Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия
This paper concerns life cycle related changes in subjective material living conditions, evaluated in terms of perceived past improvement or deterioration and expected future improvement and deterioration in different time horizons. The research refers to the tradition of consumer confidence surveys...
Збережено в:
| Дата: | 1999 |
|---|---|
| Автор: | |
| Формат: | Стаття |
| Мова: | Russian |
| Опубліковано: |
Iнститут соціології НАН України
1999
|
| Назва видання: | Социология: теория, методы, маркетинг |
| Теми: | |
| Онлайн доступ: | http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89504 |
| Теги: |
Додати тег
Немає тегів, Будьте першим, хто поставить тег для цього запису!
|
| Назва журналу: | Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| Цитувати: | Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия / К. Загурский // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 176-202. — Бібліогр.: 31 назв. — рос. |
Репозитарії
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine| id |
irk-123456789-89504 |
|---|---|
| record_format |
dspace |
| spelling |
irk-123456789-895042015-12-14T03:01:56Z Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия Загурский, К. Сравнительные социологические исследования This paper concerns life cycle related changes in subjective material living conditions, evaluated in terms of perceived past improvement or deterioration and expected future improvement and deterioration in different time horizons. The research refers to the tradition of consumer confidence surveys in order to study howthe positions occupied by individuals in the socio-economic structure influence the irperceptions of material living conditions, when the actual material conditions are kept controlled. It is concluded, that perceptions of the past and expectations for the future, determined by the life cycle, are influenced by location in particular segmentsof social structure, labour markets, and moreover, grossly differ between age cohorts. 1999 Article Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия / К. Загурский // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 176-202. — Бібліогр.: 31 назв. — рос. 1563-4426 http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89504 ru Социология: теория, методы, маркетинг Iнститут соціології НАН України |
| institution |
Digital Library of Periodicals of National Academy of Sciences of Ukraine |
| collection |
DSpace DC |
| language |
Russian |
| topic |
Сравнительные социологические исследования Сравнительные социологические исследования |
| spellingShingle |
Сравнительные социологические исследования Сравнительные социологические исследования Загурский, К. Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия Социология: теория, методы, маркетинг |
| description |
This paper concerns life cycle related changes in subjective material living conditions, evaluated in terms of perceived past improvement or deterioration and expected future improvement and deterioration in different time horizons. The research refers to the tradition of consumer confidence surveys in order to study howthe positions occupied by individuals in the socio-economic structure influence the irperceptions of material living conditions, when the actual material conditions are kept controlled. It is concluded, that perceptions of the past and expectations for the future, determined by the life cycle, are influenced by location in particular segmentsof social structure, labour markets, and moreover, grossly differ between age cohorts. |
| format |
Article |
| author |
Загурский, К. |
| author_facet |
Загурский, К. |
| author_sort |
Загурский, К. |
| title |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| title_short |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| title_full |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| title_fullStr |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| title_full_unstemmed |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| title_sort |
жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия |
| publisher |
Iнститут соціології НАН України |
| publishDate |
1999 |
| topic_facet |
Сравнительные социологические исследования |
| url |
http://dspace.nbuv.gov.ua/handle/123456789/89504 |
| citation_txt |
Жизненный цикл и другие детерминанты субъективного благополучия / К. Загурский // Социология: теория, методы, маркетинг. — 1999. — № 3. — С. 176-202. — Бібліогр.: 31 назв. — рос. |
| series |
Социология: теория, методы, маркетинг |
| work_keys_str_mv |
AT zagurskijk žiznennyjciklidrugiedeterminantysubʺektivnogoblagopolučiâ |
| first_indexed |
2025-07-06T17:25:12Z |
| last_indexed |
2025-07-06T17:25:12Z |
| _version_ |
1836919253882634240 |
| fulltext |
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
ÑÐÀÂÍÈÒÅËÜÍÛÅ ÑÎÖÈÎËÎÃÈ×ÅÑÊÈÅ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈß
КШИШТОФ ЗАГУРСКИЙ,
ïðî ôåñ ñîð Èíñòè òó òà ïî ëè òè ÷åñ êèõ èñ ñëå -
äî âà íèé Ïî ëüñêîé àêà äå ìèè íàóê, Âàð øà âà
Жизненный цикл и другие детерминанты
субъективного благополучия1
Abstract
This paper concerns life cycle related changes in subjective material living
conditions, evaluated in terms of perceived past improvement or deterioration and
176 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
1
Äàí íàÿ ñòàòüÿ ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñî áîé äîê ëàä, ñäå ëàí íûé íà Êîí ôå ðåí öèè Åâðî ïåé -
ñêîé ñî öè î ëî ãè ÷åñ êîé àñ ñî öè à öèè, ñî ñòî ÿâ øåé ñÿ â Êîë ÷åñ òå ðå 27—30 àâ ãóñ òà 1997 ã.
Ïðå äû äó ùèé âà ðè àíò äîê ëà äà áûë ïðåä ñòàâ ëåí íà ïî ëó ãî äî âîé ñåñ ñèè Èñ ñëå äî âà òå -
ëüñêî ãî êî ìè òå òà “Ñî öè àëü íàÿ ñòðà òè ôè êà öèÿ è ìî áèëü íîñòü” Ìåæ äó íà ðîä íîé ñî öè -
î ëî ãè ÷åñ êîé àñ ñî öè à öèè â Òåëü-Àâèâå 18—20 ìàÿ 1997 ã.
Ïî ëüñêèå äàí íûå, àíà ëè çè ðó å ìûå â ýòîé ñòàòüå, çà è ìñòâî âà íû èç ìåæ äó íà ðîä íî ãî
îïðî ñà ýêî íî ìè ÷åñ êèõ îò íî øå íèé (International Survey of Economic Attitudes) çà
1997 ã. Îñíîâ íûå èñ ñëå äî âà íèÿ âû ïîë íè ëè (â àë ôà âèò íîì ïî ðÿä êå): Ê.Çà ãóð ñêèé,
Äæ. Êåë ëè, ß.Ôðåí öåëü-Çà ãóð ñêàÿ è Ì.Ä.Ð.Ýâàíñ. Îíè ïðåä ñòàâ ëÿ þò Èññëå äî âà òå ëü -
ñêóþ øêî ëó ñî öè àëü íûõ íàóê Àâñòðàëèéñêîãî íà öè î íàëü íî ãî óíè âåð ñè òå òà è Èíñòè -
òóò ïî ëè òè ÷åñ êèõ èñ ñëå äî âà íèé Ïî ëüñêîé àêà äå ìèè íàóê. Àíêåòà îïðî ñà è ìå òî äè êà
àíà ëè çà áûëè ðàç ðà áî òà íû Ê.Çà ãóð ñêèì ÷àñ òè÷ íî âî âðå ìÿ ðà áî òû â Èíñòè òó òå ïðè -
êëàä íûõ ýêî íî ìè ÷åñ êèõ è ñî öè àëü íûõ èñ ñëå äî âà íèé Ìåëü áó ðíñêî ãî óíè âåð ñè òå òà â
ñî òðóä íè ÷åñ òâå ñ Ä.Õàð äèí ãîì. Îïðîñ 1997 ã. â Ïîëü øå ïðî âî äèë ñÿ ïðè ïîä äåð æêå
Ôîí äà ñî öè àëü íî ãî îá åñ ïå ÷å íèÿ (Âàð øà âà), Ïðîã ðàì ìû ïîä äåð æêè èñ ñëå äî âà íèé
Öåí òðàëü íî-Åâðî ïåé ñêî ãî óíè âåð ñè òå òà (Ïðà ãà) Èíñòè òó òà ïî ëè òè ÷åñ êèõ èñ ñëå äî âà -
íèé Ïî ëüñêîé àêà äå ìèè íàóê. Ïðî âî äèë ñÿ îí Öåí òðîì èñ ñëå äî âà íèé îá ùåñ òâåí íî ãî
ìíå íèÿ (Âàð øà âà). Öè òè ðó þò ñÿ è íå êî òî ðûå ðå çóëü òà òû áî ëåå ðàí íåé âîë íû îïðî ñîâ
èç Ìåæ äó íà ðîä íî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ ýêî íî ìè ÷åñ êèõ îò íî øå íèé â Ïîëü øå (1994, ðóê-ëü
Ê.Çà ãóð ñêèé), Ôèí ëÿí äèè (1994, ðóê-ëü O.Êýí äæåñ) è Àâñòðàëèè (1995, ðóê-ëü Äæ.
Êåë ëè). Èäåè è èí òåð ïðå òà öèè, ïðåä ñòàâ ëåí íûå â ýòîé ñòàòüå, ïðè íàä ëå æàò, êî íå÷ íî,
èñ êëþ ÷è òåëü íî Ê.Çà ãóð ñêî ìó. Ñòàòüÿ ñî äåð æèò íå ñêîëü êî êðàò êèõ ôðàã ìåí òîâ áî ëåå
îá øèð íîé ðà áî òû Ê.Çà ãóð ñêî ãî î âðå ìåí íîì ãî ðè çîí òå îöå íîê è îæè äà íèé îò íî ñè -
òåëü íî óñëî âèé æèç íè â Àâñòðàëèè, èç äàí íîé Ìåëü áó ðíñêèì Èíñòè òó òîì ïðè êëàä íûõ
ýêî íî ìè ÷åñ êèõ è ñî öè àëü íûõ èñ ñëå äî âà íèé.
expected future improvement and deterioration in different time horizons. The
research refers to the tradition of consumer confidence surveys in order to study how
the positions occupied by individuals in the socio-economic structure influence their
perceptions of material living conditions, when the actual material conditions are
kept controlled. It is concluded, that perceptions of the past and expectations for the
future, determined by the life cycle, are influenced by location in particular segments
of social structure, labour markets, and moreover, grossly differ between age cohorts.
À. Êîí öåï òó àëü íûå è ìå òî äî ëî ãè ÷åñ êèå îñíî âà íèÿ
Ýòà ñòàòüÿ ïî ñâÿ ùå íà ñâÿ çàí íûì ñ æèç íåí íûì öèê ëîì èç ìå íå íè ÿì â
ñóá ú åê òèâ íîì âîñ ïðè ÿ òèè ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè. Ïîñ ëåä íèå îöå -
íè âà þò ñÿ â ñî îò íå ñå íèè ñ ïðî øëûì óëó÷ øå íè åì èëè óõóä øå íè åì è îæè -
äà å ìûì â áó äó ùåì óëó÷ øå íè åì èëè óõóä øå íè åì â ðàç ëè÷ íûõ âðå ìåí íûõ
ãî ðè çîí òàõ. Èññëå äî âà íèå îñíî âû âà åò ñÿ íà òðà äè öèè îïðî ñîâ ìíå íèé ïî -
òðå áè òå ëåé, íî â çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè âû õî äèò çà èõ òðà äè öè îí íûå ðàì -
êè ñ òåì, ÷òî áû èñ ñëå äî âàòü, êàê ïî ëî æå íèå, çà íè ìà å ìîå èí äè âè äà ìè â ñî -
öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñòðóê òó ðå, âëè ÿ åò íà èõ âîñ ïðè ÿ òèå ìà òå ðè àëü -
íûõ óñëî âèé æèç íè â ñî ïîñ òàâ ëå íèè ñ äå éñòâè òåëü íû ìè ìà òå ðè àëü íû ìè
óñëî âè ÿ ìè. Àíàëèçèðóåòñÿ òàê æå îá óñëîâ ëåí íîñòü ýòèõ äå éñòâè òåëü íûõ
óñëî âèé ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèì ïî ëî æå íè åì. Ðà áî ÷àÿ ãè ïî òå çà ñî ñòî -
èò â òîì, ÷òî óðîâ íè âîñ ïðè ÿ òèÿ ïðî øëî ãî è ïðî ãíî çû íà áó äó ùåå, îïðå äå -
ëÿ å ìûå æèç íåí íûì öèê ëîì, çà âè ñÿò ê òîìó æå îò ìåñ òà â êîí êðåò íûõ ñåê -
òî ðàõ ñî öè àëü íîé ñòðóê òó ðû è íà ðûí êå òðó äà. Êðî ìå òîãî, îíè ðàç ëè ÷à -
þò ñÿ ïî âîçðàñòíûì ãðóïïàì òàêèì îáðàçîì, ÷òî ó÷åò âîçðàñòà âåñüìà
ñíèæàåò âîçäåéñòâèå ìåñòà â ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêîé ñòðóêòóðå íà
èíòåðåñóþùèå íàñ ïàðàìåòðû — âîñïðèÿòèå è îæèäàíèÿ.
Ïðî âå äåí íûé àíà ëèç ðàñ øè ðÿ åò ñôå ðó òðà äè öè îí íî ãî èñ ñëå äî âà íèÿ,
âêëþ ÷àÿ â íåå îïðå äå ëå íèå äî õî äà è íà êîï ëå íèå ìà òå ðè àëü íûõ áëàã. Íå
âäà âà ÿñü âî âñå àñ ïåê òû îïðå äå ëå íèÿ äî õî äà è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ, âîç ìîæ íî
äàæå âåñü ìà óïðî ùàÿ ýòîò âîï ðîñ, èñ ñëå äî âà íèå ðàñ ñìàò ðè âà åò ôàê òè ÷åñ -
êèé äî õîä è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå êàê äå òåð ìè íàí òû (õîòÿ äà ëå êî íå èñ ÷åð ïû âà -
þ ùèå) èõ âîñ ïðè ÿ òèÿ è îæè äà íèé. Ïðåä ïî ëî æå íèå, ÷òî ôàê òè ÷åñ êàÿ ñè òó -
à öèÿ îïðå äå ëÿ åò âîñ ïðè ÿ òèå è îöåí êó, ÿâ ëÿ åò ñÿ, êî íå÷ íî, òðè âè àëü íûì,
îäíà êî õà ðàê òåð ýòîé ñâÿ çè îò íþäü íå òðè âè à ëåí, ïî ñêîëü êó è íà âîñ ïðè ÿ -
òèå, è íà îöåí êè âëè ÿ åò ìíî æåñ òâî ðàç ëè÷ íûõ ôàê òî ðîâ. Íàøà öåëü ñî ñòî -
èò â òîì, ÷òî áû ïî íÿòü, â ÷åì ñî ñòî èò ïðÿ ìîå âëè ÿ íèå ñî öè àëü íî- äå ìîã ðà -
ôè ÷åñ êèõ õà ðàê òå ðèñ òèê ëþ äåé íà èõ âîñ ïðè ÿ òèå è îöåí êè êîì ï ëåê ñà
óñëî âèé æèç íè â ðå àëü íîé æèç íåí íîé ñè òó à öèè, è â êàêîé ìåðå ýòî
âëèÿíèå ïðîÿâëÿåòñÿ êîñâåííî, ÷åðåç âîñïðèÿòèå ôàêòè÷åñêèõ óñëîâèé.
Èññëå äî âà òå ëüñêèé ïîä õîä ñëå äó åò ïà ðà äèã ìå èñ ñëå äî âà íèÿ áëà ãî ïî -
ëó ÷èÿ [3; 7; 9; 14], õîòÿ ýòî è îãðà íè ÷è âà åò èñ ñëå äî âà íèå “îá ëàñ òüþ” ìà òå -
ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè. Ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, ìû ðàñ ïðîñ òðà íÿ åì òðà äè öè -
îí íóþ ïà ðà äèã ìó èñ ñëå äî âà íèÿ áëà ãî ïî ëó ÷èÿ, ïðî âî äÿ ðàç ëè ÷èå ìåæ äó:
(a) âîñ ïðè ÿ òè åì èëè îæè äà íè ÿ ìè îò íî ñè òåëü íî ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé
æèç íè è (á) ìà òå ðè àëü íûì áëà ãî ïî ëó ÷è åì. Ïîñ ëåä íåå ôè çè î ëî ãè, ñî öè î -
ëî ãè è ýêî íî ìèñ òû îá û÷ íî îïðå äå ëÿ þò êàê ïñè õî ëî ãè ÷åñ êîå ÷ó âñòâî óäîâ -
ëåò âî ðå íèÿ, îäíà êî ýêî íî ìèñ òû, êàê ïðà âè ëî, íå ñ÷è òà þò ýòî îïðå äå ëå íèå
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 177
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
òî÷ íûì, õîòÿ è ïî ëüçó þò ñÿ êîí öåï öè åé áëà ãî ïî ëó ÷èÿ êàê ïñè õî ëî ãè ÷åñ -
êîé õà ðàê òå ðèñ òè êè, ïðåä îïðå äå ëÿ þ ùåé ñî âî êóï íîå ïî âå äå íèå â óñëî âè ÿõ
ðûí êà è îá ú ÿñ íÿ þ ùåé âû áîð ðå øå íèÿ [9]. Ýòî äå ëà åò òåð ìèí “ñóá ú åê òèâ -
íîå áëà ãî ïî ëó ÷èå” èç áû òî÷ íûì è òàâ òî ëî ãè÷ íûì ñ òî÷ êè çðå íèÿ êàê
ïñèõîëîãèè, òàê è ýêîíîìèêè. Åñëè ïðèíÿòü òàêîé ïîäõîä, òî íèêàêîãî
“îáúåêòèâíîãî áëàãîïîëó÷èÿ” íåò, õîòÿ îáúåêòèâíûå ÷åðòû ìàòåðèàëüíûõ
óñëîâèé æèçíè è èõ îáúåêòèâíàÿ ìåðà ñóùåñòâóþò.
Ïðå äû äó ùèå èñ ñëå äî âà íèÿ ïî êà çû âà þò, ÷òî íà ëè öî ëèøü óìå ðåí íàÿ
êîð ðå ëÿ öèÿ ìåæ äó ôàê òè ÷åñ êè ìè ìà òå ðè àëü íû ìè óñëî âè ÿ ìè æèç íè,
âêëþ ÷àÿ äî õî äû, è óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òüþ ýòè ìè óñëî âè ÿ ìè [9]. Ìû ïðåä ïî -
ëà ãà åì, ÷òî âîñ ïðè ÿ òèå ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñî áîé îò ñó òñòâó þ ùåå â áîëü øè íñòâå
èç ïðî âî äèâ øèõ ñÿ äî ñèõ ïîð èñ ñëå äî âà íèé çâå íî â ñâÿ çè ìåæ äó îá ú åê òèâ -
íû ìè óñëî âè ÿ ìè æèç íè è èõ ñóá ú åê òèâ íû ìè îöåí êà ìè. Êðî ìå òîãî, ìû
ïðåä ïî ëà ãà åì, ÷òî íà óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü î÷åíü âëè ÿ åò ñî îò íî ñè òåëü íîå
âîñ ïðè ÿ òèå óñëî âèé æèç íè, êî òî ðûå âè äÿò ñÿ ëó÷ øè ìè èëè õóä øè ìè, ÷åì
íå êèå ýòà ëîí íûå óñëî âèÿ.  êà ÷åñ òâå ïî ñëåä íèõ ìî ãóò âû ñòó ïàòü óñëî âèÿ
æèç íè íå êî òî ðûõ ðå ôå ðåí òíûõ ãðóïï (òà êèõ êàê äðóçüÿ, ïðåä ñòà âè òå ëè
ïî äî áíîé ïðîôåññèè èëè êëàññà, “ñðåäíèå” ãðàæ äàíå, äðóãèå îáùíîñòè
èëè ñîîáùåñòâà è ò.ä.) èëè óñëîâèÿ æèçíè â ïðîøëîì è ïåðñïåêòèâû íà
áóäóùåå.
