Антикритическое послесловие к "Духу капитализма"
In this fairly forgotten reply to German historian Felix Rachfahl — one of the mostvocal critics of Weber’s thesis in “The Protestant Ethics” — Weber further elaborates the central argument of his sociology of religion research program constructing anideal type of inner-worldly rational Protestant a...
Gespeichert in:
| Datum: | 1999 |
|---|---|
| 1. Verfasser: | |
| Format: | Artikel |
| Sprache: | Russian |
| Veröffentlicht: |
Iнститут соціології НАН України
1999
|
| Schriftenreihe: | Социология: теория, методы, маркетинг |
| Online Zugang: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89502 |
| Tags: |
Tag hinzufügen
Keine Tags, Fügen Sie den ersten Tag hinzu!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Zitieren: | Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" / М. Вебер // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 149-164. — Бібліогр.: 1 назв. — рос. |
Institution
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-89502 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-895022015-12-14T03:02:02Z Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" Вебер, М. In this fairly forgotten reply to German historian Felix Rachfahl — one of the mostvocal critics of Weber’s thesis in “The Protestant Ethics” — Weber further elaborates the central argument of his sociology of religion research program constructing anideal type of inner-worldly rational Protestant asceticism. In the essay Weber underscores the importance of affinity of the bourgeoisie for particular life-style which is critical to the understanding his conceptualization of the genesis of capitalist spirit as the development from romanticism of economic adventures to therational economic conduct of life. 1999 Article Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" / М. Вебер // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 149-164. — Бібліогр.: 1 назв. — рос. 1563-4426 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89502 ru Социология: теория, методы, маркетинг Iнститут соціології НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| description |
In this fairly forgotten reply to German historian Felix Rachfahl — one of the mostvocal critics of Weber’s thesis in “The Protestant Ethics” — Weber further elaborates the central argument of his sociology of religion research program constructing anideal type of inner-worldly rational Protestant asceticism. In the essay Weber underscores the importance of affinity of the bourgeoisie for particular life-style which is critical to the understanding his conceptualization of the genesis of capitalist spirit as the development from romanticism of economic adventures to therational economic conduct of life. |
| format |
Article |
| author |
Вебер, М. |
| spellingShingle |
Вебер, М. Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" Социология: теория, методы, маркетинг |
| author_facet |
Вебер, М. |
| author_sort |
Вебер, М. |
| title |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" |
| title_short |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" |
| title_full |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" |
| title_fullStr |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" |
| title_full_unstemmed |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" |
| title_sort |
антикритическое послесловие к "духу капитализма" |
| publisher |
Iнститут соціології НАН України |
| publishDate |
1999 |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89502 |
| citation_txt |
Антикритическое послесловие к "Духу капитализма" / М. Вебер // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 149-164. — Бібліогр.: 1 назв. — рос. |
| series |
Социология: теория, методы, маркетинг |
| work_keys_str_mv |
AT veberm antikritičeskoeposlesloviekduhukapitalizma |
| first_indexed |
2025-07-06T17:25:04Z |
| last_indexed |
2025-07-06T17:25:04Z |
| _version_ |
1836919245095567360 |
| fulltext |
Ìàêñ Âå áåð
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
МАКС ВЕБЕР
Антикритическое послесловие к
“Духу капитализма”*
Abstract
In this fairly forgotten reply to German historian Felix Rachfahl — one of the most
vocal critics of Weber’s thesis in “The Protestant Ethics” — Weber further elaborates
the central argument of his sociology of religion research program constructing an
ideal type of inner-worldly rational Protestant asceticism. In the essay Weber
underscores the importance of affinity of the bourgeoisie for particular life-style
which is critical to the understanding his conceptualization of the genesis of
capitalist spirit as the development from romanticism of economic adventures to the
rational economic conduct of life.
Äîñ òà òî÷ íî, íà êî íåö, ïî ëå ìè êè ïî ñëå âñå ãî óæå ñêà çàí íî ãî. Êàê ÿ ìîã çà áûòü
òó ÷ðåç âû ÷àé íóþ äîá ðî òó, êî òî ðóþ ïðî ÿ âèë Ðàõ ôàëü, ïðå ïî äàâ ìíå óðîê, êàê
ìîæ íî áûëî âñå ñäå ëàòü ëó÷ øå! À èìåí íî: ìíå ñëå äî âà ëî áû ñêà çàòü, ÷òî “ïîä âëè -
ÿ íè åì Ðå ôîð ìà öèè â ñî âðå ìåí íóþ ýïî õó ðàç âè ëàñü ýòè êà ïðè çâà íèÿ, òî åñòü îñî -
áàÿ ðàç íî âèä íîñòü äóõà êà ïè òà ëèç ìà. ß óñòà íîâ ëþ èñ òî÷ íè êè ýòîé ýòè êè è ãðà íè -
öû åå ðàñ ïðîñ òðà íå íèÿ, à òàê æå ðàñ ñìîò ðþ âîï ðîñ åå êà ÷åñ òâåí íî ãî âëè ÿ íèÿ. Òî
åñòü ÿ ïî ïû òà þñü îïðå äå ëèòü, ïðè îá ðåë ëè äóõ êà ïè òà ëèç ìà, ïî ðî äèâ øèé ñî âðå -
ìåí íóþ ýêî íî ìè ÷åñ êóþ ñèñ òå ìó (sic), îñîáûå çíà÷èìûå äëÿ åãî ñóòè õàðàê -
òåðèñòèêè èç ñîáñòâåííî ýòèõ èñòî÷íèêîâ”. Äðóãèìè ñëîâàìè:
1. Ìíå ñëå äî âà ëî áû ñäå ëàòü ïðåä ïî ëî æå íèå, êî òî ðîå Ðàõ ôàëü ñàì îò âåð ãà åò â
äðó ãèõ ìåñ òàõ. Ýòà èäåÿ — î òîì, ÷òî íå êèé âèä “êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êî ãî äóõà”, íå çà -
âè ñè ìî îò òîãî, êàê ìû åãî îïðå äå ëÿ åì, ñà ìîñ òî ÿ òåëü íî âû äå ëèë ñÿ èç ñà ìîé êà ïè -
òà ëèñ òè ÷åñ êîé ñèñ òå ìû — ÿâ ëÿ åò ñÿ ÷èñ òî óìîç ðè òåëü íîé êî íñòðóê öè åé, êî òî ðóþ
ÿ ñî âñåé î÷åâèäíîñòüþ îòâåðãàþ â ñâîèõ ðàáîòàõ.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 149
* Ïå ðå âîä ñ àíãë. Ï.Êó òó å âà ïî èçä.: Weber M. Anticritical last word on “The Spirit of
Capitalism” // American Journal of Sociology. — 1978. — Vol. 83. — ¹ 5 (March). —
P. 1110—1131.
2. Êðî ìå òîãî, åñëè ÿ ïðà âèëü íî ïî íè ìàþ, ìíå ñëå äî âà ëî áû ïðè çíàòü òî, ÷òî
ñðå äè ïðî ÷å ãî ÿ ïû òàë ñÿ äî êà çàòü: à èìåí íî, ÷òî ýòè êà ïðè çâà íèÿ, ýìà íè ðó þ ùàÿ
èç Ðå ôîð ìà öèè (ÿ èã íî ðè ðóþ çäåñü Ðàõ ôà ëå âî pars pro toto), îêà çà ëà ðå øà þ ùåå
âëè ÿ íèå íà ôîð ìè ðî âà íèå “âà ðè àí òîâ äóõà êà ïè òà ëèç ìà”. Ìû îñòàâèì ýòî
âûñêàçûâàíèå áåç êîììåíòàðèåâ.
3. Çà òåì ìíå ñëå äî âà ëî áû îïðå äå ëèòü ãðà íè öû ðàñ ïðîñ òðà íå íèÿ äóõà êà ïè òà -
ëèç ìà. Íî ýòî òî, ÷åìó ÿ ÿâíî íå ìîã ñëå äî âàòü â ñâî åé ðà áî òå, è òî, ÷åìó îò ÷àñ òè
âî îá ùå íå âîç ìîæ íî ñëå äî âàòü, åñëè ó÷åñòü êîí öåï òó àëü íûå ðàì êè ìî å ãî èñ ñëå äî -
âà íèÿ, à îò ÷àñ òè ïîêà íå âîç ìîæ íî, ïî êðàé íåé ìåðå, â òåõ î÷åðêàõ, êîòîðûå ÿ
îïóáëèêîâàë ðàíåå.
4. Íà îñíî âå âñå ãî âû øåñ êà çàí íî ãî ÿ ñìîã áû, íà êî íåö, îá ñó äèòü èñ êà æåí íî
çà äàí íûé âîï ðîñ (ñì. ï.1) î “êà ÷åñ òâåí íîì âëè ÿ íèè” äóõà êàïèòàëèçìà.
5.  ýòîì ñëó ÷àå ÿ áû îïðå äå ëèë ïðî áëå ìó òà êèì îá ðà çîì, êî òî ðûé íè â êîåé
ìåðå íå ñî îò âå òñòâó åò ìîèì íà ìå ðå íè ÿì. Ïðîã ðåññ ðàç âè âà þ ùå ãî ñÿ êà ïè òà ëèç ìà
íå áûë ìîèì ãëàâ íûì èí òå ðå ñîì; ñêî ðåå, ìåíÿ èí òå ðå ñî âà ëî ðàç âè òèå ÷å ëî âå ÷åñ -
òâà ïî ìåðå òîãî, êàê îíî îñó ùå ñòâëÿ åò ñÿ ïî ñðå äñòâîì ñëè ÿ íèÿ ðåëèãèîçíî è
ýêîíîìè÷åñêè îáóñëîâëåííûõ ôàêòîðîâ.
Âñå ýòî áûëî ÷åò êî ñôîð ìó ëè ðî âà íî â êîí öå ìîåé ðà áî òû.
Îäíà êî âû õî äèò, ÷òî äëÿ îñó ùå ñòâëå íèÿ òà êî ãî âàæ íî ãî ïëà íà ìíå ñëå äî âà ëî
áû ïî ìåñ òèòü â íà ÷à ëå îá ñóæ äå íèÿ îïðå äå ëå íèå ìíî ãèõ õà ðàê òå ðèñ òèê, ñî äåð æà -
ùèõ ñÿ â ñëîæ íîì ïî íÿ òèè “äóõ êà ïè òà ëèç ìà”. Áåç ýòî ãî íå âîç ìîæ íî óñòà íî âèòü
ñó ùåñ òâî âà íèå “âà ðè àí òîâ” äóõà êà ïè òà ëèç ìà. Íî ÿ îá ú ÿñ íèë â ìîåé ðà áî òå, ïî ÷å -
ìó ýòî íå áûëî ñäå ëà íî; ÿ íå ìîã áû ñäå ëàòü ýòîãî â ïðèíöèïå, ïîñêîëüêó íå æåëàë
íàñèëîâàòü èñòîðèþ.
Òà êîé ñïå öè ôè ÷åñ êîé èñ òî ðè ÷åñ êîé ñòðóê òó ðå, êàê ýòà, êî òî ðàÿ âíà ÷à ëå âîñ -
ïðè íè ìà åò ñÿ ïîä ñâî èì èìå íåì âåñü ìà íå îäíîç íà÷ íî, ìîæ íî ïðè äàòü êîí öåï òó -
àëü íóþ ÿñ íîñòü òîëü êî ÷å ðåç ñèí òåç åå èí äè âè äó àëü íûõ êîì ïî íåí òîâ, ïî ìåðå
òîãî, êàê îíè îá íà ðó æè âà þò ñÿ â ðå àëü íîñ òè èñ òî ðèè. (ß çà ìå òèë, ÷òî â êðè òè êå íå
áûëî ñäå ëà íî ïî ïûò êè îïðî âåð ãíóòü ýòè óòâåð æäå íèÿ.) Òà êèì îá ðà çîì, â ðå àëü -
íîñ òè èñ òî ðè ÷åñ êîé äàí íîñ òè ìû íà õî äèì îñî áûå èí äè âè äó àëü íûå õà ðàê òå ðèñ òè -
êè ðàç ëè÷ íî îïîñ ðå äî âàí íî ãî, ïðå ëîì ëåí íî ãî òèïà, áî ëåå èëè ìå íåå ëî ãè÷ íûå
è çà âåð øåí íûå, áî ëåå èëè ìå íåå ñìå øàí íûå ñ äðó ãè ìè ãå òå ðî ãåí íû ìè õà ðàê òå ðèñ -
òè êà ìè. Íà è áî ëåå âàæ íûå è ïî ñëå äî âà òåëü íûå èç ýòèõ ÷åðò îò áè ðà þò ñÿ è ñî ÷ å òà -
þò ñÿ â ìåðó èõ ñî âìåñ òè ìîñ òè. Ïî ý òî ìó ïî íÿ òèå “èäå àëü íûé òèï” êî íñòðó è ðó åò ñÿ
êàê àíà ëè òè ÷åñ êàÿ êà òå ãî ðèÿ, ÷üå ñîäåðæàíèå ëèøü â òîé èëè èíîé ñòåïåíè
ïðèáëèæàåòñÿ ê ôàêòè÷åñêîìó ñîäåðæàíèþ èñòîðèè.
 äå éñòâè òåëü íîñ òè, êàæ äûé èñ òî ðèê èñ ïîëü çó åò ñî çíà òåëü íî, à ÷àùå áåñ ñîç -
íà òåëü íî óñòîé ÷è âûå ïî íÿ òèÿ òà êî ãî òèïà, â òåõ ñëó ÷à ÿõ, êîã äà ïðè ìå íÿ þò ñÿ òî÷ -
íûå ïî íÿ òèÿ. ß íå îäíîê ðàò íî îá ñóæ äàë ýòîò ìî ìåíò â äðó ãèõ ðà áî òàõ, íå âñòðå ÷àÿ
êà êî ãî-ëèáî íå ñîã ëà ñèÿ, ïî êðàé íåé ìåðå äî ñå ãî äíÿø íå ãî äíÿ, è â òî æå âðå ìÿ íå
îá îëüùà ÿñü òåì, ÷òî ñ ïî ìîùüþ ïî äî áíûõ ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèõ ïî ïû òîê ýòà íå òà êàÿ
óæ ïðî ñòàÿ ïðî áëå ìà ìî æåò áûòü îêîí ÷à òåëü íî ðå øå íà. Äî ñèõ ïîð ó ìåíÿ áûëà,
áå çóñ ëîâ íî, áî ëåå ñåðü åç íàÿ ïðè ÷è íà äî âîëü íî ñêðîì íî îöå íè âàòü ñâîþ ðà áî òó â
ýòîì íà ïðàâ ëå íèè.  ëþ áîì ñëó ÷àå ðàñ ñìàò ðè âà å ìûé âîï ðîñ ÿâ ëÿ åò ñÿ î÷åíü ñëîæ -
íûì èñ òî ðè ÷åñ êèì ôå íî ìå íîì. Îäíèì ñëî âîì, ìîæ íî íà ÷è íàòü òîëü êî ñ ÿâ íûõ
äàí íûõ è ïîïûòàòüñÿ ïîñòåïåííî ïóòåì îòáîðà è àáñòðà ãè ðîâàíèÿ óÿñíèòü
êîíöåïöèþ ÷åðåç èñêëþ÷åíèå âñåãî íåñóùåñòâåííîãî.
Ñî îò âå òñòâåí íî:
1. ß ïðî äîë æàë c ïî ìîùüþ ïðè ìå ðîâ ïðè âëå êàòü âíè ìà íèå ê òîìó íå îñïî ðè -
ìî ìó äî ñå ãî äíÿø íå ãî äíÿ ôàê òó, ÷òî ñó ùåñ òâó åò ÷ðåç âû ÷àé íî ñèëü íàÿ ñî ãëà ñî -
âàí íîñòü ìåæ äó ïðî òåñ òàí òèç ìîì è ñî âðå ìåí íûì êà ïè òà ëèç ìîì (ÿ èìåþ â âèäó
ñâÿçü ìåæ äó ïðî ôåñ ñè î íàëü íûì âû áî ðîì, îðè åí òè ðî âàí íûì íà êàïèòàëèçì, è
ðàñöâåòîì êàïèòàëèçìà).
150 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
2. Äëÿ òîãî, ÷òî áû ïðî èë ëþñ òðè ðî âàòü ýòî, ÿ ïðåä ñòà âèë íå ñêîëü êî ìàê ñèì
íðà âñòâåí íîé æèç íè Áåí äæà ìè íà Ôðàí êëè íà, êî òî ðûå, áåç ñî ìíå íèÿ, ñëå äî âà ëî
áû ñ÷è òàòü ïðî ÿâ ëå íè åì “äóõà êà ïè òà ëèç ìà”. Çà òåì ÿ ïî ñòà âèë âîï ðîñ î òîì, êàê
ýòè æèç íåí íûå ìàê ñè ìû îò ëè ÷à þò ñÿ îò äðó ãèõ ìàê ñèì, îñî áåí íî îò ñðåä íå âå êî âûõ.
3. Äà ëåå ÿ ïî ïû òàë ñÿ åùå ðàç ïðî èë ëþñ òðè ðî âàòü ïðè ìå ðà ìè, êàê òà êèå äó -
õîâ íûå óñòà íîâ êè êà ó çàëü íî ñî îò íî ñÿò ñÿ ñ ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñèñ òå ìîé ñîâðåìåí íîãî
êàïèòàëèçìà.
4. Ïðè ìå íÿÿ òà êîé ìå òîä, ÿ ïðè øåë ê ïî íÿ òèþ “ïðè çâà íèÿ” è óêà çàë íà äàâ íî
ïîä ìå ÷åí íîå (îñî áåí íî Ãî òåé íîì) ñðî äñòâî ìåæ äó êàëü âè íèç ìîì è êà ïè òà ëèç -
ìîì — ñðî äñòâî, òàê æå íà áëþ äà å ìîå ó êâà êå ðîâ è äðóãèõ ïîõîæèõ ñåêò.
5. Îäíîâ ðå ìåí íî ÿ ïî ïû òàë ñÿ ïðî äå ìî íñòðè ðî âàòü, ÷òî ñî âðå ìåí íàÿ êîí öåï -
öèÿ ïðè çâà íèÿ, â òîé èëè èíîé ñòå ïå íè, èìå ëà ðåëèãèîçíûå êîðíè.
