Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе
The discussion of a stratification model of modern Ukrainian society, as well as, the reference of individual or family to specific social group is based on sociological studies of material life surrounding. Comparative analysis of sociologic data on property position of residents of Odessa oblast...
Збережено в:
| Дата: | 1999 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Russian |
| Опубліковано: |
Iнститут соціології НАН України
1999
|
| Назва видання: | Социология: теория, методы, маркетинг |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89475 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе / И. Чапская // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 63-75. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-89475 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-894752015-12-13T03:02:26Z Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе Чапская, И. The discussion of a stratification model of modern Ukrainian society, as well as, the reference of individual or family to specific social group is based on sociological studies of material life surrounding. Comparative analysis of sociologic data on property position of residents of Odessa oblast has allowed the author to conclude that personal property, being an importantfactor of society structural development, influences the social well-being and social adaptation under the new conditions. 1999 Article Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе / И. Чапская // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 63-75. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. 1563-4426 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89475 ru Социология: теория, методы, маркетинг Iнститут соціології НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| description |
The discussion of a stratification model of modern Ukrainian society, as well as, the reference of individual or family to specific social group is based on sociological studies of material life surrounding.
Comparative analysis of sociologic data on property position of residents of Odessa oblast has allowed the author to conclude that personal property, being an importantfactor of society structural development, influences the social well-being and social adaptation under the new conditions. |
| format |
Article |
| author |
Чапская, И. |
| spellingShingle |
Чапская, И. Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе Социология: теория, методы, маркетинг |
| author_facet |
Чапская, И. |
| author_sort |
Чапская, И. |
| title |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| title_short |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| title_full |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| title_fullStr |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| title_full_unstemmed |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| title_sort |
имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе |
| publisher |
Iнститут соціології НАН України |
| publishDate |
1999 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89475 |
| citation_txt |
Имущественное положение граждан в трансформирующемся обществе / И. Чапская // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 63-75. — Бібліогр.: 7 назв. — рос. |
| series |
Социология: теория, методы, маркетинг |
| work_keys_str_mv |
AT čapskaâi imuŝestvennoepoloženiegraždanvtransformiruûŝemsâobŝestve |
| first_indexed |
2025-07-06T17:23:16Z |
| last_indexed |
2025-07-06T17:23:16Z |
| _version_ |
1836919131967848448 |
| fulltext |
Èðè íà ×àï ñêàÿ
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
ИРИНА ЧАПСКАЯ,
àñ ïè ðàí òêà êà ôåä ðû ñî öè î ëî ãèè Èíñòè òó -
òà ñî öè àëü íûõ íàóê Îäåñ ñêî ãî ãî ñó äà ðñò -
âåí íî ãî óíèâåðñèòåòà
Имущественное положение граждан в
трансформирующемся обществе
Abstract
The discussion of a stratification model of modern Ukrainian society, as well as, the
reference of individual or family to specific social group is based on sociological
studies of material life surrounding.
Comparative analysis of sociologic data on property position of residents of Odessa
oblast has allowed the author to conclude that personal property, being an important
factor of society structural development, influences the social well-being and social
adaptation under the new conditions.
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå êàê ôàê òîð ðàñ ñëî å íèÿ îáùåñòâà
 ñî âåò ñêîå âðå ìÿ, ïî æà ëóé, òîëü êî äâà íà ïðàâ ëå íèÿ ñî öè àëü íûõ èñ -
ñëå äî âà íèé â áîëü øåé èëè ìåíü øåé ìåðå áûëè ñâÿ çà íû ñ èç ó÷å íè åì ìà òå -
ðè àëü íî-âåù íîé ñðå äû — ñî öè àëü íîå ïðî ãíî çè ðî âà íèå, â ðàì êàõ êî òî ðî ãî
àíà ëè çè ðî âà ëèñü òåí äåí öèè ðàç âè òèÿ âåù íîé ñðå äû ñ áîëü øåé èëè ìåíü -
øåé ñòå ïåíüþ ïîä ðîá íîñ òè, è èñ ñëå äî âà íèÿ ñïðî ñà íà ñå ëå íèÿ, âå äó ùè å ñÿ
ñî öè î ëî ãè ÷åñ êè ìè ìå òî äà ìè (âñå ýòè èñ ñëå äî âà íèÿ èìå ëè ñêî ðåå ñî öè àëü -
íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèé õà ðàê òåð).  ñî öè î ëî ãè ÷åñ êèõ ðà áî òàõ àíà ëèç ìà òå ðè -
àëü íî-âåù íîé ñðå äû êàê ôî íî âîé õà ðàê òå ðèñ òè êè âêëþ ÷àë ñÿ â èñ ñëå äî âà -
íèå ïðî áëåì, ñâÿ çàí íûõ ñ ìàñ ñî âû ìè êîì ìó íè êà öè ÿ ìè, êóëü òóð íûì ïî -
òðåá ëå íè åì è ñ ðàç ðà áîò êîé èñ ñëå äî âà òå ëüñêèõ ïðî ãðàìì ïî èç ó÷å íèþ
îáðàçà æèçíè. Ñ÷èòàëîñü, ÷òî â óñëîâèÿõ ñîöèàëèçìà ìàòåðèàëüíî-âåùíàÿ
ñðåäà ÿâëÿåòñÿ “ïîëåì”, íà êîòîðîì ïðîèñõîäèò ñòèðàíèå ñîöèàëüíûõ
ãðàíèö.
 ïî ñòñî âåò ñêîå âðå ìÿ ñî öè î ëî ãè ÷åñ êîå èç ó÷å íèå ìà òå ðè àëü íî- âåù -
íîé ñðå äû âå äåò ñÿ èìåí íî â ðàì êàõ èñ ñëå äî âà íèÿ ïðî öåñ ñîâ ñî öè àëü íî ãî
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 63
ñòðóê òó ðè ðî âà íèÿ îá ùåñ òâà. Ðå÷ü èäåò î òåõ ñòðà òè ôè êà öè îí íûõ ìå òî äàõ,
êî òî ðû ìè äàâ íî ïî ëüçó þò ñÿ çà ïàä íûå ñî öè î ëî ãè, áåðÿ â êà ÷åñ òâå îñíî âà -
íèÿ äëÿ ïî ñòðî å íèÿ ñòðà òè ôè êà öè îí íîé ìî äå ëè òå èëè èíûå íà áî ðû âå -
ùåé (àâ òî ìî áèëü, æè ëè ùå, íå êî òî ðûå âèäû òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëü çî -
âà íèÿ). Âåùè ýòè, â çà âè ñè ìîñ òè îò èõ êà÷åñòâà è ñòîèìîñòè, äàþò
îñíîâàíèå äëÿ ïðè÷èñëåíèÿ èíäèâèäà, ñåìüè ê òîé èëè èíîé ñòðàòå.
Ñî öè àëü íî-èìó ùåñ òâåí íàÿ äèô ôå ðåí öè à öèÿ â íà øåé ñòðà íå – ýòî íå
ïî ðîæ äå íèå ñå ãî äíÿø íå ãî äíÿ. Ïðåä ñòàâ ëå íèÿ î «ðà âå íñòâå â áåä íîñ òè»
êàê îïðå äå ëÿ þ ùåé ÷åð òå ñî öè àëü íûõ îò íî øå íèé âñåé ñî âåò ñêîé ýïî õè,
ìÿã êî ãî âî ðÿ, íå ñî âñåì âåð íû. Óæå â ïåð âûå ãîäû ðå âî ëþ öèè ñòà ëè ñêëà -
äû âàòü ñÿ ýëå ìåí òû íî âî ãî íå ðà âå íñòâà. Ïî ý òî ìó âåñü ëå íèí ñêèé ïå ðè îä
ïî ñëå îê ò ÿáðüñêî ãî ðàç âè òèÿ ñòðà íû îò ìå ÷åí ïî èñ êîì ñî öè àëü íî- ïî ëè òè -
÷åñ êèõ ìå õà íèç ìîâ, ïðåä îò âðà ùà þ ùèõ âîçíèêíîâåíèå ÷ðåçìåðíûõ ìà òå -
ðè àëü íûõ ïðèâèëåãèé, îñîáåííî ñâÿçàííûõ ñ îáëàäàíèåì âëàñòüþ.
Ýòîò êóðñ ñòàë ïî ñëå äî âà òåëü íî ðàç ðó øàòü ñÿ ïî ìåðå óòâåð æäå íèÿ
ñòà ëè íèç ìà. Ñòà ëèí ñêèé ïå ðè îä õà ðàê òå ðè çó åò óãëóá ëå íèå ïðî ïàñ òè ìåæ -
äó ñêó äîñ òüþ æèç íåí íûõ ñðåäñòâ îñíîâ íîé ìàñ ñû íà ñå ëå íèÿ è ïðè âè ëå ãè -
ðî âàí íûì ñó ùåñ òâî âà íè åì áþ ðîê ðà òèè è ïðè ìû êà þ ùèõ ê íåé ãðóïï: ðà -
áî ÷åé è êîëõîçíîé àðèñòîêðàòèè è âåðõóøêè èíòåëëèãåíöèè.