Ýòà ñòàòüÿ ñî ñðå äî òî ÷å íà íà âîñ ïðè ÿ òèè àê òó àëü íûõ ìà òå ðè àëü íûõ
óñëî âèé æèç íè â ñî îò íå ñå íèè ñ ïðî øëû ìè è áó äó ùè ìè. Ëèøü ìè íè ìàëü -
íîå âíè ìà íèå áó äåò óäå ëå íî â ñà ìîì êîí öå îò íî øå íèþ ìåæ äó âîñ ïðè ÿ òè -
åì è óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òüþ. Òà êèå îò íî øå íèÿ çà ñëó æè âà þò ñî âåð øåí íî
îñî áî ãî, âåñü ìà øè ðî êî ãî àíà ëè çà. Êðî ìå ðàñ ñìîò ðå íèÿ îá óñ ëîâ ëåí íîñ òè
âîñ ïðè ÿ òèÿ ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êè ìè õà ðàê òå ðèñ òè êà ìè, ìåñ òîì â ñî -
öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñòðóê òó ðå è ôàê òè ÷åñ êè ìè ìà òå ðè àëü íû ìè óñëî -
âè ÿ ìè, ìû ïî ïû òà åì ñÿ îïðå äå ëèòü ïðåäåëû âðåìåííûõ ãîðèçîíòîâ, â
êîòîðûõ ðàçëè÷èÿ â âîñïðèÿòèè ÿâëÿþòñÿ ïñèõîëîãè÷åñêè íàèáîëåå
ñóùåñòâåííûìè.
Âîï ðî ñû îò íî ñè òåëü íî ïðî øëûõ è áó äó ùèõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé
æèç íè, àíà ëè çè ðó å ìûå â ýòîé ñòàòüå, ðàç ðà áî òà íû â ñî îò âå òñòâèè ñ òðà äè -
öè åé îïðîñîâ ìíåíèÿ ïîòðåáèòåëåé.
Ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî âå äå íèå, îñî áåí íî ñáå ðå æå íèÿ è ðàñ õî äû, çà âè ñèò
êàê îò îá ú åê òèâ íûõ õà ðàê òå ðèñ òèê èí äè âè äîâ, òàê è îò èõ ìî òè âà öèè. Íà
ïî ñëåä íåå, â ñâîþ î÷å ðåäü, îùó òè ìî âëè ÿ þò ñóá ú åê òèâ íîå âîñ ïðè ÿ òèå ýêî -
íî ìè ÷åñ êèõ óñëî âèé è îæè äà íèå èõ ïå ðå ìåí [12; 24]. Ýòîò òå çèñ ñî ñòàâ ëÿ -
åò ãëàâ íûé ñìûñë îïðî ñîâ îò íî ñè òåëü íî ïî òðå áè òå ëüñêî ãî ìíå íèÿ, íà çû -
âà å ìî ãî òàê æå íà ñòðî å íè åì ïî òðå áè òå ëåé. Îïðî ñû ïî èç ó÷å íèþ ìíå íèÿ
ïî òðå áè òå ëåé ñèñ òå ìà òè ÷åñ êè ïðîâîäÿòñÿ ñ íà÷àëà 1950-õ ãîäîâ âî âñåì
ìèðå, îõâàòûâàÿ âñå áîëüøåå ÷èñëî ñòðàí [26].
Èíäåê ñû ìíå íèÿ ïî òðå áè òå ëåé ñî ñòî ÿò èç íå ñêîëü êèõ, îá û÷ íî íå áî -
ëåå ÷åì ïÿòè ñóá ú åê òèâ íûõ ïî êà çà òå ëåé, èç âëå ÷åí íûõ èç ðåï ðå çåí òà òèâ -
íûõ âû áî ðîê íà ñå ëå íèÿ. Âîï ðî ñû îá û÷ íî êà ñà þò ñÿ îöå íîê ïðî øëî ãî è áó -
äó ùèõ (îæè äà å ìûõ) ïå ðå ìåí â ýêî íî ìè ÷åñ êèõ óñëî âè ÿõ æèç íè ñå ìåé ðåñ -
ïîí äåí òîâ è íà ñå ëå íèÿ â öå ëîì, à òàê æå ìíå íèé î òîì, ÿâ ëÿ þò ñÿ ëè íû -
íåø íèå âðå ìå íà áëà ãîï ðè ÿò íû ìè äëÿ ïðè îá ðå òå íèÿ îñíîâ íûõ ïðåä ìå òîâ
äî ìàø íå ãî îá è õî äà. Â ðå çóëü òà òå ìåæ äó íà ðîä íûõ óñè ëèé ïî ñòàí äàð òè çà -
öèè èí äåê ñîâ âîï ðî ñû ðàç ëè ÷à þò ñÿ ïî ñòðàíàì âåñüìà íåçíà÷èòåëüíî.
178 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
Îáû÷íî îïðîñû ïðîâîäÿòñÿ åæåìåñÿ÷íî ïî ðåïðå çåí òàòèâíûì äëÿ íàöèè
âûáîðêàì.
Íà êîï ëåí íûå ýì ïè ðè ÷åñ êèå äàí íûå äî êà çû âà þò, ÷òî ìíå íèå ïî òðå áè -
òå ëåé — öåí íûé èíñòðó ìåíò ýêî íî ìè ÷åñ êèõ îöå íîê è ïðî ãíî çîâ [10; 17; 21;
25]. Îïðî ñû ìíå íèÿ ïî òðå áè òå ëåé è äðó ãèå ïî äî áíûå ìåðû ÿâ ëÿ þò ñÿ íàä -
åæ íûì îñíî âà íè åì äëÿ ïðî ãíî çè ðî âà íèÿ ïî òðåá ëå íèÿ [1; 2; 6; 22]. Îíè èñ -
ïîëü çó þò ñÿ â êà ÷åñ òâå âå äó ùèõ (îïðå äå ëÿ þ ùèõ) ïî êà çà òå ëåé äëÿ äå ëî âîé
àê òèâ íîñ òè è â áîëü øîé ñòå ïå íè êîð ðå ëè ðó þò ñ äðó ãè ìè ïðåä âåñ ò íè êà ìè
åãî öèê ëîâ [1; 13; 31]. Êðî ìå òîãî, îíè îò âå ÷à þò òðåì êðè òå ðè ÿì âà ëèä íûõ
ñî öè àëü íûõ ïî êà çà òå ëåé: (à) îíè èç ìå ðÿ þò òà êèå àñ ïåê òû îá ùåñ òâåí íîé
æèç íè, êî òî ðûå ÷àñ òî îöå íè âà þò ñÿ ëþäü ìè êàê ïî ëî æè òåëü íûå èëè îò ðè -
öà òåëü íûå; (á) îíè ñâÿ çà íû ñ äå ìî ã ðà ôè ÷åñ êè ìè, ñî öè àëü íî-ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íû ìè è ýêî íî ìè ÷åñ êè ìè õà ðàê òå ðèñ òè êà ìè èí äè âè äîâ èëè èõ äî ìàø -
íèõ õî çÿéñòâ; (â) èõ ìîæ íî èñ ïîëü çî âàòü äëÿ îá ú ÿñ íå íèÿ, ïî êðàé íåé ìåðå
îò ÷àñ òè, ÷å ëî âå ÷åñ êî ãî ïî âå äå íèÿ èëè óñòà íî âîê, òèïà ïî ëè òè ÷åñ êèõ ñèì -
ïà òèé, ïîä äåð æêè ïàð òèé, ãî ëî ñî âà íèÿ è â ðàâ íîé ìåðå ýêî íî ìè ÷åñ êèõ è
ñî öè àëü íûõ îò íî øå íèé [15; 16; 18; 28; 29; 31]. Ìû ñ÷è òà åì, ÷òî îíè ìî ãóò
áûòü ïî ëåç íû è ïðè èñ ñëå äî âà íèè áëàãîïîëó÷èÿ, à òàêæå ÷òî èõ ñâÿçü ñ
ôàêòè÷åñêèìè ìàòåðèàëüíûìè óñëîâèÿìè è ñ äðóãèìè ñî öè àëü íî-ýêî íî -
ìè ÷åñ êè ìè õàðàêòåðèñòèêàìè ëþäåé îïðàâäûâàåò èõ âêëþ÷åíèå â ñòðà òè -
ôè êà öè îí íûå èññëåäîâàíèÿ.
Á. Ïî êà çà òå ëè
Ôîð ìó ëè ðîâ êà âîï ðî ñîâ è îïè ñà íèå âñåõ ïî êà çà òå ëåé, èñ ïîëü çó å ìûõ â
àíà ëè çå, ïðåä ñòàâ ëå íû â Ïðè ëî æå íèè 1.
Ëèøü îäèí ïî êà çà òåëü, à èìåí íî áëà ãî ïî ëó ÷èå, íóæ äà åò ñÿ â äàëü íåé -
øèõ ïî ÿñ íå íè ÿõ. Îí áûë ïî ñòðî åí êàê îò ðà æå íèå ñðåä íåé “îò íî ñè òåëü íîé
öåí íîñ òè” äå ñÿ òè ïðåä ìå òîâ äî ìàø íå ãî îá è õî äà, ïðè íàä ëå æà ùèõ ðåñ ïîí -
äåí òó: ñòè ðàëü íîé ìà øè íû, õî ëî äèëü íè êà, ìèê ðî âîë íî âîé ïå÷è, ïî ñó äî -
ìî å÷ íî ãî àã ðå ãà òà, öâåò íî ãî òå ëå âè çî ðà, ïðî èã ðû âà òå ëÿ êîì ïàêò- äèñ êîâ,
âè äå î ìàã íè òî ôî íà, òå ëå ôî íà, àâ òî ìî áè ëÿ è äà÷è. Íî ëåì îá îçíà ÷à ëîñü îò -
ñó òñòâèå â äî ìàø íåì õî çÿ éñòâå ðåñ ïîí äåí òà äàí íûõ ïðåä ìå òîâ. Âñåì ïðè -
íàä ëå æà ùèì åìó ïðåä ìå òàì ïðè ñâà è âà ëîñü çíà ÷å íèå öåí íîñ òè, îá ðàò íî
ïðî ïîð öè î íàëü íîå ïðî öåí òó ðåñ ïîí äåí òîâ, îá ëà äà þ ùèõ äàí íûì ïðåä ìå -
òîì, îò íî ñè òåëü íî âñå ãî íà ñå ëå íèÿ. Òà êèì îá ðà çîì, åñëè 85% ðåñ ïîí äåí -
òîâ çà ÿ âè ëè, ÷òî îíè îá ëà äà þò ýòèì ïðåä ìå òîì, öåí íîñòü ýòî ãî ïðåä ìå òà
îïðå äå ëÿ ëàñü êàê “15”. Åñëè òîëü êî 10% ðåñ ïîí äåí òîâ îá ëà äà ëè äàí íûì
ïðåä ìå òîì, åãî öåí íîñòü îïðå äå ëÿ ëàñü êàê “90”, è ò.ä. Ïðåä ïî ëà ãà ëîñü, ÷òî
÷åì ìåíü øåå ÷èñ ëî ðåñ ïîí äåí òîâ îá ëà äà åò ïðåä ìå òîì, òåì áîëü øå êî ëå áà -
íèé âû çû âà åò åãî ïðè îá ðå òå íèå è/èëè ïðåä ìåò ìå íåå äîñ òó ïåí. Â îá îèõ
ñëó ÷à ÿõ ïðåä ïî ëà ãà ëîñü, ÷òî ñî ñòî ÿ òåëü íûå ñåìüè èìå þò áîëü øåå êî ëè -
÷åñ òâî òà êèõ ïðåä ìå òîâ, ÷åì áåä íûå ñåìüè, è ïî ý òî ìó äàí íûé ïðåä ìåò âû -
ñòó ïàë áî ëåå âå ñî ìûì ïî êà çà òå ëåì áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ ñåìüè. Ïðåä âà ðè òåëü -
íûå èñ ñëå äî âà íèÿ, íå ïðåä ñòàâ ëåí íûå çäåñü ââè äó îãðà íè ÷åí íî ãî îá ú å ìà,
ïîêàçàëî, ÷òî ýòîò ïîêàçàòåëü áëàãîñîñòîÿíèÿ íàìíîãî ëó÷øå ñîîòíîñèòñÿ
ñ äîõîäàìè, ñóáúåêòèâíûìè îöåíêàìè óñëîâèé æèçíè è ñ íåêîòîðûìè
îòíîñèòåëüíûìè ïåðåìåííûìè, ÷åì îöåíî÷íàÿ äåíåæíàÿ ñòîèìîñòü èìó -
ùåñ òâà, ñîñðåäîòî÷åííîãî â äî ìàø íåì õîçÿéñòâå [30].
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 179
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
 ïðåä âà ðè òåëü íûõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ èñ ïîëü çî âà ëèñü òðè ðàç ëè÷ íûõ ïî -
êà çà òå ëÿ äî õî äîâ, ÷òî áû âû áðàòü èç íèõ îäèí ëó÷ øèé. Ýòî áûëè: äî õî äû
ðåñ ïîí äåí òà, îá ùèå äî õî äû ñåìüè è ïîä óøå âûå äî õî äû ñåìüè (çà ìå ñÿö
áåç âû ÷å òà íà ëî ãîâ). Îáùèå äî õî äû ñåìüè, íå ðàç äå ëåí íûå íà ÷èñ ëî åå ÷ëå -
íîâ, íà è áî ëåå ÷åò êî ñî îò íî ñÿò ñÿ ñî âñå ìè äðó ãè ìè ïî êà çà òå ëÿ ìè, è ïî ý òî -
ìó èñïîëüçóþòñÿ â êà÷åñòâå ïîêàçàòåëÿ ïðè îêîí÷àòåëüíîì àíàëèçå.
Ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü, ÷òî ðîñò èëè ñíè æå íèå äî õî äîâ è áëà ãî ñî ñ òî ÿ -
íèÿ áî ëåå ÷åò êî, ÷åì èõ ðàç ìå ðû, ñî îò íî ñÿò ñÿ â îïðå äå ëåí íûé ìî ìåíò âðå -
ìå íè ñ âîñ ïðè ÿ òè åì óëó÷ øå íèÿ èëè óõóä øå íèÿ óñëî âèé æèç íè. Äàí íûå
ïî çâî ëÿ þò ïîä ñ÷è òàòü äî õîä è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå êàê äëÿ 1997, òàê è äëÿ 1994
ã., òî åñòü ìîæ íî âû ÷èñ ëèòü òàê æå è ôàê òè ÷åñ êèå ïå ðå ìå íû. Ê áîëü øî ìó
óäèâ ëå íèþ, ýòà äè íà ìè êà äå ìî íñòðè ðó åò â 1997 ã. íà ìíî ãî áî ëåå ñëà áóþ
ñî îò íî ñè ìîñòü ñ ñóá ú åê òèâ íû ìè âîñ ïðè ÿ òè ÿ ìè è îæè äà íè ÿ ìè ïå ðå ìåí,
÷åì ðàç ìå ðû áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ è äî õî äîâ. Êðî ìå òîãî, èõ ðåã ðåñ ñèâ íûå êî -
ýô ôè öè åí òû íå çíà ÷è òåëü íû, åñëè äî õî äû è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå â 1997 ã. îñòà -
þò ñÿ â ìî äå ëÿõ ôèê ñè ðî âàí íû ìè. Îñòà åò ñÿ ïðî âå ðèòü â äàëü íåé øèõ èñ -
ñëå äî âà íè ÿõ, ÿâè ëîñü ëè ýòî ðå çóëü òà òîì íå íà äåæ íûõ èç ìå ðå íèé ôàê òè -
÷åñ êèõ ïå ðå ìåí èëè æå îò ðà æå íè åì ðå àëü íî ãî è îá ùå ãî òèïà ñî îò íî øå -
íèé. Íå çà âè ñè ìî îò ýòî ãî, èçìåðåíèå ôàêòè÷åñêèõ ïåðåìåí â äîõîäàõ è
áëàãîñîñòîÿíèè ïðèøëîñü èçúÿòü èç àíàëèçà; òîëüêî äîõîäû è áëà ãî ñîñ òî -
ÿ íèå íà 1997 ãîä èñïîëüçóþòñÿ êàê íåçàâèñèìûå ïîêàçàòåëè.
Ñëå äó åò ïîä ÷åð êíóòü, ÷òî äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå è ñî öè àëü íî- ïðî ôåñ ñè î -
íàëü íûå õà ðàê òå ðèñ òè êè êà ñà þò ñÿ ðåñ ïîí äåí òîâ êàê èí äè âè äîâ, òîã äà êàê
áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå, äî õî äû è âîñ ïðè ÿ òèå ïå ðå ìåí â ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ
æèç íè — èõ ñå ìåé. Ìû ïðåä ïî ëà ãà åì, ÷òî ïåð ñî íàëü íûå õà ðàê òå ðèñ òè êè
èí äè âè äîâ âíî ñÿò ñâîé âêëàä â îá ú åê òèâ íî èç ìå ðÿ å ìûå õà ðàê òå ðèñ òè êè
óñëî âèé æèç íè èõ ñå ìåé è, âìåñ òå ñ òåì, âëèÿþò íà èõ âîñïðèÿòèå è îöåíêè.
Ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî ëî æå íèå èí äè âè äîâ îöå íè âà åò ñÿ ïî îò -
íî ñè òåëü íûì ïî êà çà òå ëÿì óðîâ íÿ èõ îá ðà çî âà íèÿ, ñòà òó ñà çà íÿ òîñ òè è
êëàñ ñî âîé ïðè íàä ëåæ íîñ òè, à èìåí íî — ïðè íàä ëåæ íîñ òè ê îä íîé èç ÷å òû -
ðåõ ãðóïï: èí äè âè äó àëü íûå ôåð ìå ðû, âëà äåëü öû ïðåä ïðè ÿ òèé, ñëó æà ùèå
÷àñ òíî ãî ñåê òî ðà è ñëó æà ùèå îá ùåñ òâåí íî ãî ñåê òî ðà. Ðàç ëè ÷èå ìåæ äó
ñëó æà ùè ìè ÷àñ òíî ãî è îá ùåñ òâåí íî ãî ñåê òî ðà ïðåä ñòàâ ëÿ åò ñÿ îñî áåí íî
âàæ íûì â óñëî âè ÿõ Ïîëü øè, ãäå â õîäå ïðåîáðàçîâàíèé ÷àñòíûé ñåêòîð
ýêîíîìèêè ðàçâèâàåòñÿ, à îáùåñòâåííûé ñåêòîð — ñóæàåòñÿ.
Ïðè äåð æè âà ÿñü òå î ðèè ÷å ëî âå ÷åñ êî ãî êà ïè òà ëà, ìû ïî ëà ãà åì, ÷òî îá -
ðà çî âà íèå ÿâ ëÿ åò ñÿ ãëàâ íûì èñ òî÷ íè êîì ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî âîç íà ã ðàæ äå íèÿ
[11; 23; 27].  ñâÿ çè ñ ýòèì ìû íå âêëþ ÷à åì ïðî ôåñ ñè î íàëü íûé ñòà òóñ â
÷èñ ëî íå çà âè ñè ìûõ ïî êà çà òå ëåé. Îí çíà ÷è òåëü íî êîð ðå ëè ðó åò ñ îá ðà çî âà -
íè åì; ÷òî æå êà ñà åò ñÿ åãî îò íå ñå íèÿ ê ðåñóðñàì èëè æå ê âîçíàãðàæäåíèÿì,
òî çäåñü îöåíêè íåîäíîçíà÷íû.