Òàê âû çðå ëà ïðî áëå ìà, âû õî äÿ ùàÿ çà ïðåä å ëû ñòà òåé, îá ú å äè íåí íûõ â “Ïðî -
òåñ òà íòñêîé ýòè êå”, â îò ëè ÷èè î òîãî, ÷òî ÿ ïåð âî íà ÷àëü íî ïëà íè ðî âàë (è îò ìå ÷àë
â êîí öå ñâî èõ î÷åð êîâ), íî ÿâíî òðå áó þ ùàÿ ïî ñëå äó þ ùåé ðàç ðà áîò êè, êî òî ðàÿ è
áûëà ïðåä ñòàâ ëå íà â “Archiv fur Sozialwissenschaft”. Ðå÷ü øëà î âçà è ìî îò íî øå íèè
ìåæ äó ðàç ëè÷ íû ìè îò òåí êà ìè ïðî òåñ òàí òèç ìà è ðàç âè òè åì èäåè ïðè çâà íèÿ â ïëà -
íå åå ñïå öè ôè ÷åñ êî ãî âëè ÿ íèÿ íà ôîð ìè ðî âà íèå òåõ ýòè ÷åñ êèõ êà ÷åñòâ èí äè âè äà,
êî òî ðûå äîë æíû áûëè îá óñëî âèòü åãî ïðåä ðàñ ïî ëî æåí íîñòü ê êà ïè òà ëèç ìó. Íå -
ñîì íåí íî, ýòîò âîï ðîñ èìå åò ñìûñë ëèøü òîã äà, êîã äà äå éñòâè òåëü íî ñó ùåñ ò âó þò
òà êèå ðå ëè ãè îç íî îá óñëîâ ëåí íûå ñïå öè ôè ÷åñ êèå ýòè ÷åñ êèå êà ÷åñ òâà. Âíà ÷à ëå
ìîæ íî áûëî òîëü êî ïðè ïî ìî ùè ïðè ìå ðîâ óêà çàòü, êà êî ãî òèïà ìîã ëè áûòü ýòè
ýòè ÷åñ êèå êà ÷åñ òâà. Íà ðÿ äó ñ ïî ñòà íîâ êîé ñà ìîé ïðî áëå ìû, áûëî íå îá õî äè ìî, çà -
îñòðèâ î÷å âèä íîå è äî ïîë íèâ ðà íåå ñêà çàí íîå â ðàç âè òèå ïðî áëå ìû, ïðî äå ìî íñò -
ðè ðî âàòü, ÷òî òà êèå êà ÷åñ òâà äå éñòâè òåëü íî âñòðå ÷à þò ñÿ â îïðå äå ëåí íûõ àñ ïåê òàõ
ïðî òåñ òà íòñêîé ýòè êè, à òàê æå ïî êà çàòü êà êè ìè îíè ìî ãóò áûòü, êà êèå âèäû ïðî -
òåñ òàí òèç ìà ìî ãóò ðàç âèòü èõ äî îñîáî âûñîêîé ñòåïåíè è êàêèì îáðàçîì îíè
îòëè÷àþòñÿ îò êà÷åñòâ, êîòîðûå áûëè ÷àñòè÷íî ïðèâèòû èëè ïðîñòî òåðïèìî
âîñïðèíèìàëèñü ñðåäíåâåêîâîé öåðêîâüþ è äðóãèìè ôîðìàìè ïðî òåñòàí òèçìà.
Ïîä ëèí íàÿ òðàê òîâ êà ñà ìîé ïðî áëå ìû òðå áî âà ëà, ãäå ýòî âîç ìîæ íî â ðàì êàõ
êîì ïå òåí öèè íå òå î ëî ãà, ïðåä ïðè íÿòü ïî ïûò êó èäåí òè ôè êà öèè òå î ðå òè ÷åñ êèõ è
äîã ìà òè ÷åñ êèõ îñíîâ ýòè êè â îò äåëü íûõ ðàç íî âèä íîñ òÿõ ïðî òåñ òàí òèç ìà. Ýòî
áûëî íå îá õî äè ìî äëÿ äå ìî íñòðà öèè òîãî, ÷òî ôå íî ìåí, ñòàâ øèé ïðåä ìå òîì îá -
ñóæ äå íèÿ, íå ÿâ ëÿ åò ñÿ âñå ãî ëèøü ñëó ÷àé íîé õà ðàê òå ðèñ òè êîé, ñëà áî ñâÿ çàí íîé ñ
êîí öåï òó àëü íûì ñîäåðæàíèåì ðåëèãèè. Ñëåäîâàëî, îäíàêî, ðàññìîòðåòü î÷åíü
ðàçíûå âîïðîñû.
Ðå÷ü øëà î ïðàê òè ÷åñ êè-ïñè õî ëî ãè ÷åñ êèõ ìî òè âàõ, êî òî ðû ìè òà èëè èíàÿ ðå -
ëè ãèÿ íà ïîë íÿ åò ðå àëü íîå ýòè÷ íîå ïî âå äå íèå. Äàæå îò áðî ñèâ íà íå êî òî ðîå âðå ìÿ
âñå íå à äåê âàò íûå è ïî âåð õíîñ òíûå ñóæ äå íèÿ Ðàõ ôà ëÿ, ÿ ìîãó óòâåð æäàòü, ÷òî îí
áûë íå â ñî ñòî ÿ íèè ïî íÿòü, ÷òî ýòè äâà âîï ðî ñà îò íî ñÿò ñÿ ê ñîâåðøåííî
íåñîïîñòàâèìûì ôåíîìåíàì.
Êî íå÷ íî, ýòî ïðàê òè ÷åñ êè î÷åíü âàæ íûé è èí òå ðåñ íûé âîï ðîñ — âû ÿñ íèòü
ñõîä íûå ÷åð òû è ïðî òè âî ðå ÷èÿ ýòè ÷åñ êèõ èäå à ëîâ, ïîä ðà çó ìå âà å ìûõ òà êè ìè öåð -
êîâ íû ìè äîê òðè íà ìè, êàê êà òî ëè öèçì, ëþ òå ðà íñòâî, êàëü âè íèçì, èëè æå ëþ áîé
äðó ãîé; ÿâ ëÿ þò ñÿ ëè, ñî ãëàñ íî ñ öåð êîâ íîé òå î ðè åé, îïðå äå ëåí íûå òèïû ïî âå äå -
íèÿ, ïðàê òè ÷åñ êè è ïñè õî ëî ãè ÷åñ êè êóëü òè âè ðó å ìûå àñ êå òè ÷åñ êèì ïðî òåñ òàí òèç -
ìîì, “òðå áó å ìû ìè” èëè “èìå þ ùè ìè ñèëó” íå òîëü êî äëÿ ìî íà õîâ, íî, êàê óòâåð -
æäàë Ðàõ ôàëü, “òàê æå è äëÿ ìè ðÿí-êà òî ëè êîâ”. Îäíà êî, ê ñî æà ëå íèþ, ýòî ïî ëî æå -
íèå íå èìå åò íè ÷å ãî îá ùå ãî ñ âîï ðî ñîì, ïî ðî äèë ëè îïðå äå ëåí íûé òèï ðå ëè ãè îç -
íîñ òè òó ïñè õî ëî ãè ÷åñ êóþ ñðå äó, êî òî ðàÿ òÿ ãî òå åò ê ôîð ìè ðî âà íèþ òè ïè÷ íî ãî ïî -
âå äå íèÿ — ïî âå äå íèÿ, ñî âìåñ òè ìî ãî ñ öåð êîâ íîé äîê òðè íîé ëèáî ïðåä ñòàâ ëÿ þ ùå -
ãî óòðè ðî âàí íûå åå ôîð ìû, à ìî æåò, äàæå ñî âåð øåí íî íå îò âå ÷à þ ùèå åé. Êàê ÿ ñàì
îò ìå ÷àë, âïîë íå î÷å âèä íî, ÷òî äîá ðî ñî âåñ òíûé òðóä öå íèë ñÿ è ðå êî ìåí äî âàë ñÿ
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 151
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
ìè ðÿ íàì âî âñåì ìèðå âî âñå ýïî õè. Â ñðåä íèå âåêà ýòî äå ëà ëè òå î ðå òè êè ýòè êè
âìåñ òå ñ ïðî ïî âåä íè êà ìè, è Áåð òõîëüä èç Ðå ãåí ñáóð ãà, äà è ìíî ãèå äðó ãèå ÿâ ëÿ þò
ÿð êèå ïðè ìå ðû òîãî. Îäíà êî, â ïðî òè âî ïî ëîæ íîñòü ýòî ìó, Ãàð íàê ïðî äå ìî íñòðè -
ðî âàë â ñâî åé íå áîëü øîé ðà áî òå, ÷òî ðàííåå õðèñòèàíñòâî ðàçäåëÿëî ýë ëè íè ñ òè -
÷åñ êèé âçãëÿä íà òðóä [1]. Âûñêàçûâàíèÿ Ëþòåðà îòíî ñè òåëüíî ýòîé ïðîáëåìû
îáùåèçâåñòíû, è âíå àñêåòè÷åñêîãî ïðîòåñòàíòèçìà íå áûëî íåäîñòàòêà â ó÷åíèÿõ
î áëàãîñëîâåííîñòè ìèðñêèõ ñòàðàíèé.
Íî êà êî âî æå âëè ÿ íèå ýòèõ ïðåä ïè ñà íèé, åñëè íå ïðåä óñìîò ðå íî íè êà êèõ ïñè -
õî ëî ãè ÷åñ êèõ íà ãðàä, êî òî ðûå (êàê ýòî áûëî â ñëó ÷àå ëþ òå ðà íñòâà) ñòè ìó ëè ðó þò
ìå òî äè÷ íóþ ïðè âåð æåí íîñòü ê òå î ðå òè ÷åñ êèì ó÷å íè ÿì? Èëè æå âîç ü ìåì êà òî ëè -
öèçì, ãäå íà ìíî ãî áî ëåå âåñ êèå íà ãðà äû ïðåä óñìàò ðè âà þò ñÿ çà ñî âåð øåí íî èíûå
òèïû ïî âå äå íèÿ. Êðî ìå òîãî, èí ñòè òóò èñ ïî âå äè â êà òî ëè öèç ìå ïî çâî ëÿ åò áåñ êî -
íå÷ íî íà ÷è íàòü çà íî âî è äó õîâ íî î÷è ùàòü ñÿ îò âñåõ ïðå ãðå øå íèé ïðî òèâ öåð êîâ -
íûõ çà ïî âå äåé [2]. Â ïðî òè âî ïî ëîæ íîñòü êà òî ëè öèç ìó, êàëü âè íèçì è ïî äî áíûå
åìó áàï òè ñòñêèå ñåê òû â ñâî åì ðàç âè òèè ñî âòî ðîé ïî ëî âè íû XVI âåêà ïðåä ëà ãà ëè
âåñü ìà ñïå öè ôè ÷åñ êèå ïñè õî ëî ãè ÷åñ êèå íà ãðà äû, êî òî ðûå ìîã ëè ñïî ñî áñòâî âàòü
àñ êå òè ÷åñ êî ìó ðå ãó ëè ðî âà íèþ æèç íè, òðå áó å ìî ìó êàëü âè íèç ìîì; âàæ íîñòü íà -
ãðàä â ýòîé îá ëàñ òè åäâà ëè ìîæ íî ïðå óâå ëè ÷èòü. Âñå ýòî áûëî ðå çóëü òà òîì óáåæ -
äå íèÿ â òîì, ÷òî èñ ïû òà íèå àñ êå òè ÷åñ êèì ïî âå äå íè åì íå îá õî äè ìî íå òîëü êî â
æèç íè âî îá ùå, íî îñî áåí íî â æèç íè ïî ïðè çâà íèþ — êàê ñóá ú åê òèâ íàÿ ãà ðàí òèÿ
certitudo salutis (óâå ðåí íîñ òè â ñïàñåíèè. — Ï.Ê.). Âïðî ÷åì, ýòî íå ïðè÷èíà, à
ñêîðåå îäíî èç ñàìûõ âàæíûõ ïðîÿâëåíèé ïðåäîïðåäå ëåííîñòè èíäèâèäà ê
ñïàñåíèþ.
 ñî îò âå òñòâèè ñ öå ëÿ ìè ñâî å ãî àíà ëè çà ÿ äîë æåí áûë ïðåä ñòà âèòü ñïå öè ôè -
÷åñ êèå ÷åð òû è âíóò ðåí íèå îò âåò âëå íèÿ âîç íè êà þ ùå ãî ìå òî äè÷ íî ãî ðå ãó ëè ðî âà -
íèÿ æèç íè, ïî ñêîëü êó, âíå âñÿ êî ãî ñî ìíå íèÿ, îíî íå ïðè ñó òñòâî âà ëî â îñîç íàí íîé
ôîð ìå â óìå êàæ äî ãî èí äè âè äà â àá ñî ëþò íîé ïî ñëå äî âà òåëü íîñ òè è èí òåë ëåê òó -
àëü íîé ÷åò êîñ òè. Òî÷ íåå, èí äè âèä âûðàñòàë â àòìîñôåðå, ñîçäàííîé ïîäîáíûìè
ðåëèãèîçíûìè ñèëàìè.
ß ïû òàë ñÿ ÷àñ òè÷ íî ïî êà çàòü, êà êóþ ñèëü íóþ ïîä äåð æêó íà õî äè ëè ïî äî áíûå
ìî òè âû â öåð êîâ íûõ è äðó ãèõ ñî öè àëü íûõ èí ñòè òó òàõ, ïðå áû âà þ ùèõ ïîä âëè ÿ íè -
åì öåð êâè è ñåêò, â ìîèõ ñòàòü ÿõ â “Archiv fur Sozialwissenschaft”; ÷àñ òè÷ íî ÿ ïî ïû -
òàë ñÿ ïðî èë ëþñ òðè ðî âàòü ýòó ïðî áëå ìó íå ñêîëü êî áî ëåå ÷åò êî â ÷àñ òî óïî ìè íà å -
ìûõ ìíîþ î÷åð êàõ, êî òî ðûå ïî ÿ âè ëèñü â ”Die Christliche Welt". Ïîä âå äåì èòî ãè:
ïåð âîå, ãëàâ íûé ðè òó àë Âå ÷å ðè Ãîñ ïîä íåé ïðè îá ðåë îñî áóþ çíà ÷è ìîñòü â “àñ êå òè -
÷åñ êîì” ïðî òåñ òàí òèç ìå. Ìûñëü ñî ñòî ÿ ëà â òîì, ÷òî òîò, êòî ïðè íè ìà åò ó÷àñ òèå â
ýòîì äå éñòâå, íî â òî æå âðå ìÿ íå ïðè íàä ëå æèò ê íå âè äè ìîé öåð êâè Ãîñ ïîä íåé,
“åñò è ïüåò îñóæ äå íèå ñåáå” (1-å Êî ðèíô. 11:29). Ýòî îäíî èç ñà ìûõ òåì íûõ ïî íÿ -
òèé, îñíîâ íîå ñî äåð æà íèå êî òî ðî ãî èñ ÷åç ëî ñå ãî äíÿ ïî ÷òè ïî ëíîñ òüþ äàæå ñðå äè
áîëü øè íñòâà õðèñ òè àí. Îäíà êî íîñ òàëü ãèþ ïî íåìó ìîæ íî âíîâü ïðî ÷ó âñòâî âàòü
â óæå óãà ñà þ ùåé ïà ìÿ òè ïî êî ëå íèé î ñâî åé ìî ëî äîñ òè è â îñòàò êàõ ðå ëè ãè îç íî îá -
óñëîâ ëåí íîé ñåðü åç íîñ òè æèç íè, êî òî ðàÿ, òàê ñêà çàòü, óøëà â ðå ëè ãè îç íóþ çà âîäü.
Îòñó òñòâèå â àñ êå òè ÷åñ êîì ïðî òåñ òàí òèç ìå èíñòèòóòà èñïîâåäè, êîòîðûé äàåò
êàòîëèêó îñâîáîæäåíèå îò áðåìåíè îòðåçâëÿþùåãî âîïðîñà î åãî èíäèâèäóàëüíîì
ïðåäóãîòîâëåíèè ê ñïàñåíèþ, ñîâñåì íå ñëó÷àéíî.
Êàê â ýòîì àñ ïåê òå, òàê è â öå ëîì, ïðî áëå ìà ïðè íàä ëåæ íîñ òè ÷å ëî âå êà ê èç -
áðàí íè êàì Áîæü èì ðàç ðå øà åò ñÿ ïðî òåñ òàí òèç ìîì ñî âåð øåí íî îò ëè÷ íûì îá ðà çîì,
÷åì â ñðåä íå âå êî âîì êà òî ëè öèç ìå, ãäå ïðå ãðå øå íèÿ ñî áè ðà ëèñü è óðàâ íî âå øè âà -
ëèñü äîá ðû ìè äå ëà ìè, ÷åãî â ðå çóëü òà òå áûëî áî ëåå èëè ìå íåå äîñ òà òî÷ íî äëÿ ñïà -
ñå íèÿ, êî òî ðîå çà òåì ìîæ íî áûëî äî ïîë íèòü öåð êîâ íû ìè òà è íñòâà ìè è ìî ëèò âà -
ìè. Ñî áñòâåí íî ãî âî ðÿ, êàê ÿ óæå îò ìå ÷àë, âîï ðîñ î ñïà ñå íèè, â îñî áåí íîñ òè â àñ -
êå òè ÷åñ êîì ïðî òåñ òàí òèç ìå, òðàê òó åò ñÿ â îñíîâ íîì â òåð ìè íàõ íå ïðå ê ëîí íî ãî
“ëèáî — ëèáî” öå ëîñ òíîé ëè÷ íîñ òè, ÿâ ëÿ þ ùåé ñåáÿ âî âñåé ïî ëíî òå ýòè ÷åñ êî ãî
152 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
æèç íåí íî ãî ïî âå äå íèÿ. Íà ïî ÷âå àñ êå òè ÷åñ êî ãî ïðî òåñ òàí òèç ìà èí äè âèä, ïðåä -
îñòàâ ëåí íûé èñ êëþ ÷è òåëü íî ñà ìî ìó ñåáå è ñâî å ìó ñî ñòî ÿ íèþ áî æåñ ò âåí íîé áëà -
ãî äà òè, ïî ñêîëü êó ïî ñëåä íåå ìî æåò ïðî ÿâ ëÿòü ñÿ ëèøü â òî òàëü íîñ òè åãî æèç íåí -
íî ãî ïî âå äå íèÿ, ïðî òè âîñ òî èò ïåð ñî íè ôè öè ðî âàí íî ìó Ãîñ ïî äó â çíà ÷è òåëü íî áî -
ëåå æåñ òêîé ìà íå ðå, íå æå ëè â ëþ òå ðà íñòâå. Âìåñ òå ñ òåì, íà ýòîé ïî ÷âå âíåø íèå
àñ ïåê òû îðãà íè çà öèè æèç íè èí äè âè äà íà õî äÿò ñÿ â áîëü øåé ìåðå ïîä êîí òðî ëåì
ñî ñòî ðî íû ðàâ íûõ åìó ïî ïî ëî æå íèþ, à èìåí íî — ÷ëå íîâ êîí ãðå ãà öèè. Êàê â êà -
òî ëè öèç ìå, òàê è â ëþ òå ðà íñòâå, â êî íå÷ íîì ñ÷å òå, òîëü êî ïðåä ñòà âè òåëü “êàí öå ëÿ -
ðèè” äîë æåí îïðå äå ëèòü, äîñ òî èí ëè êàæ äûé ïðè ÷à ùà þ ùèé ñÿ ïðè ÷àñ òèÿ.  êàëü -
âè íèç ìå âñÿ îá ùåñ òâåí íàÿ æèçíü íå äâóñ ìûñ ëåí íî íà ïðàâ ëå íà íà âîç âå ëè ÷è âà íèå
“ñëà âû Ãîñ ïîä íåé”, èäåÿ, êî òî ðàÿ â ýòîì ïëà íå ÷óæ äà äðó ãèì âå ëè êèì öåð êâàì.
Îòâå òñòâåí íîñòü çà ïðåä îò âðà ùå íèå åå îñêâåð íå íèÿ ó÷àñ òè åì â ïðè ÷àñ òèè íî ñè òå -
ëÿ ÿâ íûõ çíà êîâ îñóæ äåí íî ãî íà âå÷ íûå ìóêè íå ñåò êàæ äûé îò äåëü íûé ÷ëåí êîí -
ãðå ãà öèè. Òîëü êî îäíî ïî êî ëå íèå òîìó íà çàä ìèðÿíå èíèöèè ðîâàëè ðàñêîë
Êåéïåðà, íàçâàííûé òàê ïî èìåíè öåðêîâíîãî ïðåñâèòåðà Êåéïåðà. Ïðîáëåìà
ñâîäèëàñü ê òðåáîâàíèþ îòëó÷èòü îò ïðè÷àñòèÿ òåõ, êòî, ïî ìíåíèþ ÷ëåíîâ
êîíãðåãàöèè, áûë íåäîñòîèí ÷ëåíñòâà, íåñìîòðÿ íà òî, ÷òî ýòè ïðè÷àùàþ ùèåñÿ
áûëè ïðèçíàíû äîñòîéíûìè äóõîâåíñòâîì äðóãèõ öåðêîâíûõ îáùèí.