Ñó ùåñ òâó åò òî÷ êà çðå íèÿ, íå ëè øåí íàÿ ñìûñ ëà, ÷òî øè ðî êî ìàñ øòàá -
íûå ðåï ðåñ ñèè ïî íà äî áè ëèñü ñòà ëèí ñêî ìó ðå æè ìó èìåí íî äëÿ îõðà íû íî -
âîé ñèñ òå ìû ñî öè àëü íî ãî íå ðà âå íñòâà è ïðè âè ëå ãèé. Èíû ìè ñëî âà ìè, âîç -
íèê íî âå íèå è óêðåï ëå íèå òî òà ëè òàð íî ãî ðå æè ìà ÿâè ëîñü ïðî èç âîä íûì îò
ïðîöåññà ñîöèàëüíîé ïîëÿðèçàöèè [1, ñ. 119]
Ñîê ðà ùå íèå îá ðà çî âàâ øå ãî ñÿ ê êîí öó ñòà ëèí ñêî ãî ïå ðè î äà çíà ÷è òåëü -
íî ãî ðàç ðû âà â ìà òå ðè àëü íîì ïî ëî æå íèè ðàç ëè÷ íûõ ñî öè àëü íûõ ãðóïï
íà ÷à ëîñü âî âòî ðîé ïî ëî âè íå 50-õ ãî äîâ íà îñíî âå ãî ñó äà ðñòâåí íûõ ìå ðîï -
ðè ÿ òèé ïî ïî âû øå íèþ äî õî äîâ íèç êî îï ëà ÷è âà å ìûõ è ìà ëî î áåñ ïå ÷åí íûõ
ñëî åâ, à òàê æå ëèê âè äà öèè “èç ëè øåñòâ” â äî õî äàõ áþ ðîê ðà òèè, âåð õíèõ
ñëî åâ íà ó÷íîé, òåõ íè ÷åñ êîé è õó äî æåñ òâåí íîé èí òåë ëè ãåí öèè. Îíè ñî õðà -
íè ëè ñâîå ïðè âè ëå ãè ðî âàí íîå ïî ëî æå íèå â îá ùåñ òâå, íî ïðî ïàñòü ìåæäó
èõ æèçíåííûìè óñëîâèÿìè è óñëîâèÿìè æèçíè îñíîâíîé ìàññû íàñåëåíèÿ
íåóêëîííî ñóæàëàñü.
 ãîäû «çà ñòîÿ» îäíèì èç ãëàâ íûõ îñíî âà íèé ñî öè àëü íî ãî ðàñ ñëî å íèÿ
îá ùåñ òâà ñòà ëà êîð ðóï öèÿ. Ïðî èñ õî äè ëî ñðà ùå íèå áþ ðîê ðà òèè ñ ãëà âà ðÿ -
ìè íà áè ðàâ øåé âñå áîëü øóþ ìîùü òå íå âîé ýêî íî ìè êè. Ýòî ïðè âå ëî ê
ôîð ìè ðî âà íèþ îñî áî ãî ñî öè àëü íî ãî ñëîÿ, ñî ñðå äî òî ÷èâ øå ãî â ñâî èõ ðó -
êàõ îñíîâ íóþ ÷àñòü íà öè î íàëü íî ãî äî õî äà ñòðà íû. Îäíà êî äëÿ òîãî, ÷òî áû
ìà ôè îç íûå è êîð ðóì ïè ðî âàí íûå ýëå ìåí òû îôîð ìè ëèñü â íî âûé êà ïè òà -
ëèñ òè ÷åñ êèé êëàññ, íå îá õî äè ìà áûëà ñìå íà îá ùåñ òâåí íî ãî ñòðîÿ, òî åñòü
ïðè âå äå íèå îò íî øå íèé ñî áñòâåí íîñ òè â ñî îò âå òñòâèå ñ äîñ òà òî÷ íî ñèëüíî
ðàçðîñøèìñÿ ðàçðûâîì â ðåàëüíûõ äîõîäàõ è èìóùåñò âåííîì ïîëîæåíèåì
íàñåëåíèÿ [1, ñ. 125].
Óæå â íà ÷à ëå 90-õ ãî äîâ áûëî î÷å âèä íî, ÷òî èç ìå íå íè ÿì ïîä âåð ãà åò ñÿ
âñÿ ñèñ òå ìà. Ïî ñâî åé ïðè ðî äå ýòè ïðî öåñ ñû ìî ãóò ðàñ ñìàò ðè âàòü ñÿ êàê
ãëó áî êàÿ òðàíñ ôîð ìà öèÿ îá ùåñ òâà. Âîç íèê ëè íî âûå ñòðà òè ôè êà öè îí íûå
îá ðà çî âà íèÿ (ïðåä ïðè íè ìà òå ëè, êîì ìåð ñàí òû, ôåð ìå ðû, ìàê ëå ðû, áðî êå -
ðû è äð.). Èçìå íèë ñÿ ñòà òóñ è ðà íåå ñó ùåñ òâî âàâ øèõ ãðóïï. Îñî áåí íî ðåç -
êî èç ìå íè ëîñü è óõóä øè ëîñü ïî ëî æå íèå ðà áîò íè êîâ âû ñî êîê âà ëè ôè öè ðî -
64 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
âàí íî ãî óìñòâåí íî ãî è ôè çè ÷åñ êî ãî òðó äà. Ñà ìûå ðàç ëè÷ íûå ñðåä íèå ñëîè
â ñèëó îá íè ùà íèÿ ïå ðå ìåñ òè ëèñü â íèç øèé êëàññ. Ýòî, ïî ñó ùåñ òâó, ïðè -
âå ëî ê ðàç ìû âà íèþ ñî âåò ñêî ãî ñðåä íå ãî êëàñ ñà. Çà êî ðîò êèé ïî ñòêîì ìó -
íèñ òè ÷åñ êèé ïå ðè îä ÷ðåç âû ÷àé íî âû ðîñ ëà äèñ òàí öèÿ ìåæ äó ïî ëþ ñà ìè
áåä íîñ òè è áî ãà òñòâà. Âñå ýòî ãî âî ðèò î ðàç ðó øå íèè âñåé ñòà ðîé ñî öè àëü -
íî-êëàñ ñî âîé ñòðóê òó ðû. Âèäèìî, ñîâðåìåííûé ýòàï — ýòî ñòè õèé íîå
ôîðìèðîâàíèå íîâûõ ñîöèàëüíî-êëàññîâûõ îáðàçîâàíèé íà áàçå ÷àñò íî -
ñîáñò âåííè÷åñêèõ îòíîøåíèé [2, ñ. 67]
Áîëü øè íñòâî ñî âðå ìåí íûõ èñ ñëå äî âà òå ëåé ñî öè àëü íîé ñòðóê òó ðû,
ñëå äóÿ âå áå ðîâ ñêîé òðà äè öèè, îïè ðà åò ñÿ íà ïî ëî æå íèÿ òå î ðèè ìíî ãî ìåð -
íîé ñòðà òè ôè êà öèè. Èçâåñ òíî, ÷òî Ì.Âå áåð âû äå ëÿë â êà ÷åñ òâå êðè òå ðèÿ
ñòðà òè ôè êà öèè òðè êîì ïî íåí òà ñî öè àëü íî ãî íå ðà âå íñòâà: èìó ùåñ ò âåí íîå
íå ðà âå íñòâî, ñòà òóñ íîå, âëàñòü [3, ñ. 253]. Ñî öè àëü íîå ïî ëî æå íèå, ïî åãî
ìíå íèþ, îá åñ ïå ÷è âà åò ñÿ âëà äå íè åì ñî áñòâåí íîñ òüþ, óðîâ íåì äî õî äà, ñòà -
òó ñîì, äîñòóïîì ê âëàñòè, ïðèíàäëåæíîñòüþ ê îïðåäåëåííûì ïîëè òè -
÷åñêèì ñèëàì.