Â. Îïè ñà òåëü íûé àíà ëèç
Ïðåæ äå, ÷åì ïðè ñòó ïàòü ê óãëóá ëåí íî ìó àíà ëè çó, âñåã äà æå ëà òåëü íî
äàòü îïè ñà íèå èñ ñëå äó å ìûõ ÿâ ëå íèé è èõ ñîäåðæàíèÿ.
Ïîëü øà ïðå òåð ïå âà åò ðà äè êàëü íûå ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå ïðå îá -
ðà çî âà íèÿ ïî ëè òè ÷åñ êîé è ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñèñ òåì. Îáû÷ íî ñ÷è òà þò, ÷òî
íà ÷àëü íàÿ ñòà äèÿ ýòèõ ïðå îá ðà çî âà íèé äîë æíà ñî ïðî âîæ äàòü ñÿ âåñü ìà
180 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
îùó òè ìû ìè íå ãà òèâ íû ìè ïî áî÷ íû ìè ýô ôåê òà ìè, â ÷àñ òíîñ òè âðå ìåí íûì
óõóä øå íè åì óñëî âèé æèç íè ìíî ãèõ ñî öè àëü íûõ ãðóïï è, âîç ìîæ íî, äàæå
íà ñå ëå íèÿ â öå ëîì. Ïî ëà ãà þò òàê æå, ÷òî ðå ôîð ìû óæå ïðè âå ëè ê ñó ùåñ ò -
âåí íî ìó óëó÷ øå íèþ ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî ïî ëî æå íèÿ Ïîëü øè, è ÷òî â ñðåä íåì
óñëî âèÿ æèç íè òîæå óëó÷ øà þò ñÿ. Àäåêâàòíîå âîñ ïðè ÿ òèå ýòèõ óëó÷ øå -
íèé, êàê è âîñ ïðè ÿ òèå âñå åùå èñ ïû òû âà å ìûõ íå ãà òèâ íûõ ïî ñëå äñòâèé,
÷ðåç âû ÷àé íî âàæ íî äëÿ ïîä äåð æêè íà ðî äîì ïî ëè òè êè ðå ôîðì.  ðàâ íîé,
åñëè íå â áîëü øåé ñòå ïå íè âàæ íû îæè äà íèÿ áó äó ùèõ ïå ðå ìåí [10; 20; 28].
 ñâÿ çè ñ ýòèì, ñ ñà ìî ãî íà ÷à ëà ñëå äó åò ðàñ ñìîò ðåòü, êàê â Ïîëü øå íà ðÿ äó
ñ ïå ðå ìå íà ìè â îáùåé ýêîíîìè÷åñêîé ñèòóàöèè â ñòðàíå èçìåíÿåòñÿ ñî
âðåìåíåì âîñïðèÿòèå ïåðåìåí — â õóäøóþ ëèáî â ëó÷øóþ ñòîðîíó — â
ìàòåðèàëüíûõ óñëîâèÿõ æèçíè.
Âòî ðàÿ èñ õîä íàÿ çà äà ÷à àíà ëè çà ñî ñòî ÿ ëà â òîì, ÷òî áû îïðå äå ëèòü, íà -
ñêîëü êî âîñ ïðè ÿ òèå ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè â Ïîëü øå, ãäå ñî áû òèÿ
ðàç âè âà ëèñü ïî èñ òè íå äðà ìà òè ÷åñ êè, îò ëè ÷à åò ñÿ îò âîñ ïðè ÿ òèÿ ïå ðå ìåí â
äðó ãèõ ñòðà íàõ — êàê ñ óñòîé ÷è âîé, ðàç âè òîé ýêî íî ìè êîé, òàê è èñ ïû òû âà -
þ ùèõ ýêîíîìè÷åñêèå òðóäíîñòè.
Èìå þ ùè å ñÿ äàí íûå ïî çâî ëÿ þò ñðàâ íèòü âîñ ïðè ÿ òèå èç ìå íÿ þ ùèõ ñÿ
óñëî âèé æèç íè â Ïîëü øå â 1994 è 1997 ãî äàõ (ñì. òàáë. 1). Ïîñ êîëü êó ìåæ -
äó íà ðîä íûé îïðîñ îò íî ñè òåëü íî ýêî íî ìè ÷åñ êèõ îò íî øå íèé ïðî âî äèë ñÿ â
1994—1995 ãî äàõ â Ïîëü øå, Ôèí ëÿí äèè è Àâñòðàëèè, ìîæ íî ïðî âåñ òè ñî -
ïîñ òàâ ëå íèå â ìåæäóíàðîäíîì ìàñøòàáå (ñì. ðèñ. 1).
Òàá ëè öà 1
Îöåí êà ñî âðå ìåí íûõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè è îæè äà íèÿ ñî îò -
âå òñòâó þ ùèõ èç ìå íå íèé â áó äó ùåì (Ïîëü øà, 1994—1997 ã.)
Ãîä, ïå ðè îä
Íàì íî ãî
ëó÷ øå
Íåñ êîëü êî
ëó÷ øå
Òàê æå
Íåñ êîëü êî
õóæå
Íàì íî ãî
õóæå
Âñå ãî
ßâëÿ þò ñÿ ëè ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè, Âàøè è Âà øåé ñåìüè,
ëó÷ øè ìè èëè õóä øè ìè ÷åì ...
Îïðîñ 1994:
7-8 ëåò íà çàä? 4,1 16,5 15,8 32,1 27,4 100,0
Îïðîñ 1997:
8-10 ëåò íà çàä? 8,2 24,6 15, 8 25,6 25,8 100,0
Áó äóò ëè ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè, Âàøè è Âà øåé ñåìüè,
ëó÷ øå èëè õóæå, ÷åì òå ïåðü…
Îïðîñ 1994:
÷å ðåç 3 ãîäà? 4,5 36,6 35,2 15,7 8,0 100,0
Îïðîñ 1997:
÷å ðåç 3 ãîäà? 6,4 44,5 30,8 13,2 5,0 100,0
Ïðè ìå ÷à íèå: Îòâå òû “Òðóä íî ñêà çàòü” è âîâ ñå îò ñó òñòâó þ ùèå îò âå òû íå ó÷è òû âà ëèñü
ïðè âû ÷èñ ëå íèè ïðîöåíòà.
Òàáë. 1 ïî êà çû âà åò, ÷òî ëþäè â Ïîëü øå âîñ ïðè íè ìà þò ñåé ÷àñ ñâîå ìà -
òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå ãî ðàç äî îïòè ìèñ òè÷ íåå, ÷åì â 1994 ã. Õîòÿ áîëü øè -
íñòâî ëþ äåé âñå åùå ïî ëà ãà þò, ÷òî èõ ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè õóæå,
÷åì ê êîí öó 1980-õ ãî äîâ, ïðî öåíò òåõ, êòî îùó ùà åò óëó÷ øå íèå, âîç ðîñ îò
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 181
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
20,6% â 1994 ã. äî 32,8% â 1997 ã. Íå ìå íåå î÷å âèä íî âîç ðàñ òà íèå ÷èñ ëà òåõ,
êòî îæè äà åò â áóäóùåì óëó÷øåíèÿ — îò 41,1% äî 50,9%.
Äâà àñ ïåê òà ñëå äó åò ïîä ÷åð êíóòü îñî áî: âî-ïåð âûõ, óëó÷ øå íèå ýêî íî -
ìè ÷åñ êî ãî ïî ëî æå íèÿ ñòðà íû âå äåò ê áî ëåå ïî çè òèâ íî ìó âîñ ïðè ÿ òèþ ìà -
òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè ñå ìåé è ðîñ òó îïòè ìèç ìà â îæè äà íè ÿõ íà áó -
äó ùåå; âî-âòî ðûõ, îæè äà íèÿ áó äó ùèõ ïå ðå ìåí â Ïîëü øå íà ìíî ãî áî ëåå
îïòè ìèñ òè÷ íû, ÷åì âîñ ïðè ÿ òèå ïå ðå ìåí â ïðî øëîì. Õîòÿ âñå åùå ïðè áëè -
çè òåëü íî ïî ëî âè íà íà ñå ëå íèÿ ðàñ ñìàò ðè âà åò ñâîè óñëî âèÿ æèç íè êàê õóä -
øèå, ÷åì ïðå æäå, ìå íåå 15% îæè äà þò, ÷òî ýòè óñëîâèÿ óõóäøàòñÿ, òîãäà
êàê îêîëî ïîëîâèíû îæèäàþò óëó÷øåíèÿ.
È Ôèí ëÿí äèÿ, è Àâñòðàëèÿ îò ëè ÷à þò ñÿ îò ïî ñòñî öè à ëèñ òè ÷åñ êîé
Ïîëü øè ñâî åé âû ñî êî ðàç âè òîé, êà ïè òà ëèñ òè ÷åñ êîé, ñâî áîä íî-ðû íî÷ íîé,
îðè åí òè ðî âàí íîé íà áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå ýêî íî ìè êîé. Îäíà êî, îíè îò ëè ÷à þò ñÿ
è äðóã îò äðó ãà. Â ïåð âîé ïî ëî âè íå 1990-õ ãî äîâ Ôèí ëÿí äèÿ èñ ïû òà ëà
ñåðü åç íûå ýêî íî ìè ÷åñ êèå òðóä íîñ òè, ïðî èñ òå êà þ ùèå èç êðà õà ñî âåò ñêî ãî
ðûí êà, îò êî òî ðî ãî ôèí ñêàÿ ýêî íî ìè êà ÷ðåç âû ÷àé íî çà âè ñå ëà. Ïî ëî æå íèå
ñòà ëî óëó÷ øàòü ñÿ ëèøü ñî âñåì íå äàâ íî, êîã äà Ôèí ëÿí äèÿ ïðè ñî å äè íè -
ëàñü ê Åâðî ïåé ñêî ìó Ñî îá ùåñ òâó. Âïðî ÷åì, ïðå îá ëà äà íèå íå ãà òèâ íûõ
ïðî öåñ ñîâ âñå åùå áûëî çà ìåò íî â 1994 ã., êîã äà ïðî âî äèë ñÿ ôèí ñêèé
îïðîñ. Â òî æå âðå ìÿ Àâñòðàëèÿ ïå ðå æè âà ëà ñà ìûé äîë ãèé çà âñþ åå ïî ñëå -
âî åí íóþ èñ òî ðèþ ïå ðè îä äî âîëü íî óìå ðåí íî ãî (è íå áåç íå êî òî ðûõ îò ðè -
öà òåëü íûõ îñî áåí íîñ òåé), íî âåñü ìà ñòà áèëü íî ãî ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî ðîñ òà.
Òà êèì îá ðà çîì, ñëåäóþùèé øàã äîëæåí áûë ñîñòîÿòü â îïðåäå ëåíèè,
îòðàæàþòñÿ ëè òàêèå ìåæäóíàðîäíûå ðàçëè÷èÿ â ýêîíîìè÷åñêîì ïî ëî æå -
íèè íà âîñïðèÿòèè íàñåëåíèåì óñëîâèé æèçíè.
Âîï ðî ñû, çà äà âà å ìûå â ïî ëüñêîì îïðî ñå 1994 ã., êà ñà ëèñü òîëü êî îä íî -
ãî âðå ìåí íî ãî ãî ðè çîí òà ïðî øëûõ ïå ðå ìåí (7—8 ëåò íà çàä) è ëèøü îä íî ãî
âðå ìåí íî ãî ãî ðè çîí òà áó äó ùèõ ïå ðå ìåí (÷å ðåç 3 ãîäà). Ôèí ñêèå âîï ðî ñû
1994 ã. òàê æå êà ñà ëèñü îä íî ãî ãî ðè çîí òà âðå ìå íè êàæ äûé. Îäíà êî ÷å òû ðå
âðå ìåí íûõ ãî ðè çîí òà ïðî øëûõ ïå ðå ìåí è ÷å òû ðå âðå ìåí íûõ ãî ðè çîí òà
áó äó ùèõ ïå ðå ìåí èñ ñëå äî âà ëèñü â àâñòðà ëèé ñêîì îïðî ñå 1995 ã. è â ïî -
ëüñêîì îïðî ñå 1997 ã. (8—10 ëåò, 5 ëåò, 3 ãîäà è 1 ãîä). Ðåçóëüòàòû ëó÷øå
âñåãî âèäíû â ãðàôè÷åñêîì ïðåäñòàâëåíèè (ñì. ðèñ. 1).
Ðè ñó íîê 1. Îöåí êà ïðî øëûõ è îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî áó äó ùèõ óñëî âèé æèç íè ïî
ñðàâ íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëü øà, Ôèí ëÿí äèÿ è Àâñòðàëèÿ
182 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
35
30
25
20
15
10
5
0
-5
-10
0 987654321-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1
Àâñòðàëèÿ 95
Ïîëüøà 97
Ïîëüøà 94
Ôèíëÿíäèÿ 94
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
Ðè ñó íîê 2. Îáðà çî âà íèå è îöåí êà ïðî øëûõ è îæè äà íèå îò íî ñè òåëü íî áó äó ùèõ
óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
Ìû ïðî èç âîëü íî óñòà íî âè ëè +100 ïóí êòîâ â ñëó ÷àå îò âå òà ðåñ ïîí äåí -
òîâ, ÷òî èõ ñè òó à öèÿ âåñü ìà óëó÷ øè ëàñü çà óêà çàí íûé ïå ðè îä; +50 — åñëè
íå ñêîëü êî óëó÷ øè ëàñü; 0 — îñòà åò ñÿ ïðå æíåé; –50 — íå ñêîëü êî óõóä øè -
ëàñü è –100 — åñëè íà ìíî ãî óõóä øè ëàñü. Ïî äîá íûå çíà ÷å íèÿ áûëè ñî îò íå -
ñå íû ñ îæè äà íè ÿ ìè áó äó ùèõ ïå ðå ìåí. Á.Õåäè (1993) öè òè ðó åò ëè òå ðà òó -
ðó, óêà çû âà þ ùóþ, ÷òî â òà êèõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ ìîæ íî èñ ïîëü çî âàòü è ïî -
ðÿä êî âûé, è èí òåð âàëü íûé ìàñ øòà áû. ×òî áû ïðåä ñòà âèòü òåí äåí öèþ â
âèäå ãðà ôè êà, ìû îá ðà òè ëè ïî êà çà òå ëè äëÿ ïðî øëî ãî, òàê, ÷òî áû îò ðè öà -
òåëü íûå ÷èñ ëà îá îçíà ÷à ëè òà êîå ïðî øëîå, êî òî ðîå õóæå íà ñòî ÿ ùå ãî âðå -
ìå íè, à ïî ëî æè òåëü íûå ÷èñ ëà óêà çû âà ëè òà êîå îæè äà å ìîå áó äó ùåå, êî òî -
ðîå ëó÷ øå íà ñòî ÿ ùå ãî âðå ìå íè. Ïîñ êîëü êó âîï ðî ñû êà ñà þò ñÿ ìà òå ðè àëü -
íûõ óñëî âèé æèç íè â ïðî øëîì èëè â áó äó ùåì ïî ñðàâ íå íèþ ñ íà ñòî ÿ ùè -
ìè óñëî âè ÿ ìè, ïî ñëåä íèå ñëó æàò êîí òðîëü íûì ïóí êòîì, à ïî êà çà òå ëåì èõ
çíà ÷å íèÿ óñòà íîâ ëåí “0”. Ñðåä íèå âîñ ïðè ÿ òèÿ è îæè äà íèÿ íà ñå ëå íèÿ â öå -
ëîì áûëè âû ÷èñ ëå íû äëÿ êàæ äî ãî âðå ìåí íî ãî ãî ðè çîí òà. Òå î ðå òè ÷åñ êè
ýòè çíà ÷å íèÿ ìî ãóò ðàñ ïî ëà ãàòü ñÿ â äè à ïà çî íå îò –100 (åñëè âñå óòâåð æ äà -
þò, ÷òî óñëî âèÿ æèç íè èõ ñå ìåé î÷åíü óõóä øè ëèñü èëè óõóä øàò ñÿ) äî
+100 (åñëè âñå óòâåð æäà þò, ÷òî èõ óñëî âèÿ î÷åíü óëó÷ øè ëèñü èëè óëó÷ -
øàò ñÿ); 0 îá îçíà ÷à åò îò ñó òñòâèå èç ìå íå íèé. Ïî îñè X ïðåä ñòàâ ëå íû âðå -
ìåí íûå ãî ðè çîí òû (îò ðè öà òåëü íûå ÷èñëà äëÿ ïðîøëûõ ëåò è ïîëîæè òåëü -
íûå äëÿ áóäóùèõ, 0 îáîçíà÷àåò ãîä îïðîñà). Êðèâàÿ ïðåäñòàâëÿåò ñðåä íåå
âîñïðèÿòèå ïðîøëûõ è îæèäàíèÿ îòíîñèòåëüíî áóäóùèõ ìàòå ðèàëü íûõ
óñëîâèé æèçíè êàê ëó÷øèõ èëè õóäøèõ, ÷åì íûíåøíèå óñëîâèÿ.
Ðèñ. 1 îòî áðà æà åò ïî ðà çè òåëü íûå ðàç ëè ÷èÿ ìåæ äó òðå ìÿ ñòðà íà ìè.
Òîëü êî àâñòðà ëèé öû ðàñ ñìàò ðè âà þò ñâîè ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè
êàê íå ñêîëü êî ëó÷ øèå, ÷åì â ïðî øëîì. Îíè îùó ùà þò â ïî ñëåä íåå äå ñÿ òè -
ëå òèå óñòîé ÷è âîå, õîòÿ è íå î÷åíü çíà ÷è òåëü íîå, óëó÷ øå íèå èç ãîäà â ãîä,
çà èñ êëþ ÷å íè åì ïî ñëåä íå ãî ãîäà, â òå ÷å íèå êî òî ðî ãî íè êà êèõ èç ìå íå íèé â
ñðåä íåì çà ìå ÷å íî íå áûëî. È ïî ëÿ êè, è ôèí íû â ñðåä íåì ðàñ öå íè âà þò ñâîå
ñî ñòî ÿ íèå êàê óõóä øå íèå. Ñóáú åê òèâ íîå óõóä øå íèå áî ëåå îùó òè ìî â
Ïîëü øå, ÷åì â Ôèí ëÿí äèè, îñî áåí íî ïðè ñðàâ íå íèè íà ñòðî å íèé, èñ ñëå äî -
âàí íûõ â 1994 ã. Â 1997 ã. íà ñòðî å íèÿ ïî ëÿ êîâ íà ìíî ãî áîëåå îïòè ìèñ òè÷ -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 183
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
40
30
20
10
0
-10
-20
0 987654321-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1
Íà÷àëüíîå
èëè íèæå
Ïðîôåññèî-
íàëüíî-òåõíè÷.