 îñíî âå ýòî ãî ïðî òåñ òà ëå æàë ïðè íöèï, ñî ãëàñ íî êî òî ðî ìó íè îäíî ëèöî, îá -
ëå ÷åí íîå êà êè ìè áû òî íè áûëî ïî ëíî ìî ÷è ÿ ìè, îäíà êî íå ïðî æè âà þ ùåå èìåí íî â
òîé îá ùè íå, ãäå ïðî èñ õî äèò ïðè ÷àñ òèå, òàê ÷òî åãî ÷åñ òíîñòü íå ìî æåò êîí òðî ëè -
ðî âàòü ñÿ ñà ìîé êîí ãðå ãà öè åé, íå èìå ëî ïðà âà âìå øè âàòü ñÿ â ýòîò âîï ðîñ, íå ïîñ ðå -
äñòâåí íî çà òðà ãè âà þ ùèé êàæ äî ãî îò äåëü íî ãî ÷ëå íà êîí ãðå ãà öèè. ×ðåç âû ÷àé íàÿ
ñî öè àëü íàÿ çíà ÷è ìîñòü ýòî ãî ïî íÿ òèÿ íà è áî ëåå îò ÷åò ëè âî ïðî ÿ âè ëàñü â öåð êâàõ
Íî âîé Àíãëèè. Òàì òðå áî âà íèå ecclesia pura (÷èñ òî òû öåð êâè. — Ï.Ê.) è îñî áåí íî
÷èñ òî òû îá ùè íû, ãäå ïðî õî äèò ïðè ÷àñ òèå, ïî ðî äè ëî “êëàñ ñî âûå ðàç ëè ÷èÿ” â ñà -
ìîì ñòðî ãîì ñìûñ ëå. Ýòî áûëà ñìåñü êîí ôëèê òîâ è êîì ïðî ìèñ ñîâ â áîðü áå çà
ïîëîæåíèå “áëèçêèõ ê õðèñòèàíñòâó” è èõ ïðàâà, íàïðèìåð, ïðàâî êðåñòèòü ñâîèõ
äåòåé è ïðåäñòàâëÿòü èõ êîíãðåãàöèè.
Åñëè ðàñ ñìîò ðåòü öåð êîâ íûå çà ïî âå äè ïðî òåñ òàí òèç ìà è èõ ðàç âè òèå è, èñ õî -
äÿ èç ýòî ãî, èñ ñëå äî âàòü, â ïðåä å ëàõ âîç ìîæ íî ãî, èõ äå éñòâè òåëü íîå îñó ùå ñòâ ëå -
íèå è ïðî à íà ëè çè ðî âàòü åãî ðå çóëü òà òû, ñòà íåò ÿñíî, ÷òî ìíî ãèå àñ ïåê òû íðà -
âñòâåí íî ãî ðå ãó ëè ðî âà íèÿ æèç íè ïðè íè ìà ëèñü öåð êâà ìè, êî íå÷ íî æå, â î÷åíü ðàç -
íîé ñòå ïå íè. Ðà íåå, â ýïî õó Êà ðî ëèí ãîâ ýòà âëàñòü áûëà ñî ñðå äî òî ÷å íà â öåð êîâ -
íûõ ñó äàõ. Âî âðå ìå íà ïî çäíå ãî ñðåä íå âå êîâüÿ ýòà âëàñòü íà õî äè ëàñü ãëàâ íûì îá -
ðà çîì â âå äå íèè ãî ðî äîâ; à âî âðå ìå íà òåð ðè òî ðè àëü íî ãî ãî ñó äà ðñòâà — â âå äå íèè
êî ðî ëåâ ñêîé ïî ëè öèè. Êàê ïðà âè ëî, ýòîò êîí òðîëü áûë ñëà áåå â ëþ òå ðàí ñêèõ ðå ãè -
î íàõ, íå æå ëè â êàëü âè íè ñòñêèõ, â êî òî ðûõ, êàê ÿ óæå ðà íåå îò ìå ÷àë, ÷åò êî ôèê ñè -
ðó å ìîå ïî âè íî âå íèå öåð êîâ íîé äèñ öèï ëè íå âå ðó þ ùå ãî, ïðè íÿ òî ãî â êîí ãðå ãà öèþ,
çà ìåò íî âîç ðîñ ëî ñî áñòâåí íî óæå ïî ñëå ñìåð òè Êàëü âè íà. Îäíà êî, êàê ÿ óæå îò ìå -
÷àë ðàíü øå, ñó ùåñ òâî âàë áî ëåå ñèëü íûé è áî ëåå ýô ôåê òèâ íûé ôàê òîð, îò ãî ëîñ êè
êî òî ðî ãî âñòðå ÷à þò ñÿ è ñå ãî äíÿ — ýòî ðàç íî âèä íîñòü ìî ðàëü íî ãî âîñ ïè òà íèÿ, êî -
òî ðîå àñ êå òè ÷åñ êèå ñåê òû íà âÿ çû âà ëè ñâî èì ÷ëå íàì. ß îïè ñàë ýòî íà îñíî âå ñâî èõ
íå äàâ íèõ íà áëþ äå íèé â Ñî å äè íåí íûõ Øòà òàõ â óæå óïî ìÿ íó òîé ñòàòüå, îïóá ëè -
êî âàí íîé â “Die Christliche Welt”. Îäíà êî ñî âðå ìåí íûé ïðî öåññ ñå êó ëÿ ðè çà öèè
àìå ðè êàí ñêîé æèç íè, ñî ÷å òà ÿñü ñ êî ëîñ ñàëü íîé èì ìèã ðà öè åé ãå òå ðî ãåí íûõ ýëå -
ìåí òîâ, î÷åíü áûñ òðî âû ìå òà åò ýòè îñòàò êè. Ê òîìó æå, áåç æà ëîñ òíàÿ ïîãîíÿ çà
“äóõîâíûìè òðîôåÿìè" ñðåäè êîíêóðèðóþùèõ âåðîèñïî âåäàíèé îñëàáèëà èí òåí -
ñèâ íîñòü èõ äîñòèæåíèé â äåëå âîñïèòàíèÿ. Òåì íå ìåíåå, äàæå ïîâåðõíîñòíûé
âçãëÿä íà ýòè “îñòàòêè” ïîçâîëÿåò ïðèçíàòü òó âàæíîñòü, êîòîðóþ èìåëî êîãäà-òî
ýòè÷åñêîå âîñïèòàíèå.
Íà ïîì íþ òî, ÷òî ÿ ãî âî ðèë â äðó ãèõ ìåñ òàõ î ôóíê öèè ñåêò â õî çÿ éñòâåí íîé
æèç íè — ôóíê öèè, êî òî ðóþ â íàøè äíè ó íèõ ïî ñòå ïåí íî îò íè ìà þò ÷èñ òî ñâåò -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 153
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
ñêèå îðãà íè çà öèè. Âîò îäèí áëåñ òÿ ùèé ïðè ìåð ýòî ãî, âû áðàí íûé èç ìíî ãî ÷èñ ëåí -
íûõ ïî äî áíûõ ñëó ÷à åâ — ÷ëå íñòâî íå êî å ãî ìî ëî äî ãî ÷å ëî âå êà â áàï òè ñò ñêîé öåð -
êâè â Ñå âåð íîé Êà ðî ëè íå, ìî òè âè ðî âàí íîå åãî íà ìå ðå íè åì îò êðûòü áàíê. Áî ëåå
äî òîø íûå ðàñ ñïðî ñû îá íà ðó æè ëè, ÷òî ýòî áûëî ñäå ëà íî íå äëÿ òîãî, ÷òî áû ïî ëó -
÷èòü ïðå è ìó ùåñ òâî ó ïî òåí öè àëü íûõ êëè åí òîâ-áàï òèñ òîâ; ñî âåð øåí íî î÷å âèä íî,
÷òî ïðå æäå âñå ãî ýòî äå ëà ëîñü ñ ìûñ ëüþ î íå áàï òèñ òàõ, êî òî ðûå ñî ñòàâ ëÿ ëè ïðå îá -
ëà äà þ ùåå áîëü øè íñòâî ïî òåí öè àëü íûõ êëè åí òîâ. Ïðè ÷è íà: ëþ áîé ÷å ëî âåê, æå ëà -
þ ùèé ïðè íÿòü êðå ùå íèå, ïîä âåð ãàë ñÿ êîí ãðå ãà öè åé âî âðå ìÿ åãî îá ðà ùå íèÿ ÷ðåç -
âû ÷àé íî òùà òåëü íî ìó îïðî ñó î åãî ïðî øëîì. Çà äà âà ëèñü ñëå äó þ ùèå âîï ðî ñû: ïî -
ñå ùàë ëè îí êîã äà-íè áóäü áàðû? áû âàë ëè ïüÿí? èã ðàë ëè â êàð òû? “âåë ëè íå ÷èñ -
òóþ æèçíü” êîã äà-ëèáî? Ñïðà øè âà ëè òàê æå î ðàñ òî ÷è òåëü íîñ òè, î òîì, ñâî å â ðå -
ìåí íî ëè îí îïëà ÷è âà åò ÷åêè è äðó ãèå ñ÷å òà, òî åñòü î òåõ ÷åð òàõ, êî òî ðûå ìî ãóò
óêà çû âàòü íà ýêî íî ìè ÷åñ êóþ íå íà äåæ íîñòü ëþ áî ãî ðîäà. Ïðå òåí äåíò äîë æåí áûë
îæè äàòü, ÷òî çà ïðîñ î íåì áó äåò ñäå ëàí âî âñå ïðå æíèå ìåñ òà åãî ïðî æè âà íèÿ. Íî
êàê òîëü êî ìî ëî äîé ÷å ëî âåê áûë ïðè íÿò, ýòî ñòà íî âè ëèñü ãà ðàí òè åé åãî êðå äè òî ñ -
ïî ñîá íîñ òè è äå ëî âûõ êà ÷åñòâ è îí ìîã âçÿòü âåðõ íàä ëþ áûì êîí êó ðåí òîì, êî òî -
ðûé íå áûë ñòîëü ëå ãè òè ìåí. Âìåñ òå ñ òåì, èñ êëþ ÷å íèå åãî èç-çà íå ïðè åì ëå ìî ãî
ïî âå äå íèÿ îçíà ÷à ëî áû, êàê ýòî âñåã äà áûëî ïðè íÿ òî â òà êèõ ñåê òàõ, åãî ñî öè àëü -
íîå îò ëó ÷å íèå [3]. Òà êîå æå ïî ëî æå íèå âå ùåé ìîæ íî áûëî âñòðå òèòü è äâåñ òè ëåò
íà çàä. Ê ïðè ìå ðó, êâà êå ðû âñåã äà ãîð äè ëèñü òåì, ÷òî îíè ââå ëè î÷åíü âàæ íóþ äëÿ
êà ïè òà ëèç ìà ñèñ òå ìó òâåð äûõ öåí, êî òî ðàÿ çà ìå íè ëà âîñ òî÷ íûé îá û ÷àé çà êëþ ÷å -
íèÿ ñäå ëîê. Äå éñòâè òåëü íî, èñ òî ðè ÷åñ êèé àíà ëèç ïî êà çû âà åò, ÷òî ðàñ öâåò êâà êåð -
ñêîé ðîç íè÷ íîé òîð ãîâ ëè äâà ñòî ëå òèÿ íà çàä ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü òåì, ÷òî êëèåíòû
÷óâñòâîâàëè ñåáÿ óâåðåííåå èìåííî áëàãîäàðÿ ýòîé ìåðå, êîòîðàÿ áûëà ýô ôåê òèâ -
íåå, íåæåëè ëþáîå ðåãóëèðîâàíèå öåí â ñðåäíèå âåêà èëè â ñîâðåìåííóþ ýïîõó.
Êðîìå òîãî, êâàêåðñêàÿ êîíãðåãàöèÿ ïðåäîñòàâëÿëà ïîìîùü, åñëè êòî-òî íà÷èíàë
ñâîå äåëî, íå èìåÿ äîñòàòî÷íîãî êàïèòàëà èëè îïûòà äëÿ óïðàâëåíèÿ èì.
 ëè òå ðà òó ðå âñåõ ýòèõ ñåêò, âñêî ðå ïî ñëå èõ âîç íèê íî âå íèÿ, ÿâñòâåí íî ïðî -
ñòó ïà åò ëè êî âà íèå ïî ïî âî äó òîãî, ÷òî Ãîñ ïîäü íå ñîì íåí íî áëà ãîñ ëî âèë èõ, ïî òî -
ìó ÷òî “ñûíû ìèðà” ââå ðÿ þò ñâîè äåíü ãè â âèäå äå ïî çè òîâ, èí âåñ òè öèé èëè â ëþ -
áîé äðó ãîé ôîð ìå èì, à íå äðó ãèì ëè öàì, äàæå ñâî å ãî âå ðî èñ ïî âå äà íèÿ. Ýòî ïðî èñ -
õî äè ëî â ñèëó òîãî, ÷òî ëþäè áûëè â áîëü øåé ìåðå óâå ðå íû â ëè÷ íûõ ýòè ÷åñ êèõ
ãà ðàí òè ÿõ ÷ëå íîâ òà êèõ ñåêò, ÷òî ñî ñòàâ ëÿ ëî íå îá õî äè ìîå ïðåä âà ðè òåëü íîå óñëî -
âèå. Äðó ãèå ïî äî áíûå ïðè ìå ðû ìîæ íî íà é òè â ìîåì íà áðîñ êå “Ïðî òåñ òà íòñêèå
ñåê òû è äóõ êà ïè òà ëèç ìà”, ÿ æå îãðà íè ÷óñü åùå îäíèì íà áëþ äå íè åì. Îáùå èç âåñ -
òíî, ÷òî âïëîòü äî ïî ñëåä íèõ äå ñÿ òè ëå òèé ÿíêè ñòà ðî ãî ïî êðîÿ, è â îñî áåí íîñ òè
áèç íåñ ìåí, ïðî ñòî íå ìîã ïî íÿòü — à âðå ìå íà ìè è ñå ãî äíÿ íå ïî íè ìà åò — êàê ìî -
æåò ÷å ëî âåê íå ïðè íàä ëå æàòü ê êà êî ìó-ëèáî âå ðî èñ ïî âå äà íèþ. Ïðè ýòîì íå èìå åò
çíà ÷å íèÿ ê êà êî ìó èìåí íî, â ýòîì îò íî øå íèè ñó ùåñ òâó åò ïî ëíàÿ òåð ïè ìîñòü. Òà -
êîé ðå ëè ãè îç íûé îò ùå ïå íåö áûë áû ïî äî çðè òå ëåí êàê â ñî öè àëü íîì ïëà íå, òàê è â
îá ëàñ òè áèç íå ñà â ñèëó åãî íå äîñ òà òî÷ íîé ýòè ÷åñ êîé ëå ãè òè ìà öèè. Ïî äîá íûå òåí -
äåí öèè èíîã äà ìîæ íî îá íà ðó æèòü â Øîò ëàí äèè è â àí ãëèé ñêèõ áóð æó àç íûõ êðó -
ãàõ. Ïî êðàé íåé ìåðå ëåò ïÿò íàä öàòü íà çàä äàæå òó ðèñò ìîã çà ìå òèòü ýòî, â îñî áåí -
íîñ òè ïî âîñ êðå ñåíü ÿì.  òåõ ñëó ÷à ÿõ, êîã äà ìîæ íî áûëî èç áå æàòü âñå ïîã ëî ùà þ -
ùå ãî äàâ ëå íèÿ ðå ëè ãè îç íîé ëå ãè òè ìà öèè, ïðè ñó ùå ãî ïðå ä û äó ùèì ýïî õàì, áèç -
íåñ ìåí — ïðåä ñòà âè òåëü àìå ðè êàí ñêî ãî ñðåä íå ãî êëàñ ñà — ìîã îá ðà òèòü ñÿ ê äðó -
ãèì, áûñ òðî ðàç âè âà þ ùèì ñÿ îðãà íè çà öè ÿ ìè.  öå ëÿõ ëå ãè òè ìà öèè îí ÷àñ òî íî ñèò
çíà ÷îê òà êîé îðãà íè çà öèè íà ëàö êà íå, äå ìî íñòðè ðóÿ òà êèì îá ðà çîì, ÷òî îí
îáëàäàåò âñåìè êà÷åñòâàìè “äæåíòëüìåíà”, ïîñêîëüêó áûë ïðèíÿò â òàêóþ
îðãàíèçàöèþ ïóòåì ãîëîñîâàíèÿ. Åñëè ïðèñìîòðåòüñÿ, òî ìîæíî óâè äåòü íåìàëî
òàêèõ çíà÷êîâ, íàïîìèíàþùèõ ðîçåòêó îðäåíà Ïî÷åòíîãî Ëåãèîíà.
Ïîñ òîëü êó, ïî ñêîëü êó çäåñü ãîñ ïî äñòâî âàë èñ òèí íûé äóõ ÿíêè, àìå ðè êàí ñêàÿ
äå ìîê ðà òèÿ— äàæå áåç ñâî èõ òðåñ òîâ è îá ú å äè íå íèé — íè êîã äà íå áûëà ïðî ñòî
154 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
êîí ãëî ìå ðà òîì, ñî ñòî ÿ ùèì èç èçî ëè ðî âàí íûõ èí äè âè äîâ, êàê èç îò äåëü íûõ ïåñ ÷è -
íîê. Íàï ðî òèâ, â çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè îíà ïðåä ñòàâ ëÿ ëà ñî áîé ëà áè ðèíò çà ìêíó -
òûõ àñ ñî öè à öèé, ïðî òî òè ïîì êî òî ðûõ ÿâ ëÿ åò ñÿ ñåê òà. Îíè òðå áî âà ëè è ïî îùðÿ -
ëè — êàê ñà ìî î ÷å âèä íîå óñëî âèå ÷ëå íñòâà — òå êà ÷åñ òâà ó÷àñ òíè êîâ, êî òî ðûå
îïðå äå ëÿ ëè äæ åíòëüìå íà äåëà, êà êî âûì îí áûë íó æåí êà ïè òà ëèç ìó. Êî íå÷ íî, îò
÷å ëî âå êà â ïî ëî æå íèè ì-ðà Äæ. Ïèð ïîí òà Ìîð ãà íà íå òðå áó åò ñÿ ïî äî áíîé ëå ãè òè -
ìà öèè, ÷òî áû ñî õðà íÿòü êîí òðîëü íàä ñâî åé ýêî íî ìè ÷åñ êîé ïî çè öè åé; êðî ìå òîãî,
ñåé ÷àñ âñå èç ìå íè ëîñü. Îäíà êî î÷å âèä íàÿ ïðî íè çàí íîñòü âñåé æèç íè äó õîì, ñòè -
ìó ëè ðî âàí íûì ïî äî áíû ìè àñ ñî öè à öè ÿ ìè, áûëà îñî áåí íî çíà ÷è ìà è íå îá õî äè ìà
êàê ïðåä âà ðè òåëü íîå óñëî âèå óêî ðå íå íèÿ ñî âðå ìåí íî ãî êà ïè òà ëèç ìà. Â øè ðî êèõ
ñëî ÿõ ñðåä íå ãî êëàñ ñà, à â êî íå÷ íîì ñ÷å òå òàê æå è â ìàñ ñàõ, èí êîð ïî ðè ðî âàí íûõ
êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êèì ìå õà íèç ìîì, ñî âðå ìåí íûé êà ïè òà ëèçì âñòðå òèë àäåê âàò íûé
ñòèëü æèçíè è áëàãîäàðÿ åìó ïîëó÷èë øèðîêèé êîíòðîëü íàä ïîâåäåíèåì,
äîñòóïíûì åìó ñïîñîáîì. Ïîíÿòíî, ÷òî èñòîðèêè òèïà Ðàõôàëÿ íå èìåþò ïðåä -
ñòàâ ëå íèÿ î òîì, êàê ìíîãî ïðèøëîñü ïåðåó÷èâàòüñÿ, ÷òîáû îñóùåñòâèòü ýòî [4].