Íà è áî ëåå ïî ëíóþ è ãëó áî êóþ ñî âðå ìåí íóþ õà ðàê òå ðèñ òè êó êðè òå ðè åâ
ñî öè àëü íîé ñòðà òè ôè êà öèè ïðè ìå íè òåëü íî ê ïî ñòñî âåò ñêèì îá ùåñ òâàì
äàåò Ò.È.Çàñ ëàâ ñêàÿ [4]. Âû äå ëÿÿ â êà ÷åñ òâå åå êðè òå ðè åâ ïî ëè òè ÷åñ êèé,
ýêî íî ìè ÷åñ êèé è ñî öè î êóëü òóð íûé ïîòåíöèàëû, îíà íàçûâàåò èõ íåêî -
òîðûå ïðèçíàêè.
Ýêî íî ìè ÷åñ êèé ïî òåí öè àë âêëþ ÷à åò òà êèå êîì ïî íåí òû, êàê âëà äå íèå
êà ïè òà ëîì, äî õîä, ïðè ÷àñ òíîñòü ê ïðî öåñ ñàì ïå ðå ìå ùå íèÿ ãî ñó äà ðñò âåí -
íîé ñî áñòâåí íîñ òè, óðî âåíü ìà òå ðè àëü íî ãî îá åñ ïå ÷å íèÿ. Ïî ëè òè ÷åñ êèé
ïî òåí öè àë âû ðà æà åò ñÿ â îá ú å ìå âëàñ òíûõ è óïðàâ ëåí ÷åñ êèõ ôóíê öèé.
Ïðèç íà êà ìè ñî öè î êóëü òóð íî ãî ïîòåíöèàëà ÿâëÿåòñÿ óðîâåíü îáðàçî âà -
íèÿ, êâàëèôèêàöèè, êóëüòóðû.
Ìîæ íî ñî ãëà ñèò ñÿ ñ Ò.È.Çàñ ëàâ ñêîé â òîì, ÷òî åñëè â ñòðà òè ôè êà öèè
ñî âåò ñêî ãî îá ùåñ òâà ðå øà þ ùóþ ðîëü èã ðàë ïî ëè òè ÷åñ êèé ôàê òîð, êî òî -
ðûé îïðå äå ëÿë ìåñ òî îá ùåñ òâåí íûõ ãðóïï â ïàð òèé íî-ãî ñó äà ðñòâåí íîé
èå ðàð õèè, òî ñå ãî äíÿ íà ïåð âóþ ðîëü âû äâè ãà þò ñÿ òàê íà çû âà å ìûé “ýêî íî -
ìè êî-ïî ëè òè ÷åñ êèé” ôàê òîð (ìåñ òî îá ùåñ òâåí íûõ ãðóïï â óïðàâ ëå íèè
ýêî íî ìè êîé, â ïðè âà òè çà öèè, â ïðè ÷àñ òíîñ òè ê ïå ðåðàñ ïðå äå ëå íèþ êðóï -
íîé ãî ñó äà ðñòâåí íîé ñîáñòâåííîñòè) è ñâÿçàííûé ñ ýòèì óðîâåíü ëè÷íûõ
äîõîäîâ è ïîòðåáëåíèÿ [4].
 çà ïàä íîé ñî öè î ëî ãèè ïðè íÿ òî ñ÷è òàòü òàê æå, ÷òî ôàê òî ðà ìè, îá óñ -
ëîâ ëè âà þ ùè ìè ïî ëî æå íèå ãðóï ïû â îá ùåñ òâå, ÿâ ëÿ þò ñÿ áî ãà òñòâî è äî -
õîä, êî òî ðûå íå ñëå äó åò îòî æäå ñòâëÿòü. Ïîä áî ãà òñòâîì ïî íè ìà þò ñóì -
ìàð íóþ ñòî è ìîñòü (ìè íóñ äîë ãè) âñå ãî èìó ùåñ òâà, íà õî äÿ ùå ãî ñÿ â ñî -
áñòâåí íîñ òè èí äè âè äà. Äî õîä âêëþ ÷à åò çà ðà áîò íóþ ïëà òó, ïðè áûëü, äè âè -
äåí äû è äðó ãèå ñðå äñòâà, êî òî ðûå ôèê ñè ðó þò ñÿ è èç ìå ðÿ þò ñÿ ëåã ÷å, ÷åì
áî ãà òñòâî. Áî ãà òñòâî âêëþ ÷à åò òî âà ðû øè ðî êî ãî ïî òðåá ëå íèÿ, à òàê æå
öåí íîå èìó ùåñ òâî (àê öèè, îá ëè ãà öèè, íå äâè æè ìîå èìó ùåñ òâî, ôàá ðè êè
è ò. ä.) [5, ñ. 204]. Òî åñòü ñëå äó åò ðàç ëè ÷àòü èìó ùåñ òâåí íûå âëàäåíèÿ, ïðè -
íîñÿùèå äîõîä (êàïèòàëèçèðîâàííîå èìóùåñòâî), è èìóùåñòâî, èñïîëü -
çóåìîå äëÿ ëè÷íîãî ïîòðåáëåíèÿ.
Ðàç ëè ÷èå ìåæ äó çà ðà áîò êîì è äî õî äîì îò èìó ùåñ òâåí íûõ âëà äå íèé
ÿâ ëÿ åò ñÿ ðå øà þ ùèì äëÿ ïî íè ìà íèÿ ñî öè àëü íî-êëàñ ñî âîé ñòðóê òó ðû.
Îäíà êî, èìó ùåñ òâåí íûå âëà äå íèÿ (ñî áñòâåí íîñòü), êî òî ðûå ìî ãóò ïðè íî -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 65
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
ñèòü çíà ÷è òåëü íûé äî õîä, äàæå â ðàç âè òûõ êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êèõ ñòðà íàõ
èìå åò ëèøü íå áîëü øîé ïðî öåíò íà ñå ëå íèÿ. Ñî îò âå òñòâåí íî êàð òè íà ñòðà -
òè ôè êà öèè â çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè îá óñëîâ ëå íà ðàç ëè ÷è ÿ ìè â ëè÷ íîì ïî -
òðåá ëå íèè. Åùå ìåíü øèé ïðî öåíò íà ñå ëå íèÿ âëà äå åò êðóï íîé êà ïè òà ëè -
çè ðî âàí íîé ñî áñòâåí íîñ òüþ â ñòðà íàõ, îá ðà çî âàâ øèõ ñÿ íà ïî ñò ñî âåò ñêîì
ïðî ñòðà íñòâå. Ïî ý òî ìó ðîëü ëè÷ íîé ñî áñòâåí íîñ òè (èìó ùåñ òâà, èñ ïîëü çó -
å ìî ãî äëÿ ëè÷íîãî ïîòðåáëåíèÿ) â ðàññëîåíèè îáùåñòâà çäåñü îñîáåííî
âåëèêà. Ê òàêîìó èìóùåñòâó îòíîñÿòñÿ:
— òî âà ðû äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ (áû òî âàÿ òåõ íè êà, ìå áåëü, àó äèî- è
âè äå î àï ïà ðà òó ðà è ò.ä.);
— àâ òî ìî áè ëè;
— íå äâè æè ìîñòü (äîìà è êâàð òè ðû, èñ ïîëü çó å ìûå íå äëÿ ñäà ÷è â íàåì).
Ýòî èìó ùåñ òâî íå âëè ÿ åò íà äî õîä, íî âëè ÿ åò íà ñòà òóñ, íà êà ÷åñ òâî è
ñòèëü æèç íè. ßâëÿ ÿñü âàæ íûì ôàê òî ðîì ðàñ ñëî å íèÿ îá ùåñ òâà, ëè÷ íîå
èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå îêà çû âà åò âëè ÿ íèå íà ñî öè àëü íîå ñà ìî ÷ó â ñò -
âèå è ñî öè àëü íóþ àäàïòàöèþ íàñåëåíèÿ â íîâûõ óñëîâèÿõ.