Ñðåäíåå
Âûñøåå
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
íû, ÷åì â 1994 ã., õîòÿ îíè âñå åùå ìåíåå îïòè ìèñòè÷íû, ÷åì íàñòðîåíèÿ
ôèííîâ â 1994 ã.
Âñå ýòè ðàç ëè ÷èÿ õî ðî øî îò ðà æà þò ýêî íî ìè ÷åñ êóþ ñè òó à öèþ âî âñåõ
òðåõ ñòðà íàõ. Âîñ ïðè ÿ òèå ñî âðå ìåí íûõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ
ïðî øëû ìè ïî ëî æè òåëü íû â Àâñòðàëèè, âåñü ìà íå ãà òèâ íû â ïå ðå æè âà þ -
ùåé äî âîëü íî áî ëåç íåí íûé ïðî öåññ ïðå îá ðà çî âà íèé Ïîëü øå è íå ñêîëü êî
â ìåíü øåé ìåðå — â îá åñ ïî êî åí íîé Ôèí ëÿí äèè. Îäíà êî, óëó÷ øå íèå ïî -
ëüñêîé ýêî íî ìè êè íà õî äèò îò ðà æå íèå â ãî ðàç äî ìå íåå íå ãà òèâ íîì, ÷åì â
1994 ã., âîñïðèÿòèè óñëîâèé æèçíè â ýòîé ñòðàíå, õàðàêòåðíîì äëÿ 1997 ã.
Êðî ìå òîãî, ýòî óëó÷ øå íèå è, âîç ìîæ íî, òàê æå ëó÷ øåå ïî íè ìà íèå ñâî -
áîä íî-ðû íî÷ íûõ ðå ôîðì äå ëà åò ïî ëÿ êîâ íà ìíî ãî áî ëåå îïòè ìèñ òè÷ íû ìè
â 1997 ã., ÷åì è ôèí íû, è àâñòðà ëèé öû. Åñëè ñðåä íåñ òà òèñ òè ÷åñ êèé ôèíí
íå âè äåë íè êà êèõ øàí ñîâ íà óëó÷ øå íèå ñâî å ãî ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ,
íå ñìîò ðÿ íà ïåð ñïåê òè âû âñòóï ëå íèÿ â Åâðî ïåé ñêèé Ñîþç, òî ïî ëÿ êè
îæè äà ëè óìå ðåí íûõ, íî âåñü ìà ïî çè òèâ íûõ ïå ðå ìåí â 1994 ã. è î÷åíü ñó -
ùåñ òâåí íûõ ïå ðå ìåí â 1997 ã. Àâñòðàëèéöû çà íè ìà þò ìåñòî ãäå-òî ìåæäó
ïîëÿêàìè 1994 è 1997 ãã., íàìíîãî âûøå, ÷åì ôèííû.
Ã. Îáðà çî âà íèå, âîç ðàñò, ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî ëî æå íèå,
ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè â âîñ ïðè ÿ òèè è îæèäàíèÿõ
Äàëü íåé øèé àíà ëèç îò íî ñèò ñÿ òîëü êî ê Ïîëü øå íà 1997 ãîä, õîòÿ ìû
îò ìå òèì íå êî òî ðûå îñî áåí íîñ òè áî ëåå îá ùå ãî õà ðàê òå ðà. Âåê òîð íîñòü èñ -
ñëå äó å ìûõ êîð ðå ëÿ öèé, êî íå÷ íî, ñî âðå ìå íåì íå èç ìå íÿ åò ñÿ â çíà ÷è òåëü -
íîé ìåðå, õîòÿ ñòå ïåíü êîð ðå ëÿ öèè ìî æåò ïðå òåð ïå âàòü èç ìå íå íèå. Íåò
îñíî âà íèé îæè äàòü, ÷òî ó ðàç íûõ íà ðî äîâ ýòè âçà è ìîñ âÿ çè áó äóò ñó ùåñ ò -
âåí íî îò ëè ÷àòü ñÿ, ïî ý òî ìó êðàò êî îñòà íî âèì ñÿ íà áî ëåå ðàí íèõ àâñòðà -
ëèé ñêèõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ, ÷òî áû ïî âîç ìîæ íîñ òè ïðî âå ðèòü ýòî ïðåä ïî ëî -
æå íèå1.
Ñîã ëàñ íî ãè ïî òå çå, îá ðà çî âà íèå îêà çû âà åò ñó ùåñ òâåí íîå âëè ÿ íèå íà
âîñ ïðè ÿ òèå ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè è îæè äà íèé îò íî ñè òåëü íî èõ
èç ìå íå íèÿ â áó äó ùåì, åñëè íå ó÷è òû âàòü âñåõ ïðî ÷èõ ïî êà çà òå ëåé (ñì.
ðèñ. 2). Òîëü êî ëþäè ñ âû ñøèì îá ðà çî âà íè åì ðàñ öå íè âà þò ñâîå ìà òå ðè -
àëü íîå ïî ëî æå íèå êàê ëó÷ øåå, ÷åì â ïðî øëîì, è ïî ñòå ïåí íî óëó÷ øà þ ùå å -
ñÿ â òå ÷å íèå ïî ñëåä íå ãî äå ñÿ òè ëå òèÿ. Âñå îñòàëü íûå ðàñ öå íè âà þò ñâîå ïî -
ëî æå íèå êàê óõóä øà þ ùå å ñÿ, è ÷åì íèæå èõ îá ðà çî âà òåëü íûé óðî âåíü, òåì
íå ãà òèâ íåå âîñ ïðè ÿ òèå. Âïðî ÷åì, ñðåä íèå ïî ëÿ êè îæè äà þò â áó äó ùåì ñó -
ùåñ òâåí íî ãî óëó÷ øå íèÿ ñâî èõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè íå çà âè ñè ìî
îò óðîâíÿ îáðàçîâàíèÿ. Äàæå ìåíåå îáðàçîâàííûå îæèäàþò óëó÷ øåíèÿ,
õîòÿ, êîíå÷íî, îïòèìèçìà áîëüøå ó áîëåå îáðàçîâàííûõ ëþäåé.
Òà êàÿ êàð òè íà î÷åíü ñõî æà ñ ñè òó à öè åé â íà ìíî ãî áî ëåå áî ãà òîé
Àâñòðàëèè (íå ïðåä ñòàâ ëåí íîé çäåñü ââè äó îãðà íè ÷åí íîñ òè îá ú å ìà), ëèøü
ñ äâó ìÿ èñ êëþ ÷å íè ÿ ìè. Íå óäè âè òåëü íî, ÷òî âîñ ïðè ÿ òèå àâñòðà ëèé öåâ â
öå ëîì ïî ëî æè òåëü íåå, ÷åì ó ïî ëÿ êîâ. Îäíà êî â Àâñòðàëèè òîëü êî ëþäè
184 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
1
Êîã äà ýòî âîç ìîæ íî è îïðàâ äàí íî, ìû îá ðà ùà åì ñÿ ê ïðåä øåñ òâó þ ùå ìó àíà ëè çó
Çà ãóð ñêî ãî.
áåç ñðåä íå ãî îá ðà çî âà íèÿ ðàñ öå íè âà þò ñâîå ïî ëî æå íèå êàê óõóä øèâ øå å ñÿ,
òîã äà êàê â Ïîëü øå òà êîå óõóä øå íèå îùó ùà þò ëþäè è ñ òîëü êî íà ÷àëü -
íûì, è ñî ñðåä íèì îá ðà çî âà íè åì.
Ñõî äñòâà æå â óðîâ íå îïòè ìèç ìà îò íî ñè òåëü íî áó äó ùå ãî äàæå áîëü øå.
 îá å èõ ñòðà íàõ ó ëþ äåé îïòè ìèñ òè ÷åñ êèå îæè äà íèÿ íå çà âè ñè ìî îò îá ðà -
çî âà íèÿ, õîòÿ áî ëåå îá ðà çî âàí íûå — áî ëåå îïòè ìèñ òè÷ íû. Â îá å èõ ñòðà íàõ
ãëàâ íûì îá ðà çîì ðàç ëè ÷à þò ñÿ ïî óðîâ íþ îïòè ìèç ìà ëþäè ñ íà ÷àëü íûì
èëè íèç øèì îá ðà çî âà íè åì, ñ îä íîé ñòî ðî íû, è ñðåä íèì èëè âû ñøèì — ñ
äðó ãîé. Âîñ ïðè ÿ òèå æå íû íåø íå ãî ìà òå ðè àëü íî ãî ïî ëî æå íèÿ ïî ñðàâ íå -
íèþ ñ ïðî øëûì äèô ôå ðåí öè ðî âà íî ïî îá ðà çî âà íèþ áî ëåå óìå ðåí íî. Íå -
çà âè ñè ìî îò íå ãà òèâ íî ãî âîñ ïðè ÿ òèÿ ñâî å ãî íû íåø íå ãî ìàòåðèàëüíîãî
ïîëîæåíèÿ, ïîëÿêè íà âñåõ îáðàçîâàòåëüíûõ óðîâíÿõ íåñêîëüêî áîëåå
îïòèìèñòè÷íû, ÷åì àâñòðàëèéöû.
È âîñ ïðè ÿ òèå, è îæè äà íèÿ â áîëü øîé ñòå ïå íè çà âè ñÿò â Ïîëü øå îò ñî -
öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî ïî ëî æå íèÿ, áå çîò íî ñè òåëü íî ê äðó ãèì ïîêà -
çàòåëÿì (ñì. ðèñ. 4).
Ðè ñó íîê 3. Âîç ðàñò è îöåí êà ïðî øëûõ è îæè äà íèå îò íî ñè òåëü íî áó äó ùèõ óñëî âèé
æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
Ðè ñó íîê 4. Ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî ëî æå íèå è îöåí êà ïðî øëûõ è îæè äà íèå îò íî ñè òåëü íî
áó äó ùèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëîâèÿìè. Ïîëüøà, 1997
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 185
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
60
50
40
30
20
10
0
-10
0 987654321-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1
Äî 30 ëåò
31-50 ëåò
51-65 ëåò
66 è áîëåå
ëåò
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
60
50
40
30
20
10
0
-10
0 987654321-9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1
Íå ðàáîòàåò
×àñòíûé
ôåðìåð
Ðàáîòàåò â
îáùåñòâåí-
ñåêòîðå
Ðàáîòàåò
Ïðåäïðèíè-
ìàòåëü
íîì
â
÷àñòíîì
ñåêòîðå
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
Âëà äåëü öû íå ñå ëüñêî õî çÿ éñòâåí íûõ ïðåä ïðè ÿ òèé, áîëü øè íñòâî èç êî -
òî ðûõ íî âè÷ êè â ýòîé êà òå ãî ðèè, ñî ñòàâ ëÿ þò åäè íñòâåí íóþ ãðóï ïó, êî òî -
ðàÿ ðàñ öå íè âà åò ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ ñâî åé æèç íè êàê ëó÷ øèå, ÷åì â
ïðî øëîì. Âïðî ÷åì, èõ âîñ ïðè ÿ òèå óëó÷ øå íèé â ñðåä íåì äî âîëü íî íå çíà -
÷è òåëü íî. ×àñ òíûé ñåê òîð è îá ùåñ òâåí íûé ñåê òîð â ñðåä íåì ñó ùåñ òâåí íî
íå ðàç ëè ÷à þò ñÿ ìåæ äó ñî áîé. Îíè íå óñìàò ðè âà þò â ïðî øëîì çíà ÷è òåëü -
íûõ ïå ðå ìåí. Åäè íñòâåí íàÿ êà òå ãî ðèÿ, î÷åíü îò ðè öà òåëü íî âîñ ïðè íè ìà þ -
ùàÿ ñâîè íû íåø íèå óñëî âèÿ æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ ïðî ø ëûì, — ÷àñ òíûå
ôåð ìå ðû è òå, êòî íå ïðè íàä ëå æèò ê êà òå ãî ðèè àê òèâ íîé ðà áî ÷åé ñèëû (â
ýòó ïî ñëåä íþþ ãðóï ïó âõî äÿò ïåí ñè î íå ðû, äî ìî õî çÿé êè, ñòó äåí òû è áåç -
ðà áîò íûå). Îíè òàê æå íà è ìå íåå îïòè ìèñ òè ÷ íû îò íî ñè òåëü íî ñâî å ãî áó äó -
ùå ãî. Åñëè âñå ãðóï ïû îæè äà þò ïî ëî æè òåëü íûõ ïå ðå ìåí, òî ýòîò îïòè -
ìèçì äèô ôå ðåí öè ðî âàí ïî ñî öè àëü íî- ýêî íî ìè ÷åñ êî ìó ïî ëî æå íèþ. Ïðåä -
ïðè íè ìà òå ëè íà è áî ëåå îïòè ìèñ òè÷ íû, ñëó æà ùèå ÷àñ ò íî ãî ñåêòîðà ñëå äó -
þò çà íèìè, à ñëóæàùèå îáùåñòâåííîãî ñåêòîðà íå ñêîëü êî ìåíåå îïòè ìèñ -
òè÷ íû. Íî è îíè îæèäàþò ïîëîæè òåëüíûõ ïåðåìåí â áîëüøåé ìåðå, ÷åì
ôåðìåðû è íåðàáîòàþùèå.
Êîð ðå ëÿ öèÿ âîñ ïðè ÿ òèÿ è îæè äà íèé ñ âîç ðàñ òîì î÷åíü ñõî æà ñ èõ êîð -
ðå ëÿ öè åé ñ îá ðà çî âà íè åì. Ñà ìàÿ ìî ëî äàÿ ãðóï ïà — åäè íñòâåí íàÿ, ðàñ öå -
íè âà þ ùàÿ ñâîè íû íåø íèå ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ êàê ëó÷ øèå, ÷åì â ïðî ø -
ëîì, äàæå åñëè òà êîå óëó÷ øå íèå è î÷åíü íå çíà ÷è òåëü íî. Ìî ëî äåæü òàê æå
îæè äà åò íà è áî ëåå ñó ùåñ òâåí íûõ ïî ëî æè òåëü íûõ ïå ðå ìåí â áó äó ùåì. È
âîñ ïðè ÿ òèå, è îæè äà íèÿ ìå íåå îïòè ìèñ òè÷ íû ó ñòàðøèõ âîçðàñòíûõ ãðóïï.
Òàê êàê îá ðà çî âà íèå â Ïîëü øå î÷åíü òåñ íî ñâÿ çà íî ñ âîç ðàñ òîì, âîç íè -
êà åò âîï ðîñ, íå ÿâ ëÿ åò ñÿ ëè åãî (îá ðà çî âà íèÿ) âîç äå éñòâèå íà âîñ ïðè ÿ òèå
è îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè ëèøü êà æó ùèì -
ñÿ? Íå çà âè ñÿò ëè ýòè âîñ ïðè ÿ òèå è îæè äà íèÿ â íà ìíî ãî áîëü øåé ñòå ïå íè
îò âîç ðàñ òà, êî òî ðûé è ñëå äó åò èñ ïîëü çî âàòü êàê êðè òå ðèé æèç íåí íî ãî
öèê ëà. Ôàê òè ÷åñ êè, ñïðà âåä ëè âîñòü ýòî ãî òå çè ñà äî êà çà íà â ñëó ÷àå Àâñò -
ðàëèè, ãäå êîð ðå ëÿ öèÿ “â ìàñ ñå” ìåæ äó îá ðà çî âà íè åì è âîç ðàñ òîì, ñ îä íîé
ñòî ðî íû, è ìåæ äó âîñ ïðè ÿ òè åì è îæè äà íè ÿ ìè, ñ äðó ãîé ñòî ðî íû, î÷åíü ïî -
äî áíû íà áëþ äà þ ùèì ñÿ â Ïîëü øå. Ëó÷ øèé ñïî ñîá äî êà çàòü ýòî ñî ñòî èò â
òîì, ÷òî áû âû ÷èñ ëèòü ðåãðåññèîííûå ìîäåëè, â êîòîðûõ íåçàâèñèìûå
ïîêàçàòåëè âçàèìîêîíòðîëèðóåìû è ïîêàçàíî èõ âîçäåéñòâèå “â ÷èñòîì
âèäå”.
Ä. Âåê òîð íûå ìî äå ëè äå òåð ìè íà öèè âîñ ïðè ÿ òèÿ è îæè äà íèé ìà -
òå ðè àëü íûõ óñëîâèé æèçíè
Âîñ ïðè ÿ òèå ñó ùåñ òâó þ ùèõ óñëî âèé â ñî ïîñ òàâ ëå íèè ñ óñëî âè ÿ ìè â ïðî -
øëîì. Ìíî ãîê ðàò íûé ðåã ðåñ ñè îí íûé àíà ëèç, âû ïîë íåí íûé â íå ñêîëü êî
ýòà ïîâ, ïî êà çû âà åò, ÷òî âëè ÿ íèå óðîâ íÿ îá ðà çî âà íèÿ (èç ìå ðÿ å ìî ãî êî ëè -
÷åñ òâîì ëåò, ñî îò âå òñòâó þ ùèõ ðàç ëè ÷à å ìûì â îïðî ñå îá ðà çî âà òåëü íûì
óðîâ íÿì) íà âîñ ïðè ÿ òèå è îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé
æèç íè ïî ëíîñ òüþ ñãëà æè âà åò ñÿ, åñëè ó÷è òû âàòü âîç ðàñò, äàæå íå âêëþ ÷àÿ
â ìî äåëü ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî ëî æå íèå, áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå è äî õî äû.
Òà êèì îá ðà çîì, åñëè è íå äî êà çà íî, òî âå ñî ìî ïîä òâåð æäà åò ñÿ ïðåä ïî ëî -
æå íèå, ÷òî æèçíåííûé öèêë — íàìíîãî áîëåå âàæíûé äåòåðìè íàíò
ñóáúåêòèâíîãî óðîâíÿ æèçíè, ÷åì îáðàçîâàíèå.
186 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
Êàæ äàÿ èç âåê òîð íûõ ìî äå ëåé, ïðåä ñòàâ ëåí íûõ íà ðèñ. 5—8, ñî ñòî èò èç
äâóõ ðåã ðåñ ñè îí íûõ óðàâ íå íèé, êî òî ðûå ïî çâî ëÿ þò àíà ëè çè ðî âàòü íå ïîñ -
ðå äñòâåí íîå âëè ÿ íèå ñî öè àëü íî-äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèõ õà ðàê òå ðèñ òèê íà âîñ -
ïðè ÿ òèå è èõ êîñ âåí íîå âëè ÿ íèå, ïðî ÿâ ëÿ þ ùå å ñÿ ÷åðåç ôàêòè÷åñêèé
äîõîä è áëàãîñîñòîÿíèå ñåìüè.
Ðè ñó íîê 5. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îöå íîê íû íåø íèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ
óñëî âè ÿ ìè 9—10 ëåò íà çàä. Ïîëüøà, 1997
Ïðè ìå ÷à íèå: Íà äè àã ðàì ìå ïðè âå äå íû òîëü êî ðåã ðåñ ñè îí íûå êî ýô ôè öè åí òû, ñó ùåñ ò -
âåí íûå êàê ìè íè ìóì íà óðîâ íå 0.05. Ñòàí äàð òè çè ðî âàí íûå êî ýô ôè öè åí òû — â
ñêîá êàõ. Ýòî îòíîñèòñÿ òàêæå ê ðèñ. 6—12.