Êòî-òî, ïî æà ëóé, ìîã áû âû äâè íóòü “î÷å âèä íîå” ïðåä ïî ëî æå íèå, îñíî âàí íîå
íà ñâî å ãî ðîäà “çäðà âîì ñìûñ ëå”, êî òî ðûì òàê ãðîì êî ïî õâà ëÿ åò ñÿ Ðàõ ôàëü. À
èìåí íî: òå ÷åð òû ðå ëè ãè îç íî ãî âîñ ïè òà íèÿ, êî òî ðûå âû ðà ùè âà þò áèç íåñ ìå íîâ, è
â öå ëîì ñî îò íî øå íèå ìåæ äó ñïå öè ôè ÷åñ êè ìè õà ðàê òå ðèñ òè êà ìè áèç íå ñà è ðå ëè -
ãè îç íû ìè êà ÷åñ òâà ìè — âñå ýòî ÿâ ëÿ åò ñÿ ñëå äñòâè åì ðàç âè òèÿ ðå ëè ãè îç íûõ ñåêò â
óæå ñî áñòâåí íî êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé ñðå äå. Íî, ÿ áû ñïðî ñèë, ïî ÷å ìó íå ïî ÿâ ëÿ þò -
ñÿ òà êèå îðãà íè çà öèè â êà òî ëè ÷åñ êîé öåð êâè è ïî ÷å ìó îíà íå ðàç ðà áî òà ëà ñâîè
ôîð ìû îá ó÷å íèÿ, îðè åí òè ðî âàí íûå íà êà ïè òà ëèçì? Îäíî ìó Áîãó èç âåñ òíî, ïî ÷å -
ìó, ñî áñòâåí íî, ýòî ïðî è çîø ëî äâåñ òè ëåò íà çàä â ìà ëî íà ñå ëåí íîì ñå ëüñêî õî çÿ -
éñò âåí íîì çà ïàä íîì ðå ãè î íå Ñå âåð íîé Êà ðî ëè íû, î êî òî ðîì ÿ ãî âî ðèë, èëè æå â
àìå ðè êàí ñêèõ êî ëî íè ÿõ ñ èõ âåñü ìà ñêóä íîé ýêî íî ìè êîé, à íå â êðóï íûõ öåíòðàõ
ñðåäíåâåêîâüÿ, òàêèõ êàê Ôëîðåíöèÿ, êàïèòàëèñòè÷åñêè ðàçâèòûõ â ñîâåðøåííî
èíîé ñòåïåíè? È ïî÷åìó ýòè òåíäåíöèè íå ïîëó÷èëè ðàçâèòèÿ â ëþòåðàíñòâå?
Ìû äîë æíû îò âå òèòü, ÷òî ïà ó òè íà áûëà ñî òêà íà èç ïñè õî ëî ãè ÷åñ êèõ òåí äåí -
öèé, êî ðå íÿ ùèõ ñÿ â âåñü ìà ñâî å îá ðàç íûõ ðå ëè ãè îç íî-ýòè ÷åñ êèõ îñíî âà íè ÿõ è â
âîç ìîæ íîñ òÿõ êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êî ãî ðàç âè òèÿ. Äå éñòâè òåëü íî, â êîí òåê ñòå ðå ëè ãè -
îç íî ãî ïëþ ðà ëèç ìà ýòîò ñòèëü æèç íè, êóëü òè âè ðó å ìûé ñ òà êîé ýíåð ãè åé àñ êå òè -
÷åñ êè ìè êîí ãðå ãà öè ÿ ìè, ñ ñà ìî ãî íà ÷à ëà ïðè äàë îñî áûé êî ëî ðèò ñòè ëþ æèç íè
äðó ãèõ êîí êó ðè ðó þ ùèõ âå ðî èñ ïî âå äà íèé, íå ñìîò ðÿ íà âñå ïðî òè âî ðå ÷èÿ ìåæ äó
íèìè. Ïî ìåðå òîãî êàê äóõ êà ïè òà ëèç ìà âñå áîëü øå ïðî íè êàë â ýêî íî ìè ÷åñ êóþ
æèçíü, ýòî ñòà íî âè ëîñü âñå áî ëåå îò ÷åò ëè âûì, è ñåé êî ëî ðèò ìîæ íî îá íà ðó æèòü
âåñü ìà ðàíî â ãîë ëà íäñêîì è àìå ðè êàí ñêîì ëþ òå ðà íñòâå è äàæå â àìå ðè êàí ñêîì
êà òî ëè öèç ìå. Â íå ìåö êîì ïðî òåñ òàí òèç ìå òîæå ìîæ íî îá íà ðó æèòü ïî äî áíîå íà -
ïðàâ ëå íèå, íî, êàê èç âåñ òíî, îíî ðàç âè ëîñü èç áî ëåå ðàí íå ãî ïè å òèç ìà. Åñòåñ òâåí -
íî, ýòîò ïðî öåññ ïðî èñ õî äèë òà êèì îá ðà çîì, ÷òî íà ïóòè ê “ñëè ÿ íèþ” ðàç ëè ÷èÿ ïî -
ñòå ïåí íî ñòè ðà ëèñü, íî íè êîã äà íå óíè÷ òî æà ëèñü ïî ëíîñ òüþ [5]. Âìåñ òå ñ òåì, íà -
è áî ëåå âàæ íûå õà ðàê òå ðèñ òè êè ïðî òåñ òà íòñêî ãî àñ êå òèç ìà, îñî áåí íî êàëü âè íè -
ñòñêî ãî, âî âñÿ êîì ñëó ÷àå èç âåñ òíûå íàì, ïî ÷òè âñåã äà óñâà è âà ëèñü âñå ìè, êòî
ñòàë êè âàë ñÿ ñ íèìè (áå çóñ ëîâ íî, â ïåð âóþ î÷å ðåäü ïðî òåñ òàí òà ìè). Õîòÿ áû ïî
ýòîé ïðè ÷è íå, íà ïðè ìåð, îäíà ëèøü ñòà òèñ òè êà êî ëè ÷åñ òâà êàëü âè íèñ òîâ ñðå äè
ïðî òåñ òà íòñêèõ ýìèã ðàí òîâ îò íþäü íå îò ðè öà åò âàæ íîñ òè ýòîé àñ êå òè ÷åñ êîé ôîð -
ìû æèç íè. Ñîâ ðå ìåí íûå äèñ êóñ ñèè â êà òî ëè ÷åñ êèõ êðó ãàõ î òîì, êàê ñëå äó åò ïî -
íè ìàòü ïðå âîñ õî äñòâî ïðî òåñ òàí òîâ â ýêî íî ìè êå, íà õî äÿò äî âîëü íî òî÷ íîå îò ðà -
æå íèå â âû ñêà çû âà íè ÿõ Øïå íå ðà îá óñïå õàõ êâà êå ðîâ. Ïî äîá íûé ìî òèâ ïî ñòî ÿí -
íî îêà çû âàë ñâîå èì ïëè öèò íîå âëè ÿ íèå, ïî äî áíî òîìó, êàê îí ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ òå ïåðü
â Àìåðèêå. Îòáðî ñèâ íà êà êîå-òî âðå ìÿ âîï ðîñ î “âíóò ðè ìèð ñêîì àñ êå òèç ìå”,
ìîæ íî áûëî áû âñå-òàêè óñîì íèòü ñÿ â ÷åò êîñ òè ïà ðàë ëå ëåé ìåæ äó òåì, ÷òî ÿ èìåë
â âèäó ïîä ýòèì ïî íÿ òè åì, è êà òî ëè ÷åñ êèì ìî íà øåñ êèì àñ êå òèç ìîì â èõ
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 155
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
ñóùåñòâåííûõ ìîìåíòàõ [6]. Â îòâåò íà ýòî ÿ, ïîæàëóé, îïóùó òîò ôàêò, ÷òî
ñðåäíåâåêîâàÿ ëèòåðàòóðà î ðåëèãèîçíûõ îáðÿäàõ, àâòîðàìè êîòîðîé ÿâëÿëèñü
ìîíàõè, òàêèå êàê Áîíàâåíòóðà, ÷àñòî öèòèðóåòñÿ òåîðåòèêàìè-ìîðàëèñòàìè
òàêèõ ñåêò, îñîáåííî àíãëèéñêèõ, â ÷àñòè ïðåäïèñàíèé, êîòîðûå ÿ îõàðàêòåðèçîâàë
êàê “àñêåòè÷åñêèå”. Äàâàéòå ïðîñòî ñðàâíèì.
Ìî íà øåñ êèé àñ êå òèçì òðå áó åò âîç äåð æà íèÿ. Ïðî òåñ òà íòñêèé àñ êå òèçì, â
ìîåì ïî íè ìà íèè ýòî ãî ñëî âà, òðå áó åò òîãî æå, íî â ðàì êàõ áðà êà. Àñêåòèçì òðå áó åò
èñ êëþ ÷å íèÿ âñÿ ÷åñ êîé ïî õî òè èç ýòè ÷åñ êè ñàí êöè î íè ðî âàí íî ãî ñåê ñó àëü íî ãî ïî -
âå äå íèÿ, êî òî ðîå äîë æíî áûòü îãðà íè ÷å íî ðà öè î íàëü íîé “ïðè ðîä íîé öåëüþ” —
ïðî äîë æå íè åì ðîäà.  êîí öå êîí öîâ, òà êèå ðå ãó ëÿ òè âû áûëè ÷åì-òî áîëü øèì, íå -
æå ëè ïðî ñòî òå î ðè åé, è õî ðî øî èç âåñ òíû îò äåëü íûå çà ïî âå äè àñ êå òè ÷åñ êî ãî ïðî -
òåñ òàí òèç ìà, òà êèå êàê çà ïî âå äè ïè å òèç ìà è ãóò òåð öåâ, êî òî ðûå ïî ðà æà þò íàñ ñå -
ãî äíÿ êàê ÿâíî ïðî òè âî åñ òåñ òâåí íûå, â èç âåñ òíîì ñìûñ ëå. Âñå ýòî îêà çà ëî ãëó áî -
êîå âëè ÿ íèå íà îò íî øå íèå ê æåí ùè íå, ñïî ñî áñòâóÿ òîìó, ÷òî îíà íå ðàñ ñìàò ðè âà -
ëàñü áîëåå êàê èñêëþ÷èòåëüíî ñåêñóàëüíûé îáúåêò, ÷òî ðåçêî êîíòðàñòèð îâàëî ñ
ëþòåðîâñêîé òðàäèöèîíàëèñòñêîé êðåñòüÿíñêîé ìåíòàëüíîñòüþ.
Ìî íà øåñ êèé àñ êå òèçì òðå áó åò íè ùå òû — îäíà êî ìû çíà åì, ê êà êèì ïà ðà äîê -
ñàì ýòî ïðè âî äè ëî. Çà èñ êëþ ÷å íè åì íå êî òî ðûõ î÷åíü ñòðî ãèõ äó õîâ íûõ îðäå íîâ, ê
êî òî ðûì ïàïû îá û÷ íî îò íî ñè ëèñü ñ áîëü øèì ïî äî çðå íè åì, ýêî íî ìè ÷åñ êîå áëà ãî -
ñîñ òî ÿ íèå ìî íàñ òû ðåé ïî ÷òè âñåã äà ðàñ ñìàò ðè âà ëîñü êàê ïðî ÿâ ëå íèå Áîæü å ãî
áëà ãîñ ëî âå íèÿ è áûëî, åñëè íå ñ÷è òàòü çà âå ùà òåëü íûõ îò êà çîâ íå äâè æè ìîñ òè, â
çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè ñëå äñòâè åì ðà öè î íàëü íî ãî ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî óïðàâ ëå íèÿ. Ñî
ñâî åé ñòî ðî íû, ïðî òåñ òà íòñêèé àñ êå òèçì, îò âåð ãàë íå òîëü êî ðà äîñ òíîå íà ñëàæ äå -
íèå îò “ïî ÷è âà íèÿ íà ëàâ ðàõ” ñâî åé ñî áñòâåí íîñ òè, íî òàê æå è ñòðåì ëå íèå ê îá ëà -
äà íèþ ñî áñòâåí íîñ òüþ ðàäè ñâî åé âû ãî äû. ß óæå îïè ñû âàë òîò ïà ðà äîê ñàëü íûé
ýêî íî ìè ÷åñ êèé óñïåõ, êî òî ðûé áûë ðå çóëü òà òîì ïî äî áíîé ïî çè öèè. Ìî íà øåñ êèé
àñ êå òèçì òðå áî âàë íå çà âè ñè ìîñ òè îò “ìèðà”, â ÷àñ òíîñ òè îò ðè öàÿ åñ òåñ ò âåí íûå
óäî â îëüñòâèÿ. Ïðî òåñ òà íòñêèé àñ êå òèçì òðå áî âàë òî÷ íî òîãî æå, è îáà ñõî äÿò ñÿ â
ìå òî äå óïðàæ íå íèÿ (÷òî, â êî íå÷ íîì ñ÷å òå, ñî ñòàâ ëÿ åò ñìûñë ñëî âà “àñ êå òèçì”) —
ñòðî ãî äî çè ðî âàí íîå èñ ïîëü çî âà íèå âðå ìå íè, òðó äà è ìîë ÷à íèÿ êàê ñðåäñòâ, ïîä -
àâ ëÿ þ ùèõ èí ñòèí êòèâ íûå ïî áóæ äå íèÿ. Áî ëåå òîãî, îáà íà ïðàâ ëå íèÿ ñêëî íÿ ëèñü ê
ðàç ðû âó ëþ áûõ ñèëü íûõ óç, ïîä âåð ãàÿ ñî ìíå íèþ è ñëèø êîì èí òåí ñèâ íóþ ëè÷ íóþ
äðóæ áó, è äðó ãèå ïî äî áíûå îò íî øå íèÿ. Îáùèì äëÿ íèõ áûëî îò ðè öà íèå óäî â -
îëüñòâèÿ êàê òà êî âî ãî, êàê â ñó ãó áî ÷ó âñòâåí íîì ñìûñ ëå, òàê è â ýñ òå òè ÷åñ êîì.
Âñÿ êîå èñ ïîëü çî âà íèå áëàã ýòîé æèç íè, íå èìå þ ùåå ðà öè î íàëü íî ãî îïðàâ äà íèÿ
(öå ëÿ ìè ãè ãè å íû, íà ïðè ìåð), îò ðè öà ëîñü. ß óæå ïðî ñòðàí íî, âïëîòü äî äå òà ëåé,
èç ëà ãàë, êàê ñëî æè ëèñü óñëî âèÿ, áëà ãî äà ðÿ êî òî ðûì ñðåä íå âå êî âûé ìî íàõ áûë ÷å -
ëî âå êîì, æè âó ùèì “ìå òî äè ÷åñ êè” èìåí íî â ñèëó ñâî å ãî “ïðè çâà íèÿ”. Êîì ìåí òà -
ðèè Ñå áàñ òüÿ íà Ôðàíêà îòðàæàþò íàìíîãî áîëüøåå ïîíèìàíèå ýòèõ âåùåé, ÷åì
êîììåíòàðèè ìîåãî êðèòèêà. Íåñìîòðÿ íà ýòî, Ðàõôàëü ñî ñâîéñò âåííîé åìó
“òî÷íîñòüþ” çàÿâëÿåò, ÷òî ìîé íàó÷íûé òåçèñ îñíîâûâàåòñÿ íà ïîäîáíûõ
óòâåðæäåíèÿõ, õîòÿ ÿ âïåðâûå óïîìÿíóë èõ â ìîåì îòâåòå íà åãî êðèòèêó êàê
ïðèìåð òî÷åê çðåíèÿ, ïðèñóùèõ ñðåäíåâåêîâüþ.
Òî, ÷òî îò ëè ÷à åò ðà öè î íàëü íûé ïðî òåñ òà íòñêèé àñ êå òèçì, â ìîåì ïî íè ìà íèè
ýòî ãî ñëî âà, îò ìî íà øåñ êî ãî àñ êå òèç ìà — ýòî, âî-ïåð âûõ, îò âåð æå íèå âñÿ êîé èð ðà -
öè î íàëü íîé àñ êå òè ÷åñ êîé ïðàê òè êè. Ïîñ ëåä íÿÿ â òîé æå ìåðå îò âåð ãà ëàñü èëè
îãðà íè ÷è âà ëàñü íå êî òî ðû ìè, âåñü ìà âëè ÿ òåëü íû ìè êà òî ëè ÷åñ êè ìè îðäå íà ìè, òà -
êè ìè, íà ïðè ìåð, êàê èå çó èò ñêèé. Âî-âòî ðûõ, îò âåð ãà åò ñÿ ñî çåð öà íèå. È íà êî íåö,
ñà ìîå ãëàâ íîå — óïðàæ íå íèÿ àñ êå òèç ìà íà ïðàâ ëå íû íà âíóò ðè ìèð ñêîé îá ðàç æèç -
íè, âëè ÿÿ íà ñå ìåé íóþ æèçíü è àñ êå òè ÷åñ êóþ èí òåð ïðå òà öèþ ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé
äå ÿ òåëü íîñ òè. Èç èõ îñî áåí íîñ òåé ïðî èñ òå êà ëè âñå óïî ìÿ íó òûå ðàç ëè ÷èÿ. Íî åñëè
äóõ, íà øåä øèé âû ðà æå íèå â äî ïîë íè òåëü íûõ ïðè íöè ïàõ æèç íåí íî ãî ïî âå äå íèÿ,
íå ÿâ ëÿ åò ñÿ âíóò ðåí íå ïî ñëå äî âà òåëü íûì è óïî ðÿ äî ÷åí íûì, òîã äà ÿ íå çíàþ, êîã äà
156 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
æå ñëå äó åò ãî âî ðèòü î “ñðî äñòâå”. Ìè ìî õî äîì óïî ìÿ íó îá ùå èç âåñ òíûé ôàêò, à
èìåí íî — êà êèå ïîä ÷àñ ñèëü íûå ñå òî âà íèÿ âû çû âà ëî â ïè å òè ñòñêèõ êðóãàõ
èñ÷åçíîâåíèå ìîíàñòûðåé è êàê ñêîðî èìåííî â ýòèõ êðóãàõ âíîâü ïîÿâèëèñü
êâàçèìîíàøåñêèå ôîðìû îðãàíèçàöèè. Áîëåå òîãî, ÿ îòñûëàþ ê òîìó, ÷òî ñêàçàíî î
Áåíüÿíå â ìîèõ ðàáîòàõ.