Îá ýòîì ñâè äå ò åëüñòâó þò, â ÷àñ òíîñ òè, ðå çóëü òà òû èñ ñëå äî âà íèÿ “Ñî -
öè àëü íàÿ àäàï òà öèÿ íà ñå ëå íèÿ â óñëî âè ÿõ ïå ðå õî äà ê ðû íî÷ íîé ýêî íî ìè -
êå”, ïðî âå äåí íî ãî â Îäåñ ñêîé îá ëàñ òè â ÿí âà ðå 1996 ãîäà1. Â ðå çóëü òà òå èñ -
ñëå äî âà íèÿ áûëî âû ÿâ ëå íî, â ÷àñ òíîñ òè, âëè ÿ íèå èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî -
æå íèÿ íà ñà ìî è äåí òè ôè êà öèþ, à òàê æå íà îöåí êè íà ñòî ÿ ùå ãî è áó äó ùå ãî,
íà ÷åì äà ëåå ìû îñòà íî âèì ñÿ ïîä ðîá íåå. Äëÿ áî ëåå ãëó áî êî ãî èç ó÷å íèÿ
âëè ÿ íèÿ èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ íà ñî öè àëü íóþ äèô ôå ðåí öè à öèþ è
ñî öè àëü íîå ñà ìî ÷ó âñòâèå íà ñå ëå íèÿ, åãî àäàï òà öèþ ê íî âûì óñëî âè ÿì öå -
ëå ñî îá ðàç íî èñ ïîëü çî âà íèå òè ïî ëî ãèè èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ, îñíî -
âû âà þ ùåé ñÿ íà äàí íûõ î íà ëè ÷èè ó íà ñå ëå íèÿ òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî -
ëüçî âà íèÿ, ñî ñòàâ ëÿ þ ùèõ îñíî âó ëè÷ íî ãî èìó ùåñ òâà. Îïè ðà ÿñü íà ýòè
äàí íûå, ìû âû äå ëè ëè òðè ãðóï ïû èìó ùåñ òâà: â ïåð âóþ ãðóï ïó âîø ëè
ïðåä ìå òû èìó ùåñ òâà, êî òî ðûå èìå þò ñÿ ó 50—85% íà ñå ëå íèÿ, âî âòî ðóþ —
ó 20—50% íà ñå ëå íèÿ, à â òðåòüþ — ìå íåå 20%. Èñïîëü çî âà íèå æå êëàñ òåð -
íî ãî àíà ëè çà äàëî íå ñêîëü êî èíûå ãðóï ïè ðîâ êè, êî òî ðûå ñó ùåñ ò âåí íî
âàðü è ðó þò â çà âè ñè ìîñ òè îò ìåñ òà ïðî æè âà íèÿ ðåñ ïîí äåí òîâ. Ó÷è òû âàÿ
ðàç ëè÷ íî ãî ðîäà ãðóïïèðîâêè, ìû ñôîðìèðîâàëè ÷åòûðå òèïà èìóùåñò -
âåííîãî ïîëîæåíèÿ: 1 òèï — ìàëîèìóùèå; 2 òèï — íå âïîëíå îáåñïå -
÷åííûå; 3 òèï — îáåñïå÷åííûå; 4 òèï — ñîñòîÿòåëüíûå. Êàæäîìó òèïó
ñîîòâåòñòâîâàë îïðåäåëåííûé íàáîð èìóùåñòâà.
Ïðåä ìå òîì ïî ñëå äó þ ùå ãî àíà ëè çà áûëà ñâÿçü äàí íûõ òè ïîâ ñ òà êè ìè
ïðè çíà êà ìè, êàê ñî âî êóï íûé ñðåä íå äó øå âîé äî õîä (äå íåæ íûé äî õîä ïëþñ
íà òó ðàëü íûé äî õîä â äå íåæ íîì âû ðà æå íèè íà êàæ äî ãî ÷ëå íà ñåìüè) è ñà -
ìî è äåí òè ôè êà öèÿ (îò âåò íà âîï ðîñ î òîì, ê êà êèì ëþ äÿì ñåáÿ îò íî ñÿò
66 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
1 Ñî öè î ëî ãè ÷åñ êèì èí ôîð ìà öè îí íî-èñ ñëå äî âà òå ëüñêèì öåí òðîì “Ïóëüñ” è êà ôåä -
ðîé ñî öè îëîãèè ÎÃÓ ïðè ôè íàí ñî âîé ïîä äåð æêå îäåñ ñêî ãî îò äå ëå íèÿ Ìåæ äó íà ðîä íî -
ãî ôîí äà “Â³äðîä æåí íÿ” (íà ó÷íûé ðó êî âî äè òåëü È.Ì.Ïî ïî âà) ïðî âå äåí ðåï ðå çåí òà -
òèâ íûé îïðîñ íà ñå ëå íèÿ Îäåñ ñêîé îá ëàñ òè. Âû áî ðî÷ íàÿ ñî âî êóï íîñòü ïî êîí òðî ëè ðó å -
ìûì ñî öè àëü íûì õà ðàê òå ðèñ òè êàì (ïîëó, âîç ðàñ òó, ìåñ òó æè ò åëüñòâà) ïðåä ñòàâ ëÿ åò
âçðîñ ëîå íà ñå ëå íèå îá ëàñ òè. Âå ëè ÷è íà ñðåä íåé îøèá êè âû áîð êè íå ïðå âû øà åò 2%,
N=774.
ðåñ ïîí äåí òû: ñî ñòî ÿ òåëü íûì, äîñ òà òî÷ íî îá åñ ïå ÷åí íûì, íå âïîë íå îá åñ -
ïå ÷åí íûì, áåä íûì, ïðàê òè ÷åñ êè íè ùèì), à òàê æå ñ òà êèì ïðè çíà êîì, êàê
îöåí êà æèçíè â öåëîì, êîòîðóþ ðàññìàòðèâàþò êàê ïðèçíàê ñòåïåíè
ñîöèàëüíîé àäàïòàöèè.
Íà è áîëü øåå ýâ ðèñ òè ÷åñ êîå çíà ÷å íèå èìå ëè äàí íûå, îò íî ñÿ ùè å ñÿ ê
ïåð âî ìó è âòî ðî ìó òè ïàì èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ. Ïðàê òè ÷åñ êè íè êà -
êîé èí ôîð ìà öèè íå ëüçÿ áûëî ïî ëó ÷èòü ïî òðåòü å ìó è ÷åò âåð òî ìó òè ïàì
èç-çà íèç êîé íà ïîë íÿ å ìîñ òè ãðóïï. Îêà çà ëîñü, ÷òî ñà ìî è äåí òè ôè êà öèÿ è
îöåí êà æèç íè çíà ÷è ìî ñâÿ çà íû ñ èìó ùåñ òâåí íûì ïî ëî æå íè åì. Ñðå äè «íå
âïîë íå îá åñ ïå ÷åí íûõ» 0,4% îò íåñ ëè ñåáÿ ê ÷èñ ëó áî ãà òûõ, 9,1% îò íåñ ëè
ñåáÿ ê äîñ òà òî÷ íî îá åñ ïå ÷åí íûì, 61,8% — ê íå âïîë íå îá åñ ïå ÷åí íûì,
20,4% — ê áåä íûì è 2,6% — ê íè ùèì. Ñðå äè “îá åñ ïå ÷åí íûõ” 3,3% — îò íåñ -
ëè ñåáÿ ê áî ãà òûì, 16,7% — ê äîñ òà òî÷ íî îá åñ ïå ÷åí íûì, 56,7% — ê íå âïîë -
íå îá åñ ïå ÷åí íûì, 13,3% — ê áåä íûì è 0% ê íè ùèì. Êàê âè äèì, ñ ïî âû øå -
íè åì ðàí ãà èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ ïî êà çà òåëü ñà ìî è äåí òè ôè êà öèè
ñìå ùà åò ñÿ â ñòî ðî íó âà ðè àí òîâ “áî ãà òûå” è “äîñ òà òî÷ íî îá åñ ïå ÷åí íûå”.
Îäíà êî, ìî äàëü íûé âà ðè àíò ñà ìî è äåí òè ôè êà öèè è â òîì è â äðó ãîì ñëó ÷à -
ÿõ îñòà åò ñÿ òåì æå ñà ìûì. Òî æå ñà ìîå íà áëþ äà åò ñÿ è ïðè ìå íè òåëü íî ê
îöåí êå íû íåø íåé æèç íè êàê âûðàæåíèþ “ñòåïåíè òåðïèìîñòè”. Ñ ïî âû -
øå íè åì ðàíãà èìóùåñòâåííîãî ïîëîæåíèÿ ïðîèñ õîäèò ñìåùåíèå îòâåòîâ ñ
ìîäàëüíîãî ïî ìàññèâó âàðèàíòà â ñòîðîíó âàðèàíòà «Äåëà èäóò íåïëîõî».
Òà êèì îá ðà çîì, èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå îêà çû âà åò ñÿ ôàê òî ðîì,
çíà ÷è ìûì äëÿ ñà ìî è äåí òè ôè êà öèè è “ñòå ïå íè òåð ïè ìîñ òè”. Èìó ùåñ ò âåí -
íîå ïî ëî æå íèå ñâÿ çàí íî è ñ äðó ãè ìè ñóá ú åê òèâ íû ìè õà ðàê òå ðèñ òè êà ìè,
ñâè äå ò åëüñòâó þ ùè ìè î ñòå ïå íè ñî öè àëü íîé àäàï òà öèè ðåñ ïîí äåí òîâ: ñ îò -
íî øå íè åì ê ðûí êó, îæè äà íè ÿ ìè, îöåí êîé ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ. Îá
ýòîì ñâè äå ò åëüñòâó þò çíà ÷å íèÿ êî ýô ôè öè åí òà Êðà ìå ðà (ñì. òàáë. 1). Äàí -
íûå âçÿ òû èç ðåçóëüòàòîâ óïîìèíàâøåãîñÿ âûøå îïðîñà, ïðîâåäåííîãî â
Îäåññêîé îáëàñòè â ÿíâàðå 1996 ãîäà.
