
ðåì, áðàâ ó÷àñòü â éîãî áåí êå òàõ i ëî âàõ, îñîá ëè âî âiäçíà ÷èâ øèñü
ó íå áåç ïå÷ íî ìó ïî ëþ âàííi íà âå ëè ÷åç íèõ òóðiâ. Âií íà âiòü çà ñiäàâ
ó áëèæíié äóìi ðàç îì ç áëè æíiìè áî ÿ ðà ìè 59.
Òîìó êíÿçi ðî áè ëè äî ðîãi ïîä à ðóí êè îäèí îä íî ìó: ñî êîëiâ,
ÿñ òðóáiâ, ìèñ ëè âñüêèõ ñî áàê i íà âiòü ãå ïàðäiâ («ïàð äó ñîâ»), âè êî -
ðèñ òàí íÿ ÿêèõ íà ëî âàõ íà Ðóñi íå ðàç ôiêñóºòüñÿ ïè ñåì íè ìè äæå -
ðå ëà ìè. Íå äàð ìà, ãà äàþ, âå ëè êèé âî¿í Ñâÿ òîñ ëàâ ²ãî ðå âè÷ ïî ðiâ -
íþºòüñÿ Íåñ òî ðîì iç ãå ïàð äîì: «Êíÿ çþ Ñâÿ òîñ ëà âó âúçðà ñòüøþ è
âúçìó æàâ øþ, íà÷à âîè ñî âî êóï ëÿ òè ìíî ãè è õðàá ðû, è ëåã êî õîäÿ,
àêè ïàð äóñú, âîé íû ìíî ãè òâî ðÿ øå»60.
À 1147 ð. ó Ìîñêâi çóñòðiëè ñÿ âî ðî ãè ²çÿñ ëà âà Ìñòèñ ëà âè ÷à
êè¿âñüêî ãî — Ñâÿ òîñ ëàâ Îëüãî âè÷ i Þðié Äîë ãî ðó êèé61. Ñâÿ òî -
ñëàâ ïðè ¿õàâ íà çóñòði÷ «â ìàë› äðó æèí›», òîá òî ç ÷àñ òè íîþ ñâî ãî
äâî ðó, à ñèí éîãî «Îëåãú æå ›õà íà ïå ðåäú êú Ãþð ãå âè, è äà åìó
ïàð äóñú»62. Ìèíå òðî õè áiëüøå äå ñÿ òè ðîêiâ, àæ êîëè òîé ñà ìèé
Ñâÿ òîñ ëàâ Îëüãî âè÷ çóñòðiíåòü ñÿ ç ãëà âîþ ñìî ëå íñüêèõ Ðîñ òèñ ëà -
âè÷iâ, ìî ëîä øèì áðà òîì ²çÿñ ëà âà Ìñòèñ ëà âè ÷à Ðîñ òèñ ëà âîì, êîò -
ðèé òiëüêè-íî çiéøîâ íà êè¿âñüêèé çî ëî òèé ñòië. Ðîñ òèñ ëàâ âiäðà çó
ïî êëè êàâ íà ïå ðå ìî âè («íà îá›äú») Ñâÿ òîñ ëà âà, ïåð øó ëþ äè íó ó
êëàíi ÷å ðíiãî âî-ñiâå ðñüêèõ Îëüãî âè÷iâ, îäâi÷íèõ ñó ïåðíèêiâ Ìî -
íî ìà øè÷iâ ó çìà ãàí íÿõ çà âëà äó íà Ðóñi. Òîé îõî ÷å âiäãóê íóâ ñÿ íà
çà ïðî øåí íÿ Ðîñ òèñ ëà âà Ìñòèñ ëà âè ÷à: «Ñâÿ òîñ ëàâú æå ›õà ê íåìó
áåçî âñÿ êî ãî èçâ›òà». Ñòî ðî íè îá ìiíÿ ëè ñÿ äî ðî ãè ìè äà ðóí êà ìè.
Çîê ðå ìà, «äàâ Ñâÿ òîñ ëàâú Ðîñ òèñ ëà âó ïàð äóñú è äâà êîíÿ áîð -
çà»63 — ìà áóòü, êîíi òà êîæ ïðè çíà ÷à ëè ñÿ äëÿ êíÿ æî ãî ïî ëþ âàí íÿ.