Óñè ëåí íîå âíè ìà íèå ê àñ êå òè ÷åñ êèì èäå à ëàì è ãëó áî êîå ñõî äñòâî àñ êå òè ÷å ñ -
êèõ ôîðì â èõ îò íî øå íèè ê ìåñ òó ýòèõ èäå à ëîâ â öå ëîñ òíîé ñèñ òå ìå ðå ëè ãè îç íî
îðè åí òè ðî âàí íî ãî ñòè ëÿ æèç íè îá ú ÿñ íÿ þò ñÿ âîç äå éñòâè åì ðà íåå îò ìå ÷åí íûõ
ïðè ÷èí. Òî, ÷òî ñðå äè ìî íà õîâ ñ÷è òà ëîñü äå éñòâè òåëü íûì îñíî âà íè åì äëÿ îæè äà -
íèÿ ñïà ñå íèÿ, â àñ êå òè ÷åñ êîì ïðî òåñ òàí òèç ìå èìå ëî ñìûñë êàê, ñî áñòâåí íî, ïðî -
ÿâ ëå íèå ñïà ñå íèÿ. Ýòî ðàç ëè ÷èå íå áûëî àá ñî ëþò íûì, íî, áå çóñ ëîâ íî, îäíèì èç
íà è áî ëåå âàæ íûõ. Ïîñ êîëü êó äàæå ñî âðå ìåí íûå “ìå òî äî ëî ãè” — îñî áåí íî ìå òî äî -
ëî ãè â îá ëàñ òè èñ òî ðèè, êàê ÿ óæå èìåë ñëó ÷àé îò ìå òèòü — íå âñåã äà äèô ôå ðåí öè -
ðó þò ýòè óñëî âèÿ, íå óäè âè òåëü íî, ÷òî ðàç âè òèå ïðî òåñ òà íòñêîé “ñâÿ òîñ òè òðó äà”
íà ïðàê òè êå ÷àñ òî êàê äâå êàï ëè âîäû ïî õî æå íà òî, ÷òî ìû ìî æåì íà áëþ äàòü â êà -
òî ëè öèç ìå. Îäíàêî ýòè ôåíîìåíû ïðîèñõîäÿò îò ðàçíûõ äóõîâíûõ îòöîâ, è
ïîýòîìó ó ïëîäà ðàçâèëèñü ñîâåðøåííî ðàçíûå âíóòðåííèå ñòðóêòóðû.
Áûëî áû íå ïî ñèëü íîé çà äà ÷åé ðå çþ ìè ðî âàòü çäåñü äîã ìà òè ÷åñ êèå îñíî âà íèÿ
“âíóò ðè ìèð ñêî ãî àñ êå òèç ìà”. Ïî ý òî ìó ÿ äîë æåí îòî ñëàòü ÷è òà òå ëÿ ê ñâî åé ðà áî òå.
Òàì, õîòÿ óñëîâ íî è ñõå ìà òè÷ íî, ïî êà çà íî, ÷òî âîï ðîñ î òîì, áûëà ëè ýòà îñíî âà çà -
äà íà êàëü âè íè ñòñêîé äîê òðè íîé ïðåä îïðå äå ëå íèÿ èëè íå òå î ëî ãè ÷åñ êîé äîã ìîé
áàï òèñ òîâ, íå ñîì íåí íî, èìå åò ñó ùåñ òâåí íîå îò íî øå íèå ê ïðàê òè ÷åñ êîé æèç íåí -
íîé îðè åí òà öèè. Ýòè ðàç ëè ÷èÿ, êî òî ðûå âî ìíî ãîì äî âîëü íî îùó òè ìû, ïî íå âî ëå
ñêðà äû âà ëèñü ìî ìåí òà ìè ñõî äñòâà, ðàñ ñìîò ðåí íû ìè â òåõ ìîèõ ðà áî òàõ, êî òî ðûå
óæå áûëè îïóá ëè êî âà íû. Äå òàëü íûé êîì ìåí òà ðèé ïî ýòî ìó âîï ðî ñó, ïî æà ëóé, èç -
ëè øåí. Îäíà êî ÿ äîë æåí ñî âñåé ðå øè òåëü íîñ òüþ óêà çàòü, ÷òî ýì ïè ðè ÷åñ êàÿ âå ðè -
ôè êà öèÿ ïðî áëå ìû ñïå öè ôè ÷åñ êî ãî âëè ÿ íèÿ ýòèõ ôóí äà ìåí òàëü íûõ ðå ëè ãè îç -
íî-ïñè õî ëî ãè ÷åñ êèõ îò íî øå íèé íà ïðàê òè êó æèç íåí íî ãî ïî âå äå íèÿ, êàê ÿ ñ÷è òàþ,
íå âû âî äèò ñÿ â ìîèõ ðà áî òàõ íè èç òðàê òà òîâ ïî äîã ìà òè êå, íè èç òå î ðå òè ÷åñ êèõ
òðàê òà òîâ ïî ýòè êå. Ïî ñóòè, ÿ îïè ðà þñü íà ñî âåð øåí íî èíûå èñ òî÷ íè êè.  ÷àñ -
òíîñ òè, ÿ îò ìå òèë ðà áî òû Áàê ñòå ðà è Øïå íå ðà î çà áî òå ïàñ òû ðÿ, â îñî áåí íîñ òè èõ
îò âå òû íà âîï ðî ñû òåõ, êòî èñ êàë ïàñ òûð ñêî ãî ðó êî âî äñòâà â êîí êðåò íûõ ïðàê òè -
÷åñ êèõ ïðî áëå ìàõ ñâî åé æèç íè. Ýòîò ìà òå ðè àë ïðåä ñòàâ ëÿ åò íå êèé òèï, ïî ñêîëü êó
îí, êàê â çåð êà ëå, îò ðà æà åò ïðàê òè ÷åñ êóþ æèçíü, â êà êîé-òî ìåðå ñî îò âå òñòâóÿ
responsa (îò âå òàì. — Ï.Ê.) ðèì ñêèõ þðèñ òîâ-çíà òî êîâ íà ïðàê òè êó òîãî âðå ìå íè —
äå ëî âóþ è ïðà âî âóþ. Áå çóñ ëîâ íî, ýòè è ïî äî áíûå èì ðà áî òû ñî äåð æàò êà çó èñ òè -
÷åñ êèå ðàñ ñóæ äå íèÿ àâ òî ðîâ, êàê è â ñëó ÷àå ðèì ñêèõ þðèñ òîâ.  îãðîì íîé ñòå ïå íè
ýòî ñâî éñòâåí íî è Òàë ìó äó, êî òî ðûé íå ñî ïîñ òà âèì íè ñ ýòèì ñëó ÷à åì, íè ñ êà -
êèì-ëèáî ïî äî áíûì åìó, íî òî÷ íî òàê æå òåñ íî ñâÿ çàí ñ ïðàê òè ÷åñ êè ïå ðå ñìîò ðåí -
íûì ìà òå ðè à ëîì responsa. Ê ñ÷àñ òüþ, ôîð ìà è ñòðóê òó ðà ÷àñ òî äîñ òà òî÷ íî ÷åò êî
ðàñ êðû âà þò, õîòÿ è íå âñåã äà, ïðî èñ õîæ äå íèå òîãî èëè èíî ãî ôå íî ìå íà. Êîã äà ìû
ñòàë êè âà åì ñÿ ñ ïî äî áíîé ñè òó à öè åé, òî, íå ñ÷è òàÿ ëè÷ íûõ ïè ñåì è, âîç ìîæ íî, àâ -
òî áè îã ðà ôèé, âðÿä ëè íà é äåò ñÿ äðó ãîé èñ òî÷ íèê, îá ëà äà þ ùèé òà êîé æå àó òåí òè÷ -
íîñ òüþ è æèç íåí íîñ òüþ. Íè ïî ïó ëÿð íûå ïàì ô ëå òû, íè òðàê òà òû, íè ïðî ïî âå äè,
êî òî ðûå, êî íå÷ íî æå, âïîë íå ïðà âî ìåð íî èñ ïîëü çî âàòü êàê äî ïîë íè òåëü íûé ìà òå -
ðè àë, íå îá åñ ïå ÷è âà þò òà êîé æå äîñ òî âåð íîñ òè. Åùå ìå íåå íàä åæ íû ìè ÿâ ëÿ þò ñÿ
ïðî èç âå äå íèÿ ëè òå ðà òó ðû òîãî âðå ìå íè, íå çà âè ñè ìî îò òîãî, êà êèì âàæ íûì äî ïîë -
íè òåëü íûì èñ òî÷ íè êîì îíè ìî ãóò áûòü. Íà è áî ëåå ñî ìíè òåëü íû ìè èç âñåõ ÿâ ëÿ -
þò ñÿ äåìîíñòðàòèâíûå çàÿâëåíèÿ î âåðîèñïîâåäàíèè îòäåëüíûõ ãðóïï êà ïè òà ëèñ -
òîâ, â îñîáåííîñòè åñëè íå ó÷èòû âàòü âëèÿíèÿ íà íèõ “æèçíåííîé àòìîñôåðû”,
ñîçäàííîé ïðîòåñòàíòñêèì àñêå òèçìîì. Ê ñîæàëåíèþ, íàì íå ÷àñòî âûïàäàåò
âèäåòü ñòîëü ÿâíîå âçàèìîäåéñòâèå ìåæäó ðåëèãèîçíûìè è êàïèòàëèñòè÷åñêèìè
èíòåðåñàìè, êàê â ïðèâåäåííîì ìíîþ ïðèìåðå î òêà÷àõ Êèääåðìèíñòåðà. Êàê áû
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 157
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
òîãî íè õîòåë Ðàõôàëü, ýòîò ôàêò íèêîèì îáðàçîì íå óìàëÿåò âñåé âàæíîñòè òàêèõ
ó÷åíèé.
Ïî ìî å ìó ìíå íèþ, îïðå äå ëèòü ñòå ïåíü âëè ÿ íèÿ, êî òî ðûì ìîã ëà îá ëà äàòü êîí -
êðåò íàÿ ôîð ìà ðå ëè ãè îç íîñ òè, ìîæ íî ëèøü ìå òî äîì, êî òî ðî ìó ÿ ñëå äî âàë, è ñî -
âåð øåí íî ÿñíî, ÷òî ýòà ïðî áëå ìà ïðåä ñòàâ ëÿ ëà äëÿ ìåíÿ ïåð âîñ òå ïåí íûé èí òå ðåñ.
Ýòî âëè ÿ íèå íå ñâî äèò ñÿ ê ïî îùðå íèþ óæå ñó ùåñ òâó þ ùèõ ïñè õî ëî ãè ÷åñ êèõ óñòà -
íî âîê. Íàï ðî òèâ, îíî ïîä ðà çó ìå âà åò íî âûé äóõ, ïî êðàé íåé ìåðå, â ðàì êàõ ìèð -
ñêîé ñôå ðû. Íà îñíî âå åãî ðå ëè ãè îç íîé æèç íè, ðå ëè ãè îç íî- îá óñëîâ ëåí íûõ ñå ìåé -
íûõ òðà äè öèé è ñòè ëÿ æèç íè ïîä âëè ÿ íè åì åãî ðå ëè ãè îç íî ãî îêðó æå íèÿ ó èí äè -
âè äà ñêëà äû âàë ñÿ “habitus” (ïðè âû÷ êà. — Ï.Ê.), ÷òî ãî òî âè ëî åãî ñïå öè ôè ÷åñ êèì
îá ðà çîì ê òîìó, ÷òî áû æèòü â ñî îò âå òñòâèè ñî ñïå öè ôè ÷åñ êè ìè òðå áî âà íè ÿ ìè ñî -
âðå ìåí íî ãî êà ïè òà ëèçì. Åñëè âû ðà çèòü ýòî ñõå ìà òè ÷åñ êè, ïðåä ïðè íè ìà òåëü ñ íå -
çà ïÿò íàí íîé ñî âåñ òüþ íå ìåä ëåí íî çà íè ìàë ìåñ òî òîãî, ÷üå ñòðåì ëå íèå ê âû ãî äå
áûëî íå áî ëåå ÷åì òåð ïè ìî, íî íå óãîä íî Áîãó, ïî äî áíî òîìó êàê ñå ãî äíÿø íèé èí -
äèé ñêèé êó ïåö äîë æåí î÷è ùàòü ñÿ èëè ìàñ êè ðî âàòü ñâîå usuraria pravitas (ðîñ òîâ -
ùè ÷åñ òâî. — Ï.Ê.). Òà êîé ïðåä ïðè íè ìà òåëü áûë ïðå èñ ïîë íåí óáåæ äå íè åì, ÷òî
Ïðî âè äå íèå óêà çà ëî åìó äî ðî ãó ê ïðè áû ëè íå áåç îñî áî ãî óìûñ ëà. Îí áëþ äåò ñåáÿ
äëÿ âÿ ùåé ñëà âû Ãîñ ïîä íåé, ÷üå áëà ãîñ ëî âå íèå íå äâó ñ ìûñ ëåí íî ïðî ÿ âè ëîñü â
ïðå óìíî æå íèè åãî áî ãà òñòâà è èìó ùåñ òâà. Áî ëåå òîãî, îí ìîã ìå ðèòü ñâîþ öåí -
íîñòü íå òîëü êî ïå ðåä ëþäü ìè, íî è ïå ðåä Áî ãîì ñâî è ìè ïðî ôåñ ñè î íàëü íû ìè
óñïå õà ìè, â òîé ìåðå, â êà êîé îíè äîñ òè ãà þò ñÿ çà êîí íû ìè ñðå äñòâà ìè. Ó Áîãà
áûëè ñâîè ïðè÷èíû, ïî÷åìó èìåííî ýòîò ÷åëîâåê áûë èçáðàí äëÿ ýêîíîìè÷åñêîãî
ïðåóñïåÿíèÿ è ïîëó÷èë ñðåäñòâà äëÿ åãî äîñòèæåíèÿ, â ïðîòèâîïîëîæíîñòü
äðóãèì, êîòîðûì Áîã óãîòîâèë íèùåòó è òÿæêèé òðóä ïî áëàãèì, áåçóñëîâíî, íî
íåèñïîâåäèìûì ïðè÷èíàì.
Ñ ôà ðè ñåé ñêîé òâåð äîñ òüþ ýòîò ÷å ëî âåê ïðî õî äèë ñâîé ïóòü â ñòðî ãîì ñî îò âå -
òñòâèè ñ òðå áî âà íè ÿ ìè þðè äè ÷åñ êî ãî ôîð ìà ëèç ìà, êî òî ðûé áûë äëÿ íåãî âû ñî -
÷àé øåé è — èáî íåò íè â ÷åì ñî âåð øå íñòâà ïå ðåä Áî ãîì — åäè íñòâåí íî âàæ íîé
öåí íîñ òüþ, êî òî ðóþ ìîæ íî ñ óâå ðåí íîñ òüþ ïðè çíàòü. Ïî äðó ãóþ ñòî ðî íó, â êà ÷åñ -
òâå èñ êóñ íî ãî ðå ìåñ ëåí íè êà èëè ðà áî ÷å ãî, ñòî ÿë ÷å ëî âåê ñïå öè ôè ÷åñ êî ãî òðó äî -
ëþ áèÿ, êî òî ðî ìó âåð íîñòü ïðè çâà íèþ, ïðåäïèñàííîìó åìó Áîãîì, äàðîâàëî çíàíèå
î ïðåäîïðåäåëåííîñòè ê ñïàñåíèþ.
Íåï ðè ÿ òèå âñÿ êî ãî ðîäà íå ïðîñ òè òåëü íî ãî ëåã êî ìûñ ëèÿ, âðî äå ïî êëî íå íèÿ
ïëî òè, ìî òî âñòâà, íà ñëàæ äå íèÿ ðà äîñ òÿ ìè æèç íè èëè òðà òû âðå ìå íè ëèáî äå íåã íà
öåëè, íå ïðî äèê òî âàí íûå ïðè çâà íè åì, ïî áóæ äà ëî ïðåä ïðè íè ìà òå ëåé ïî ñòî ÿí íî
èñ ïîëü çî âàòü ñâîå èìó ùåñ òâî, ïðè îá ðå òåí íîå â ðå çóëü òà òå ïðî ôåñ ñè î íàëü íîé äå ÿ -
òåëü íîñ òè, âêëà äû âàÿ åãî â êà ïè òàë èëè äå ëàÿ ñáå ðå æå íèÿ, òî åñòü â ñî îò âå ò ñòâèè ñ
èäå åé ïðè çâà íèÿ, è ê òîìó æå ñî çäà âà ëî âîçìîæíîñòè äëÿ âåðòèêàëüíîé ìî áèëü -
íîñ òè äëÿ ýòè÷åñêè êâàëèôèöèðîâàííûõ áåäíûõ.
Ãëàâ íîå, ÷òî ïðî ôåñ ñèÿ è âíóò ðåí íÿÿ ýòè ÷åñ êàÿ ñóù íîñòü ëè÷ íîñ òè ñî ñòàâ ëÿ -
ëè íå ðàç ðûâ íîå öå ëîå. Ìíî ãî ÷èñ ëåí íûå îò äåëü íûå íà ÷è íà íèÿ â îá ëàñ òè ïî äî áíî -
ãî ðîäà ïðàê òè ÷åñ êîé ýòè êè â ñðåä íèå âåêà — ÿ ñïå öè àëü íî âîç äåð æè âà þñü îò êîì -
ìåí òè ðî âà íèÿ ýòîé ïðî áëå ìû — íå îò ìå íÿ þò òîãî ôàê òà, ÷òî èì íå äîñ òà âà ëî äó -
õîâ íûõ óç àñ êå òè ÷åñ êî ãî ïðî òåñ òàí òèç ìà [7].  íàøå âðå ìÿ, êî òî ðîå îïå ðè ðó åò òà -
êè ìè êîí öåï òà ìè, êàê “æèçíü”, “îïûò” è òîìó ïî äî áíîå, ñ òà êîé æå ëåã êîñ òüþ, êàê
è ñ ñó ãó áî ìå íî âû ìè ñòî è ìîñ òÿ ìè, ñî âåð øåí íî î÷å âè äåí ñóá ú åê òèâ íûé ðàñ ïàä
ýòî ãî åäè íñòâà, ÷òî ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ, íà ïðè ìåð, â óíè ÷è æå íèè ÷å ëî âå êà, ïðåä àí íî ãî
ñâî å ìó ïðî ôåñ ñè î íàëü íî ìó çà íÿ òèþ. Îäíà êî ñî âðå ìåí íûé êà ïè òà ëèçì óæå äàâ íî
íå íóæ äà åò ñÿ â ïî äî áíîé ïîä äåð æêå. È òåì íå ìå íåå, ýòè, òîëü êî ÷òî èäåí òè ôè öè -
ðî âàí íûå íà ñòðî å íèÿ ñî âðå ìåí íîñ òè âîñ ñòà þò ïðî òèâ êà ïè òà ëèç ìà íå ïðî ñòî ïî
ñî öè àëü íî-ïî ëè òè ÷åñ êèì ïðè ÷è íàì, à ïðå æäå âñå ãî èç-çà åãî ñâÿ çè ñ äó õîì “÷å ëî -
âå êà ïðè çâà íèÿ”. Äå éñòâè òåëü íî, çíà ÷è ìîñòü ðå ëè ãè îç íûõ æèç íåí íûõ çà ïî âå äåé
îñòà âè ëà ñëåä, êî òî ðûé ìû âñå åùå ìî æåì íà é òè ñå ãî äíÿ, êàê ÿ ýòî íå îäíîê ðàò íî
158 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
ïî êà çû âàë â ñâî èõ ðà áî òàõ. Åñëè ïðî ìûø ëåí íîñòü òðå áó åò îò ñâî å ãî ïåð ñî íà ëà êà -
÷åñòâ, êî òî ðûå ôîð ìè ðó þò ñÿ ïî äî áíûì ñòè ëåì æèç íè, òî ýòî ÷àñ òî ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ â
êîí ôåñ ñè î íàëü íîì ñî ñòà âå ðà áî ÷åé ñèëû. Íàï ðè ìåð, ýòî ìîæ íî çà ìå òèòü ñðå äè
ìàñ òå ðîâ è “áå ëûõ âî ðîò íè÷ êîâ”, êî òî ðûå â îò ëè ÷èå îò íå êâà ëè ôè öè ðî âàí íûõ ðà -
áî ÷èõ âîç âû ñè ëèñü ïðè èç íà ÷àëü íî áî ëåå íèç êèõ ñòàð òî âûõ óñëî âè ÿõ. Òî æå ñà ìîå
êà ñà åò ñÿ è òåõ, êòî ñòàë ïðåä ïðè íè ìà òå ëåì. Ýòî ìîæ íî âû ÿ âèòü ñòà òèñ òè ÷åñ êè,
åñëè èñ êëþ ÷èòü ñëó ÷àé íîñ òè, ïðî èñ òå êà þ ùèå èç ãå îã ðà ôè ÷åñ êî ãî ìåñ òî ïî ëî æå -
íèÿ, êî òî ðîå ÷àñ òî îïðå äå ëÿ åò ñÿ åäè íñòâåí íî íà ëè ÷è åì íå îá õî äè ìî ãî ñûðüÿ;
îäíà êî äåëî óñëîæ íÿ åò ñÿ òåì, ÷òî ðå ìåñ ëåí íûå ïðåä ïðè ÿ òèÿ íå ôèê ñè ðó þò ñÿ ñòà -
òèñ òè êîé. Âìåñ òå ñ òåì, â öå ëîì ñî âðå ìåí íûé êà ïè òà ëèçì, êàê ÿ ãî âî ðèë, ïî ëíîñ -
òüþ ñâî áî äåí îò âëè ÿ íèÿ ýòè ÷åñ êèõ ôàê òî ðîâ. Îäíà êî, ÷òî êà ñà åò ñÿ ðàí íå ãî ïå ðè -
î äà ñî âðå ìåí íî ãî êà ïè òà ëèç ìà, íè êîã äà íå âû çû âà ëî ñî ìíå íèÿ, ÷òî, íà ïðè ìåð,
ðàç âè òèå ôðàí öóç ñêî ãî áóð æó àç íî ãî êà ïè òà ëèç ìà áûëî òåñ íî ñâÿ çà íî ñ äâè æå íè -
åì ãó ãå íî òîâ. Âíå âñÿ êî ãî ñî ìíå íèÿ, ïî ñëå àí íó ëè ðî âà íèÿ Íà íòñêî ãî ýäèê òà â
êîí öå XVII ñòî ëå òèÿ ãó ãå íî òû ýìèã ðè ðî âà ëè è ýêñ ïîð òè ðî âà ëè õà ðàê òåð íûå äëÿ
íèõ êà ÷åñ òâà, íå òîëü êî â ñòðà íû ñî ñëà áî ðàç âè òîé ýêî íî ìè êîé, à òàê æå è â Ãîë -
ëàí äèþ, ãäå, êàê ÿ îò ìå ÷àë, êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êàÿ äå ÿ òåëü íîñòü ëèáî ñòðóê òó ðè ðî âà -
ëèñü èíà ÷å, ëèáî âî îá ùå ÷àõ ëà, âû òåñ íÿ å ìàÿ ñòè ëåì æèç íè ðàí òüå è îò êðî âåí íûì
íà ñëàæ äå íè åì æèç íüþ. Ðàõ ôàëü â ñâî åé ïåð âîé “Êðè òè êå” (íî íå ïî ñëå äó þ ùåì
îò âå òå) âîç äåð æàë ñÿ îò óòâåðæäåíèÿ î òîì, ÷òî òîò ïóòü, ïî êîòîðîìó øëî
áóðæóàçíî-êàïèòàëèñòè÷åñêîå ðàçâèòèå â ñåâåðíûõ øòàòàõ ÑØÀ, íå íàõîäèëñÿ
ïîä îñîáûì âëèÿíèåì ñïåöè ôè÷åñêîãî ñòèëÿ æèçíè, ñëîæèâøåãîñÿ â ïóðèòàíñêîé
ñðåäå.  ñâîåé îáû÷íîé íåâíÿòíîé ìàíåðå îí ñàì ïðèçíàåò, ÷òî òàêîå æå óñëîâèå
áûëî ñïðàâåäëèâî è äëÿ Àíãëèè. Ïðèìåíèòåëüíî ê Øîòëàíäèè àíãëèéñêèå
ðîìàíòèêè åùå ðàíåå ïðèçíàëè ñóùåñòâîâàíèå òàêîé æå âçàèìîñâÿçè [8]. Ãîòåéí
îáíàðóæèë òî÷íî òàêîé æå ôåíîìåí â Ãåðìàíèè, è ÿ äîáàâèë ê ýòîìó íåñêîëüêî
ïðèìåðîâ.