Òàá ëè öà 1
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå è ñî öè àëü íàÿ àäàï òà öèÿ íà ñå ëå íèÿ,
êîýô. Êðàìåðà
Òèïû
èìó ùåñ ò âåí íî ãî
ïî ëî æå íèÿ
Ñà ìî è -
äåí òè ôè -
êà öèÿ
Îöåí êà
æèç íè
Ìà òå ðè -
àëü íîå
ïî ëî æå -
íèå
Îòíî øå -
íèå ê
ðûí êó
Îæè äà -
íèÿ
Óâå ðåí -
íîñòü â
çà âòðàø -
íåì äíå
Ìà ëî è ìó ùèå .24 .23 .30 .14 .06 .20
Íå âïîë íå îá åñ -
ïå ÷åí íûå .19 .13 .22 .06 .08 .10
Êàê âè äèì, â íà è áîëü øåé ñòå ïå íè ñ èìó ùåñ òâåí íûì ïî ëî æå íè åì ñâÿ -
çà íà îöåí êà ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ, ÷òî âïîë íå åñ òåñ òâåí íî, à â íà è -
ìåíü øåé — óâå ðåí íîñòü â çà âòðàø íåì äíå. Ñî âñå ìè îöåí êà ìè ñî öè àëü íîé
àäàï òà öèè èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ìà ëî è ìó ùèõ ñâÿ çà íî â áîëü øåé
ñòåïåíè, ÷åì â ñëó÷àå íå âïîëíå îáåñïå÷åííûõ.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 67
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
Èìó ùåñ òâåí íàÿ ñè òó à öèÿ â Óêðà è íå
â óñëî âè ÿõ òðàíñ ôîð ìà öèè
Êàê èç âåñ òíî, çà ãîäû ðå ôîðì, óðî âåíü æèç íè íà ñå ëå íèÿ Óêðà è íû çíà -
÷è òåëü íî ñíè çèë ñÿ. Ïî äàí íûì ñòà òèñ òè ÷åñ êî ãî áþðî Åâðî ïåé ñêîé êî ìèñ -
ñèè èí äåêñ ïî êó ïà òåëü íîé ñïî ñîá íîñ òè Óêðà è íû — îäèí èç ñà ìûõ íèç êèõ
â Åâðî ïå, îí ñî ñòàâ ëÿ åò 17% îò ïðè íÿ òî ãî çà åâ ðî ïåé ñêóþ íîð ìó. Îïðî ñû
ñëóæ áû “Ñî öèñ-Ãåë ëàï” ñâè äå ò åëüñòâó þò î òîì, ÷òî ïî ÷òè 90% íà ñå ëå íèÿ
åäâà “ñâî äèò êîí öû ñ êîí öà ìè”. Ëèøü ó 1% íà ñå ëå íèÿ åæå ìå ñÿ÷ íûé äî õîä
ïî çâî ëÿ åò ïî ëíîñ òüþ óäîâ ëåò âî ðÿòü ñâîè ïî òðåá íîñ òè è äàæå îò êëà äû -
âàòü äåíü ãè. Àíàëèç îôè öè àëü íîé ñòà òèñ òè êè ñâè äå ò åëüñòâó åò, ÷òî äî õî äû
“âåð õíèõ” 10% íà ñå ëå íèÿ ïðå âû øà þò äî õî äû “íè æíèõ” 10% áîëü øå, ÷åì â
12 ðàç, â òî âðåìÿ êàê â íàèáîëåå ïîëÿ ðèçîâàííîé çàïàäíîé ñòðàíå —
ÑØÀ — ýòîò ïîêàçàòåëü íàõîäèòñÿ íà óðîâíå 5,5:1.
Ïî äàí íûì óêðà èí ñêèõ ïðî ôñî þ çîâ â 1992 ãîäó çà ÷åð òîé áåä íîñ òè íà -
õî äè ëîñü 11% íà ñå ëå íèÿ, à â 1996 ãîäó — 74% — òî åñòü ïî ÷òè â 7 ðàç
áîëüøå.
Ñîã ëàñ íî èñ ñëå äî âà íè ÿì Ìè ðî âî ãî Áàí êà, 1/3 ãðàæ äàí Óêðà è íû (áî -
ëåå 17 ìëí. ÷å ëî âåê) óæå â 1996 ãîäó îêà çà ëèñü çà ÷åð òîé áåä íîñ òè, ïðè ÷åì
óñðåä íåí íûé óðî âåíü èõ ïî òðåá ëå íèÿ ïî ÷òè íà 10% áûë íèæå ÷åð òû óðîâ -
íÿ ôè çè ÷åñ êî ãî âû æè âà íèÿ. Ïî äàí íûì Öåí òðà “Äå ìîê ðà òè ÷åñ êèå èíè öè -
à òè âû”, êàæ äûå 2 ãîäà â Óêðà è íå âäâîå óâå ëè ÷è âà ëîñü ÷èñ ëî ãðàæ äàí, êî -
òî ðûì êà òàñ òðî ôè ÷åñ êè íå õâà òà åò äå íåã. ×èñ ëî òà êèõ îá åç äî ëåí íûõ
âûðîñëî ñ 40% â 1992 ãîäó äî 76% â 1996 ãîäó [6, ñ. 7, 8].
Ïî äàí íûì Êè åâ ñêî ãî Ìåæ äó íà ðîä íî ãî èí ñòè òó òà ñî öè î ëî ãèè, òîëü êî
íå çíà ÷è òåëü íàÿ ÷àñòü íà ñå ëå íèÿ â 1995—1996 ãî äàõ ìîã ëà ïî çâî ëèòü ñåáå
óëó÷ øèòü ñâîå èìóùåñòâåííîå ïîëîæåíèå.
Òàá ëè öà 2
Äè íà ìè êà îöå íîê ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ ñåìüè,
%
Âà ðè àí òû îò âå òîâ 1995 1996
«Íàì íå õâà òà åò äå íåã äàæå íà åäó» 49,3 50,9
«Íàì õâà òà åò äå íåã íà åäó, íî ïî êó ïàòü îäåæ äó
èëè îá óâü ñëîæ íî» 45,4 39,1
«Íàì õâà òà åò äå íåã íà åäó è îäåæ äó, íî íå íà
äî ðî ãèå âåùè (õî ëî äèëü íèê, òå ëå âè çîð è ò.ä.)» 4,0 4,9
«Ìû ìî æåì ïî êó ïàòü íå êî òî ðûå äî ðî ãèå âåùè
(õî ëî äèëü íèê, òå ëå âè çîð è ò.ä.)» 0,9 0,7
«Ìû ìî æåì ïî çâî ëèòü ñåáå ïî êó ïàòü âñå, ÷òî
çà õî òèì» 0,0 0,1
Èòî ãî 99,6% 95,7%
Êàê âèä íî èç òàáë. 2, ïðè ìåð íî ïî ëî âè íå îò âå òèâ øèõ íà âîïðîñ ðåñ ïîí äåí -
òîâ è â 1995, è â 1996 ãîäó íå õâà òà ëî äå íåã äàæå íà íå îá õî äè ìûå ïðî äóê òû ïè-
68 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
òà íèÿ, à 94,7% â 1995 ãîäó è 90% â 1996 ãîäó íå ìîã ëè ñåáå ïî çâî ëèòü ïðè -
îá ðåñòè îäåæ äó è îá óâü â äîñòàòî÷ íîì êî ëè ÷åñ òâå1. Òà æå êàð òè íà íà áëþ äà -
ëàñü è â Îäåñ ñêîé îáëàñòè2. Çäåñü îò íî ñè òåëü íî ñòà áèëü íî âîñ ïðî èç âî äèò ñÿ
íèç êàÿ îöåí êà ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ ñåìüè. Ïðè ìåð íî òðå òè íà ñå ëå íèÿ íå
õâàòàåò ñðåäñòâ íà ïî êóï êó íå îá õî äè ìûõ ïðî äóê òîâ ïè òà íèÿ (ñì. òàáë. 3).