ÖÅÐÅÌÎͲÀË, ÅÒÈÊÅÒ ² ÐÎÇÂÀÃÈ ÊÍßÆÎÃÎ ÄÂÎÐÓ
173
Íà çà êií÷åí íÿ âàð òî íà ãî ëî ñè òè íà òîìó, ùî öå ðå ìîí iàë,
åòè êåò i ðîç âà ãè äâî ðó êíÿ çÿ, â íà øî ìó âè ïàä êó Äà íè ëà Ðî ìà íî -
âè ÷à, êîí ñòè òó þ âà ëè i çà êðiïëþ âà ëè ó ñâiäî ìîñòi ïiääà íèõ âå -
ëè÷ íèé îá ðàç ãî ñó äà ðÿ, ùî óîñîá ëþ âàâ âèùó ñïðà âåä ëèâiñòü i íiñ
çà õèñò ÿê âiä çîâíiøíüî ãî âî ðî ãà, òàê i âiä ñâà âîëi ôå î äàëiâ — âå -
ëè êèõ áîÿð64.
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
174
1Äèâ. îðèã iíàëü íó ïðà öþ ïî ëüñüêî ãî äîñëiäíè êà: Dalewski Z. Wladza prestrzeñ
ceremonia³. — Warszawa, 1996.
2Ïî ëüñêàÿ Ñ. À. Êî ðî ëåâ ñêèå ïî ñòöå ðå ìî íè àëü íûå ïèðû â ðåã ëà ìåí òå öåð ìî -
íèé ôðàí öóç ñêî ãî êî ðî ëåâ ñêî ãî äâî ðà // Äâîð ìî íàð õà â ñðåä íå âå êî âîé Åâðî -
ïå. — Ì; ÑÏá., 2001. — Ñ. 235 è ñë.
3Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. Äîñëiäæåí íÿ. Òåêñò. Êî ìåí òàð / Çà ðåä.
Ì. Ô. Êîò ëÿ ðà. — Ê., 2002. — Ñ. 79.
4Êîò ëÿð Ì. Ô. Êî ìåí òàð // Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 176.
5Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 99.
6Ãðó øå âñüêèé Ì. Õðî íîëü îã iÿ ïîä ié Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî¿ ëiòî ïè ñè // ÇÍÒØ. —
Ëüâiâ, 1901. — Ò. 41. — Ñ. 34–35.
7Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 111.
8Êîò ëÿð Ì. Ô. Êî ìåí òàð // Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 267–268.
9Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 112. Îëî âèð — çà òêà íà çî ëî òîì øîâ êî âà
òêà íè íà, õüç — ñàï ’ÿí.
10Òàì ñàìî.
11Baumgarten N. Généalogies et mariages occidentaux des Rurikides Russes du X
au XIII siècle. — Roma, 1927. — Tabl. IV. — No 22. — P 20.
12ÏÑÐË. — Ò. 1. Ëàâ ðåí òüåâ ñêàÿ ëå òî ïèñü. — Âûï. 2. — Ë., 1927. — Ñòëá. 310;
Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — ÑÏá., 1871. — Ñ. 224.
13Äîí ñêîé Ä. Ñïðà âî÷ íèê ïî ãå íå à ëî ãèè Ðþ ðè êî âè ÷åé. — ×. 1. — Ðåíí, 1991. —
¹ 153. — Ñ. 68.
14Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — Ñ. 422.
15Òàì ñàìî. — Ñ. 275.
16Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 82.
17Êîò ëÿð Ì. Ô. Äî ïè òàí íÿ ïðî âiç àíòiéñüêå ïî õîä æåí íÿ ìà òåði Äà íè ëà Ãà ëèöü -
êî ãî // Àðõåîëîãiÿ. — Êè¿â, 1991. — ¹ 2.
18Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 112. Äèâ.: Baumgarten N. Op. cit. —
Tabl. XI. — ¹ 4.
19Òàì ñàìî. — Ñ. 113.
20Òàì ñàìî. — Ñ. 117.
21Ãðó øå âñüêèé Ì. ²ñòîð iÿ Óêðà¿ íè-Ðóñè. — Ò. 3. — Ëüâiâ, 1905. — Ñ. 81–82.
22Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 110.
23Codex diplomaticus Hungariae ecclesiasticus ac civilis / Ed. Fejer. — T. IV. —
V. 2. — Budae, 1829. — P. 220–221.
24Ãðó øå âñüêèé Ì. ²ñòîð iÿ Óêðà¿ íè-Ðóñè. — Ò. ²²². — Ñ. 66–67.
25Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 110.
26Ðû áà êîâ Á. À. Äðåâ íÿÿ Ðóñü. Ñêà çà íèÿ. Áû ëè íû. Ëå òî ïè ñè. — Ì., 1963. —
Ñ. 151.
27Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 77.
28Ïàð õî ìåí êî Â. À. Ñëå äû ïî ëî âåö êî ãî ýïî ñà â ëå òî ïè ñÿõ // Ïðîá ëå ìû èñ òî÷ íè -
êî âå äå íèÿ. — Ñá. 3. — Ì.; Ë., 1940. — Ñ. 391–393.
29Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 87.
30Òàì ñàìî. — Ñ. 111.
31Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 119.
32Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — Ñ. 471.
33Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 105.
34Öèò. çà: Êîò ëÿð Ì. Ô. Äàâ íüî ðóñü êà äåð æà âà. — Êè¿â, 1996. — Ñ. 217.
35Ìî ãè ëà Àìâðîñié. ²ºðåì iÿ Ãàë êà (ëiòå ðà òóðíi ïñåâ äîí iìè Êîñ òî ìà ðî âà). Ïî -
åçi¿. — Êè¿â, 1972. — Ñ. 269.
36Ëè ïåö Ð. Ñ. Ýïîñ è Äðåâ íÿÿ Ðóñü. — Ì., 1969. — Ñ. 127 èñë.
37Ãó ðå âè÷ À. ß. Ïèð // Ñëî âàðü ñðåä íå âå êî âîé êóëü òó ðû. — Ì., 2003. —
Ñ. 359–360.
38Ëó êèí Ï. Â. Ñàê ðàëü íîå ïðî ñòðà íñòâî äðåâ íå ðóñ ñêî ãî ïèðà: ê âîï ðî ñó î ñïî ñî -
áàõ ðåï ðå çåí òà öèè âëàñ òè â äî ìîí ãî ëüñêîé Ðóñè // Âîñ òî÷ íàÿ Åâðî ïà â äðåâ -
íîñ òè è ñðåä íå âå êîâüå. — Ò. ÕVIII. — Ì., 2006. — Ñ. 117–118.
39Àáðàìîâè÷ Ä. È. Æè òèÿ ñâÿ òûõ ìó ÷å íè êîâ Áî ðè ñà è Ãëå áà è ñëóæ áû èì. —
Ïãð., 1916. — Ñ. 19.
40ñî þç íå éîìó óãî ðñüêå âiéñüêî.
41Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — Ñ. 288–289.
42Òàì ñàìî. — Ñ. 290.
43 îä íî ìó iç ñïèñêiâ Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêî ãî içâî äà ÷èòàºòüñÿ: «â äóì›», ùî íà -
âðÿä ÷è ìîã ëî áóòè çâè ÷àé íîþ îïèñ êîþ. Ìîæ íà ïðè ïóñ òè òè, ùî êíÿçü çiáðàâ
òîäi ðàäó ç íà é áëèæ ÷èõ éîìó i íà é çíà ÷íiøèõ áîÿð (Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî -
ïèñ. — Ñ. 93).
44Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 93.
45Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 94.
46Êîò ëÿð Ì. Ô. Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ê., 1993. — Ñ. 50.
47Ïî âåñòü âðå ìåí íûõ ëåò. — 2-å èçä. — ÑÏá., 1999. — Ñ. 55.
48Êà ñî ãè — ëiòî ïèñ íà íà çâà ïiâíi÷íî êàâ êàçü êî ãî íà ðî äó àäèãiâ àáî ÷åð êåñiâ.
49Ïî âåñòü âðå ìåí íûõ ëåò. — Ñ. 64.
50Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 93.
51Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 107.
52Òàì ñàìî. — Ñ. 129.
53Ïî âåñòü âðå ìåí íûõ ëåò. — Ñ. 104.
54Òàì ñàìî. — Ñ. 104–105.
55Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 143–144.
56âî ëè íñüêå ìiñòî, çà ñíî âà íå, éìî âiðíî, ñà ìèì Äà íè ëîì Ðî ìà íî âè ÷åì íà ïî -
÷àò êó 1240-õ ðîêiâ.
175
57Ãà ëèöü êî-Âî ëè íñüêèé ëiòî ïèñ. — Ñ. 117.
58Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — Ñ. 359.
59Nic. Chon. De Andron. II, 11. / Ed. — Bonn. — Ð. 452.
60Ïî âåñòü âðå ìåí íûõ ëåò. — Ñ. 31.
61Öÿ ïåð øà çãàä êà ïðî Ìîñ êâó â äæå ðåëi óìîâ íî ââà æàºòüñÿ ðî êîì çà ñíó âàí íÿ
ìiñòà.
62Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. — Ñ. 240.
63Ëå òî ïèñü ïî Èïàò ñêî ìó ñïèñ êó. Ñ. 315–316.
64Äèâ.: Õà ÷à òó ðÿí Í. À. Çàï ðåò íûé ïëîä… èëè Íî âàÿ æèçíü ìî íàð øå ãî äâî ðà â
îò å ÷åñ òâåí íîé ìå äè å âèñ òè êå // Äâîð ìî íàð õà â ñðåä íå âå êî âîé Åâðî ïå. ßâëå -
íèå. Ìî äåëü. Ñðå äà. — Ì.; Ë., 2001. — Ñ. 19.
ÌÈÊÎËÀ ÊÎÒËßÐ
176
|