Îòíî ñè òåëü íî Ãîë ëàí äèè, ÿ ëèøü ìîãó ïî âòî ðèòü âû øåï ðè âå äåí íîå îá ú ÿñ íå -
íèå — àíà ëî ãè÷ íîå âëè ÿ íèå àñ êå òè ÷åñ êî ãî ïðî òåñ òàí òèç ìà áûëî ñåðü åç íî îñëàá ëå -
íî öå ëûì ðÿ äîì ôàê òî ðîâ, ëèøü ÷àñ òè÷ íî óïî ìÿ íó òûõ çäåñü. È ÿ îò íþäü íå òåøó
ñåáÿ íàä åæ äîé, ÷òî ñìîã ïå ðå ÷èñ ëèòü õîòÿ áû ñà ìûå âàæ íûå èç íèõ [9]. Ýòè ôàê òî -
ðû âû çâà ëè ïî ðà çè òåëü íî ðàí íèé çà ñòîé ãîë ëà íäñêîé êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé ýêñ ïàí -
ñèè, ïðè ýòîì ÿ äàæå íå îáðàùàþñü ê ïðèìåðó êîëîíèé [10].
Âñå ýòè ñòè ìó ëû, êî òî ðûå îò âå ÷à ëè ýêî íî ìè ÷åñ êèì õà ðàê òå ðèñ òè êàì îïðå äå -
ëå í íûõ ñåêò ýïî õè ñðåä íå âå êîâüÿ, ïî áîëü øåé ÷àñ òè èç âåñ òíû ñ XVII âåêà, è íè -
êåì, êòî çíà êîì ñ ôàê òà ìè, äî ñå ãî äíÿø íå ãî äíÿ íå ïîä âåð ãà ëèñü ñî ìíå íèþ. Ïî
ïðè ÷è íàì, óêà çàí íûì âûøå, ìîè ïî ëî æå íèÿ îá ýòè ÷åñ êèõ ïî áóæ äå íè ÿõ íè â êîåé
ìåðå íå äîë æíû áûòü îïðî âåð ãíó òû âîç ìîæ íû ìè â áó äó ùåì èñ òî ðè ÷åñ êè ìè îò -
êðû òè ÿ ìè, êî òî ðûå, êî íå÷ íî æå, ñàìè ïî ñåáå ìî ãóò áûòü öåí íû ìè, êàê, íà ïðè ìåð,
äàí íûå î òîì, ÷òî âî Ôðàí êôóð òå ñó ùåñ òâî âà ëà, íàðÿäó ñ êàëüâèíèñò ñêîé, è
ãîëëàíäñêàÿ ëþòåðàíñêàÿ îáùèíà ýìèãðàíòîâ.
Ïî ýòèì ïðè ÷è íàì òà êèå ôàê òû, êàê ÿ óæå ãî âî ðèë, áûëè ëèøü îò ìå ÷å íû â
ìîåé ðà áî òå. Íà ðÿ äó ñ ýòèì, ÿ åùå ðàç óêà çàë áû, ÷òî ðóñ ñêèå ñåê òû è ðàñ êîëü íè êè,
êî òî ðûå äå ìî íñòðè ðó þò ïðè ñó ùèå èì àñ êå òè ÷åñ êèå ðà öè î íàëü íûå õà ðàê òå ðèñ òè -
êè — õîòÿ, êî íå÷ íî, íå âñå îíè äå ìî íñòðè ðó þò ïî äî áíûå ÷åð òû — ïðî ÿâ ëÿ þò è
âåñü ìà ñõî æèå ýêî íî ìè ÷åñ êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè, êàê òîëü êî ïðî õî äèò èõ þíî øåñ -
êîå íå ïðè ÿ òèå ìèðà. Íà è áî ëåå ÿâ íîå è ïðåä åëü íîå ñî ÷å òà íèå äå ëî âûõ õà ðàê òå ðèñ -
òèê è ýòè÷åñêîãî îòðå÷åíèÿ îò ìèðà ìîæíî íàéòè â ðóññêèõ ñåêòàõ ñêîïöîâ.
ß äîë æåí áûë îãðà íè ÷èòü ñâîè ïåð âî íà ÷àëü íûå çà ìå ÷à íèÿ îá ðà ùå íè åì ê îá -
ùå èç âåñ òíûì ôàê òàì â êà ÷åñ òâå èë ëþñ òðà öèè, è íå ñìîò ðÿ íà ïå äàí òè÷ íûå òðå áî -
âà íèÿ Ðàõ ôà ëÿ, ýòî îñòà íåò ñÿ áåç èç ìå íå íèÿ. Äëÿ ñïå öè àëü íî ãî èñ òî ðè ÷å ñ êî ãî
àíà ëè çà ðàç âè òèÿ îïðå äå ëåí íûõ ðå ãè î íîâ áûëî áû ïî ëåç íî è íå îá õî äè ìî ïðî âåñ -
òè â äàëü íåé øåì èñ ñëå äî âà íèå ñòå ïå íè âëè ÿ íèÿ, îñó ùå ñòâëÿ å ìî ãî êàæ äîé îò äåëü -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 159
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
íîé êîí ôåñ ñè åé. Äðó ãàÿ, åùå áî ëåå àê òó àëü íàÿ ïðî áëå ìà — ñðàâ íå íèå ïó òåé ðàç -
âè òèÿ ñòðàí, íà õî äèâ øèõ ñÿ ïîä âëè ÿ íè åì àñ êå òè ÷åñ êî ãî ïðî òåñ òàí òèç ìà; òîëü êî
òà êèå èñ ñëå äî âà íèÿ ìî ãóò ñïî ñî áñòâî âàòü ïî ñòè æå íèþ ïðè ÷èí ðàç ëè ÷èé, êî òî ðûå
íà áëþ äà þò ñÿ â èõ ýâî ëþ öèè. Äëÿ ìåíÿ, îäíà êî, íà è áî ëåå íà ñóù íûå âîï ðî ñû îò íî -
ñÿò ñÿ ê äðó ãî ìó. Âî-ïåð âûõ, äèô ôå ðåí öè ðî âàí íîå âëè ÿ íèå êàëü âè íè ñòñêîé, áàï -
òè ñòñêîé è ïè å òè ñòñêîé ýòèê íà ñòèëü æèç íè ñëå äó åò ïðî ñëå äèòü íà ìíî ãî äå òàëü -
íåå. Äà ëåå, âåñü ìà âàæ íî áûëî áû òùà òåëü íî èñ ñëå äî âàòü èñ òî êè ïî äî áíî ãî ðàç âè -
òèÿ â ñðåä íå âå êîâüå è â ðàí íåì õðèñ òè à íñòâå, ïî ñêîëü êó ðà áî òû Òðåëü ÷à îñòàâ ëÿ -
þò îïðå äå ëåí íîå ïîëå äëÿ äå ÿ òåëü íîñ òè. Ýòî, êî íå÷ íî, òðå áó åò èí òåí ñèâ íî ãî ñî -
òðóä íè ÷åñ òâà ñî ñïå öè à ëèñ òà ìè â îá ëàñ òè òå î ëî ãèè [11].  êîí öå êîí öîâ, íå îá õî äè -
ìî ñïå öè àëü íîå èñ ñëå äî âà íèå äëÿ òîãî, ÷òî áû îá ú ÿñ íèòü ñ ýêî íî ìè ÷åñ êîé òî÷ êè çðå -
íèÿ ïî ñòî ÿí íî ïðî ÿâ ëÿ þ ùå å ñÿ ÿâ íîå ñðî äñòâî áóð æó àç íîñ òè ñ îïðå äå ëåí íûì îá ðà -
çîì æèç íè, êî òî ðûé, áåñ ïðåñ òàí íî èç ìå íÿ ÿñü, âìåñ òå ñ òåì îñòà åò ñÿ ñòîëü æå
óêî ðå íåí íûì. Âàæ íûé, íî âîâ ñå íå åäè íñòâåí íûé àñ ïåêò âêëþ ÷à åò èçó÷åíèå
îòäåëüíûõ ýëåìåíòîâ ðåëèãèîçíûõ ñòèëåé æèçíè, ÿðêèì ïðèìåðîì ÷åãî ìîæåò
áûòü ïðîòåñòàíòñêèé àñêåòèçì. Îáùàÿ ïðîáëåìà ìíîãî è îòðûâî÷íî êîì ìåí òè ðî -
âà ëàñü, ïðè÷åì êîììåíòàðèè äåëàëèñü ñ ñîâåðøåííî ðàçíûõ òî÷åê çðåíèÿ; îäíàêî,
ïî ìîåìó ìíåíèþ, ñóòü äåëà òàê è íå áûëà ñôîðìóëèðîâàíà.
Ïî êðàé íåé ìåðå, ìîæ íî äàòü êðàò êèé îò âåò íà ïî ñëåä íèé âîï ðîñ — âîï ðîñ,
êî òî ðûì Ðàõ ôàëü òàê íå óìå ëî ìà íè ïó ëè ðó åò: à èìåí íî, êà êèå ôàê òî ðû â äå òàëü -
íîé ïà íî ðà ìå ñî âðå ìåí íî ãî êà ïè òà ëèç ìà ìîæ íî òðàê òî âàòü áå çîò íî ñè òåëü íî ê
“âíóò ðè ìèð ñêî ìó àñ êå òèç ìó”? Ìîé îò âåò — àâàí òþ ðèçì êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êî ãî ðàç -
âè òèÿ. Ïî íÿ òèå “àâàí òþ ðèñò” ïî íè ìà åò ñÿ çäåñü òàê, êàê åãî íå äàâ íî îïðå äå ëèë
Ã.Çèì ìåëü â ñâî åì î÷à ðî âà òåëü íîì ýññå. Èõ ýêî íî ìè ÷åñ êóþ ðîëü â ðàì êàõ
èñòîðèè ðàííåãî êàïèòàëèçìà — äà è íå òîëüêî — ñëåäóåò ïðèçíàòü îñîáî âàæíîé.
Òåì íå ìå íåå, âîç ðàñ òà þ ùåå ïî ðà áî ùå íèå âñåé ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñèñ òå ìû ñè ëà -
ìè êà ïè òà ëèç ìà ìîæ íî èí òåð ïðå òè ðî âàòü â îïðå äå ëåí íîì ñìûñ ëå — è cum grano
salis (ñ êðó ïè öåé ñîëè. — Ï.Ê.) — êàê ðàç âè òèå îò ïðè áû ëè, ïî ëó ÷à å ìîé ïðè áëà -
ãîï ðè ÿò íûõ ýêî íî ìè ÷åñ êèõ âîç ìîæ íîñ òÿõ, ê ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñèñ òå ìå. Ãå íå çèñ êà -
ïè òà ëèñ òè ÷åñ êî ãî äóõà, â ìîåì ïî íè ìà íèè ýòî ãî ñëî âà, ìîæ íî îñìûñ ëèòü êàê ðàç -
âè òèå îò ðî ìàí òè ÷åñ êî ãî ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî àâàí òþ ðèç ìà ê ðà öè î íàëü íî ìó ýêî íî ìè -
÷åñ êî ìó æèç íåí íî ìó ïî âå äå íèþ [12]. Êîãî-òî, íà âåð íîå, çà èí òå ðå ñó åò ìîå ìíå íèå
î âîç ìîæ íîé ñóäü áå êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êî ãî ðàç âè òèÿ êàê ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñèñ òå ìû,
åñëè èñ êëþ ÷èòü ðàñ ñìîò ðå íèå ñïå öè ôè ÷åñ êè ñî âðå ìåí íûõ ýëå ìåí òîâ êà ïè òà ëèñ -
òè ÷åñ êî ãî äóõà. Ñëå äî âà ëî áû íà ïîì íèòü, ÷òî Ðàõ ôàëü áðî ñèë íå ñêîëü êî çà ìå ÷à -
íèé íà ñåé ñ÷åò, ïî-ìî å ìó, äî âîëü íî ïî âåð õíîñ òíûõ.  êî íå÷ íîì ñ÷å òå, îò âå ÷àÿ íà
ýòîò âîï ðîñ ìîæ íî ÷åñ òíî ñêà çàòü ñëå äó þ ùåå: ìû íå çíà åì. Îäíà êî, íóæ íî íà ïîì -
íèòü íå êî òî ðûå èç îñíîâ íûõ õà ðàê òå ðèñ òèê ðàç âè òèÿ êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé ñèñ òå ìû
âïëîòü äî ñî âðå ìåí íîñ òè, õîòÿ áû äëÿ çà èí òå ðå ñî âàí íûõ ÷è òà òå ëåé, êî òî ðûå íå
ÿâ ëÿ þò ñÿ ñïå öè à ëèñ òà ìè. Èì ÷àñ òî íå óäà åò ñÿ èç áå æàòü îä íî ãî õà ðàê òåð íî ãî çà -
áëóæ äå íèÿ, êîã äà îíè ïî ëà ãà þò, ÷òî îïðå äå ëåí íûå òåõ íè ÷åñ êèå äîñ òè æå íèÿ áûëè
åäè íñòâåí íîé ïðè ÷è íîé ðàç âè òèÿ êà ïè òà ëèç ìà. Îäíà êî êà ïè òà ëèçì àí òè÷ íîñ òè
ðàç âè âàë ñÿ è áåç òåõ íè ÷åñ êèõ óñî âåð øå íñòâî âà íèé è “ðàñ öâåë” ôàê òè ÷åñ êè îä íî -
âðå ìåí íî ñ ïðå êðà ùå íè åì òåõ íè ÷åñ êî ãî ïðî ãðåñ ñà. Òåõ íè ÷åñ êèé ïðî ãðåññ êîí òè -
íåí òàëü íî ãî ñðåä íå âå êîâüÿ íå ñîì íåí íî áûë íå ìå íåå âà æåí, èáî ñî çäà âàë âîç ìîæ -
íîñ òè äëÿ ðàç âè òèÿ ñî âðå ìåí íî ãî êà ïè òà ëèç ìà, íî íå ñîì íåí íî è òî, ÷òî îí íå êîí -
ñòè òó è ðî âàë íè êà êèõ çíà ÷è òåëü íûõ ñòè ìó ëîâ äëÿ ïî äî áíî ãî ðàç âè òèÿ. Îáúåê òèâ -
íûå ôàê òî ðû, òà êèå êàê îïðå äå ëåí íûé êëè ìàò, êî òî ðûé âëè ÿë íà ñòèëü æèç íè è
ñòî è ìîñòü òðó äà, îò íî ñè ëèñü ê âàæ íåé øèì ïðåä ïî ñûë êàì, íà ðÿ äó ñ ñî öè àëü íî-ïî -
ëè òè ÷åñ êîé îðãà íè çà öè åé ñðåä íå âå êî âî ãî îá ùåñ òâà è áî ëåå ïî çäíè ìè õà ðàê òå ðèñ -
òè êà ìè ñðåä íå âå êî âî ãî ãî ðî äà è åãî áóð æó à çèè. Ñðåä íå âå êî âîå îá ùåñ òâî è ãî ðîä,
ïî êðàé íåé ìåðå ïî ñðàâ íå íèþ ñ àí òè÷ íîñ òüþ, êî òî ðàÿ áûëà îðè åí òè ðî âà íà íà
ìîðñêóþ ýêñïàíñèþ, áûëè â çíà÷èòåëüíîé ñòåïåíè ïðîäóêòîì “ñóõîïóòíîé”
160 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
êóëüòóðû (ñì. ìîþ ðàíåå óïîìÿíóòóþ ñòàòüþ â “Hand worterbuch der Staatswissen -
schaften”). Êðîìå òîãî, íîâûå ôîðìû ýôôåêòèâíîé îðãàíèçàöèè â òîðãîâëå,
íàäîìíîå ïðîèçâîäñòâî, íàïðèìåð, áûëè âåñüìà âàæíûìè ôàêòîðàìè ñ ýêî íî ìè -
÷åñ êîé òî÷êè çðåíèÿ; íå áóäó÷è ñîâåðøåííî ÷óæäû àíòè÷íîé êóëüòóðå, îíè
îêàçàëèñü óíèêàëüíûìè ïî ñâîåìó ðàçìàõó, ñòðóêòóðå è çíà÷åíèþ.