Òàá ëè öà 3
Îöåí êà ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ ñåìüè æè òå ëÿ ìè
Îäåñ ñêîé îáëàñòè, %
Âà ðè àí òû îò âå òîâ 1996 1998
“Íå õâà òà åò äàæå íà ñà ìûå íå îá õî äè ìûå ïðî äóê òû
ïèòàíèÿ” 38 25
“Íà åäó, â îñíîâ íîì, äå íåã õâà òà åò, íî ïî êóï êà îäåæ äû
èëè îá ó âè ñî çäà åò äëÿ íàñ ñåðü åç íûå òðóä íîñ òè” 43 48
“Íà òå êó ùèå ðàñ õî äû äå íåã äîñ òà òî÷ íî. Íî äëÿ ïî êóï êè
äî ðî ãèõ òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ (õî ëî äèëü íèê,
òå ëå âè çîð è ò.ä.) íà øèõ ñáå ðå æå íèé íå õâà òà åò”
14 21
“Ïî êóï êà òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ íå âû çû âà åò
òðóä íîñ òåé. Îäíà êî íî âàÿ ìà øè íà, ñåëü õîç òåõ íè êà, íî âîå
æè ëè ùå èëè äî ðî ãîñ òî ÿ ùàÿ òó ðèñ òè ÷åñ êàÿ ïî åç äêà íåäî -
ñòóïíû”
3 5
“ íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ ìû ìî æåì ïðàê òè ÷åñ êè íè â ÷åì ñåáå
íå îò êà çû âàòü” 0,8 1,1
Òå ëå ôîí íûé îïðîñ, ïðî âå äåí íûé â Îäåñ ñå â 1998 ãîäó3, ïî êà çàë ñëå äó -
þ ùåå: îò âå ÷àÿ íà âîï ðîñ “Ïðè õî äè ëîñü ëè Âàì èëè ÷ëå íàì Âà øåé ñåìüè
íà ýòîé íå äå ëå îò êà çû âàòü ñÿ îò ïî êóï êè êà êèõ-ëèáî ïðî äóê òîâ ïè òà íèÿ ïî
ïðè ÷è íå èõ âû ñî êîé öåíû?”, 14,8% îïðî øåí íûõ îò âå òè ëè – “Äà, êàæ äûé
äåíü”, ïðè ìåð íî 23% — “×àñ òî”. Îäåæ äó è îá óâü, íå “âëå çàÿ â äîë ãè” è íå
ýêî íî ìÿ íà åäå, íå ìî ãóò ïðè îá ðåñ òè 56%, íå ãî âî ðÿ óæå î òà êèõ äî ðî ãèõ
ïî êóï êàõ, êàê òå ëå âè çîð èëè õî ëî äèëü íèê (èõ íå ìîãóò ñåáå ïîçâîëèòü
ïðèîáðåñòè 68% îïðîøåííûõ).
Âàæ íî òàê æå òî, ÷òî íà ñå ëå íèå âîñ ïðè íè ìà åò èç ìå íå íèå ñâî å ãî ìà òå -
ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ êàê óõóä øå íèå. À èìåí íî èç ìå íå íèå ñî öè àëü íî ãî
ïî ëî æå íèÿ è åãî âîñ ïðè ÿ òèå, êàê îò ìå ÷à åò ñÿ â ìè ðî âîé ñî öè î ëî ãè ÷åñ êîé
ëè òå ðà òó ðå, îñî áåí íî âàæ íî äëÿ íà ñòðî å íèÿ è îò íî øå íèÿ ê ïðî èñ õî äÿ ùå -
ìó. Ñîã ëàñ íî äàí íûì îá îò íî øå íèè íà ñå ëå íèÿ ê èç ìå íå íèþ ñâî å ãî ìà òå -
ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ, ïî ëó ÷åí íûì â 1996 è â 1998 ãî äàõ (òàáë. 4),
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 69
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
1 Êè åâ ñêèé Ìåæ äó íà ðîä íûé èí ñòè òóò ñî öè î ëî ãèè. Ïðî åê òû “Óêðà è íà-95” è “Óêðà è -
íà-96”.
2 Õà ðàê òå ðèñ òè êè îïðî ñà 1996 ãîäà ñì. âûøå. Îïðîñ 1998 ãîäà ïðî âî äèë ñÿ â Îäåñ -
ñêîé îá ëàñ òè Ôîí äîì ñî öè àëü íûõ èñ ñëå äî âà íèé (Å. Â. Êíÿ çå âîé è À. Â. Õó äåí êî).
3 Äàí íûå Å.Â. Êíÿ çå âîé.
70—80% îïðîøåííûõ ñ÷èòàëè, ÷òî èõ ìàòåðèàëüíîå ïîëîæåíèå çà ïîñëåä -
íèå ãîäû óõóäøèëîñü.
Òàá ëè öà 4
Äè íà ìè êà ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ ñåìüè,
%
Ìà òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå Âà øåé ñåìüè
çà ïî ñëåä íèå ãîäû:
1996 1998
Ñó ùåñ òâåí íî óëó÷ øè ëîñü 3 2
Óëó÷ øè ëîñü, õîòÿ è íå î÷åíü 6 11
Îñòà ëîñü ïðå æíèì 8 13
Íåñ êîëü êî óõóä øè ëîñü 24 27
Ñó ùåñ òâåí íî óõóä øè ëîñü 56 42
Çàò ðóä íÿ þñü îò âå òèòü 5 4
 ñôå ðå èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ óõóä øå íèå ìà òå ðè àëü íî ãî ñòà òó -
ñà ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ â ñíè æå íèè ïî êó ïà òåëü íîé ñïî ñîá íîñ òè íà ñå ëå íèÿ è, êàê
ñëå äñòâèå, â ñíè æå íèè îá ú å ìà ïðî äàæ ïî òîâàðàì äëèòåëüíîãî ïîëü -
çîâàíèÿ.
Îäíà êî îöåí êè èìó ùåñ òâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ íà ñå ëå íèÿ Óêðà è íû ïðî -
òè âî ðå ÷è âû. Ñ îä íîé ñòî ðî íû, ëþäè äàþò íèç êèå îöåí êè ñâî å ãî ìà òå ðè -
àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ è íèç êî îöå íè âà þò ñâîþ ïî êó ïà òåëü íóþ ñïî ñîá íîñòü.
Ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, îêà çû âà åò ñÿ, ÷òî áîëü øàÿ ÷àñòü íà ñå ëå íèÿ îá åñ ïå ÷å íà
íå îá õî äè ìûì äëÿ ñî âðå ìåí íî ãî îá ðà çà æèç íè ìè íè ìó ìîì òîâàðîâ äëè -
òåëüíîãî ïîëüçîâàíèÿ è êîììóíàëüíûõ óäîáñòâ.
Äå éñòâè òåëü íî, ïî äàí íûì îïðî ñîâ, îá åñ ïå ÷åí íîñòü íà ñå ëå íèÿ Óêðà è -
íû òî âà ðà ìè äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ (âî âñÿ êîì ñëó ÷àå ïåð âîé íå îá õî -
äè ìîñ òè) äî âîëü íî âû ñî êà (òàáë. 5). Ïðè ìåð íî òà êàÿ æå êàð òè íà â
Îäåññêîé îáëàñòè (òàáë. 6).
Òàá ëè öà 5
Îáåñ ïå ÷åí íîñòü íà ñå ëå íèÿ Óêðà è íû òî âà ðà ìè äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ,
%
Íà è ìå íî âà íèå òî âà ðà 1995 1996
Õî ëî äèëü íèê 87,5 86,3
Ñòè ðàëü íàÿ ìà øè íà 68,5 —
Ïû ëå ñîñ 48,6 —
Ðà äè îï ðè åì íèê 46,6 —
Öâåò íîé òå ëå âè çîð 54,9 58,0
×åð íî-áå ëûé òå ëå âè çîð 49,5 —
Ìàã íè òî ôîí 39,7 —
Àâòîìîáèëü 18,2 17,8
70 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
Òàá ëè öà 6
Îáåñ ïå ÷åí íîñòü òî âà ðà ìè äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ â Îäåñ ñêîé îá ëàñ òè, %
Íà è ìå íî âà íèå òî âà ðà 1996
Õî ëî äèëü íèê 85
Ñòè ðàëü íàÿ ìà øè íà 67
Ïû ëå ñîñ 51
Øâåé íàÿ ìà øè íà 44
Ðà äè îï ðè åì íèê 36
Öâåò íîé òå ëå âè çîð 51
×åð íî-áå ëûé òå ëå âè çîð 50
Ìèê ðî âîë íî âàÿ ïå÷ü 2
Ìó çû êàëü íûé öåíòð 5
Âè äå î ìàã íè òî ôîí 9
Ìàã íè òî ôîí 43
Àâòîìîáèëü 14
Ïî äàí íûì îá ùå íà öè î íàëü íûõ îïðî ñîâ Èíñòè òó òà ñî öè î ëî ãèè ÍÀÍ
Óêðà è íû, áî ëåå ÷åì âòðîå çà ïå ðè îä ñ 1981 ïî 1995 ãîä â Óêðà è íå “âîç ðîñ
ïðî öåíò èìå þ ùèõ ñà äî âûé ó÷àñ òîê èëè äà÷ó, áî ëåå ÷åì âäâîå âîç ðîñ ëà
÷èñ ëåí íîñòü âëà äåëü öåâ ëåã êî âûõ àâ òî ìî áè ëåé. Çíà ÷è òåëü íî ìåíü øå ñòà -
ëî ñå ìåé, íå èìå þ ùèõ õî ëî äèëü íè êîâ, öâåò íûõ òå ëå âè çî ðîâ, ñòè ðàëü íûõ è
øâåé íûõ ìà øèí, ñî ñòàâ ëÿ þ ùèõ îñíî âó ñîâðåìåííîãî öèâèëèçî âàííîãî
áûòà” [7, ñ. 13] (òàáë. 7).