Ðè ñó íîê 6. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îöå íîê íû íåø íèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ
óñëî âè ÿ ìè 5 ëåò íà çàä. Ïîëüøà, 1997
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 187
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.04 (.17)
-19.02 (-.12)
6.73 (.10)
19.62 (.21)
7.54 (.11)
.66 (.11)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .15
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.03 (.15)
5.99 (.10)
19.30 (.24)
6.48 (.11)
.53 (.10)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .13
Ðè ñó íîê 7. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îöå íîê íû íåø íèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ
óñëî âè ÿ ìè 3 ãîäà íà çàä. Ïîëüøà, 1997
Ðè ñó íîê 8. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îöå íîê íû íåø íèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ
óñëî âè ÿ ìè ãîä íà çàä. Ïîëüøà, 1997
 ÷èñ ëî õà ðàê òå ðèñ òèê èí äè âè äà âêëþ ÷åí äî ïîë íè òåëü íûé ïî êà çà -
òåëü åãî óñòà íî âîê, à èìåí íî ñà ìî è äåí òè ôè êà öèÿ ïî øêà ëå ëå âûõ è ïðà -
âûõ ïî ëè òè ÷åñ êèõ îðè åí òà öèé. Ïðè ýòîì èñ õî äè ëè èç òîãî, ÷òî ïå ðå ìå íû â
Ïîëü øå èìå þò ãëó áî êî ïî ëè òè ÷åñ êèé õà ðàê òåð, è â ñâÿ çè ñ ýòèì ïî ëè òè -
188 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.02 (.14)
12.33 (.18)
6.81 (.14)
.63 (.14)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .11
-.10 ( -.14)
5.89 ( .37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 ( .21)
.1
5
(.
10
)
.02 (.13)
7.24 (.12)
7.11 ( .16)
.46 (.12)
Âîçðàñò
Âîçðàñò ( êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .08
÷åñ êèå ñèì ïà òèè ìî ãóò âëè ÿòü íà âîñ ïðè ÿ òèå è îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî
óñëî âèé æèç íè íå çà âè ñè ìî îò âñåõ äðó ãèõ ïî êà çà òå ëåé. Ýòî îêà çà ëîñü
ñïðà âåä ëè âûì â ñëó ÷àå âîñ ïðè ÿ òèÿ äîë ãîâ ðå ìåí íûõ ïå ðå ìåí (ñì. ðèñ. 5,
6). Ëèöà ïðà âîé ïî ëè òè ÷åñ êîé îðè åí òà öèè ñêëîí íû ðàñ öå íè âàòü ñâîè íû -
íåø íèå ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ ïî ñðàâ íå íèþ ñ òåìè, êî òî ðûå áûëè ìíî ãî
ëåò íà çàä, íå ñêîëü êî îïòè ìèñ òè÷ íåå, ÷åì ëå âûå, õîòÿ íà ôàê òè ÷åñ êèå äî õî -
äû èëè áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå ïî ëè òè ÷åñ êèå îðè åí òà öèè íå âëè ÿ þò. Âëè ÿ íèå ïî -
ëè òè ÷åñ êîé îðè åí òà öèè íà âîñ ïðè ÿ òèå óñëî âèé æèç íè íå ñó ùåñ òâåí íî â
ïðåä å ëàõ íå î÷åíü îò äà ëåí íûõ âðåìåííûõ ãîðèçîíòîâ (ñì. ðèñ. 7, 8). Ýòîò
àñïåêò, îäíàêî, íå ñòîëü âàæåí äëÿ òåìû íàøåãî èñ ñëåäîâàíèÿ. Ãëàâíûå
ðåçóëüòàòû ìîæíî îáîáùèòü ñëåäóþùèì îáðàçîì:
1. Îáðà çî âà íèå, ïðåä ïðè íè ìà òå ëüñêàÿ ñî áñòâåí íîñòü è ÷àñ òíûé ëèáî
îá ùåñ òâåí íûé ñåê òîð çà íÿ òîñ òè (ïî ñëåä íåå îïðå äå ëå íèå èñ ïîëü çî âà ëîñü â
ìî äå ëÿõ êàê ðå ôå ðåí òíàÿ êà òå ãî ðèÿ) íå îêà çû âà þò ïðÿ ìî ãî âëè ÿ íèÿ íà
âîñ ïðè ÿ òèå ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè êàê ëó÷ øèõ èëè õóä øèõ, ÷åì â
ïðî øëîì. Îäíà êî îíè îêà çû âà þò ñó ùåñ òâåí íîå âëè ÿ íèå íà ðå àëü íûå ìà -
òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ — íà äî õî äû è íà áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå, êî òî ðûå, â ñâîþ
î÷å ðåäü, âîç äå éñòâó þò íà âîñ ïðè ÿ òèå. Òà êèì îá ðà çîì, ýòè õà ðàê òå ðèñ òè êè
îêàçûâàþò êîñâåííîå, ÷åðåç ôîðìèðîâàíèå ðåàëüíûõ óñëîâèé, âëèÿíèå íà
âîñïðèÿòèå.
2. ×àñ òíîå ôåð ìå ðñòâî íå âëè ÿ åò íà ñå ìåé íûå äî õî äû è áëà ãî ñî ñ òî ÿ -
íèå, ïî êðàé íåé ìåðå, ïî äàí íûì íà øå ãî îïðî ñà. Îò÷àñ òè ýòî ìîæ íî îá ú ÿñ -
íèòü òðóä íîñ òÿ ìè â îöåí êå äî õî äîâ îò ôåð ìû, à îò ÷àñ òè òåì ôàê òîì, ÷òî
íå êî òî ðûå ÷ëå íû î÷åíü ìíî ãèõ ôåð ìåð ñêèõ ñå ìåé â Ïîëü øå ðà áî òà þò âíå
ôåð ìû, òàê ÷òî åå ðå çóëü òà òèâ íîñòü çà òó øå âû âà åò ñÿ. Îäíà êî, íå çà âè ñè ìî
îò íå äîñ òàò êà òà êî ãî ïðÿ ìî ãî âëè ÿ íèÿ íà îá ú åê òèâ íûå ìà òå ðè àëü íûå
óñëî âèÿ, ÷àñ òíûå ôåð ìå ðû âû êà çû âà þò òåí äåí öèþ ðàñ ñìàò ðè âàòü ýòè
óñëî âèÿ êàê õóä øèå, ÷åì â ñëó ÷àå äðó ãèõ ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ãðóïï,
ïî êðàé íåé ìåðå, â äîë ãîñ ðî÷ íîé ïåð ñïåê òè âå (ñì. ðèñ. 5). Ýòà òåí äåí öèÿ
íå îá íà ðó æè âà åò ñÿ â íå ñòîëü îò äà ëåí íûõ âðå ìåí íûõ ãî ðè çîí òàõ (ñì. ðèñ.
6—8), íî çà íÿ òèå ôåð ìå ðñòâîì ñíè æà åò âîñ ïðè ÿ òèå íûíåøíèõ óñëîâèé
æèçíè ïî ñðàâíåíèþ ñ 8—10 ãîäàìè íàçàä ïðèáëèçèòåëüíî íà 20 ïóíêòîâ
ïî øêàëå, ãðàäóèðîâàííîé îò –100 äî +100.
3. Ñòà òóñ çà íÿ òîñ òè — åäè íñòâåí íûé ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèé ïî êà -
çà òåëü ñðå äè õà ðàê òå ðèñ òèê èí äè âè äîâ, êî òî ðûé îêà çû âà åò è ïðÿ ìîå, è
êîñ âåí íîå âëè ÿ íèå íà âîñ ïðè ÿ òèå. Ïîë íàÿ çà íÿ òîñòü óâå ëè ÷è âà åò äî õî äû
ñåìüè, õîòÿ è íå óâå ëè ÷è âà åò íà êîï ëå íèå áëàã. Êðî ìå òîãî, ïî ëíîñ òüþ çà -
íÿ òûå ïðî ÿâ ëÿ þò òåí äåí öèþ ðàñ ñìàò ðè âàòü ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ ñâî åé
ñåìüè êàê ëó÷ øèå íå çà âè ñè ìî îò äî õî äîâ ñåìüè è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèÿ. Ìîæ íî
ñäå ëàòü âû âîä, ÷òî äëÿ ëþ äåé âàæ íûì ýëå ìåí òîì ìà òå ðè àëü íûõ óñëîâèé
æèçíè ëþäè ÿâëÿåòñÿ è çàíÿòîñòü êàê òàêîâàÿ, à íå òîëüêî äîõîäû îò íåå.
4. Ïîë íå îêà çû âà åò âëè ÿ íèÿ íè íà îá ú åê òèâ íîå, íè íà ñóá ú åê òèâ íîå
ìà òå ðè àëü íîå áëà ãî ïî ëó ÷èå. Ýòî íå óäè âè òåëü íî, òàê êàê îá ú åê òèâ íûå è
ñóá ú åê òèâ íûå îöåí êè óñëî âèé îïðå äå ëÿ þò ñÿ çäåñü äëÿ ñåìüè â öå ëîì, à
ïî ëî âàÿ ñòðóê òó ðà ñå ìåé íå ñó ùåñ òâåí íî îò ëè ÷à åò ñÿ îò äðóãèõ äèôôå -
ðåíöèðóþùèõ õàðàêòåðèñòèê.
5. Âîç ðàñò îêà çû âà åò ñó ùåñ òâåí íîå, õîòÿ è íå ïðÿ ìîå, âëè ÿ íèå íà âîñ -
ïðè ÿ òèå ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè, à òàê æå íà ðå àëü íûå óñëî âèÿ è ñî -
öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè â ÷èñ òîì âèäå. Ìî ëî äåæü âîñ -
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 189
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
ïðè íè ìà åò ïî ëî æå íèå ñâî èõ ñå ìåé â íà è áî ëåå îïòè ìèñ òè ÷åñ êîì ñâå òå. Ñî
âðå ìå íåì âîñ ïðè ÿ òèå ñòà íî âèò ñÿ íà ìíî ãî ìå íåå îïòè ìèñ òè÷ íûì â ñðåä -
íåì âîç ðàñ òå è ñíî âà óëó÷ øà åò ñÿ â ñòàð øåì âîç ðàñ òå. Âñÿ êðè âàÿ ñ âîç ðàñ -
òîì ñëåã êà îò êëî íÿ åò ñÿ ê íèçó ââè äó îò ðè öà òåëü íî ãî êîñ âåí íî ãî âëè ÿ íèÿ
âîç ðàñ òà, ïðî ÿâ ëÿ þ ùå ãî ñÿ ÷å ðåç áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå ñåìüè. Îòðè öà òåëü íîå
âëè ÿ íèå âîç ðàñ òà íà áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå êà æåò ñÿ àëî ãè÷ íûì, èáî áëà ãî ñîñ òî ÿ -
íèå äîë æíî íà êàï ëè âàòü ñÿ ñ âîç ðàñ òîì. Îäíà êî â áûñ òðî ìå íÿ þ ùèõ ñÿ îá -
ùåñ òâàõ, ïî äî áíûõ Ïîëü øå, ìî ëî äåæü îá û÷ íî èìå åò íà ìíî ãî áîëü øèå
ýêî íî ìè ÷åñ êèå âîç ìîæ íîñ òè, ÷åì ñòà ðè êè. Ðàç ëè ÷èÿ ñïî ñîá íû äîñ òè ãàòü
òà êîé ñòå ïå íè, ÷òî ýòî ìî æåò äàæå íà õî äèòü îò ðà æå íèå â áîëü øåì áëà ãî -
ñîñ òî ÿ íèè ìî ëî äûõ ñå ìåé, íå ñìîò ðÿ íà ìåíü øåå âðå ìÿ äëÿ åãî íà êîï ëå -
íèÿ. Âíå âñÿ êîé ëî ãè êè âîç ðàñò ðåñ ïîí äåí òà íè êàê íå âëè ÿ åò íà äî õî äû
ñåìüè. Ýòî ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü òåì, ÷òî ìíî ãèå ïî ëüñêèå ñåìüè ñî ñòî ÿò èç
íå ñêîëü êèõ ïî êî ëå íèé, òàê ÷òî âëè ÿ íèå âîç ðàñ òà èí äè âè äîâ çà òó øå âû âà -
åò ñÿ ïî äî áíî âëè ÿ íèþ çà íÿ òèÿ ôåð ìå ðñòâîì. Òà êîå ïî ëî æå íèå äåë, î÷å -
âèä íî, è âû ðà æà åò ñÿ â àëî ãè÷ íîì ñî îò íî øå íèè ìåæ äó âîç ðàñ òîì ðåñ ïîí -
äåí òà è áëà ãî ñîñ òî ÿ íè åì ñåìüè. Ïî íà øå ìó ìíå íèþ, íà è áî ëåå âàæ íîå îò -
êðû òèå ñî ñòî èò â òîì, ÷òî âîç ðàñò îêà çû âà åò ñóùåñòâåííîå íå ïî ñ ðå äñòâåí -
íîå è îáùåå âëèÿíèå íà âîñïðèÿòèå. Êðîìå òîãî, åãî âëèÿíèå ñãëàæèâàåò
âëèÿíèå îáðàçîâàíèÿ, íî îòíþäü íå çàòóøåâûâàåòñÿ, åñëè ïðèíèìàòü âî
âíèìàíèå äðóãèå ñîöèàëüíî-ýêîíîìè÷åñêèõ õàðàê òåðèñòèê ðåñ ïîí äåí -
òîâ — áëàãîñîñòîÿíèå, äîõîäû èõ ñåìåé.
6. Íà êî íåö, ñëå äó åò ïîä ÷åð êíóòü, ÷òî âñå ïðî à íà ëè çè ðî âàí íûå ïî êà çà -
òå ëè ëèøü â íå çíà ÷è òåëü íîé ñòå ïå íè îá ú ÿñ íÿ þò ðàç íî îá ðà çèå â âîñ ïðè ÿ -
òèè. Äè à ïà çîí çíà ÷å íèé R2 ïðî ñòè ðà åò ñÿ îò 0,08 äëÿ âîñ ïðè ÿ òèÿ ñî âðå ìåí -
íûõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ óñëî âè ÿ ìè ãî äè÷ íîé
äàâ íîñ òè (ñì. ðèñ. 8) äî 0,18 äëÿ âîñ ïðè ÿ òèÿ ïå ðå ìåí â òå ÷å íèå 8—19 ëåò
(ñì. ðèñ. 5).  îá û÷ íîì ñëó ÷àå 18% îá ú ÿñ íè ìîé ðàç íè öû ðàñ ñìàò ðè âà ëèñü
áû êàê âåñü ìà óäîâ ëåò âî ðè òåëü íûé ðå çóëü òàò â èñ ñëå äî âà íè ÿõ óñòà íî âîê
è äðó ãèõ èñ ñëå äî âà íè ÿõ ìíå íèÿ. Îäíà êî ìû ìîã ëè áû ðàñ ñ÷è òû âàòü íà ãî -
ðàç äî ëó÷ øèå äàí íûå, èñ õî äÿ èç ôàê òà, ÷òî â íà øèõ ìî äå ëÿõ âîñ ïðè ÿ òèå
îá ú ÿñ íÿ åò ñÿ ïî ìè ìî èíûõ ïå ðå ìåí íûõ ôàê òè ÷åñ êè ìè çíà ÷å íè ÿ ìè âîñ -
ïðè íè ìà å ìûõ õà ðàê òå ðèñ òèê. Ìîæ íî ïðåä ïî ëî æèòü, ÷òî ïî ëó ÷åí íûé ðå -
çóëü òàò îá óñëîâ ëåí áûñ òðî ìå íÿ þ ùè ìè ñÿ ýêî íî ìè ÷åñ êè ìè, ïî ëè òè ÷åñ êè -
ìè è ñî öè àëü íû ìè óñëî âè ÿ ìè â Ïîëü øå; â ýòèõ îá ñòî ÿ ò åëüñòâàõ òðóä íî
ôîð ìè ðî âàòü àäåê âàò íûå îöåí êè è áåñ ïðè ñ òðàñ ò íîå âîñ ïðè ÿ òèå, äàæå îò -
íî ñè òåëü íî ñî áñòâåí íî ãî ïî ëî æå íèÿ. Ýòî, êî íå÷ íî, íå èñ òèí íàÿ ïðè ÷è íà,
ïî êðàé íåé ìåðå, ïðè ÷è íà íå ãëàâ íàÿ, òàê êàê ïî äî áíûå çíà ÷å íèÿ R2 áûëè
ïîëó÷åíû äëÿ ïî÷òè èäåíòè÷íîãî ïåðå÷íÿ ïîêàçàòåëåé â ýêîíîìè÷åñêè è
ïîëèòè÷åñêè ñòàáèëüíîé Àâñòðàëèè, ãäå îíè ðàñïîëàãàþòñÿ â äèàïàçîíå îò
0,09 äëÿ îäíîãîäè÷íîãî ãîðèçîíòà âðåìåíè äî 0,19 äëÿ 8—10-ëåòíåãî
ãîðèçîíòà.
Îæè äà íèÿ íà áó äó ùåå. Ìîæ íî áûëî áû ïðåä ïî ëà ãàòü, ÷òî ñî öè àëü -
íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå è äå ìîã ðà ôè ÷åñ êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè èí äè âè äîâ âëè ÿ þò
íà îöåí êó ñî áñòâåí íûõ ýêî íî ìè ÷åñ êèõ âîç ìîæ íîñ òåé â áó äó ùåì è ýêî íî -
ìè ÷åñ êèõ âîç ìîæ íîñ òåé ñâî åé ñåìüè â áîëü øåé ñòå ïå íè, ÷åì ýòè õà ðàê òå -
ðèñ òè êè âëè ÿ þò íà âîñ ïðè ÿ òèå íûíåøíåãî ïîëîæåíèÿ. Íî ýòî ñïðà -
âåäëèâî ëèøü îò÷àñòè.
190 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
1. Ïî ëè òè ÷åñ êèå îðè åí òà öèè, êî òî ðûå ïðåä ïî ëî æè òåëü íî âëè ÿ þò íà
óðî âåíü îïòè ìèç ìà èëè ïåñ ñè ìèç ìà â ñòðà íå, ãäå ïðî èñ õî äÿò áûñ òðûå ïî -
ëè òè ÷åñ êèå ïå ðå ìå íû, â Ïîëü øå íå îêà çû âà þò ñó ùåñ òâåí íî ãî âëè ÿ íèÿ íà
îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî óëó÷ øå íèÿ èëè óõóä øå íèÿ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî -
âèé æèç íè ñåìüè, íå çà âè ñè ìî îò âðåìåííûõ ãîðèçîíòîâ ýòèõ îæè äàíèé
(ñì. ðèñ. 9—12).