Òîò âå ëè êèé ïðî öåññ ðàç âè òèÿ, êî òî ðûé îá íà ðó æè âà åò ñÿ â âû ñøåé ñòå ïå íè
íå óñòîé ÷è âîì äâè æå íèè ïî çäíå ãî ñðåä íå âå êîâüÿ â íà ïðàâ ëå íèè ê êà ïè òà ëèç ìó è
ìå õà íè çà öèè òåõ íî ëî ãèé, êî òî ðûå òàê âàæ íû äëÿ êà ïè òà ëèç ìà â åãî ñî âðå ìåí íîé
ôîð ìå, äîñ òèã êóëü ìè íà öèè â ñî çäà íèè îïðå äå ëåí íûõ îá ú åê òèâ íûõ ïî ëè òè ÷åñ êèõ
è ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ïðåä ïî ñû ëîê, êî òî ðûå òàê æå íå îá õî äè ìû äëÿ åãî âîç íèê íî âå -
íèÿ. Ýòî ðàç âè òèå äîñ òèã ëî âåð øèí â ñî çäà íèè è ðàñ ïðîñ òðà íå íèè ðà öè î íà ëèñ òè -
÷åñ êî ãî è àí òèò ðà äè öè î íà ëè ñòñêî ãî äóõà; áî ëåå òîãî — âñå ãî äè à ïà çî íà ïî âå äå íèÿ,
êî òî ðîå ïðàê òè ÷åñ êè àñ ñè ìè ëè ðî âà ëî óïî ìÿ íó òûå äîñ òè æå íèÿ. Äëÿ ïî íè ìà íèÿ
ýòî ãî ôå íî ìå íà áûëî áû ïî ëåç íî âçãëÿ íóòü, ñ îä íîé ñòî ðî íû, íà èñ òî ðèþ ñî âðå -
ìåí íîé íà óêè è åå ïðàê òè ÷åñ êîå îò íî øå íèå ê õî çÿ éñòâó, ðàç âè â øå å ñÿ ëèøü â íî -
âåé øåå âðå ìÿ, à ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, íà èñ òî ðèþ ñî âðå ìåí íî ãî æèç íåí íî ãî ïî âå äå -
íèÿ è åãî ïðàê òè ÷åñ êîå çíà ÷å íèå äëÿ õî çÿ éñòâà. Àñïåêòû òà êî ãî æèç íåí íî ãî ïî âå -
äå íèÿ áûëè, åñòü è áó äóò ïðåä ìå òîì ìîèõ ðà áîò. Ðàç âè òèå ïðàê òè ÷åñ êè-ðà öè î íà -
ëèñ òè ÷åñ êîé ðå ãó ëÿ öèè æèç íåí íî ãî ïî âå äå íèÿ, î÷å âèä íî, íå ñêîëü êî îò ëè ÷à åò ñÿ
îò ðàç âè òèÿ íà ó÷íî ãî ðà öè î íà ëèç ìà è íå îá ÿ çà òåëü íî ñâÿ çà íî ñ íèì. Ïåð âûå îñíî -
âà íèÿ ñî âðå ìåí íûõ åñ òåñ òâåí íûõ íàóê áûëè çà ëî æå íû â êà òî ëè ÷åñ êèõ ðå ãè î íàõ è
êà òî ëè ÷åñ êè ìè óìà ìè. Îäíà êî ïåð âàÿ ïî ïûò êà ìå òî äè ÷åñ êî ãî ïðè ìå íå íèÿ íà óêè
ê ïðàê òè ÷åñ êèì öå ëÿì ÿâ ëÿ åò ñÿ èç íà ÷àëü íî ïðî òåñ òà íòñêîé. Òî÷ íî òàê æå î÷å âèä -
íî, ÷òî îïðå äå ëåí íûå êîí öåï òó àëü íûå ïðè íöè ïû, âàæ íûå äëÿ ðå ãó ëÿ öèè ïî âå äå -
íèÿ, èìå þò ñâî å îá ðàç íîå ñðî äñòâî ñ ïðî òåñ òà íòñêèì îá ðà çîì ìûñ ëåé. (Áî ëåå ïîä -
ðîá íûé êîì ìåí òà ðèé âû õî äèò çà ðàì êè äàí íîé ñòàòüè). Áûëî áû ñî âåð øåí íî íå -
ïðà âèëü íî ïî ëà ãàòü, ÷òî âåðà êàê òà êî âàÿ â ñâîå âðå ìÿ áûëà ïî ìå õîé íà ïóòè ðàç -
âè òèÿ ýì ïè ðè ÷åñ êîé íà óêè. Íà ÷è íàÿ ñ XVII âåêà è âïëîòü äî Ôà ðà äåÿ è Ìàê ñâåë -
ëà ãëàâ íûå ôè ãó ðû àí ãëèé ñêî ãî åñ òåñ òâîç íà íèÿ ïðåä îñòàâ ëÿ þò äîñ òà òî÷ íî ñâè äå -
òåëüñòâ ïðÿ ìî ïðî òè âî ïî ëîæ íî ìó; èç âåñ òíî, ÷òî îäèí èç óïî ìÿ íó òûõ ôè çè êîâ
ïðî ïî âå äî âàë â öåð êâè ñâî åé ñåê òû â XIX âåêå. Ïðàê òè ÷åñ êîå, ìå òî äè ÷åñ êîå, à íå
ïðî ñòî ñëó ÷àé íîå ïîä êëþ ÷å íèå åñ òåñ òâåí íûõ íàóê ê õî çÿ éñòâåí íîé äå ÿ òåëü íîñ òè
ÿâ ëÿ åò ñÿ êëþ ÷å âûì ìî ìåí òîì â ðàç âè òèè ðå ãó ëÿ öèè æèç íè â öå ëîì. Áå çóñ ëîâ íî,
îïðå äå ëåí íîå âëè ÿ íèå ýïîõ Ðåíåññàíñà è Ðåôîðìàöèè, â ÷àñòíîñòè ÷åðåç ôðàãìåí -
òàðíî îïèñàí íóþ ìíîþ òðàíñôîðìàöèþ, ðåøàþùèì îáðàçîì ñïîñîáñòâîâàëî åãî
ðàçâèòèþ. Åñëè áû ìíå çàäàëè âñåðüåç âîïðîñ î òîì, íàñêîëüêî âûñîêî ÿ îöåíèâàþ
âàæíîñòü ïîñëåäíåãî ôàêòîðà, ìîé îòâåò, ïîñëå òùàòåëüíîãî èçó÷åíèÿ ïðîáëåìû,
áûë áû ñëåäóþùèì: î÷åíü âûñîêî. Òî, ÷òî íå ñóùåñòâóåò “÷èñëîâîé” øêàëû
âàæíîñòè â èñòîðè÷åñêèõ îöåíêàõ (Zurechnung) — âûõîäèò çà ïðåäåëû ìîåé
êîìïåòåíöèè.
Îäíà êî ÿ ïî ëà ãàþ, ÷òî ïî ëå ìè êè óæå áî ëåå ÷åì äîñ òà òî÷ íî. Êî íå÷ íî æå, íå -
ëüçÿ îæè äàòü, ÷òî ìíî ãèì òóò æå çà õî ÷åò ñÿ âíè ìà òåëü íî ïðî ÷è òàòü êðè òè êó å ìóþ
ðà áî òó, ëèøü ïî òî ìó, ÷òî èì äî âå ëîñü îçíà êî ìèòü ñÿ ñ íå çà ñëó æè âà þ ùåé âíè ìà -
íèÿ “êðè òè êîé” — ñ êðè òè êîé, ÿâíî ëè øåí íîé ïî íè ìà íèÿ. Áîëü øè íñòâó ÷è òà òå -
ëåé òà êîé âî è íñòâó þ ùèé òèï, êàê “êðè òèê” Ðàõ ôàëü, âñåã äà ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ ïðà -
âûì — à òî, ÷òî îí ïðè íàä ëå æèò èìåí íî ê òà êî ìó òèïó êðè òè êîâ, ÿ, ïî ëà ãàþ, óæå
ïðî äå ìî íñòðè ðî âàë. ×è òà òå ëÿì, íå âïîë íå ïðåä ñòàâ ëÿ þ ùèì ñåáå ñè òó à öèþ, ìî -
æåò ïî êà çàòü ñÿ íå âå ðî ÿò íûì, ÷òî áû ïðî ôåñ ñîð èñ òî ðèè, âû ñòó ïà þ ùèé ñòîëü ñà -
ìî íà äå ÿí íî, áûë ñïî ñî áåí, íà óäèâ ëå íèå ïî âåð õíîñ òíî è ïðåä âçÿ òî ïðî ÷òÿ ìîé
òðóä, â ðå çóëü òà òå â êîð íå íå ïðà âèëü íî ïî íÿòü âñþ ðàñ ñìàò ðè âà å ìóþ ïðî áëå ìó, à
çà òåì íå âû ÿ âèòü íå îá õî äè ìûõ êà ÷åñòâ, ÷òî áû ïðè çíàòü ñâîþ îøèá êó, ïî ñëå òîãî
êàê îíà áûëà åìó ïðî äå ìî íñòðè ðî âà íà. Óâû, äåëî îá ñòî èò èìåí íî òàê è íå èíà ÷å. Ê
âå ëè êî ìó ñî æà ëå íèþ, ìíå ïðè øëîñü ýòî äî êà çû âàòü, èñïîëüçîâàâ, ïî íåñîì íåííîé
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 161
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
âèíå êðèòèêà, áîëüøå æóðíàëüíûõ ñòðàíèö, íåæåëè “Internationale Wochen schrift”
ãîòîâ áûë ïðåäîñòàâèòü äëÿ ýòîé àáñîëþòíî áåñïëîäíîé ïîëåìèêè.
Ïðè ìå ÷à íèÿ
1. Harnack A.V. Der Wert der Arbeit nach Uãrchristlichen Anschauung // Mittei -
lungen des Evangelisch-Sozialen Kongresses. 14 Folge.— 1905. — ¹ 3/4. — S. 48. Ãàð íàê
íà ñòî ÿ òåëü íî ïîä ÷åð êè âàë òîò ôàêò, ÷òî ïðåä ñòàâ ëå íèÿ î ñïå öè ôè ÷åñ êè ýòè ÷åñ êîé çíà -
÷è ìîñ òè òðó äà è åãî âû ñî êîì ñòà òó ñå íå áûëè èç íà ÷àëü íî õðèñ òè àí ñêè ìè èëè äàæå
ïðî ñòî ñâî éñòâåí íû ìè åìó. Ñì. òàê æå: Hauck F. (ed). Stellung des Urchristemtum zu
Arbeit und Geld.
Çà ïî âåäü “Êòî íå õî ÷åò ðà áî òàòü, ïóñòü è íå åñò” (2 Ôåññ. 3:10) íà ïðàâ ëå íà ïðî òèâ
îñî áî ãî òèïà ïà ðà çè òè ðó þ ùèõ ìèñ ñè î íå ðîâ, êî òî ðûé ìîæ íî áûëî âñòðå òèòü âî âñå
âðå ìå íà. Ñå ãîä íÿ ýòî áûëî ïðåä ñòàâ ëå íî â êëàñ ñè ÷åñ êîé ôîð ìå â íå áå çûí òå ðåñ íîì
îïè ñà íèè Áó êå ðîì Âà øèí ãòî íîì “çîâà” áîæü å ãî, ïðî ÿâ ëÿ þ ùå ãî ñÿ ó íå ãðîâ, êîã äà îíè
ïðåä ïî ÷è òà þò áûòü ñâÿ òû ìè, à íå ðà áî ÷è ìè. Äðó ãèå ïî äî áíûå ïðè ìå ðû ÷àñ òè÷ íî ñî -
äåð æàò ñÿ â íå êî òî ðûõ ïðè ò÷àõ ëèáî ñâÿ çà íû ñ ýñ õà òî ëî ãè åé. Ïî çè òèâ íûå êîí íî òà öèè
òðó äà íà ìíî ãî ÷àùå, ÷åì ñðå äè ðàí íèõ õðèñ òè àí, ìîæ íî îá íà ðó æèòü â ñðå äå êè íè êîâ è
â íå êî òî ðûõ ÿçû ÷åñ êèõ ýë ëèí ñêèõ ýïè òà ôè ÿõ, ðàñ ïðîñ òðà íåí íûõ â êðó ãàõ ìåë êîé áóð -
æó à çèè. Â ñâå òå òåõ ïî ëî æå íèé, êî òî ðûå ÿ âû ñêà çàë â ñâî èõ ðà áî òàõ î âëè ÿ íèè äóõà
Âåò õî ãî Çà âå òà íà ïó ðè òàí ñêóþ ýòè êó ïðè çâà íèÿ, áå çóñ ëîâ íî, âû ãëÿ äèò ãðî òåñ êíûì,
êîã äà Ðàõ ôàëü îá ðà ùà åò èõ ïðî òèâ ìåíÿ, à òî, ÷òî îí çíà åò îá ýòîì èñ êëþ ÷è òåëü íî èç
ìîèõ çà ìå ÷à íèé, âèä íî ïî åãî ïóñ òûì è íå î áîñ íî âàí íûì êîì ìåí òà ðè ÿì. ß òàê æå îò ìå -
òèë õî ðî øî èç âåñ òíûé ñïîñîá, áëàãîäàðÿ êîòîðîìó ýòî âîçðîæ äåíèå Âåòõîãî Çàâåòà
ñîîòíîñèòñÿ ñî ñïåöèôè÷åñêèìè õàðàêòåðèñòèêàìè ïóðèòàíñêîé ðåëèãèîçíîñòè, îïè -
ñàí íîé ìíîþ. Ðàõôàëü òàêæå çàáûë îá ýòîì.
2. Ýòî íå ñëå äó åò ðàñ ñìàò ðè âàòü êàê óòâåð æäå íèå îá îá ùåï ðè íÿ òîé ïå äà ãî ãè ÷åñ -
êîé öåí íîñ òè èñ ïî âå äè. Îäíà êî, åñëè ðàñ ñìîò ðåòü íà ñòàâ ëå íèÿ ïî èñ ïî âå äè èëè èí -
ôîð ìà öèþ î âîï ðî ñàõ, êî òî ðûå îá û÷ íî çà äà þò ñÿ âî âðå ìÿ èñ ïî âå äè, òî ñòà íåò ÿñíî, ÷òî
ýòî áûëè è åñòü ñî âåð øåí íî íå òå ïðî áëå ìû, êî òî ðûå íàñ èí òå ðå ñó þò. Êðî ìå òîãî, èñ -
òî ðèÿ ñ çà ïðå òîì ðîñ òîâ ùè ÷åñ òâà ÿâ ëÿ åò ñÿ õî ðî øèì ïðè ìå ðîì äå éñòâè òåëü íî ãî îò íî -
øå íèÿ ìåæ äó êà òî ëè ÷åñ êîé äîê òðè íîé è ýêî íî ìè ÷åñ êîé äå ÿ òåëü íîñ òüþ. Õî ðî øî èç -
âåñ òíî, ÷òî äàæå ñå ãî äíÿ ýòîò çà ïðåò íå îò ìå íåí è ñî ãëàñ íî óñòà íîâ ëåí íûì ïðè íöè ïàì
öåð êîâ íî ãî ðó êî âî äñòâà íå ìî æåò áûòü îò ìå íåí. Ýòî îá ú ÿñ íÿ åò ñÿ òåì, ÷òî òðå áî âà íèå
çà ïðå òà ðîñ òîâ ùè ÷åñ òâà íå äâóñ ìûñ ëåí íî èç ëî æå íî â Äåê ðå òà ëè ÿõ. Îäíà êî ýòî ÿâ ëÿ åò -
ñÿ ðå çóëü òà òîì îøè áî÷ íî ãî ïå ðå âî äà ñ ãðå ÷åñ êî ãî, à îò ñþ äà — è ñî âåð øåí íî íå ïðà -
âèëü íî ãî ïå ðå âî äà â “ñâÿ ùåí íîé” Âóëü ãà òå. Íî íà ïðàê òè êå ýòîò çà ïðåò âïåð âûå îïðå -
äå ëåí íî ïå ðå ñòàë âû ïîë íÿòü ñÿ ëèøü ìå íåå ñòî ëå òèÿ íà çàä, êîã äà äè ðåê òèâ íûå êîí ãðå -
ãà öèè ñâÿ òåé øåé êàí öå ëÿ ðèè èíñòðóê òè ðî âà ëè èñ ïî âåä íè êîâ íå ñïðà øè âàòü îá
usuraria pravitas (ðîñ òîâ ùè ÷åñ êàÿ íå ñïðà âåä ëè âîñòü. — Ï.Ê.) â âîï ðî ñàõ î ññó äàõ. Äî -
ïóñ êà ëîñü, ÷òî êà þ ùèé ñÿ îñòà íåò ñÿ ïî êîð íûì öåð êâè, åñëè öåð êîâü ñî ÷òåò íå îá õî äè -
ìûì îïÿòü íà âÿ çàòü çà ïðåò. Ýòî íà ïî ìè íà åò ïóá ëè÷ íûå äèñ êóñ ñèè â êà òî ëè ÷åñ êèõ êðó -
ãàõ Ôðàí öèè îá onanismus matrimonialis, òî åñòü ôîðìå êîíòðîëÿ çà ðîæäàåìîñòüþ,
íàïðàâëåííîé íà êîíñåðâàöèþ ñåìåé ñ äâóìÿ äåòüìè. Íåñìîòðÿ íà áèáëåéñêèå
ïðîêëÿòèÿ â îòíîøåíèè ýòîé ïðàêòèêè, íàñêîëüêî ìíå èçâåñòíî, îáñóæäåíèå äàííîé
èäåè íå ïîäâåðãëîñü îñóæäåíèþ ñî ñòîðîíû öåðêîâíûõ âëàñòåé.
Òà êîé òèï êîì ïðî ìèñ ñà õà ðàê òå ðåí äëÿ êà òî ëè ÷åñ êîé öåð êâè. Îíà òî ëå ðàí òíà ê
ýòîé ïðàê òè êå temporum ratione habita (ïðè îá ðå òåí íîå â ñî áñòâåí íîñòü ïî ïðà âó äàâ -
íîñ òè. — Ï.Ê.), òî÷ íî òàê æå êàê îíà áûëà òî ëå ðàí òíà ê ñó ùåñ òâî âà íèþ de fañto îïðå äå -
ëåí íûõ ôîðì êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé äå ÿ òåëü íîñ òè, õîòÿ îíè íè êîã äà íå ïî ëó ÷à ëè ïðÿ ìî ãî
îäîá ðå íèÿ. Èñêëþ ÷å íèå ñî ñòî ÿ ëî â îò ðè öà íèè îïðå äå ëåí íûõ ôîðì êà ïè òà ëèç ìà —
îäíó èç êî òî ðûõ öåð êîâü ñàìà èñ ïîëü çî âà ëà [Âå áåð èìå åò â âèäó ðîñ òîâ ùè ÷åñ òâî. —
162 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
Ï.Ê.]; òå ïåðü æå îíà âïîë íå òî ëå ðàí òíà ê èñ ïîëü çî âà íèþ ýòèõ ôîðì. Â ïðî òè âî ïî ëîæ -
íîñòü ýòî ìó, ïðî òåñ òà íòñêèé àñ êå òèçì ñî çäàë äëÿ êà ïè òà ëèç ìà ïîçèòèâ íóþ ýòèêó, — òó
äóøó, â êîòîðîé íóæäàëàñü ýòà äåÿòåëüíîñòü äëÿ ñëèÿíèÿ “äóõà” è “ôîðìû”.