Òàá ëè öà 7
Èçìå íå íèÿ ìà òå ðè àëü íî ãî áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ, 1981—1995 ãîäû, %
×òî èç ïå ðå ÷èñ ëåí íî ãî íèæå
èìå åò Âàøà ñåìüÿ?
Êèåâ —
1981,
N=1015
Óêðà è íà
1982,
N=5000
1992,
N=1759
1994,
N=1807
1995,
N=1810
Äà÷à, ñà äî âûé ó÷àñ òîê 7,2 12,9 43,3 43,9 45,7
Ëåã êî âîé àâ òî ìî áèëü 10,2 9,8 25,7 20,2 21,7
Öâåò íîé òå ëå âè çîð 21,7 12,9 63,1 65,7 68,1
Ìîä íàÿ îäåæ äà 16,3 19,1 18,9 26,5 17,8
Áèá ëè î òå êà (áî ëåå 100 êíèã) 18,2 8,7 31,1 31,1 27,9
Õî ëî äèëü íèê 81,6 64,2 — 93,0 92,9
Ñòè ðàëü íàÿ ìà øè íà 56,3 61,0 — 78,7 72,9
Øâåé íàÿ ìà øè íà 52,1 46,0 — 58,4 58,3
Õî ëîä íàÿ âîäà 97,5 57,8 — — 79,3
Ãî ðÿ ÷àÿ âîäà 80,5 24,0 — — 53,9
Öåí òðàëü íîå îòî ïëå íèå 91,2 33,5 — — 63,2
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 71
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
Èç òàá ëèö âèä íî, ÷òî ïðî öåíò îá åñ ïå ÷åí íîñ òè íà ñå ëå íèÿ òî âà ðà ìè
äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ ðàñ òåò. Ñó ùåñ òâåí íî âîç ðîñ è óðî âåíü áëà ãî óñ -
òðî éñòâà æèëüÿ. Êàê îò ìå ÷à åò Å.È. Ãî ëî âà õà, “ñå ãî äíÿ íå òîëü êî æè òå ëè
ñòî ëè öû, íî è áîëü øè íñòâî íà ñå ëå íèÿ Óêðà è íû èìå þò áëà ãî óñ òðî åí íîå
æèëüå ñ îñíîâ íû ìè êîì ìó íàëü íû ìè óäî áñòâà ìè” [7, ñ. 13]. Äå éñòâè òåëü -
íî, êàê ñëå äó åò èç ðå çóëü òà òîâ èñ ñëå äî âà íèé “Óêðà è íà-95” è “Óêðà è -
íà-96”, áîëü øàÿ ÷àñòü íà ñå ëå íèÿ èìå åò îò äåëü íóþ êâàð òè ðó, èëè îò äåëü -
íûé äîì (òàáë. 8). Çíà ÷è òåëü íàÿ ÷àñòü æèëüÿ íà õî äèò ñÿ â ÷àñ òíîé ñî áñò -
âåí íîñ òè (òàáë. 9). Ýòî ìó ñîîòâåòñòâóåò è îòíîñèòåëüíî âûñîêàÿ ñòåïåíü
óäîâëåòâîðåííîñòè æèëèùíûìè óñëîâèÿìè (òàáë. 10).
Òàá ëè öà 8
Îáåñ ïå ÷åí íîñòü æèëü åì íà ñå ëå íèÿ Óêðà è íû, %
Âû (Âàøà ñåìüÿ) çà íè ìà å òå: 1995 1996
Îòäåëü íóþ êâàð òè ðó 32,1 37,6
×àñòü êâàð òè ðû 1,7 1,3
Îòäåëü íûé äîì, ÷àñòü äîìà 64,7 60,1
Êîì íà òó â îá ùå æè òèè 1,4 0,5
Ìåñ òî â îá ùå æè òèè 0,1 0,1
Òàá ëè öà 9
Ôîð ìà ñî áñòâåí íîñ òè íà æèëüå â Óêðà è íå, %
Âàøå æèëüå: 1995 1996
×àñ òíîå, ïðè âà òè çè ðî âàí íîå (Âàìè, èëè êåì-ëèáî
èç Âà øèõ ðî äñòâåí íè êîâ) 71,6 73
Ãî ñó äà ðñòâåí íîå èëè âå äî ìñòâåí íîå æèëüå 24,2 22
ÆÑÊ 0,9 1,4
Âû ñíè ìà å òå æèëüå 1,3 0,8
Òàá ëè öà 10
Ñòå ïåíü óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè æè ëèù íû ìè óñëî âè ÿ ìè
íà ñå ëå íèÿ Óêðàèíû, %
Êàê áû Âû îöå íè ëè Âàøè æè ëèù íûå óñëî âèÿ 1995 1996
Î÷åíü ïëî õèå 10,5 9,6
Ïëî õèå 23,5 24,2
Óäîâ ëåò âî ðè òåëü íûå 49,2 49,1
Õî ðî øèå 15,1 15,4
Îòëè÷ íûå 0,7 0,7
Âñå ïðè âå äåí íûå è äðó ãèå àíà ëî ãè÷ íûå äàí íûå ÿâ ëÿ þò ñÿ îñíî âà íè åì
äëÿ îò íî ñè òåëü íî âû ñî êîé îöåí êè ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ íà ñå ëå íèÿ
Óêðà è íû. Áî ëåå òîãî, â ñî öè î ëî ãè ÷åñ êîé ëè òå ðà òó ðå âû ñêà çû âà åò ñÿ ìíå -
72 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
íèå î òîì, ÷òî âñå îá ùåå îá íè ùà íèå íà ñå ëå íèÿ — ýòî èë ëþ çèÿ, à ïî êó ïà -
òåëü íàÿ ñïîñîáíîñòü â ïîñòïåðåñòðîå÷íûå ãîäû âîçðîñëà.
Àíàëèçèðóÿ ýòè îöåí êè è ñî ïîñ òàâ ëÿÿ èõ ñî ñòà òèñ òè ÷åñ êè ìè äàí íû -
ìè, âçÿ òû ìè ïî Îäåñ ñêîé îá ëàñ òè1, ìû âè äèì, ÷òî îá ú åì ïðî äàæ ïî òî âà -
ðàì äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ ñó ùåñ òâåí íî âîç ðîñ èìåí íî â 1990— 1991 ãî -
äàõ, à çà òåì íà áëþ äàë ñÿ ðåç êèé ñïàä (ñì. ðèñ. 1). Ïîäú åì îá ú å ìà ïðî äàæ â
ýòè ãîäû ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü ðåç êèì ðîñ òîì èí ôëÿ öèè, ïðî è çî øåä øèì â òîò
ïå ðè îä. Íà ñå ëå íèå ñòðå ìè ëîñü âëî æèòü äåíü ãè â òî âà ðû äëè òåëü íî ãî ïî -
ëüçî âà íèÿ. Ýòèì îá ú ÿñ íÿ åò ñÿ çíà ÷è òåëü íûé ñïðîñ íà òå äî ðî ãîñ òî ÿ ùèå
âåùè, êî òî ðûå â íîð ìàëü íîé ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñè òó à öèè îêà çà ëèñü áû íå ïî
êàð ìà íó òåì, êòî õî òåë áû èìåòü ñáå ðå æå íèÿ. Â ïî ñëå äó þ ùåì íà ñå ëå íèå
ñòà ëî ïðè îá ðå òàòü íà ìíî ãî ìåíü øå òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ. Ýòî
ïîä òâåð æäà åò ñÿ òàê æå ðå çóëü òà òà ìè óïî ìè íàâ øå ãî ñÿ âûøå ñî öè î ëî ãè ÷åñ -
êî ãî îïðî ñà íà ñå ëå íèÿ Îäåñ ñêîé îáëàñòè. Òàê, 68% ðåñïîíäåíòîâ â òå÷åíèå
3 ëåò (ñ 1993 ïî 1996) íå ïðèîáðåòàëè íèêàêîé áûòîâîé òåõíèêè è òîâàðîâ
äëèòåëüíîãî ïîëüçîâàíèÿ.