Ðè ñó íîê 9. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îæè äà å ìûõ â ñëå äó þ ùåì ãîäó óñëî âèé æèç íè ïî
ñðàâ íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
Ðè ñó íîê 10. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îæè äà å ìûõ ÷å ðåç 3 ãîäà óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå -
íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 191
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.02 (.14)
-12.58 (-.10)
7.70 (.08)
-.81 (-.27)
16.59 (.1
0)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .12
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .09
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.02 (.14)
-13.02 (-.12)
9.12 (.11)
-.49 (-.19)
2. Îáðà çî âà íèå, ïðåä ïðè íè ìà òå ëüñêàÿ ñî áñòâåí íîñòü è ÷àñ òíûé èëè
îá ùåñ òâåí íûé ñåê òîð çà íÿ òîñ òè îêà çû âà þò áîëü øåå äèô ôå ðåí öè ðó þ ùåå
âëè ÿ íèå íà îæè äà íèÿ, ÷åì íà âîñ ïðè ÿ òèå.  ÷èñ òîì âèäå äðó ãîé ïî êà çà -
òåëü, îá ðà çî âà íèå, êî òî ðîå íå îêà çû âà ëî ïðÿ ìî ãî âëè ÿ íèå íà âîñ ïðè ÿ òèå
ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè, îêà çû âà åò îïðå äå ëåí íîå âîç äå éñòâèå íà
îæè äà íèÿ, ÷òî êà ñà åò ñÿ èõ ïå ðå ìåí â ñðåä íåì âðå ìåí íîì ãî ðè çîí òå (ñì.
ðèñ. 11), õîòÿ ýòî íå ðàñ ïðîñ òðà íÿ åò ñÿ íà áî ëåå êðàò êèå èëè áî ëåå äëè òåëü -
íûå ãî ðè çîí òû. Ýòî âëè ÿ íèå îò ðè öà òåëü íî, ÷òî ìî æåò îá ú ÿñ íÿòü ñÿ öå ëûì
êîì ïëåê ñîì êîð ðå ëÿ öèé ìåæ äó âîç ðàñ òîì, îá ðà çî âà íè åì è îïòè ìèç ìîì
èëè ïåñ ñè ìèç ìîì. Â ñî îò âå òñòâèè ñ ëî ãè êîé, ïðåä ïðè íè ìà òå ëü ñêàÿ ñî -
áñòâåí íîñòü ïî âû øà åò ýêî íî ìè ÷åñ êèé îïòè ìèçì íà âñåõ âðå ìåí íûõ ãî ðè -
çîí òàõ, êðî ìå ñà ìî ãî îò äà ëåí íî ãî (ñì. ðèñ. 10—12). Îäíà êî ñëó æà ùèå ÷àñ -
òíî ãî ñåêòîðà (íå ïðåäïðèíèìàòåëè) ïðîÿâëÿþò òåíäåíöèþ ê ý êîíî ìè -
÷åñêîìó ïåññèìèçìó, âî âñÿêîì ñëó÷àå â ïðåäåëàõ ñðåäíåãî âðåìåííîãî
ãîðèçîíòà (ñì. ðèñ. 11).
3. ×àñ òíûå ôåð ìå ðû ðàñ öå íè âà þò ñâîè ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè
êàê íà ìíî ãî õóä øèå, ÷åì â ïðî øëîì; èõ âîñ ïðè ÿ òèå áî ëåå íå ãà òèâ íî, ÷åì
âîñ ïðè ÿ òèå äðó ãèõ ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ãðóïï. Îíè áî ëåå ïåñ ñè ìèñ -
òè÷ íû, ÷åì äðó ãèå ëþäè, â ñâî èõ îæè äà íè ÿõ îò íî ñè òåëü íî äàëü íåé øèõ ïå -
ðå ìåí â ýòîì ïëà íå, íî òîæå ëèøü â ñëó ÷àå ñðåäíåãî âðåìåííîãî ãîðè çîíòà
(ñì. ðèñ. 10, 11).
4. Èíòå ðåñ íî, ÷òî ñòà òóñ çà íÿ òîñ òè, êî òî ðûé îêà çû âà åò ïðÿ ìîå ïî ëî -
æè òåëü íîå âëè ÿ íèå íà âîñ ïðè ÿ òèå ïå ðå ìåí â ïðî øëîì, íè êàê íå âëè ÿ åò íà
êà êèå-ëèáî îæè äà íèÿ. È ó ôåð ìå ðîâ, è ó íå ðà áî òà þ ùèõ âîñ ïðè ÿ òèå áî ëåå
îò ðè öà òåëü íîå, à îæè äà íèÿ áî ëåå ñêðîì íûå, ÷åì ó ïðåä ñòà âè òå ëåé äðó ãèõ
ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ãðóïï. Ðàç ëè ÷èÿ ìåæ äó äâó ìÿ ïåð âû ìè ãðóï ïà ìè
ìî ãóò îá ú ÿñ íÿòü ñÿ òåì, ÷òî åñëè íå ðà áî òà þ ùèå ìî ãóò ðàñ ñ÷è òû âàòü â áó -
äó ùåì íà òðó äî óñ òðî éñòâî èëè ïîä äåð æêó ÷ëå íîâ ñåìüè ñ âîç ðîñ øè ìè äî -
õî äà ìè, ôåð ìå ðû íå ìîãóò îæèäàòü çíà÷èòåëüíûõ ïåðåìåí â ñâîåì ïîëîæåíèè.
Ðè ñó íîê 11. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îæè äà å ìûõ ÷å ðåç 5 ëåò óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ
ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
192 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.03 (.17)
-18.82 (-.14)
-1.23 (-.38)
16.59 (.1
0)
-2.01 (-.1
2)
-11.92 (-.1
0)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .15
Ðè ñó íîê 12. Âåê òîð íàÿ ìî äåëü îæè äà å ìûõ ÷å ðåç 8—10 ëåò óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ -
íå íèþ ñ íû íåø íè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
5. Íå îêà çû âàÿ íè êà êî ãî âëè ÿ íèÿ íà âîñ ïðè ÿ òèå íû íåø íèõ óñëî âèé,
ïîë ñó ùåñ òâåí íî âëè ÿ åò íà îæè äà íèÿ. Çà èñ êëþ ÷å íè åì îæè äà íèé â 5-ëåò -
íåì âðå ìåí íîì ãî ðè çîí òå, ìóæ ÷è íû â öå ëîì áî ëåå îïòè ìèñ òè÷ íû, ÷åì
æåíùèíû (ñì. ðèñ. 9, 10, 12).
6. Ïî äîá íî ñâî å ìó âëè ÿ íèþ íà âîñ ïðè ÿ òèå, âîç ðàñò îêà çû âà åò ñó ùåñ ò -
âåí íîå è ñèëü íîå âîç äå éñòâèå íà îæè äà íèÿ. ×åì ñòàð øå ëþäè, òåì ìå íåå
îïòè ìèñ òè÷ íû èõ îæè äà íèÿ íà ñ÷åò áó äó ùèõ óñëî âèé æèç íè. Ýòî ñî îò íî -
øå íèå, îäíà êî, îò íþäü íå ïðÿ ìî ëè íåé íî. Óðî âåíü îïòè ìèç ìà áûñ òðî ñíè -
æà åò ñÿ îò ìî ëî äî ãî äî ñðåä íå ãî âîç ðàñ òà è çà òåì ñíî âà ïî âû øà åò ñÿ, õîòÿ è
íå äîñ òè ãà åò ïåð âî íà ÷àëü íî ãî óðîâ íÿ (ëèøü ïî îò íî øå íèþ ê îæè äà íè ÿì â
3-ëåò íåì âðå ìåí íîì ãî ðè çîí òå, êàê ïî êà çà íî íà ðèñ. 10, ïðÿ ìî è íå ïðÿ ìî
îò âå ÷à þ ùåå âîç ðàñ òó âîñ ïðè ÿ òèå ïî ïðè ÷è íàì, íå íà øåä øèì îáúÿñíåíèÿ,
ìåíÿþòñÿ ìåñòàìè, íî ïîñêîëüêó ýòî åäèíñò âåííûå èñêëþ÷åíèÿ, èìè
ìîæíî ïðåíåáðå÷ü).
7. Ïðî öåí òíûå ñî îò íî øå íèÿ îá ú ÿñ íè ìûõ ðàç ëè ÷èé â îæè äà íè ÿõ íà áó -
äó ùåå íå ñëèø êîì îò ëè ÷à þò ñÿ îò ïðî öåí òíûõ ñî îò íî øå íèé, îò íî ñÿ ùèõ ñÿ
ê âîñ ïðè ÿ òèþ ñó ùåñ òâó þ ùèõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ ïðî øëû ìè.
Èõ ìîæ íî ðàñ öå íè âàòü êàê âåñü ìà ñêðîì íûå. Íàì íî ãî áî ëåå âà æåí òîò
ôàêò, ÷òî íè ñå ìåé íûå äî õî äû, íè áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå íå îêà çû âà þò âîç äå -
éñòâèÿ íà îæè äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî ïå ðå ìåí ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè
â áó äó ùåì. Ýòî ñî õðà íÿ åò ñÿ â ìî äå ëÿõ äëÿ âñåõ âðå ìåí íûõ ãî ðè çîí òîâ. Òà -
êèì îá ðà çîì, â íà øèõ âåê òîð íûõ ìî äå ëÿõ ôàê òè ÷åñ êè íåò íè êà êî ãî âåê òî -
ðà, èáî íåò íè êà êèõ êîñ âåí íûõ âëè ÿ íèé. Íà óðî âåíü ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî îïòè -
ìèç ìà èëè ïåñ ñè ìèç ìà îò íî ñè òåëü íî ïî ëî æå íèÿ ñåìüè óìå ðåí íî, åñëè íå
ñëà áî, âëè ÿ åò ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîå ïî ëî æå íèå, ñèëü íî âëè ÿ åò âîç -
ðàñò è âî îá ùå íå âëè ÿ åò äå éñòâè òåëü íîå ìà òå ðè àëü íîå ïî ëî æå íèå. Ïî äîá -
íûå ðå çóëü òà òû áûëè ïî ëó ÷å íû è â Àâñò ðà ëèè, ãäå áûëè îá íà ðó æå íû äàæå
ìåíåå ñóùåñòâåííûå âëèÿíèÿ è ãäå ïîêàçàòåëü R2 äëÿ îæèäàíèé íàìíîãî
íèæå, ÷åì â Ïîëüøå.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 193
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
-.10 (-.14)
5.89 (.37)
.95 (.27)
.06 (.28)
.15 (.22)
5.1
5 (.
13)
.52 (.21)
.1
5
(.
10
)
.03 (.17)
9.24 (.08)
-1.38 (-.40)
22.75 (.1
1)
Âîçðàñò
Âîçðàñò (êâ.)
Îáðàçîâàíèå
Ñòàòóñ
çàíÿòîñòè
Ïðåäïðèíèìàòåëüñòâî
Ðàáîòíèê,
÷àñòíûé ñåêòîð
×àñòíàÿ ôåðìà
Ïðàâàÿ îðèåíòàöèÿ
Ñåìåéíûå
äîõîäû (ëèí.)
2
R = .39
Áëàãîïîëó÷èå
2
R = .42
Ïîë (ìóæ.)
Ñóáúåêòèâíîå
óëó÷øåíèå
2
R = .16
Å. Îöåí êà ãðà ôè êîâ âëè ÿ íèÿ âîç ðàñ òà
Èç âñåõ èç ëî æåí íûõ âûøå ðå çóëü òà òîâ ñëå äó åò, ÷òî âîç ðàñò ìî æåò
áûòü âàæ íåé øèì äå òåð ìè íàí òîì êàê âîñ ïðè ÿ òèÿ ñó ùåñ òâó þ ùèõ ìà òå ðè -
àëü íûõ óñëî âèé æèç íè â ñî ïîñ òàâ ëå íèè ñ ïðî øëû ìè, òàê è îæè äà å ìûõ â
áó äó ùåì óñëî âèé â ñî ïîñ òàâ ëå íèè ñ íà ñòî ÿ ùèì âðå ìå íåì. Ýòî íà ñòîëü êî
âàæ íûé äå òåð ìè íàíò, ÷òî îí ïî ëíîñ òüþ ñãëà æè âà åò âëè ÿ íèå îá ðà çî âà íèÿ.
Ïî äîá íî âëè ÿ íèþ âîç ðàñ òà íà äî õî äû, ïðî à íà ëè çè ðî âàí íî ìó ìíî ãè ìè
ýêî íî ìèñ òà ìè [4; 5; 8], îò íî øå íèÿ ìåæ äó âîç ðàñ òîì è ñóá ú åê òèâ íû ìè ìà -
òå ðè àëü íû ìè óñëî âè ÿ ìè æèç íè íå ïðÿ ìî ëè íåé íû. Ïðè òà êèõ îá ñòî ÿ ò -
åëüñòâàõ âñå öå ëî îïðàâ äàí íà ïî ïûò êà îöå íèòü îò êëî íå íèÿ, îò ðà æà þ ùèå
âðå ìåí íûå ðàç ëè ÷èÿ â âîñ ïðè ÿ òèè è îæè äà íè ÿõ â òåõ ñëó ÷à ÿõ, êîã äà âñå
äðó ãèå ïî êà çà òå ëè îñòà þò ñÿ ïîä êîí òðî ëåì. Íà ðèñ. 13 è 14 ïðåä ñòàâ ëå íû
òà êèå ãðà ôè êè, êîã äà âñå íå çà âè ñè ìûå ïî êà çà òå ëè, èñ ïîëü çó å ìûå â íà øèõ
èñ ñëå äî âà íè ÿõ — ïîë, õà ðàê òå ðèñ òè êè ñîöèàëüíî-ýêîíî ìè÷åñêîãî
ïîëîæåíèÿ, ïîëèòè÷åñêèå ñêëîííîñòè, ñåìåéíûå äîõîäû è ñåìåéíîå
áëàãîñîñòîÿíèå — çàôèêñèðîâàíû íà ñðåäíèõ óðîâíÿõ äëÿ íàñåëåíèÿ â
öåëîì.
Ðè ñó íîê 13. Âîç ðàñò è îöåí êà íû íåø íèõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå -
íèþ ñ ïðî øëû ìè óñëî âè ÿ ìè. Ïîëüøà, 1997
Ðè ñó íîê 14. Âîç ðàñò è îæè äà íèÿ èç ìå íå íèé â ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ æèç íè.
Ïîëüøà, 1997
194 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
15
10
5
0
-5
-10
-15
-20
-25
-30
1
9
2
1
2
3
2
5
2
7
2
9
3
1
3
3
3
5
3
7
3
9
4
1
4
3
4
5
4
7
4
9
5
1
5
3
5
5
5
7
5
9
6
1
6
3
6
5
6
7
6
9
7
1
7
3
7
5
Ãîä íàçàä
5
8-10
ëåò íàçàä
ëåò
íàçàä
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
1
9
2
1
2
3
2
5
2
7
2
9
3
1
3
3
3
5
3
7
3
9
4
1
4
3
4
5
4
7
4
9
5
1
5
3
5
5
5
7
5
9
6
1
6
3
6
5
6
7
6
9
7
1
7
3
7
5
Íà ñëåäóþ-
ùèé ãîä
3 ãîäà ñïóñòÿ
5
8-10
ëåò ñïóñòÿ
ëåò
ñïóñòÿ
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
Äàæå â òà êèõ èñ êó ññòâåí íûõ óñëî âè ÿõ ïîë îñòà åò ñÿ î÷åíü âàæ íûì äå -
òåð ìè íàí òîì êàê âîñ ïðè ÿ òèÿ, òàê è îæè äà íèé. Êàê ïî êà çà íî íà ðèñ. 13,
òîëü êî ëèöà ìî ëî æå 23 ëåò ðàñ öå íè âà þò íû íåø íèå ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ
ñâî èõ ñå ìåé êàê ëó÷ øèå, ÷åì â ïðî øëîì, íå çà âè ñè ìî îò âðå ìåí íî ãî ãî ðè -
çîí òà âîñ ïðè íè ìà å ìûõ ïå ðå ìåí. Ëèöà â âîç ðàñ òå îêî ëî 25 è îêî ëî 75 ëåò â
ðàâ íîé ìåðå íå ñêëîí íû óñìàò ðè âàòü çíà ÷è òåëü íûå ïå ðå ìå íû. Ëèöà ñòàð -
øå 25 ëåò ðàñ öå íè âà þò ïå ðå ìå íû â ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ ñâî èõ ñå ìåé
êàê óõóä øå íèå. Ýòè âîñ ïðè ÿ òèÿ ïå ðå ìåí íà è áî ëåå îò ðè öà òåëü íû âî âðå -
ìåí íîì ãî ðè çîí òå 8—10 ëåò è äëÿ âîç ðàñ òà îêî ëî 50 ëåò, êîã äà îíè äîñ òè -
ãà þò óðîâ íÿ –25 íà øêà ëå â ïðåä å ëàõ îò –100 ê +100. Ïîñ ëå 50-ëåò íå ãî
âîçðàñòà âîñïðèÿòèå âåñüìà áûñòðî óëó÷øàåòñÿ, ïîñêîëüêó ïîæèëûå ëþäè
âîîáùå íå óñìàòðèâàþò çíà÷èòåëüíûõ ïåðåìåí.
×åì áî ëåå îò äà ëåí âðå ìåí íîé ãî ðè çîíò ñðàâ íå íèÿ íû íåø íèõ è ïðî ø -
ëûõ óñëî âèé æèç íè, òåì áîëü øå âîñ ïðè ÿ òèå çà âè ñèò îò âîç ðàñ òà, è òåì áî -
ëåå êðè âî ëè íåé íû ãðà ôè êè. Â ðå çóëü òà òå, âñå êðè âûå ïå ðå ñå êà þò ñÿ â ïóí -
êòàõ âîçðàñòîâ îêîëî 25 è îêîëî 75 ëåò.
Õîòÿ ãðà ôè êè îæè äà íèé òàê æå îò ðà æà þò ñèëü íîå âëè ÿ íèå âîç ðàñ òà,
îíè âåñü ìà îò ëè ÷à þò ñÿ îò ãðà ôè êîâ âîñ ïðè ÿ òèÿ (ñì. ðèñ. 14). Ìî ëî äå æè
ñâî éñòâå íåí íà ìíî ãî áîëü øèé îïòè ìèçì, ÷åì ñòàð øèì ëþ äÿì. Óðî âåíü èõ
îïòè ìèç ìà âåñü ìà áûñ òðî ñíè æà åò ñÿ äî ïðè áëè çè òåëü íî 40-ëåò íå ãî âîç -
ðàñ òà. Îäíà êî âîï ðå êè íà øèì îæè äà íè ÿì, êðè âàÿ íå ìå íÿ åò ñâî å ãî íà -
ïðàâ ëå íèÿ â âîç ðàñ òå îêî ëî 50 ëåò. Â ðå çóëü òà òå, îïòè ìèçì äîñ òè ãà åò ñà -
ìî ãî íèç êî ãî óðîâ íÿ â âîç ðàñ òå ìåæ äó 55 è 65 ãî äà ìè, òî åñòü ïå ðåä óõî äîì
íà ïåí ñèþ è âñëåä çà ýòèì. Ìè íî âàâ ýòó ïñè õî ëî ãè ÷åñ êè è ýêî íî ìè ÷åñ êè
òðóä íóþ ñòà äèþ æèç íåí íî ãî öèê ëà, ëþäè íå îæè äà þò ñëèø êîì áîëü øèõ
ïå ðå ìåí â ñâî èõ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ. Äå éñò âè òåëü íî, èõ îïòè ìèçì
âîçðàñòàåò, îñîáåííî äëÿ áëèæàéøåãî ãîðèçîíòà âðåìåíè, íî ïîâûøåíèå
ìèíèìàëüíî, åñëè âîîáùå çàñëóæèâàåò âíèìàíèÿ.