3. ß ñðàâ íèë íàä åæ íîñòü êðå äè òà, îá åñ ïå ÷åí íóþ òà êèì îá ðà çîì, ñ êðå äè òî ñ ïî ñîá -
íîñ òüþ, êî òî ðîé îá ëà äà ëè ÷ëå íû Íå ìåö êî ãî ñòó äåí ÷åñ êî ãî êëó áà.  ìîå âðå ìÿ ñòó äåíò
ïî ñëå ïî ëó ÷å íèÿ “ëåí òû” ñòó äåí ÷åñ êî ãî áðà òñòâà ìîã æèòü â Ãåëü äåð áåð ãå ïî ÷òè ÷òî
áåñ ïëàò íî; ó íîâè÷êîâ æå êðåäèòîðû áðàëè â çàëîã “çà÷åòêó”.
Íå÷ òî ïî õî æåå íà ýòî ïðåä ñòàâ ëÿë ñî áîé êðå äèò, êî òî ðûé ïðåä îñòàâ ëÿë ñÿ ñðåä íå -
âå êî âûì êëè ðè êàì, íàä êî òî ðû ìè, êàê ñðå äñòâî äàâ ëå íèÿ, ïî ñòî ÿí íî âè ñå ëà óãðî çà îò -
ëó ÷å íèÿ. Ïî äîá íûì æå îá ðà çîì ñî âðå ìåí íî ìó ìî ëî äî ìó ñëó æà ùå ìó ìî ãóò çà ÷àñ òóþ
ïðåä îñòàâ ëÿòü ñÿ ðèñ êî âàí íûå êðå äè òû, ïî ñêîëü êó íàä íèì âè ñèò óãðî çà óâîëü íå íèÿ â
ñëó ÷àå íå âîç âðà òà äå íåã. Îäíà êî, ñ òî÷ êè çðå íèÿ ñî öè î ëî ãèè, åñòü ñó ùåñ òâåí íîå ðàç ëè -
÷èå ìåæ äó âñå ìè ýòè ìè ñëó ÷à ÿ ìè è ïðè ìå ðà ìè èç æèç íè ðå ëè ãè îç íûõ ñåêò, ãäå íàä åæ -
íàÿ êðå äè òîñ ïî ñîá íîñòü ðàñ ñìàò ðè âà åò ñÿ êàê ñóá ú åê òèâ íîå êà ÷åñ òâî ëè÷ íîñ òè, êî òî -
ðàÿ ïî ñëå îò áî ðà è ñî îò âå òñòâó þ ùèõ èíñòðóê öèé ñòà íî âèò ñÿ ÷ëå íîì ñåê òû.  ïðî òè âî -
ïî ëîæ íîñòü ýòî ìó, â ïå ðå ÷èñ ëåí íûõ ïðè ìå ðàõ ðå÷ü èäåò î áî ëåå íàä åæ íûõ îá ú åê òèâ -
íûõ ãà ðàí òè ÿõ âû ïëà òû äîë ãà êðå äè òî ðàì.  ñëó ÷àå ñ ñåê òà ìè ýòî èìå ëî ëèøü âòî ðè÷ -
íîå çíà ÷å íèå. Ñ òî÷ êè çðå íèÿ ïñè õî ëî ãèè, áûëà ñî çäà íà ñî âåð øåí íî èíàÿ ñè òó à öèÿ,
áëà ãî äà ðÿ õà ðàê òåð íî ìó èí ñòè òó òó âîñ ïè òà íèÿ ìî ëî äûõ ìå òî äèñ òîâ è â ðàâ íîé ñòå ïå -
íè õà ðàê òåð íî ìó äëÿ íèõ èñ ïîëü çî âà íèþ ñî áðà íèé íå áîëü øèõ ãðóïï äëÿ ðå ãó ëÿð íîé
ïðîâåðêè äóõîâíîãî ñîñòîÿíèÿ, òî åñòü îòêðûòîé èñïîâåäè ñ èçâåñòíûìè îãðà íè ÷å íè ÿ -
ìè.  îòëè÷èå îò ýòèõ ñîáðàíèé ó÷àñòíèêè èñïîâåäîâàëèñü íà ðàâíûõ. Òàêàÿ ñèòóàöèÿ
èñ÷åçëà, íî ðàíüøå îíà î÷åíü ìíîãî çíà÷èëà.
4. Îáó ÷å íèå, îá ðà ùåí íîå ê ðå à ëè ÿì æèç íè, ÿâ ëÿ åò ñÿ ñòà ðûì, è, êàê ÿ óæå óêà çû -
âàë, âåñü ìà ñïå öè ôè ÷åñ êè óêî ðå íåí íûì â ðå ëè ãèè ïðè íöè ïîì ïè å òè ñòñêîé ïå äà ãî ãè -
êè. Ïðåæ äå âñå ãî, íå ÷òî ïî äî áíîå ìîæ íî îá íà ðó æèòü ó êâà êå ðîâ è áàï òèñ òîâ. Ñå ãî ä íÿ,
íà ïðè ìåð, ýòî íå ðåä êî ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ â ðàñ ïðå äå ëå íèè ÷ëå íîâ òà êèõ ñåêò ïî êîì ìåð ÷åñ -
êèì è äðó ãèì ó÷åá íûì çà âå äå íè ÿì, à òàê æå â èõ ïðî ôåñ ñè î íàëü íûõ ïðåä ïî÷ òå íè ÿõ.
Íå ñîì íåí íî, ýòè õà ðàê òåð íûå îñî áåí íîñ òè î÷åíü âàæ íû â îïðå äå ëå íèè îò íî øå íèÿ
ìåæ äó òà êè ìè ôîð ìà ìè ðå ëè ãè îç íîñ òè è ñî âðå ìåí íûì êà ïè òà ëèç ìîì. Òî÷ íî òàê æå áå -
çóñ ëîâ íî áîëü øîå çíà ÷å íèå â îá ëàñ òè íà ðîä íî ãî îá ðà çî âà íèÿ èìå þò îá ùå èç âåñ òíûå
äîñ òè æå íèÿ Ðå ôîð ìà öèè. Îäíà êî ýòà ïî ñëåä íÿÿ, î÷åíü îá ùàÿ ñâÿçü èìå åò ñâîè îãðà -
íè ÷å íèÿ. Íè ÷å ãî ïî äî áíî ãî äîñ òè æå íè ÿì Ïðóñ ñêî ãî ãî ñó äà ðñòâà â íà ðîä íîì îá ðà çî âà -
íèè â íà è áî ëåå êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êè ðàç âè òîé ñòðà íå òîãî âðå ìå íè, â Àíãëèè, íå áûëî.
Õî ðî øî èç âåñ òíî, ÷òî îá ùåå îá ðà çî âà íèå êàê òà êî âîå è êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîå ðàç âè òèå
îò íþäü íå ïà ðàë ëåëü íû. Áûëî áû çíà ÷è òåëü íûì ïðå óâå ëè ÷å íè åì ãî âî ðèòü, êàê ýòî äå -
ëà åò Ðàõ ôàëü, ÷òî âíóò ðè ïðî òåñ òàí òèç ìà îò ñó òñòâó åò èëè æå îò ñó òñòâî âà ëà âîñ ïðè èì -
÷è âîñòü ê ðàç âè òèþ íà ðîä íî ãî îá ðà çî âà íèÿ. Ýòà âîñ ïðè èì ÷è âîñòü êàê ðàç îñî áåí íî õà -
ðàê òåð íà äëÿ íà øå ãî íå ïî êî ëå áè ìî ãî ïðî òåñ òà íòñêî ãî èñòåáëèøìåíòà ê âîñòîêó îò
Ýëüáû. ß ëèøü îòìåòèë â ñâîåé ðàáîòå ñîîòíîøåíèå ìåæäó ïðîôåññèîíàëüíî-äåòåð -
ìèíèðîâàííûìè òåíäåíöèÿìè è óñòàíîâêîé Fides im plicita (ãîòîâíîñòü èíäèâèäà
ïðèíèìàòü âñå â ó÷åíèè öåðêâè, äàæå òî, ÷òî åìó íåïîíÿòíî. — Ï.Ê.).
5. Îñî áàÿ ïðè ðî äà ëþ òå ðàí ñêî ãî ñè íî äà â Ìèñ ñó ðè, â ïðî òè âî ïî ëîæ íîñòü äðó ãèì
âå ðî èñ ïî âå äà íè ÿì, îñòàâàëàñü â ñèëå.
6. Â õà ðàê òåð íîé äëÿ Ðàõ ôà ëÿ ìà íå ðå îí, ñ îä íîé ñòî ðî íû, ïðåä ïðè íè ìà åò ãðàí äè -
îç íûå óñè ëèÿ äëÿ äèñ êðå äè òà öèè íå òîëü êî ñà ìî ãî ýòî ãî âû ðà æå íèÿ, íî è ñî îò âå òñòâó -
þ ùå ãî ñî äåð æà òåëü íî ãî òå çè ñà î åãî èñ òèí íîì îò íî øå íèè ê ðà öè î íàëü íî ìó ìî íà øåñ -
êî ìó àñ êå òèç ìó êà òî ëè öèç ìà (âî âñÿ êîì ñëó ÷àå, ýòîò òå çèñ ïðè íàä ëå æèò ê èäå ÿì åãî
òàê íà çû âà å ìîé êðè òè êè). Ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, îí íà ïî ìè íà åò ìíå, ÷òî, ïî ìíå íèþ óâà -
æà å ìûõ èñ òî ðè êîâ öåð êâè, ýòè ñïå öè ôè ÷åñ êèå ÷åð òû àñ êå òè ÷åñ êîé ïðî òåñ òà íòñêîé ðå -
ëè ãè îç íîñ òè ÿâ ëÿ þò ñî áîé “íå çà âåð øåí íóþ" ïî áå äó íàä êà òî ëè öèç ìîì. Ýòà “íå çà âåð -
øåí íîñòü” ïðåä ïî ëà ãà åò ðàç âè òèå ñî îò âå òñòâó þ ùå ãî ïî íÿ òèÿ íà ðÿ äó ñ ñóá ú åê òèâ íî íå -
îïðî âåð æè ìûì îöå íî÷ íûì ñóæ äå íè åì. Îíî îò áðà ñû âà åò ëþ òå ðà íñòâî, êî òî ðîå îò âåð -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 163
Àíòèêðèòè÷åñêîå ïî ñëåñ ëî âèå ê “Äóõó êà ïè òà ëèç ìà”
ãà åò èäåþ ñâÿ òîñ òè ÷å ðåç òðóä êàê âû ñî ÷àé øåå ïðî ÿâ ëå íèå ïðî òåñ òàí òèç ìà, è ñòðî èò
èå ðàð õèþ, èñ õî äÿ èç ýòî ãî ìî ìåí òà. Îäíà êî, èñ òî ðè ÷åñ êè, ðàç âè òèå âíóò ðè ìèð ñêî ãî
àñ êå òèç ìà ÿâ ëÿ åò ñÿ ïðî äóê òîì ïå ðè î äà, ïðè øåä øå ãî íà ñìåíó Ðåôîð ìàöèè, è, òàêèì
îáðàçîì, ÿâëÿåòñÿ ñêîðåå ïîâòîðíûì ïðîáóæäåíèåì ðåëèãèîçíûõ ìîòèâàöèé, êîòîðûå
òàêæå ïîîùðÿëèñü êàòîëèöèçìîì, íî ñîâåðøåííî ïî-äðóãîìó è ñ ñîâåðøåííî èíûìè
ðåçóëüòàòàìè.
7. ß óæå óêà çû âàë, ÷òî âîç íèê íî âå íèå homo economicus çà âè ñå ëî îò íå êî òî ðûõ
î÷åíü ñïå öè ôè ÷åñ êèõ îá ú åê òèâ íûõ óñëî âèé. Ñðå äè íèõ áûëè ãå îã ðà ôè ÷åñ êèå, ïî ëè òè -
÷åñ êèå, ñî öè àëü íûå è äðó ãèå óñëî âèÿ êóëü òó ðû ñðåä íå âå êîâüÿ, îòëè÷íûå îò óñëîâèé
àíòè÷íîñòè.
8. Ñðàâ íèì, íà ïðè ìåð, ïèñü ìî Äæî íà Êèò ñà ñâî å ìó áðà òó Òî ìà ñó (îò 3 èþëÿ 1818
ãîäà). “Ýòè öåð êîâ íè êè” ïðå âðà òè ëè Øîò ëàí äèþ â “êî ëî íèþ íà êî ïè òå ëåé è ïðå óñïå -
âà þ ùèõ ïðåä ïðè íè ìà òå ëåé” (àí òè òå çèñ Èðëàíäèè, îòêóäà îí ïèñàë).
9. Îäíà êî ðå÷ü íå èäåò, åñ òåñ òâåí íî, íè î ïðå îá ëà äà þ ùåé ïðè âåð æåí íîñ òè, íè î
áåç ðàç ëè ÷èè îïðå äå ëåí íûõ âû ñøèõ ïî ëè òè ÷åñ êèõ êëàñ ñîâ ê àð ìè íè à íñòâó, ÷òî ÿ è îò -
ìå òèë â ñâî åé ðà áî òå. Ïî äîá íîå æå â ðàâ íîé ñòå ïå íè õà ðàê òåð íî è äëÿ äðó ãèõ ìåñò. Â
Ãîë ëàí äèè, òàê æå êàê è â Àíãëèè, ýòè âû ñøèå ñëîè áîëü øå âñå ãî ñòðå ìè ëèñü îòî é òè îò
êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé äå ÿ òåëü íîñ òè, ïî êðàé íåé ìåðå ÷àñ òè÷ íî, ïó òåì “àðèñ òî ê ðà òè çà -
öèè” ñâî å ãî ñî ñòî ÿ íèÿ ÷å ðåç ïðè îá ðå òå íèå äâî ðÿ íñòâà. Åñëè Ðàõ ôàëü, â ñâå òå ìîèõ îä -
íî çíà÷ íûõ êîì ìåí òà ðè åâ îá àð ìè íè à íñòâå, ïî çâî ëèë ñåáå çà ÿ âèòü, ÷òî ìíå íå âå äî ìû
ýòè õî ðî øî èç âåñ òíûå âåùè è äàæå ïî ñëå òîãî, êàê ÿ óêà çàë åìó íà ýòî, ñ÷åë âîç ìîæ -
íûì ïðî äîë æàòü â òîì æå äóõå, îáðàùàÿñü ê ñâîèì ÷èòàòåëÿì, — âñå ýòî îòðàæàåò ëèøü
òî, ÷òî íå õîòåëîñü áû âíîâü ïîâòîðÿòü î íåì.
10. Óòî÷ íþ, ÷òî áû èç áå æàòü íå ïðà âèëü íî ãî ïî íè ìà íèÿ: ýòîò çà ñòîé äå éñòâè òåëü íî
èìåë î÷åíü âàæ íûå âíóò ðåí íèå è âíåø íèå ïî ëè òè ÷åñ êèå ïðè ÷è íû, îäíà êî, ñ äðó ãîé
ñòî ðî íû, ýòî îò íþäü íå îò ðè öà åò âëè ÿ íèÿ ðàç ðó øå íèÿ àñ êå òè ÷åñ êèõ ñêëîí íîñ òåé. ß áû
íå ñìîã âïîë íå àäåê âàò íî îò âå òèòü íà ýòîò âîïðîñ, ðàâíî êàê è íèêòî äðóãîé.
11. Òî, ÷òî ðÿä êîë ëåã — óâà æà å ìûõ òå î ëî ãîâ — ñìîò ðÿò íà ìîè ïî ïûò êè íå áåç èí -
òå ðå ñà è íå áåç ïî îùðå íèÿ, ÿâ ëÿ åò ñÿ äëÿ ìåíÿ äî êà çà ò åëüñòâîì òîãî, ÷òî ïðåä ìåò ìî å ãî
èñ ñëå äî âà íèÿ çà ñëó æè âà åò âíè ìà íèÿ. ß â ïî ëíîé ìåðå îñîç íàþ, ÷òî òà êî ãî ðîäà îò ñëå -
æè âà íèå âçà è ìîñ âÿ çè ìåæ äó îïðå äå ëåí íû ìè ðå ëè ãè îç íî-ìî òè âè ðî âàí íû ìè òåí äåí -
öè ÿ ìè è èõ ïî ñëå äñòâè ÿ ìè äëÿ æèç íè áóð æó à çèè ñêî ðåå âñå ãî íå ïî çâî ëÿ åò îò äàòü
äîë æíîå àá ñî ëþò íî ìó öåí íîñ òíî ìó ñî äåð æà íèþ ñî îò âå òñòâó þ ùèõ ðå ëè ãè îç íûõ ôîðì.
Äëÿ ëþ äåé ñ ÷ó âñòâè òåëü íîé ðå ëè ãè îç íîé íà òó ðîé ãðó áîñòü è äå ìî íñòðà òèâ íîñòü ýòîé
ìî òè âà öèè, åñëè îöå íè âàòü åå ñ ðå ëè ãè îç íîé òî÷ êè çðå íèÿ, îòî äâè ãà åò åå íà ïå ðè ôå -
ðèþ ïîä ëèí íîé ðå ëè ãè îç íîñ òè. Ýòî íå ïîä ëå æèò ñî ìíå íèþ. Òåì íå ìå íåå, íå îá õî äè ìà
è ýòà ÷èñ òî ñî öè î ëî ãè ÷åñ êàÿ ðà áî òà. Ñðå äè òå î ëî ãîâ Òðåëü÷ èç âåñ òåí òåì, ÷òî ðàç âè âà -
åò ïî äî áíûå èäåè. Áå çóñ ëîâ íî, ýòî áûëî áû ëó÷ øå ñäå ëàòü ñà ìèì ñïå öè à ëèñ òàì, ïî -
ñêîëü êó ìû — âíåø íèå íà áëþ äà òå ëè — ëèøü ôîð ìó ëè ðó åì ïî ñâî å ìó è ñî ñâî åé òî÷ êè
çðå íèÿ íå êî òî ðûå âîç ìîæ íûå àñ ïåê òû ïðî áëå ìà òè êè, ìî ãó ùåé èõ çà èí òå ðå ñî âàòü. Òå -
ïåðü îíè, âå ðî ÿò íî, ïî æå ëà þò ðàññìîòðåòü ýòè ïîïûòêè ëèáî êðèòè÷åñêè, ëèáî ñ
îäîáðåíèåì. Íà ýòî ÿ è íàäåÿëñÿ; ÿ îæèäàþ ïëîäîòâîðíîé è ñîäåðæàòåëüíîé êðèòèêè
ñî ñòîðîíû òåîëîãîâ, íî íå îò íåóêëþæèõ äèëåòàíòîâ-ïîëåìèñòîâ, òàêèõ êàê Ðàõôàëü.
12. Ýòî òðå áó åò, êî íå÷ íî, áî ëåå âíè ìà òåëü íî ãî ðàñ ñìîò ðå íèÿ, êî òî ðîå ÿ ìîãó ïðåä -
ñòà âèòü çäåñü ëèøü ïî âåð õíîñ òíî. Ñ îá ú åê òèâ íîé òî÷ êè çðå íèÿ, îò ÷à ÿí íûé ïðåä ïðè -
íè ìà òå ëüñêèé ðèñê — âîâ ñå íå àâàí òþ ðà, êîã äà îí ÿâ ëÿ åò ñÿ, ïî ñóòè, êîì ïî íåí òîì
ïðåä ïðè ÿ òèÿ, áàçèðóþùåãîñÿ íà ðàöèîíàëüíîì ðàñ÷åòå.
164 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Ìàêñ Âå áåð
|