Ðèñ. 1. Äè íà ìè êà îá ú å ìà ïðî äà æè òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ
×òî æå êà ñà åò ñÿ òîãî, ÷òî áîëü øàÿ ÷àñòü íà ñå ëå íèÿ èìå åò íå îá õî äè -
ìûé íà áîð áû òî âîé òåõ íè êè, òî ýòî íå ñëå äó åò ðàñ ñìàò ðè âàòü êàê ïðè çíàê
îò íî ñè òåëü íî âû ñî êî ãî óðîâ íÿ áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ, òàê êàê èç ðÿä íàÿ äîëÿ òà -
êî ãî èìó ùåñ òâà áûëà ïðè îá ðå òå íà â äî ïå ðåñ òðî å÷ íûå ãîäû è â íà ñòî ÿ ùåå
âðå ìÿ ïðè õî äèò â íå ãîä íîñòü (íå ãî âî ðÿ óæå î ìî ðàëü íîì óñòà ðå íèè). Îá
ýòîì ñâè äå ò åëüñòâó þò íå òîëü êî äàí íûå ñòà òèñ òè êè, íî è îïðî ñû, ïðî âå -
äåí íûå Êè åâ ñêèì ìåæ äó íà ðîä íûì èí ñòè òó òîì ñî öè î ëî ãèè, íà èñ ñëå äî âà -
íèÿ êî òî ðî ãî ìû óæå ññû ëà ëèñü. Ýòè èñ ñëå äî âà íèÿ ñâè äå ò åëüñòâó þò î
òîì, ÷òî ñðîê ñëóæáû áîëüøèíñòâà èìåþùèõñÿ ó íàñåëåíèÿ òîâàðîâ
äëèòåëüíîãî ïîëüçîâàíèÿ èñ÷åðïàí (òàáë. 11).
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 73
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
0
500
1000
1500
2000
2500
82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96
Àâòîìîáèëè
Ïûëåñîñû
Õoëîäèëüíèêè
Ñòèðàëüíûå ìàøèíû
Òåëåâèçîðû
1 Äàí íûå Îäåñ ñêî ãî îá ëàñ òíî ãî óïðàâ ëå íèÿ ñòà òèñ òè êè.
Òàá ëè öà 11
Âðå ìÿ ïî êóï êè òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ, %
Íà è ìå íî âà íèå òî âà ðà
Êîë-âî òî âà ðîâ,
ïðè îá ðå òåí íûõ â
äî ïå ðåñ òðî å÷ íûå
ãîäû (1955-1985)
(â % îò îá ùå ãî ÷èñ -
ëà òî âà ðîâ, èìå þ -
ùèõ ñÿ ó íà ñå ëå íèÿ)
Êîë-âî òî âà ðîâ,
ïðè îá ðå òåí íûõ â
ïå ðè îä ñ 1985 äî
1995 âêëþ ÷è òåëü íî
(â % îò îá ùå ãî
÷èñ ëà òî âà ðîâ, èìå -
þ ùèõ ñÿ ó íà ñå ëå -
íèÿ)
Ñðîê ñëóæ áû,
îôè öè àëü íûå
ñðî êè àìîð òè -
çà öèè (ëåò)
Õî ëî äèëü íèê 68,8 31,2 15
Ñòè ðàëü íàÿ ìà øè íà 62,8 37,2 15
Ïû ëå ñîñ 56,3 43,7 12
Ðà äè îï ðè åì íèê 65,8 34,2 12
Öâåò íîé òå ëå âè çîð 32,3 67,7 12
×åð íî-áå ëûé òå ëå âè çîð 70,2 29,8 12
Ìàã íè òî ôîí 24,9 75,1 12
Àâòîìîáèëü 45,8 54,2 15
Äàí íûå èí ñòè òó òà èí òå ðåñ íû òåì, ÷òî ïî îöåí êàì íà ñå ëå íèÿ, êðî ìå
ïèêà ïðî äà æè òî âà ðîâ äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ â 1990 ãîäó, çíà ÷è òåëü -
íûé ïîä ú åì îá ú å ìîâ ïðî äà æè èìåë ìåñ òî è â 1985 ãîäó. Ýòî ÿâ ëå íèå òðå -
áó åò äàëü íåé øå ãî àíà ëè çà è îá ú ÿñ íå íèÿ (ñì. ðèñ. 2). Ìû îò äà åì ñåáå îò ÷åò
â òîì, ÷òî äàí íûå ãî ñó äà ðñòâåí íîé ñòà òèñ òè êè íå ïîë íû, îñî áåí íî â ïî -
ñëåä íèå ãîäû. Íå îá õî äè ìî èç ó÷å íèå äðó ãèõ äàí íûõ, ñî äåð æà ùèõ ñÿ â ðàç -
ëè÷ íûõ ãî ñó äà ðñòâåí íûõ ñòðóê òó ðàõ (íà ïðè ìåð, äàí íûõ ÃÀÈ î ïî êóï êàõ
àâ òî ìî áè ëåé). Ïîëàãàåì, îäíàêî, ÷òî òåíäåíöèÿ èçìåíåíèÿ ïîêóïîê âðÿä
ëè îêàæåòñÿ èíîé.
Ðèñ. 2. Äè íà ìè êà èç ìå íå íèé îá ú å ìîâ ïðî äà æè òî âà ðîâ
äëè òåëü íî ãî ïî ëüçî âà íèÿ
74 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Èðè íà ×àï ñêàÿ
0
1
2
3
4
5
6
7
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95
Õîëîäèëüèêè
Ñòèðàëüíûå
ìàøèíû
Ïûëåñîñû
Ðàäèîïðèåìíèêè
Öâeòíûå
òåëåâèçîðû
Ìàãíèòîôîí
Àâòîìîáèëü
Òà êèì îá ðà çîì, ìîæ íî ñêà çàòü, ÷òî â ïî ñëåä íèå ãîäû íà ñå ëå íèå âû -
íóæ äå íî æèòü “ñòà ðûì áà ãà æîì”, èç íîñ êî òî ðî ãî ìî æåò ïðè âåñ òè ê ñè òó à -
öèè, êîã äà òå ëå âè çîð, õî ëî äèëü íèê è ñòè ðàëü íàÿ ìà øè íà ñòà íóò ïðåä ìå òà -
ìè ðîñêîøè äëÿ áîëüøèíñòâà.
Ëè òå ðà òó ðà
1. Òðàí ñôîð ìà öèÿ ñî öè àëü íîé ñòðóê òó ðû è ñòðà òè ôè êà öèÿ Ðîñ ñèé ñêî ãî îá ùåñ ò -
âà. — Ì., 1996.
2. Èçìå íå íèå ñî öè àëü íî-êëàñ ñî âîé ñòðóê òó ðû îá ùåñ òâà â óñëî âè ÿõ åãî òðàíñ ôîð -
ìà öèè. — Õàðü êîâ, 1997.
3. Èñòî ðèÿ áóð æó àç íîé ñî öè î ëî ãèè. XIX— íà ÷à ëî ÕÕ âåêà. — Ì., 1979.
4. Çàñ ëàâ ñêàÿ Ò.È. Ñòðà òè ôè êà öèÿ ñî âðå ìåí íî ãî Ðîñ ñèé ñêî ãî îá ùåñ òâà // Ìî íè -
òî ðèíã îá ùåñ òâåí íî ãî ìíå íèÿ. Èíôîð ìà öè îí íûé áþë ëå òåíü. — 1996. — ¹ 15.
5. Persell C. Understanding society. An introduction to sociology. — New York, 1977.
6. ²íôîð ìàö³éíî-àíàë³òè÷ íà äî ïîâ³äü “Óêðà¿ íà â 1996 ðîö³”. — Ê., 1996.
7. Ãî ëî âà õà Å.È. Èëëþ çèÿ âñå îá ùå ãî îá íè ùà íèÿ è ñî öè àëü íûå êîí ôëèê òû: ê àíà -
ëè çó ïî ñòòî òà ëè òàð íî ãî ðàç âè òèÿ óêðà èí ñêî ãî îá ùåñ òâà // Ñî öè î ëî ãè ÷åñ êèé æóð -
íàë. — 1996. — ¹1/2.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 75
Èìó ùåñ òâåí íîå ïî ëî æå íèå ãðàæ äàí â òðàíñ ôîð ìè ðó þ ùåì ñÿ îáùåñòâå
|