Ïî äîá íî âîñ ïðè ÿ òèþ, îæè äà íèÿ íà áó äó ùåå îä íî âðå ìåí íî è áî ëåå
îïòè ìèñ òè÷ íû, è áî ëåå ïîä âåð æå íû âëè ÿ íèþ âîç ðàñ òà â ðàì êàõ äîë ãî â ðå -
ìåí íûõ ãî ðè çîí òîâ, ÷åì â ñëó÷àå êðàòêîâðåìåííûõ.
Ýòè îá ùèå ðå çóëü òà òû êà ñà þò ñÿ îá ùåñ òâà â öå ëîì ïðè óñëî âèè, ÷òî
âñå íå çà âè ñè ìûå ïî êà çà òå ëè íå èç ìå íÿ þò ñÿ ñ âîç ðàñ òîì. Ëî ãè÷ íûì ñëå äó -
þ ùèì øà ãîì áûëî áû óñòà íî âèòü, îò ëè ÷à þò ñÿ ëè ãðà ôè êè äëÿ ðàç ëè÷ íûõ
ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ãðóïï ïðè óñëî âèè, ÷òî âñå íå çà âè ñè ìûå ïî êà -
çà òå ëè, êðî ìå âîç ðàñ òà, çà ôèê ñè ðî âà íû íà ñðåä íèõ óðîâ íÿõ, òè ïè÷ íûõ äëÿ
ýòèõ ãðóïï. Òà êèå ãðà ôè êè ïðåä ñòàâ ëå íû íà ðèñ. 15 è 16, ãäå â êà÷åñòâå
ïðèìåðà èñïîëüçîâàí 5-ëåòíèé âðåìåííîé ãîðèçîíò.
Èç ðèñ. 15 ñëå äó åò, ÷òî ïðåä ïðè íè ìà òå ëè íå òîëü êî ðàñ ñìàò ðè âà þò ìà -
òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ æèç íè ñâî èõ ñå ìåé êàê ëó÷ øèå, ÷åì óñëî âèÿ äðó ãèõ
ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ ãðóïï, íî è óñìàò ðè âà þò óëó÷ øå íèå ýòèõ óñëî -
âèé íà ìíî ãî äîëü øå èëè, òî÷ íåå, âïëîòü äî çíà ÷è òåëü íî ñòàð øå ãî âîç ðàñ -
òà, ÷åì äðó ãèå ëþäè. Îíè íà ÷è íà þò óñìàò ðè âàòü óõóä øå íèå, òîëü êî ïðè -
áëè çèâ øèñü ê 50 ãî äàì, â òî âðå ìÿ êàê îáå ãðóï ïû ñëó æà ùèõ (îá ùåñ òâåí -
íî ãî è ÷àñ òíî ãî ñåê òî ðà) íà ÷è íà þò çà ìå ÷àòü óõóä øå íèå ïðè áëè çè òåëü íî
íà 10 ëåò ðàíü øå. Ôåð ìå ðû óñìàò ðè âà þò óõóä øå íèå óæå ïðè áëè çè òåëü íî
â 25-ëåò íåì âîçðàñòå, à íåðàáîòàþùèå íå âèäÿò íèêàêèõ óëó÷øåíèé äàæå â
ñàìîì ìîëîäîì âîçðàñòå.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 195
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
Ðè ñó íîê 15. Ñåê òîð ýêî íî ìè êè, âîç ðàñò è îïðå äå ëÿ å ìàÿ îöåí êà íû íåø íèõ ìà òå ðè -
àëü íûõ óñëî âèé æèç íè ïî ñðàâ íå íèþ ñ óñëî âè ÿ ìè 5 ëåò íàçàä. Ïîëüøà, 1997
Ðè ñó íîê 16. Ñåê òîð ýêî íî ìè êè, âîç ðàñò è îïðå äå ëÿ å ìûå îæè äà íèÿ èç ìå íå íèé â ìà -
òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ æèç íè 5 ëåò ñïóñòÿ. Ïîëüøà, 1997
Êðè âûå ãðà ôè êîâ ðàç ëè ÷à þò ñÿ è ïî ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèì ãðóï -
ïàì. Íå ðà áî òà þ ùèå îò ìå ÷à þò íà è áî ëåå îñòðîå óõóä øå íèå óñëî âèé æèç íè
ïðè áëè çè òåëü íî â 50-ëåò íåì âîç ðàñ òå. Ïîñ ëå ýòî ãî âîç ðàñ òà îíè âè äÿò íà -
ìíî ãî ìåíü øå îò ðè öà òåëü íûõ ïå ðå ìåí, âîç ìîæ íî, íà ìíî ãî ìåíü øå ïå ðå -
ìåí â öå ëîì. Òî æå îò íî ñèò ñÿ ê ðà áîò íè êàì îá ùåñ òâåí íî ãî ñåê òî ðà, ÷üå
âîñ ïðè ÿ òèå ïå ðå ìåí â óñëî âè ÿõ æèç íè ñòà íî âèò ñÿ ìå íåå íå ãà òèâ íûì ïî -
ñëå 50—55-ëåò íå ãî âîç ðàñ òà, à äî ýòîé òî÷ êè æèç íåí íî ãî öèê ëà óõóä øà åò -
ñÿ. Ëèöà â âîç ðàñ òå îêî ëî 60 ëåò è ñòàð øå, òî åñòü ïðåä ïåí ñè îí íî ãî è ïåí -
ñè îí íî ãî âîç ðàñ òà, ñëó æà ùèå îá ùåñ òâåí íî ãî ñåê òî ðà óñìàò ðè âà þò äàæå
ìåíü øåå óõóä øå íèå, ÷åì ïðåä ïðè íè ìà òå ëè. Âîñ ïðè ÿ òèå ïðåä ïðè íè ìà òå -
ëåé, õîòÿ â öå ëîì áî ëåå ïî ëî æè òåëü íîå, ÷åì ó äðó ãèõ ãðóïï, îá íà ðó æè âà åò
íå çíà ÷è òåëü íóþ êðè âî ëè íåé íîñòü ñâî åé çà âè ñè ìîñ òè îò âîç ðàñ òà. Ïî æè -
ëûå ïðåä ïðè íè ìà òå ëè ðàñ öå íè âà þò ñâîþ ñè òó à öèþ êàê õóä øóþ, ÷åì áî ëåå
ìî ëî äûå, è ýòîò ñïàä íå îá ðà òèì. Ýòî ìîæ íî îá ú ÿñ íèòü òåì ôàê òîì, ÷òî
ñòàð øèå ëþäè â ýòîé ãðóï ïå — ïðå è ìó ùåñ òâåí íî ìåë êèå è òðà äè öè îí íî
ñó ùåñ òâî âàâ øèå çäåñü ÷àñ òíûå òîð ãîâ öû, ïå ðå æè âàâ øèå îò íî ñè òåëü íî õî -
196 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
-40
1
8
2
0
2
2
2
4
2
6
2
8
3
0
3
2
3
4
3
6
3
8
4
0
4
2
4
4
4
6
4
8
5
0
5
2
5
4
5
6
5
8
6
0
6
2
6
4
6
6
6
8
7
0
Íå ðàáîòàåò
×àñòíûé
ôåðìåð
Ïðåäïðèíè-
ìàòåëü
Ðàáîòàåò â
÷àñòíîì
ñåêòîðå
Ðàáîòàåò â
îáùåñòâåí-
íîì ñåêòîðå
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
1
8
2
0
2
2
2
4
2
6
2
8
3
0
3
2
3
4
3
6
3
8
4
0
4
2
4
4
4
6
4
8
5
0
5
2
5
4
5
6
5
8
6
0
6
2
6
4
6
6
6
8
7
0
Íå ðàáîòàåò
×àñòíûé
ôåðìåð
Ïðåäïðèíè-
ìàòåëü
Ðàáîòàåò â
÷àñòíîì
ñåêòîðå
Ðàáîòàåò â
îáùåñòâåí-
íîì ñåêòîðå
Âðåìÿ (ãîäû)
Õ
óæ
å
(
-)
—
Ë
ó÷
ø
å
(
+
)
ðî øèå âðå ìå íà åùå ïðè ñî öè à ëèñ òè ÷åñ êîé ñèñ òå ìå, êîã äà ãîñ ïî äñòâó þ ùàÿ
ýêî íî ìè êà íå ñïðàâ ëÿ ëàñü ñî ñïðî ñîì íà ðàç íî îá ðàç íûå òî âà ðû è óñëó ãè.
 íà ñòî ÿ ùåå âðå ìÿ îíè ââåð ãíó òû â íà ìíî ãî áî ëåå ñèëü íóþ êîí êó ðåí öèþ
ñ áîëü øè ìè è áî ëåå ñèëü íû ìè èã ðî êà ìè íà ðûí êå, îò êðû òîì è äëÿ áîëü -
øèõ ÷àñ òíûõ ïðåäïðèÿòèé, è äëÿ èìïîðòà. Êîðî÷å ãîâîðÿ, ìåëêèå ïðåä -
ïðè íè ìà òå ëè òèïà ëàâî÷íèêîâ è òîðãîâöåâ, ïàðà äîêñàëüíûì îáðàçîì
ñîñòàâëÿëè ìàòåðèàëüíî ïðèâèëåãèðîâàííóþ ãðóïïó â ñèñòåìå ãî ñó äà -
ðñòâåí íî ãî ñîöèàëèçìà, à ñåé÷àñ íå ìîãóò ñîâëàäàòü ñ íîâîé ýêî íî ìè ÷å ñ -
êîé ñèòóàöèåé.
Ïî äîá íàÿ íå âû ðà æåí íîñòü êðè âî ëè íåé íîñ òè â ñî îò íî øå íèè ìåæ äó
âîç ðàñ òîì è óðîâ íåì æèç íåí íûõ âîñ ïðè ÿ òèé, âå ðî ÿò íåå âñå ãî âû çâàí íàÿ
ïî äî áíû ìè æå ïðè ÷è íà ìè, ñâî éñòâåí íà ÷àñ òíûì ôåð ìå ðàì è ñëó æà ùèì
÷àñ òíî ãî ñåê òî ðà, õîòÿ â ñðåä íåì âîñïðèÿòèå ýòèõ ãðóïï, êîíå÷íî, íå
ñîâïàäàåò.
Ãðà ôè êè îæè äà íèé îò íî ñè òåëü íî áó äó ùèõ ïå ðå ìåí ðàç ëè ÷à þò ñÿ è
ïî ñî öè àëü íî-ïðî ôåñ ñè î íàëü íûì ãðóï ïàì. Ïðåä ïðè íè ìà òå ëè, êî òî ðûå â
ñðåä íåì íà è áî ëåå îïòè ìèñ òè÷ íû, è ÷üå âîñ ïðè ÿ òèå ïðî øëî ãî óñòîé ÷è âî
çà âè ñèò îò âîç ðàñ òà, íå îá íà ðó æè âà þò ïî ÷òè íè êà êîé êîð ðå ëÿ öèè ìåæ äó
âîç ðàñ òîì è îæè äà íè ÿ ìè. Äàæå ïî æè ëûå ëþäè, ñ÷è òà þ ùèå ñâîè íû íåø -
íèå óñëî âèÿ æèç íè õóä øè ìè, ÷åì â ïðî øëîì, âûðàæàþò ïî÷òè òàêîé æå
îïòèìèçì îòíîñèòåëüíî áóäóùåãî, êàê è ìîëîäûå.
Îïòè ìèçì âñåõ îñòàëü íûõ ãðóïï î÷åíü ïîä âåð æåí âëè ÿ íèþ âîç ðàñ òà,
õîòÿ — êàê â ñëó ÷àå ñ âîñ ïðè ÿ òè åì — êðè âûå ãðà ôè êîâ ðàç ëè÷ íû ðà áî òà þ -
ùèõ â ãî ñó äà ðñòâåí íîì ñåê òî ðå è ëþ äåé íå ðà áî òà þ ùèõ, ñ îä íîé ñòî ðî íû,
è ÷àñ òíûõ ôåð ìå ðîâ è çà íÿ òûõ â ÷àñ òíîì ñåê òî ðå — ñ äðó ãîé. Îïòè ìèçì
ïåð âûõ äâóõ ãðóïï âåñü ìà áûñ òðî óìåíü øà åò ñÿ ê 40—50-ëåò íå ìó âîç ðàñ òó,
ïî ñëå êî òî ðî ãî ñòà áè ëè çè ðó åò ñÿ, òîã äà êàê îïòè ìèçì äâóõ ïî ñëåä íèõ
ãðóïï ïî ñòå ïåí íî óìåíü øà åò ñÿ â ìîëîäîì âîçðàñòå è íàìíîãî áûñòðåå —
ïîñëå 40—50-ëåòíåãî âîçðàñòà.
Æ. Îáúåê òèâ íûå êðè òå ðèè âîñ ïðè ÿ òèÿ ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé
æèç íè è óðî âåíü óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè èìè
Ïðåæ íèå èñ ñëå äî âà íèÿ ïî êà çû âà þò âåñü ìà óìå ðåí íûå êîð ðå ëÿ öèè
ìåæ äó îá ú åê òèâ íû ìè ïî êà çà òå ëÿ ìè óñëî âèé æèç íè è ñóá ú åê òèâ íîé óäî â -
ëå ò âî ðåí íîñ òüþ æèç íüþ — è â ñà ìîì îá ùåì ïëà íå, è ãëóá æå, íà óðîâ íå òîé
èëè èíîé æèç íåí íîé “ñôå ðû” [9]. Íàøà ãè ïî òå çà ñî ñòî èò â òîì, ÷òî âîñ -
ïðè ÿ òèå ñî ñòàâ ëÿ åò îò ñó òñòâó þ ùåå çâåíî, è ïîýòîìó åãî ñëåäóåò âêëþ÷èòü
â ìîäåëü.
Á.Õåäè ïðè âî äèò Ïèð ñî íîâ ñêèé êî ýô ôè öè åíò êîð ðå ëÿ öèè ìåæ äó äî -
õî äà ìè è óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òüþ îò äî õî äîâ, ðàâ íûé 0,33. Ìû ïî ëó ÷è ëè ïî -
äî áíûå êîð ðå ëÿ öèè ìåæ äó óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òüþ ìà òå ðè àëü íû ìè óñëî âè ÿ -
ìè æèç íè âî îá ùå è ñå ìåé íû ìè äî õî äà ìè (0,31), à òàê æå áëà ãî ñî ñ òî ÿ íè åì
ñåìüè (0,29). Â ñî îò âå òñòâèè ñ íà øåé ãè ïî òå çîé, êîð ðå ëÿ öèÿ ìåæ äó óäîâ -
ëåò âî ðåí íîñ òüþ ìà òå ðè àëü íû ìè óñëî âè ÿ ìè æèç íè è èõ âîñ ïðè ÿ òè åì êàê
ëó÷ øèõ èëè õóä øèõ, ÷åì â ïðî øëîì, âûøå, ÷åì êîð ðå ëÿ öèè ñ ôàê òè ÷åñ êè -
ìè óñëî âè ÿ ìè íà âðå ìÿ îïðî ñà. Ïåð âûå êî ëåá ëþò ñÿ îò 0,32 äëÿ ñðàâíåíèé
â ðàìêàõ îäíîãî ãîäà äî 0,40 äëÿ ñðàâíåíèé â 8—10-ëåòíåì âðåìåííîì
ãîðèçîíòå.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 197
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
Êîð ðå ëÿ öèÿ ìåæ äó ôàê òè ÷åñ êè ìè óñëî âè ÿ ìè æèç íè, òî åñòü äî õî äà ìè
ñåìüè è áëà ãî ñîñ òî ÿ íè åì, è âîñ ïðè ÿ òè åì ýòèõ óñëî âèé âåñü ìà óìå ðåí íà.
Îíà êî ëåá ëåò ñÿ îò 0,19 äî 0,30 â çà âè ñè ìîñ òè îò âðå ìåí íî ãî ãî ðè çîí òà âîñ -
ïðè ÿ òèÿ è òèïà îá ú åê òèâ íî ãî ïî êà çà òå ëÿ (äî õîä èëè áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå). Òà -
êèì îá ðà çîì, êàê îá ú åê òèâ íûå êðè òå ðèè ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âèé, òàê è èõ
âîñ ïðè ÿ òèå ïî ñðàâ íå íèþ ñ óñëî âè ÿ ìè â ïðî øëîì ìîæ íî âêëþ ÷èòü â êà -
÷åñ òâå îïðå äå ëè òå ëåé â ðåã ðåñ ñè îí íóþ ìî äåëü óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè óðîâ -
íåì æèç íè. Êî íå÷ íî, ëèøü îäèí ïî êà çà òåëü âîñ ïðè ÿ òèÿ ìî æåò áûòü âêëþ -
÷åí â ìî äåëü, èáî âîñ ïðè ÿ òèå â ðàç ëè÷ íûõ âðå ìåí íûõ ãî ðè çîí òàõ î÷åíü
âçà è ìîñ âÿ çà íû, òàê ÷òî âîç íèê ëà áû ïðîáëåìà îäíîëèíåéíîñòè. Ìû
èçáðàëè äëÿ èñïîëüçîâàíèÿ â êà÷åñòâå ïðèìåðà âîñïðèÿòèå â 5-ëåòíåì
âðåìåííîì ãîðèçîíòå.
Ðåã ðåñ ñè îí íîå óðàâ íå íèå, âû ÷èñ ëåí íîå äëÿ ïå ðå ÷íÿ íå çà âè ñè ìûõ ïî -
êà çà òå ëåé, ñõîä íûõ ñ âû øåï ðè âå äåí íû ìè ìî äå ëÿ ìè, âû ãëÿ äèò ñëå äó þ -
ùèì îá ðà çîì (ñòàí äàð òè çè ðî âàí íûå êî ýô ôè öè åí òû â êðóã ëûõ ñêîá êàõ;
* — çíà ÷è ìî íà óðîâíå 0,05; ** — çíà÷èìî íà óðîâíå 0,01:
Óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü ìà òå ðè àëü íû ìè
óñëî âè ÿ ìè æèç íè = 1,82 (0,02) x ìóæ÷èíà
+ 0,53 (0,19) x âîç ðàñò**
+ 0,02 (0,13) x âîç ðàñò (êâ.)**
+ 0,38 (0,03) x îá ðà çî âà íèå
+ 7,08 (0,04) x ïðåä ïðè íè ìà òå ëè
– 0,33 (0,00) x ÷àñ òíûé ôåð ìåð
– 3,11 (–0,03) x ñëó æà ùèé ÷àñ òíî ãî ñåê òî ðà
+ 1,93 (0,04) x ñòà òóñ çà íÿ òîñ òè
– 3,06 (–0,06) x ïðà âûå ñèì ïà òèè
+ 10,60 (0,16) x äî õî äû ñåìüè (ëèí.)**
+ 0,79 (0,19) x áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå ñåìüè**
+ 0,25 (0,31) x âîñ ïðè ÿ òèå óñëî âèé**
–136,32 (êîí ñòàí òà). R2 = 0,27.
×å òû ðå ðå çóëü òà òà ñëå äó åò ïîä ÷åð êíóòü. Âî-ïåð âûõ, âêëþ ÷å íèå âîñ -
ïðè ÿ òèÿ â ÷èñ ëî íå çà âè ñè ìûõ ïî êà çà òå ëåé, îá ú ÿñ íÿ þ ùèõ óäîâ ëå ò âî ðåí -
íîñòü ìà òå ðè àëü íûì óðîâ íåì æèç íè, ïðè âî äèò ê âîç ðàñ òà íèþ R2 ïî ñðàâ -
íå íèþ ñ äðó ãè ìè ìî äå ëÿ ìè óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè, êî òî ðûå íå ñî äåð æàò ïî -
êà çà òå ëÿ âîñ ïðè ÿ òèÿ (íàïð.: [9]). Âî-âòî ðûõ, âêëþ ÷å íèå äàí íî ãî ïî êà çà òå -
ëÿ íå ñãëà æè âà åò âëè ÿ íèÿ, îá óñëîâ ëåí íî ãî îá ú åê òèâ íû ìè êðè òå ðè ÿ ìè
óñëî âèé æèç íè, òà êè ìè êàê äî õî äû ñåìüè è áëà ãî ñîñ òî ÿ íèå. Âñå ýòè ïî êà -
çà òå ëè âëè ÿ þò íà óðî âåíü óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè íå çà âè ñè ìî äðóã îò äðó ãà.
Â-òðåòü èõ, êðè âî ëè íåé íàÿ çà âè ñè ìîñòü îò âîç ðàñ òà îñòà åò ñÿ ÿâíî âû ðà -
æåí íîé. Íà êî íåö, â-÷åò âåð òûõ, ïî êà çà òå ëè, õà ðàê òå ðè çó þ ùèå ìåñ òî èí äè -
âè äîâ â ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êîé ñòðóê òó ðå, íå îêà çû âà þò ïðÿ ìî ãî âëè ÿ -
íèÿ íà óðî âåíü óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè. Ïîñ êîëü êó èõ ïðÿ ìîå âëè ÿ íèå íà âîñ -
ïðè ÿ òèå âû ðà æå íî ñòîëü æå ñëàáî, âñå èõ çíà÷èìîå âîçäåéñòâèå íà
óäîâëåòâîðåííîñòü ïðîÿâëÿåòñÿ êîñâåííî, ÷åðåç âëèÿíèå íà ôàêòè÷åñêèå
ìàòåðèàëüíûå óñëîâèÿ, èçìåðÿåìûå ïî îáúåêòèâíûì êðèòåðèÿì.
198 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
Âû âî äû
Ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè ëþ äåé îêà çû âà þò ñëà áîå
ïðÿ ìîå (÷èñ òîå) âîç äå éñòâèå íà ñóá ú åê òèâ íîå âîñ ïðè ÿ òèå è îæè äà íèÿ îò -
íî ñè òåëü íî ïå ðå ìåí â ìà òå ðè àëü íûõ óñëî âè ÿõ æèç íè, à òàê æå íà óäîâ ëåò -
âî ðåí íîñòü ýòè ìè óñëî âè ÿ ìè. Ãëàâ íûì îá ðà çîì èõ çíà ÷è ìîå âîç äå éñòâèå
ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ êîñ âåí íî, ÷å ðåç ôàê òè ÷åñ êèå ìà òå ðè àëü íûå óñëî âèÿ. Ýòî â
îñî áåí íîñ òè êà ñà åò ñÿ îá ðà çî âà íèÿ, ïîêàçàòåëÿ íàèáîëåå ñóùåñòâåííîãî ñ
òî÷êè çðåíèÿ òåîðèè ÷åëîâå÷åñêîãî êàïèòàëà.
Ðàç ëè÷ íûå ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèå õà ðàê òå ðèñ òè êè îêà çû âà þò íå -
îäè íà êî âîå âîç äå éñòâèå íå òîëü êî íà âîñ ïðè ÿ òèå è îæè äà íèÿ, íî è íà ñî -
îò íî øå íèÿ ìåæ äó âîç ðàñ òîì è ýòèìè äâóìÿ ïîêàçàòåëÿìè.
Îáúåê òèâ íî èç ìå ðÿ å ìûå óñëî âèÿ æèç íè îêà çû âà þò óìå ðåí íîå, õîòÿ è
î÷å âèä íîå âîç äå éñòâèå íà âîñ ïðè ÿ òèå, îæè äà íèÿ è óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü,
õîòÿ èõ âëè ÿ íèå íà óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü â öå ëîì ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ êîñâåííî,
÷åðåç âîñïðèÿòèå.
Åùå ìå íåå ïðÿ ìûì è â ñèëó ýòî ãî íà ìíî ãî áî ëåå ñëà áûì ÿâ ëÿ åò ñÿ âîç -
äå éñòâèå íà óäîâ ëåò âî ðåí íîñòü ñî öè àëü íî-ýêî íî ìè ÷åñ êèõ õà ðàê òå ðèñ òè -
êàì èí äè âè äîâ. Ýòî âîç äå éñòâèå ïðî ÿâ ëÿ åò ñÿ ãëàâ íûì îá ðà çîì ÷å ðåç ôàê -
òè ÷åñ êèå óñëî âèÿ. Ïîñ ëåä íèå ôîð ìè ðó þò âîñ ïðè ÿ òèå, êî òî ðîå, â ñâîþ
î÷åðåäü, âëèÿåò íà óðîâåíü óäîâëåòâîðåííîñòè.
Âîñ ïðè ÿ òèå ñî ñòàâ ëÿ åò îò ñó òñòâó þ ùåå çâå íî â òðà äè öè îí íîì èñ ñëå äî -
âà íèè äå òåð ìè íàíò óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè æèç íüþ. Èõ âêëþ ÷å íèå â ÷èñ ëî íå -
çà âè ñè ìûõ ïî êà çà òå ëåé äå ëà åò îá ú ÿñ íå íèå óðîâ íÿ óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè áî -
ëåå çà âåð øåí íû ìè, êàê â ëîãè÷åñêîì, òàê è â ñòàòèñòè÷åñêîì ñìûñëå.
Âîç ðàñò êàê âû ðà æå íèå æèç íåí íî ãî öèê ëà — î÷åíü âàæ íûé äå òåð ìè -
íàíò âîñ ïðè ÿ òèÿ è îæè äà íèé îò íî ñè òåëü íî ïå ðå ìåí â ìà òå ðè àëü íûõ óñëî -
âè ÿõ æèç íè, êàê è óäîâ ëåò âî ðåí íîñ òè ýòèìè óñëîâèÿìè.
Ëè òå ðà òó ðà
1. Acemoglu D., Scott A. Consumer confidence and rational expectations: are agents’
beliefs consistent with the theory? // The Economic Journal. — 1994. — ¹ 104. — P. 1—19.
2. Angevine G.E. Forecasting consumption with a Canadian consumer sentiment
measure // Canadian Journal of Economics. — 1974. — Vol. 7.
3. Bradburn N.M. The Structure of Psychological Well-being. — Chicago: Aldine,
1969.
4. Ñreedy J. Life time earnings and inequality // Economic Records. — 1991. —
Vol. 67. — ¹ 196.
5. Ñreedy J. Income. Inequality and life cycle. — Aldershot: Edward Elgar, 1992.
6. Defris L.V., McDonnell J.S. Australian household saving and durable good expen -
diture // Economic Activity. — 1980. — Jan.
7. Diener E. Subjective well-being // Psychological Bulletin. — 1984. — Vol. 45. —
P. 542—575.
8. Harding A. Lifetime Income Distribution and Redistribution. — Amsterdam: North
Holland, 1993.
9. Headey B. An economic model of subjective well-being: integrating economic and
psychological theories // Social Indicators Research. — 1993. — Vol. 28. — P. 97—116.
10. Hirschman À.Î. Essays in Trespassing: Economies to Politics and Beyond. —
Cambridge: Cambridge University Press, 1981.
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 199
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
11. Horan P.M. Is status attainment research atheoretical? // American Sociological
Review. — 1978. — Vol. 43. — ¹ 4. — P. 534—541.
12. Katona G. The Pwerful Consumer. — New York: McGraw Hill, 1960.
13. Klein P.A. (ed.) Analysing Modern Business Cycles: Essays Honouring Geoffrey H.
Moore. — Armonk (N. Y.): M. E. Sharpe Inc., 1990.
14. Larsen R.J., Diener E., Emmons R.A. An evaluation of subjective well-being measures
// Social Indicators Research. — 1985. — Vol. 17. — P. 1—8.
15. Lewis-Beck M.S. Economics and Elections: the Major Western Democracies. — Ann
Arbor: The University of Michigan Press, 1991.
16. McAllister I., Ascui A. Voting patterns // McAllister I., Warhurst J. (eds.). Australia
Votes. — Melbourne: Longman Cheshire, 1988.
17. McDonnell J.S. The application of consumer sentiment data // Australian Economic
Review. — 1979.— Vol. 3. — ¹ 79.
18. McDonnell J.S. Economic attitudes as predictors of election results: some inter -
national results // IAESR Working Papers Series. — Melbourne: The University of
Melbourne. — 1994. — ¹ 6.
19. Mueller E. Ten years of consumer attitude surveys: their forecasting record //
Journal of American Statistical Association. — 1963. — Vol. 58.
20. Offe Ñ. Capitalism by democratic design? Democratic theory facing the triple
transition in East-Central Europe // Social Research. — 1991. — Vol. 58. — ¹ 4.
21. Shapiro H.T. The index of consumer sentiment and economic forecasting: A
reappraisal // Strumpel B., Morgan J. N., Zahn E. (eds.). Human behaviour in economic
affairs. — Amsterdam: Elsevier, 1972.
22. Smit E. A systemic comparison of expenditure models of the South African economy
excluding and including opinion survey variables // ÑIRÅÒ Studien. — 1984. — Vol. 34.
23. Stinchcombe A.E. Some empirical consequences of the Davis-Moore theory of
stratification // Bendix R., Lipset S. M. (eds.). Class, status, power. — London: Routledge
and Kegan Paul, 1968. — P. 69—72.
24. Strumpel B., Morgan J.N., Zahn E. (eds.). Human Behaviour in Economic Affairs. —
Amsterdam: Elsevier, 1972.
25. Strumpel B., Zeigler R. Consumer sentiment in Europe — lessons from 15 years.
Paper presented to the 18 CIRET Conference. — Zurich, 1987.
26. SRC: Surveys of Consumers — Historical Data. — Michigan: The University of
Michigan. Survey Research Centre, 1994.
27. Thurow L.C. Investment in human capital. — Belmont (Cal.): Wadsworth, 1970.
28. Zagorski K. Hope factor, inequality and legitimacy of systemic transformation //
Communist and Post-communist Studies. — 1994. — Vol. 27. — ¹ 4.
29. Zagorski K. Socio-economic position and attitudes to economic reforms in Australia
// IAESR Working Paper Series. — Melbourne: The University of Melbourne. — 1996. —
¹ 1.
30. Zagorski K. Time horizons of evaluations of past changes and expectations for future
changes in material living conditions: an exploratory analysis // MIAESR Working
Papers. — Forthcoming.
31. Zagorski K., McDonnell J.S. Consumer confidence indexes as social indicators //
Social Indicators Research. — 1995. — Vol. 36. — ¹ 3.
200 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
Ïðè ëî æå íèå 1. Îïè ñà íèå ïî êà çà òå ëåé
Ïî êà çà òå ëè Âîï ðî ñû àí êå òû Îïè ñà íèå Çíà ÷å íèÿ
Ñòå ïåíü îò -
êëî íå íèÿ
Ñóáú åê òèâ íîå
óëó÷ øå íèå ïî
ñðàâ íå íèþ ñ
ïå ðè î äîì
8—10 ëåò
íàçàä
Âàøè äî õî äû, äî õî -
äû Âà øåé ñåìüè è
ìà òå ðè àëü íûå óñëî -
âèÿ æèç íè ëó÷ øå
èëè õóæå, ÷åì 8—10
ëåò íàçàä?
Ïÿ òè ó ðîâ íå âàÿ øêà -
ëà: 100 — íà ìíî ãî
ëó÷ øå; 50 — íå -
ñêîëü êî ëó÷ øå; 0 —
òà êèå æå; –50 — íå -
ñêîëü êî õóæå; –100 —
íà ìíî ãî õóæå
–18,03 65,82
…5 ëåò íà çàä ... 5 ëåò íà çàä? — “ — –13,49 56,77
…3 ãîäà íà çàä ... 3 ãîäà íà çàä? — “ — –8,63 48,84
…ãîä íà çàä ... ãîä íà çàä? — “ — –8,75 43,18
Îæè äà å ìîå
óëó÷ øå íèå
÷å ðåç îäèí
ãîä
Êà êî âû Âàøè îæè -
äà íèÿ îò íî ñè òåëü íî
áó äó ùå ãî? Ñòà íóò
ëè Âàøè äî õî äû,
äî õî äû Âà øåé
ñåìüè è ìà òå ðè àëü -
íûå óñëî âèÿ æèç íè
ëó÷ øå èëè õóæå çà
îäèí ãîä?
100 — íà ìíî ãî óëó÷ -
øàò ñÿ; 50 — íå -
ñêîëü êî óëó÷ øàò ñÿ;
0 — áó äóò ïðå æ íè -
ìè; –50 — íå ñêîëü êî
óõóä øàò ñÿ; –100 —
íà ìíî ãî óõóä øàò ñÿ.
6,71 41,88
…÷å ðåç 3 ãîäà ... çà 3 ãîäà? — “ — 17,03 47,97
…÷å ðåç 5 ëåò ... çà 5 ëåò? — “ — 27,11 53,17
…÷å ðåç 8—10
ëåò
... çà 8—10 ëåò?
— “ — 33,55 55,87
Óäîâ ëåò âî -
ðåí íîñòü ìà -
òå ðè àëü íû ìè
óñ ëî âè ÿ ìè
æèçíè
Óäîâ ëåò âî ðå íû ëè
Âû Âà øè ìè …
äî õî äà ìè è ôè íàí -
ñî âûì ïî ëî æå íè åì?
... ìà òå ðè àëü íû ìè
óñëî âè ÿ ìè æèç íè,
òà êè ìè êàê æèëüå,
ïðåä ìå òû äî ìàø íå -
ãî îáèõîäà è ò.ï.?
Ñðåä íåå çíà ÷å íèå ïî
äâóì îò âå òàì, êàæ -
äûé îïðå äå ëÿ åò ñÿ
êàê: 100 — î÷åíü
óäîâ ëåò âî ðåí; 50 —
ñêî ðåå óäîâ ëåò âî ðåí:
0 — òàê ñåáå;
–50 — ñêî ðåå íå -
óäîâ ëåò âî ðåí;
–100 — î÷åíü
íåóäîâëåòâîðåí
–26,05 45,12
Ïîë Ïîë 1 — Ìóæ ÷è íà;
0 — æåí ùè íà 0,44 0,50
Âîç ðàñò Ãîä ðîæ äå íèÿ Âîç ðàñò îò 21 äî 89
(1997— ãîä ðîæ äå -
íèÿ)
49,61 16,25
Âîç ðàñò
(â êâàä ðà òå) — “ — (Âîç ðàñò — 49)2 264,33 282,33
Îáðà çî âà íèå Êà êîå ó Âàñ îá ðà çî -
âà íèå? Êà êîé ñòå ïå -
íè ó Âàñ äèï ëîì î
âû ñøåì îá ðà çî âà -
íèè? (Çàê ðû òûå
âîïðîñû)
Ãîäû îò 4 äî 19,
îïðå äå ëÿ þò ñÿ ïî 10
îá ðà çî âà òåëü íûì
óðîâ íÿì è 3 óðîâ -
íÿì âû ñøå ãî îá ðà çî -
âà íèÿ.
10,15 3,17
Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3 201
Æèç íåí íûé öèêë è äðó ãèå äå òåð ìè íàí òû ñóá ú åê òèâ íî ãî áëà ãî ïî ëó ÷èÿ
Äî õî äû ñåìüè Îòäåëü íûå âîï ðî ñû
î åæå ìå ñÿ÷ íûõ äî -
õî äàõ ðåñ ïîí äåí òà è
ñóï ðó ãà (ñóï ðó ãè)
îò: ïî ñòóï ëå íèé
áëà ãîò âî ðè òåëü íûõ
îðãà íè çà öèé è ïåí -
ñèè;
äîëè â ïðè áû ëÿõ è
öåí íûõ áó ìàã;
ñî áñòâåí íî ãî äåëà;
ðà áî òû è ñî âî êóï -
íî ãî äîõîäà äðóãèõ
÷ëåíîâ ñåìüè
Çëî òûå (åñ òåñ òâåí -
íûå ëî ãà ðèô ìû)
7,00 7,00
Áî ãà òñòâî Åñòü ëè â Âà øåì
äî ìàø íåì õî çÿ éñòâå
ïå ðå ÷èñ ëåí íûå
íèæå âåùè?
Ôèê ñè ðó å ìûå çíà ÷å -
íèÿ “îò íî ñè òåëü íûõ
öåí íîñ òåé” èç 10
ïðåä ìå òîâ ñî áñò âåí -
íîñ òè
(ñì. òåêñò)
58,80 11,02
Ñòà òóñ çà íÿ -
òîñ òè
Êà êî âà áûëà Âàøà
îñíîâ íàÿ äå ÿ òåëü -
íîñòü çà ïî ñëåä íþþ
íå äå ëþ?
3-óðîâ íå âàÿ øêà ëà:
2 — çà íÿò ïî ëíóþ
ðà áî ÷óþ íå äå ëþ;
1 — çà íÿò íå ïîë íîå
âðå ìÿ; 0 — íå
ðàáîòàë
0,93 0,97
×àñ òíûé ôåð -
ìåð
Îïðå äå ëÿ åò ñÿ ïî 3
âîï ðî ñàì îò íî ñè -
òåëü íî çà íÿ òîñ òè,
ýêî íî ìè ÷åñ êî ãî ñåê -
òî ðà è õà ðàê òå ðà
äåÿòåëüíîñòè
Ïîä ñòàâ íîé ïî êà çà -
òåëü. Êà òå ãî ðè åé äëÿ
ñî ïîñ òàâ ëå íèÿ ÿâ ëÿ -
ëèñü ñëó æà ùèå îá -
ùåñ òâåí íî ãî ñåê òî -
ðà; 100 % = ðà áî òà -
þ ùåå íàñåëåíèå
0,20 0,40
Ïðåä ïðè-
íè ìà òåëü
(íå ôåð ìåð)
— “ — — “ — 0,09 0,28
Ñëó æà ùèé
÷àñ òíî ãî ñåê -
òî ðà
— “ — — “ — 0,29 0,46
Ïî ëè òè ÷åñ êàÿ
îðè åí òà öèÿ
(ïðà âàÿ—
ëåâàÿ)
Âàøè ïî ëè òè ÷åñ êèå
óáåæ äå íèÿ è òî÷ êà
çðå íèÿ (ëå âûå èëè
ïðà âûå)?
5-óðîâ íå âàÿ øêà ëà:
1 — êðàé íå ëå âûé;
2 — óìå ðåí íî ëå -
âûé; 3 – öåí òðèñò;
4 – óìå ðåí íî ïðà -
âûé; 5 – êðàé íå ïðà -
âûé.
3,10 0,99
202 Ñî öè î ëî ãèÿ: òå î ðèÿ, ìå òî äû, ìàð êå òèíã, 1999, 3
Êøèø òîô Çà ãóð ñêèé
|